Warunki rozwoju rekreacji w strefie podmiejskiej Bratysławy

ARTYKUŁY — ARTICLES — PAPERS

„TURYZM" 1992, z. 2

Peter M ariol

W ARUNKI ROZW OJU R EK R EA C JI W STR EFIE PO D M IE JSK IE J BRATYSŁAWY

LES CONDITIONS DU DÉVELO PPEM EN T DE LA RECREATION DANS LA ZONE SUBURBAINE DE BRATISLAVA

CONDITIONS FOR DEVELOPM ENT OF RECREATION IN BRATISLA VA’S SUBURBAN ZONE

W a r ty k u le za p rezen to w a n o w ie lk o ś ć i z a g o sp o d a r o w a n ie rek re a c y jn e strefy p o d m ie jsk ie j B ra ty sła w y . A u tor d o k o n u je sza cu n k u lic z b y o só b w y ­ p o c z y w a ją c y c h w s tr e lie p o d m ie jsk ie j te g o m iasta w sk a z u ją c p o z y ty w n y i n e g a ty w n y w p ły w fu n kcji r ek re a c y jn ej na śr o d o w isk o g e o g r a fic z n e a n a ­ liz o w a n e g o obszaru.

1. WSTĘP

B ratysław a jest głów nym i najw iększym m iastem Słowacji, drugim co do wielkości m iastem Czeskiej i Słow ackiej R epubliki F ederacy jn ej. N ależy do najdy n am iczniej rozw ijających się m iast k ra ju gdyż w la ­ tach 1970— 1988 liczba jej m ieszkańców w zrosła z 305 do 430 tys., czyli o w ięcej niż 40%. Szybki w zrost liczby m ieszkańców B ratysław y spow o­ dował zwiększenie zainteresow ania w ypoczynkiem podm iejskim . Liczba uczestników tego w ypoczynku pow iększyła się w om aw ianym okresie o 58 tys.

2. O G Ó L N A CHAR AK TERYSTYK A STREFY REKREACYJNEJ BRA TYSŁAW Y W Y ­ N IK A JĄ C A Z POŁO ŻEN IA GEOGRAFICZNEGO M IA ST A

Jak o zaplecze rek re a cy jn e B raty sław y przy jęto uznaw ać obszar w y ­ znaczony przez 60-m inutow ą izochronę dostępności środkam i kom unikacji publicznej (pociąg, autobus).

C h arak ter stre fy re k re a cy jn e j B raty sław y determ inow any jest dwoma aspektam i: położeniem m iasta w stosunku do granic p aństw a oraz poło­ żeniem w odniesieniu do dużych form u kształtow ania powierzchni.

R ys. 1. S c h em a t str e fy p o d m ie jsk ie j B r a ty sła w y D e ss in 1. Le sch em a de la zo n e su b u rb ain e d e B ra tisla v a

B ratysław a leży w południow o-zachodniej części Słow acji w pobliżu granic z A ustrią i W ągram i (rys. 1). W zw iązku z tym poważna część jej potencjalnego zaplecza rekreacy jn eg o (aż 59% obszaru) w kracza na tery to riu m sąsiednich państw . Przybliżoną wielkość obszaru części po­ tencjalnego zaplecza rekreacy jneg o B raty sław y położonej na obcym te ­ ry to r iu m przedstaw ia tab. I.

T a b e l a i

O bszar p o te n c ja ln e g o z a p le c za r e k r e a c y jn e g o B ra ty sła w y Le terrain d e l'arrière p o te n tie l de récréa tio n de la v ille de B ratislava

Strefa rek rea cy jn a

(km)

O bszar

P oza gran icam i S ło w a c ji N a ob szarze S ło w a c ji

(km2) km* °/o km* •/« do 15 706 , 252 35,7 454 64,3 10—30 2 120 1 120 52,8 1 000 47,2 31— 45 3 532 2 128 60,2 1 404 39,8 46— 60 4 946 3 192 64,5 1 754 35,5 0— 60 11 304 6 692 59,2 4 6 1 2 40,8 Ź r ó d ł o : B a d a n ia w ła* n » .

Z danych przedstaw ionych w tab. I w ynika, że w porów naniu z m ia­ stam i położonym i głębiej we w n ętrzu k raju , m ieszkańcy B ratysław y d y ­ sponują na potrzeby k ró tk o trw a łe j rek re a cji podm iejskiej obszarem o 3/5 m niejszym . Teoretycznie pow oduje to, iż obciążenie tej stre fy w g ra n i­ cach rep u bliki jest o 150% wyższe niż m iast dysponujących pełnym okręgiem stre fy podm iejskiej.

Również położenie B raty sław y w stosunku do w ielkich form rzeźby tere n u nie jest korzystne. M iasto leży na g ran icy K a rp a t Zachodnich i Rów niny Zachodniopanońskiej, co pow oduje, iż jego zaplecze re k re a ­ cyjne utw orzone jest głów nie przez nizinne obszary K otliny W iedeńskiej i M ałej Niziny N addunajskiej rozdzielonych m asyw em M ałych K arp at. Rów ninne i pagórkow ate obrzeża obu kotlin należące do stre fy re k re a ­ cy jn ej B ratysław y leżą n a wysokości 100— 300 m n.p.m . M ają one płaską pow ierzchnię o deniw elacjach nie p rzekraczających 30 m oraz bardzo niskie w artości potencjału rzeźby teren u na potrzeby ru ch u tu ry sty cz n e ­ go. Niecałą 1/4 k rajo w ej części stre fy w ypoczynkow ej B raty sław y s ta ­ now i m asyw M ałych K a rp a t (300—768 m n .p jn .), najb ard ziej a tra k c y j­ n y dla ru ch u turystycznego na całym om aw ianym obszarze.

3. REGIONY W Y PO C Z Y N K U PODMIEJSKIEGO M IE SZ K A Ń C Ó W BR A TYSŁ AW Y

Z p u n k tu w idzenia atrak cy jn o ści obszaru dla ru c h u turystycznego w zględnie dla w ypoczynku podm iejskiego zaplecze rek re a cy jn e B ra ty ­ sław y imożna podzielić n a trz y regiony: Nizinę Z ahorską (140— 300 m n.p.m .), Małe K a rp a ty (300— 768 m n.p.m.) oraz Nizinę N addunajską (100—300 m n.p.m.). Oba regiony nizinne obok w ielu cech w spólnych m ają także liczne cechy indyw idualne. G łów nym i k ry teriam i, k tó re po ­ zw alają n a zróżnicow anie w artości p o tencjału w ym ienionych regionów są: wysokość w zględna, długość zalegania p okryw y śnieżnej, w y stę p o ­ w anie zbiorników w odnych i lasów.

Region N iziny Z ahorskiej zajm u je najb ard ziej południow ą część N i­ ziny Borskiej. J e j osobliwością jest liczne w ystępow anie w ałów piasko­ w ych, m iędzy k tó ry m i w y stęp u ją rozległe obniżenia w ypełnione niek ie­ dy bagnam i lub jezioram i. G rzbiety tych w ałów m ają wysokość w zglę­ d ną 10—20 m i często ożyw iają m onotonne form y rzeźby rów ninnej.

Region Z ahorski należy do obszarów Słow acji z najdogodniejszym i w aru n k am i klim atycznym i do w ypoczynku letniego. Sum a tem p e ra tu r pow yżej 10°C osiąga 3000— 3200°C, liczba letnich dni wynosi 50— 60 w roku, a średnie w zględne usłonecznienie w aha się m iędzy 45 a 50%.

W części reg io nu pokrytego piaskam i eolicznym i w artość obszaru dla ru c h u turystycznego jest wyższa ze w zględu n a liczne w ystępow anie tu n a tu ra ln y c h bądź sztucznych zbiorników w odnych oraz lasów ty p a bór. K ró tk i czas średniego zalegania p okryw y śnieżnej (mniej niż 90 dni) u tru d n ia rozw ój zim ow ych form aktyw ności tu ry sty czn ej i przyczynia się do podkreślenia sezonowości ru c h u turystycznego.

Dla R egionu Zahorskiego ch arak tery sty czn e są 4 ty p y obszarów r e ­ k rea c ji podm iejskiej: wokół zbiorników w odnych, w lasach na rów ninie, w ogródkach działkow ych, o raz w ypoczynek n a w si (w tzw. cha­

łupach).

N ajbardziej rozpow szechnionym typem obszarów służących rek re a cji podm iejskiej m ieszkańców B raty sław y w Regionie Z ahorskim są teren y zw iązane z w ystępow aniem zbiorników w odnych. Ich rozw ój trw a 15— — 20 la t i ze w zględu na c h a ra k te r bazy m aterialno-tech niczn ej można w ram ach tego ty p u w yróżnić kilk a podtypów (od obszarów z p o jed y n ­ czym i i stosunkow o p ro sty m i obiektam i w ypoczynku indyw idualnego, aż po tere n y z gęstą zabudow ą obiektów re k re a c ji indyw idualn ej i w y ­ sokim sta n d a rd em wyposażenia). Lokalizow ane są one najczęściej na brzegach zbiorników w odnych, często w środow isku leśnym . G łów nym i form am i rek re a cji są tu sp o rty wodne.

R A KÚ SK O SL N tC 0 6 km ---1 1--- 1 V m a d a r s k o 0 ® G ® • 0 I ---1 2 3 4 5 6 7 8 MALACKY

R ys. 2. R e g io n y i ty p y o b sza ró w rek rea cji w str efie p o d m iejsk iej B r a ty sła w y

3.1. Nizina Z ahorska, 3.2. M ale K arp aty , 3.3. N izina N a d d u n a jsk a , 1. o b sza ry re k re a c ji p rz y zbior­ n ik ach w odnych, 2. o b sza ry re k re a c ji położone w lasach na ró w n in ie, 3. o b sza ry o g ródków d ział­ kow ych, 4. o b szary w ie jsk ie p rz e k sz ta łc ają c e się pod w pływ em re k re a c ji („ c h ału p y "), 5. o b szary tu ry s ty k i g ó rsk ie j i sp o rtó w zim ow ych, 6. o b sza ry k o n c e n tra c ji zab u d o w y re k re a c y jn e j na p o ­

górzach, 7. m iasta, 8. w ażn iejsze drogi

D e ss in 2. Les r ég io n s et le s ty p e s d es terrain s d e r ù u é a tio n dan s la zo n e su b u rb ain e d e B r a tisla v a

3.1. La V a llé e Z ah o rsk a, 3.2. Les P e tite s K arp ates, 3.3. La V a llé e du D an u b e; 1. te rra in s de r é c ré a tio n au bord des ré s e r v o irs d 'e a u , 2. te rra in s de ré c ré a tio n situ é s dans les fo rêts du p la ­ te a u , 3. te rra in s des ja rd in e ts , 4. te rra in s de cam pagne s u b issa n t les tra n sfo rm a tio n s sous l'in flu e n ce da la ré c ré a tio n („ c o tta g e s ” ), 5. te rra in s du tourism e m o n tag n ard e t des sp o rts d 'h iv e r, 6. te rra in s

O bszary służące w ypoczynkow i podm iejskiem u lokalizow ane w śro ­ dow isku leśnym są osobliwością Regionu Zahorskiego. Ich w ystępow anie zw iązane jest ze stosunkow o rozległym i lasam i (borami) porastającym i pola wydm ow e i otoczenia zbiorników w odnych. W ykorzystyw ane są głównie w okresie lata. N ajbardziej p opularnym i form am i rek re a cji u p ra ­ w ianym i przez ich użytkow ników są sp o rty wodne i ogrodnictw o.

W najbliższym pasie zaplecza rek reacyjnego B ratysław y należącego do Regionu Zahorskiego szczególnie popularne są obszary ogródków działkow ych. C h arak tery zu je je duże rozdrobnienie i intensyw ne w yko­ rzystan ie ziemi. Służą ograniczonej grupie użytkow ników , k tó rzy w o k r e ­ sie letnim odw iedzają je bairdzo często, nierzadko 2—4 razy w ciągu tygodnia. S tru k tu ra ich bazy m aterialno-technicznej jest prosta (niska, nieskom plikow ana zabudow a, ujęcie wody, parking). L okalizacja obsza­ rów tego ty p u w yraźnie określa c h a ra k te r użytkow ania ziemi. Zwłaszcza że na ten cel przejm ow ane są tere n y m niej w artościow e, o niskiej klasie bonitacyjnej gleb.

O bszary letniskow e na teren ach w iejskich pow stały tam , gdzie część istniejącej zabudow y z różnych powodów straciła sw oją m ieszkalno-go- spodarczą funkcję. W w ielu w ioskach funkcja m ieszkalno-produkcyjna sąsiaduje z rek reacy jn ą, k tó re j p rzykładem jest ty p zm odyfikow anego w iejskiego dom u m ieszkalnego, tzw. „ch ałup a” .

Region M ałych K a rp a t tw orzy m asyw kry staliczn y (Z aruby 768 m n.p.m .), w k tó ry m m iejscam i w y stęp ują obszary krasow e. Posiada częś­ ciowo płaski grzbiet (600— 700 m n.p.m.) i średnio gęstą sieć dolin. Roz­ członkow anie rzeźby (31— 180 m), w ystępow anie form i zjaw isk k raso ­ w ych określa w artości p oten cjału M ałych K a rp a t dla rek re a cji podm iej­ skiej. Pom im o niezbyt dużych deniw elacji teren u bliskość B ratysław y, a zwłaszcza w a ru n k i klim aty czne (średnia te m p e ra tu r stycznia -3, ~4°C, średni czas zalegania śniegu — 90— 110 dni) stw a rz a ją możliwość upraw ian ia sportów zim owych, co pow oduje, że region ten w y k o rzy sty ­ w an y jest do celów rek re a cy jn y c h przez znaczną część roku.

W części rekreacy jn eg o zaplecza B ratysław y, k tó ra należy do Regio­ n u M ałych K arp at, w y stęp u ją w istocie dwa typy obszarów k on centracji re k re a c ji podm iejskiej: obszary upraw iania sportów zim owych i obszary skoncentrow anej zabudow y obiektów w ypoczynku indyw idualnego.

O bszary sportów zim owych są lokalizow ane w dobrze dostępnych p artiach grzbietow ych pogórza. Ich bazę m aterialno-techniczną tw orzą głów nie obiekty ogólnie dostępne dla ru ch u turystycznego, ośrodki za­ kładow e, obiekty rek re a cji indyw idualnej, parkingi, górskie urządzenia kom unikacyjne. W ykorzystanie obiektów noclegow ych m a dwa sezony: dłuższy — letn i i krótszy — zimowy. W sezonie zim ow ym przy sp rz y ja ­ jącej grubości pokryw y śnieżnej na terenie tym przew ażają przyjazdy

weekendowe. Oprócz sportów zim ow ych do głów nych form rek reacji należą: w ędrów ki oraz w ypoczynek w schroniskach górskich.

D rugi typ obszarów rek re a cji podm iejskiej w regionie M ałych K a r­ p a t re p re z en tu ją teren y skoncentrow anej zabudow y w ypoczynku in d y ­ w idualnego, lokalizow ane głów nie na stokacli dolin wchodzących w m a ­ syw górski. W ażnym czynnikiem lokalizacyjnym tych terenów są obrze­ ża lasów i łąki. Gęstość zabudow y jest tu różna. N ajbardziej zw arty podtyp stanow ią osady „ c h at”, k tó re pojaw iły się na zboczach gór, sp e­ cjaln ie w ydzielonych pod zabudow ę zw iązaną z re k re a c ją indyw idualną. Osady te w większości c h a ra k te ry z u ją się w ysokim stan d ard em w ypo­ sażenia. D om inującym i form am i aktyw ności jest tu w ypoczynek we w łasnym dom ku („ch ata”) i w ędrow anie.

Region N iziny N add u najsk iej tw orzy zachodnia część Rów niny Nad- du n ajsk iej oraz południow a część W zgórz T rnaw skich, rep rezen tow an a przez m ało rozczłonkow aną, rolniczą k rainę z licznym i osiedlam i m ie j­ skim i i wsiami. Inten sy w ne użytkow anie rolnicze tego tere n u p rzyczyn i­ ło się do zm niejszenia pow ierzchni leśnej. W iększe skupiska lasów w y ­ stę p u ją tylko w dolinach w ażniejszych cieków wodnych. G łów nym czyn­ nikiem lokalizacyjnym obszarów w ypoczynkow ych w ty m regionie są zbiorniki wodne, któ re ze w zględu na w alory klim atyczne (średnie tem ­ p e ra tu ry pow ietrza w lipcu dochodzą do 20°C, 60— 70 dni letn ich w r o ­ ku, sum a te m p e ra tu r pow ietrza pow yżej 10°C w ynosi 3000— 3i00°C) tw orzą bardzo korzystne w aru n k i do re k re a c ji n ad wodą.

N ow ym czynnikiem lokalizacyjnym stały się tu n a tu ra ln e źródła wód term alnych.

W Regionie N addu n ajsk im w y stęp u ją trzy typy obszarów k o n cen tra­ cji re k re a c ji podm iejskiej: obszary n a d zbiornikam i w odnym i (ze specy­ ficznym podtypem terenów przy źródłach term alnych), ogródki działko­ w e oraz obszary letn isk w tra d y c y jn y c h w siach. O bszary te m ają po­ dobne cechy jak teren y analogicznego typu w Regionie Zahorskim . P o d ­ typ terenów przy źródłach term aln y ch odznacza się dużym udziałem nie zorganizow anego ru c h u turystycznego i w ysoką intensyw nością odw ie­ dzin w okresie letnim .

4. UDZIAŁ M IE SZ K A Ń C Ó W BRA TYSŁAW Y W REKREACJI PODMIEJSKIEJ

W ielkom iejski c h a ra k te r B raty sław y jako stolicy Słow acji ma duży w pływ na udział m ieszkańców m iasta w rek re a cji podm iejskiej. Na in ­

tensyfik ację uczestnictw a m ieszkańców B ratysław y w w ypoczynku pod­ m iejskim w pływ a oddziaływ anie różnorodnych czynników zaliczanych do trzech podstaw ow ych grup. Z g ru py czynników urbanizacy jny ch m oż­ na w ym ienić duży potencjał ludnościow y m iasta (430 tys.). Z g rupy czynników dem ograficznych najw iększy w pływ na rek re a cję podm iejską m ieszkańców B ratysław y ma duża gęstość zaludnienia na obszarze m ia­ sta (1135 osób/km 2; 50— 170 osób/ha pow ierzchni zabudow anej). Z g ru ­ py czynników socjologicznych m ożna w ym ienić duży udział właścicieli sam ochodów osobowych oraz posiadanych obiektów rek re a cji in dyw i­ d ualnej (20%), duży dochód na członka rodziny (30 tys. Kćs), a także korzystną stru k tu rę socjalną społeczeństwa. Rozm iarów w pływ u p rz y ­ toczonych czynników o k reślający ch uczestnictw o m ieszkańców B ra ty sła ­ w y w rek re a cji podm iejskiej nie m ożna jedn ak dokładnie określić. P u n ­ ktem w yjścia oszacowania wielkości rek re a cji podm iejskiej B ratysław y może być liczba stałych m ieszkańców m iasta (430 tys.). B ratysław ę za­ licza się do m iast, w k tó ry ch udział m ieszkańców w w ypoczynku pod­ m iejskim szacuje się na 45— 55%. P ro ste przeliczenie um ożliw ia ok reśle­ nie liczby uczestników rek re a cji podm iejskiej na 190— 235 tys. osób. W y­ nikiem stałego p rzy rostu liczby m ieszkańców m iasta jest rów nież w zrost w artości tego w skaźnika o 1,5— 2,1% rocznie, tj. średnio o 3500 osób w ciągu roku. Ten ogólny w skaźnik w ym aga jednak korekty. W ynika to ze stosunkow o niskiej atrakcyjności obszaru zaplecza rekreacyjnego B ratysław y. Szczególnie m ała atrakcyjność rzeźby obszarów nizinnych działa ham ująco n a potencjalnych klientów zainteresow anych w ypoczyn­ kiem podm iejskim i w konsekw encji prow adzi do decyzji o spędzaniu w olnego czasu w sposób nie m ieszczący się w ram ach definicji rek re a cji podm iejskiej. W pływ y tych czynników m ożna oszacować tylko w dużym przybliżeniu, stw ierdzając przy tym , że obniżają one ogólną w artość udziału m ieszkańców B raty sław y w w ypoczynku podm iejskim o około 10% (tj. 70— 210 tys. osób).

K o rek ty w skaźników w yliczanych m etodą szacunkow ą należy jeszcze uzupełnić w przy p ad k u B raty sław y o różnice związane z sezonowością w ypoczynku podm iejskiego. Istotną rolę o dgryw ają tu różne w artości potencjału rekreacy jn eg o zaplecza B raty sław y w różnych porach roku. Poniew aż w czasie la ta (m aj— wrzesień) obszar ten stw arza bardzo do­ godne w aru n k i do realizacji n ajb ard ziej p referow anych form w ypoczyn­ ku, m ożna zakładać stosunkow o duże zainteresow anie i udział m iesz­ kańców w rek re a cji podm iejskiej. O dm iennie sytu acja ta w ygląda wcze­ sną wiosną (marzec—kw iecień) i późną jesienią (październik—listopad), a szczególnie w okresie sezonu zimowego (grudzień—luty), kiedy n a tu ­ ra ln y potencjał obszaru stw arza skrom niejsze i m niej a tra k cy jn e w a­ ru n k i do realizacji prefero w an y ch form rek reacji. W zw iązku z tym

rzeczyw iste uczestnictw o m ieszkańców B raty sław y w w ypoczynku p o d­ m iejskim jest dużo m niejsze (aż o 40— 45%).

P rzy określaniu wielkości rek re a cji podm iejskiej trzeba, oprócz sza­ cow ania w pływ ów atrakcyjności teren u , brać pod uwagę rów nież różną czasowo frekw encję m ieszkańców w w ypoczynku podm iejskim . W tym o statn im przy padk u m ożna skorzystać z ocen w ykonyw anych dla dużych m iast Czecho-Słowacji. W edług tego szacunku w m iastach, k tó re m ają powyżej 100 tys. m ieszkańców, teoretyczny udział obyw ateli w rek re a cji podm iejskiej w ynosi latem 55%, w okresie m iędzysezonow ym 30%, a zimą 28%.

W ychodząc z powyższego założenia można rów nież oszacować ucze­ stnictw o m ieszkańców B ratysław y w w ypoczynku podm iejskim (tab. II).

T a b e l a II

Liczba u c z e s tn ik ó w rek rea cji p o d m ie jsk ie j B r a ty sła w y (tys. osób)

Le nom b re d es p a rticip a n ts de la récréa tio n su b u rb ain e d e B ratislava (m illiers de p erso n n es)

O k res u c z e s tn ic tw a letn i m ięd zy -s e z o n o w y z im o w y K a żd eg o ty g o d n ia 90— 95 30— 35 20— 25 1— 2 X w m iesią c u 150—170 100— 110 100— 110 1 X na 2— 3 m iesią c e 130— 140 110— 120 1 0 0 - 1 1 0 Średnia ty g o d n io w a 180— 200 90— 100 100— 110 Ź r ó d ł o : B adania w łasn e.

M ierniki te nie odzw ierciedlają jednak rzeczyw istości i w ykazują w y ­ raźną, w ew nętrzn ą d yferen cjację w rozkładzie zainteresow ania m iesz­ kańców uczestnictw em w w ypoczynku podm iejskim . Jak o główne k ry te ­ rium um ożliw iające częściową identy fikację podstaw ow ych cech tego zróżnicow ania regionalnego stosow ane są m iernik i gęstości i c h a ra k te ru zabudowy. P rzy najogólniejszym podziale B raty sław y na pięć m iejskich obwodów, jako obszary o najw iększych w artościach udziału m ieszkańców w w ypoczynku podm iejskim w yróżnia się p iąty (30% m ieszkańców m ia­ sta) i drugi obwód m iejski (26% m ieszkańców m iasta), w któ ry ch p rz e ­

w ażają budynki trzy - i więcej kondygnacyjne, zam ieszkiw ane głównie przez ludzi m łodych, bardziej ak ty w n y ch turystycznie.

5. W A R U N K I W Y PO C ZY N K U PODMIEJSKIEGO M IE SZ K A Ń C Ó W B R A TY SŁ A W Y

Podobnie jak w innych dużych m iastach rów nież i w B ratysław ie znaczącą rolę przy zaspokajaniu potrzeb m ieszkańców w zakresie w ypo­ czynku k rótkotrw ałego o d g ryw ają teren y położone w granicach ad m ini­ stra c y jn y c h m iasta. Są one zróżnicow ane i w ystępu ją na trzech zasadni­ czych poziomach: okręgow e obszary w ypoczynkow e (z dostępnością 5— 10 min. od m iejsca zam ieszkania), obwodowe tere n y w ypoczynkow e (z do­ stępnością 10— 15 min. od m iejsca zam ieszkania) i ogólnom iejskie tereny re k re a cy jn e (z dostępnością 15— 30 min. od m iejsca zam ieszkania). O bsza­ r y te c h a ra k te ry z u ją się w ysoką intensyw nością w ykorzystania, są je­ dn ak przedm iotem osobnych badań o rientow anych na problem y rekreacji w ew nątrz m iasta.

Z czynników k o m u nikacyjnych w rek reacji podm iejskiej wiodącą r o ­ lę odgryw a układ sieci drogowej. Je j centralnym i osiam i w B ratysław ie są dwa odcinki zelektryfikow anej linii kolejow ej, k tó re biegną w k i e ­ ru n k u północnym i północno-w schodnim od m iasta. O dcinek północny (B ratysław a— Breclav) udostępnia część zaplecza rekreacyjnego B ra ty ­ sław y położoną w obszarze N iziny Z ahorskiej i przyczynia się do ro z ­ szerzenia obszaru dostępnego w przedziale 60 min. aż do miejscowości K uty. Północno-w schodni odcinek linii kolejow ej (B ratysław a—P ie stia - ny) odgryw a podobną rolę, rozszerzając obszar zaplecza rekreacyjn ego aż do Hlochovca.

Oprócz dwóch w ym ienionych odcinków linii kolejow ych w ażną rolę w w ypoczynku podm iejskim m ieszkańców B ratysław y o d g ryw ają trasy przebiegające po zachodnich (B ratysław a— S tup ava—Lozorno—P e rn ek — —Rohoznik—Jablonica), a także w schodnich sk rajach M ałych K a rp a t (B ratysław a—Pezinok— M odra— C asta—Dolne O resany— T rstin). U dostęp­ n ia ją one obszary służące rek re a cji podm iejskiej zlokalizow ane w doli­ nach M ałych K arp at.

W części południow o-w schodniej zaplecza rek reacy jneg o B ratysław y n ajw ażniejszą pozycję zajm uje droga I klasy: B raty sław a— S a m o rin -- — D unajska Streda, k tó ra jest podstaw ow ą osią k om unikacyjną R ów niny N addunajskiej. Odchodzą od niej k ró tk ie odcinki dróg o znaczeniu lo­ kalnym , k tó re odgryw ają w ażną rolę, bowiem przybliżają obszary r e ­ k rea c y jn e leżące nad m ałym D unajem czy na innych rela ty w n ie

odle-głych terenach. W łaśnie za ich przyczyną i dróg im podobnych przeci­ n ający ch Nizinę Z ahorską jest tak dobra dostępność zaplecza re k re a c y j­ nego B ratysław y w jego niższej części. Zdecydow anie gorzej dostępny jest teren M ałych K arp at, do k tó ry ch dochodzą drogi tylko w n iektórych dolinach, a grzb iety p rzekraczają jedynie odcinki dróg: Pezinog—P e rn ek

i T rstin —Jablonica.

K om unikacja kolejow a, k tó re j linie w istocie przebiegają wzdłuż głów nych dróg sam ochodowych, odgryw a w w ypoczynku podm iejskim w ażniejszą rolę w okresie letnim . W ykorzystyw ana jest szczególnie przez tu ry stó w odw iedzających obszary wodne położone w ram ach 20— 30-mi- n u to w ej izochrony.

W zakresie bazy m aterialno-technicznej w spom agającej rozw ój r e ­ kreacji podm iejskiej dom inujące znaczenie m ają obiekty w ypoczynku indyw idualnego, k tó re z genetycznego p u n k tu widzenia podzielić można na dwa podstaw ow e typy: pierw otne (oryginalne) obiekty rek reacji in d y ­ w idualnej („ch aty ”) i w tórnie przystosow ane (zaadaptow ane) o b iekty r e ­ k rea c ji in dyw idualnej („chałupy”). Pom im o przeprow adzania badań iloś­ ciowych, jakościow ych i tery to rialn y c h dotyczących obiektów rek reacji indyw idualnej dane na ich tem at są często niedokładne i zawyżane.

Dlatego też w artości w skaźników m ówiące o liczbie obiektów re k re a ­ cji in dyw idualnej w zapleczu w ypoczynkow ym B raty sław y m ają tylko znaczenie inform acyjne.

N ajw ażniejszym i cen tram i k o n cen tracji obiektów rek re a cji in d y w i­ d ualn ej na terenie N iziny Zahorskiej są obszary, w sądziedztw ie który ch w y stęp u ją w ażne zbiorniki wodne lu b rzeki. Należą do nich w szczegól­ ności: P lav esky S tv rto k (210 chat), Male L ev are (239 chat) i Borsky J u r (202 chaty). W M ałych K arp a ta c h głów nym i cen tram i obiektów rek re a cji : indy w id u alnej są: Pezinok (500 chat), M odra (700 chat), Lozorno (200 chat), Bukova (325 chat). Na Nizinie N addunajskiej jedynym w yraźn y m c entru m obiektów rek re a cji indyw idualnej jest m iejscowosé Senec (404 chaty).

W tórnie przystosow ane obiekty rek re a cji indyw idualnej tw orzą b u ­ dynki, k tó re pierw otnie pełniły fun k cję m ieszkalną bądź gospodarczą i w ostatnich latach po ad ap tacjach zm ienione zostały na obiekty z do ­ m inującą fu nk cją rek reacy jn ą. Zabudow ania te są bardzo często obce otoczeniu i odróżniają się od budynków n iektó rym i szczegółami fizjono- m icznym i, c h arak terem w ykorzystania zagród itp. Do obszarów z w y ­ raźniejszym w ystępow aniem chałup należą szczególnie te, w któ ry ch pobliżu zn ajd u ją się obszary wodne albo najko rzystn iejsze w aru n k i do upraw iania tu ry sty k i.

R ys. 3. S e n e c k ie J ezio ra (S en ec). P rz y k ła d z a g o sp o d a r o w a n ia ob sza ru przy zb io rn ik u w o d n y m

1. o b ie k ty re k re a c ji in d y w id u a ln e j; 2. o ś ro d k i z ak ład o w e

D e s s in 3. Les la cs de S e n e c . L 'ex em p le d e l'a m é n a g e m en t du terrain a u bord d'un r és er v o ir d 'eau

1. o b je ts de la ré c ré a tio n in d iv id u e lle ; 2. c e n tre s a p p a rte n a n t aux é ta b lisse m e n ts in d u s trie ls . co m m erciau x , e tc . Pe ter M a r iâ t

R ys. 4. Z och ow a C hata (M odra). P rzyk ład obszaru sk o n c en tro w a n e j za b u d o w y r ek r e a c y jn ej na pogórzu M a ły ch K arpat

1. o b ie k ty re k re a c ji In d y w id u a ln i]i 2. o śro d k i zakładow e

D essin 4. Z o ch o w a C h ata — La C ab ane d e Z ocha (M odra). L 'exem p le du terrain de la co n stru ctio n c o n c en tré e d e récréa tio n sur le p la tea u d e s P etite s K arp ates 1. oWjets de la r é c ré a tio n in d iv id u e lle ! 2. c e n tre s a p p a rte n a n t aux é ta b liss e m e n ts In d u striels,

com m erciaux, « te .

6. W PŁY W REKREACJI PODMIEJSKIEJ N A ZAPLECZE BRA TYSŁAW Y

Rozwój rek reacji podm iejskiej jako nowego rodzaju aktyw ności spo­ łecznej w yw ołał w strefie zaplecza B raty sław y bardziej lub m niej w y ­ raźn e zm iany. Intensyw ności i s tru k tu ry tych zmian nie m ożna uchw y ­ cić w pełni, głów nie dlatego, że w y stęp u ją one często w w ielorakiej i w tórnej form ie (np. zm iany w ad m inistrow aniu terenu, zm iany w po ­ dejm ow aniu pew nych decyzji spow odow anych przyczynam i ekonom icz­

nym i zw iązanym i z problem em rek reacji podm iejskiej i in.). Może to być rów nież w ynikiem przenikania się w pływ ów w ypoczynku podm iej­ skiego i innych czynników , np. rozw oju m otoryzacji. Na obecnym etapie badań stosow niejsze w ydaje się być zwrócenie uw agi na bezpośrednie w pływ y rek re a cji na obszar podm iejski, które z p u n k tu w idzenia ja ­ kości środow iska mogą mieć pozytyw ny lub n egaty w ny ch arak ter.

Do pozytyw nych w pływ ów rek reacji podm iejskiej na środow isko za­ plecza B raty sław y można zaliczyć:

— efektyw niejsze i intensyw niejsze w ykorzystanie terenu, — podniesienie jakości i zróżnicow anie zabudow y m ieszkalnej, — polepszenie dostępności kom unikacyjnej,

— rozw ój sfery usług.

Do negatyw n ych w pływ ów w ypoczynku podm iejskiego na środowisko zaplecza B ratysław y m ożna zaliczyć:

— ko n flik ty w ynikające z konieczności re stru k tu ry z a c ji fun k cjo n al­ n ej w y k orzystyw anych obszarów,

— zwiększoną ko n centrację oddziaływ ania antropogenicznego na ob­ szary służące wypoczynkow i podm iejskiem u,

— zwiększenie zanieczyszczenia środowiska.

6

.

.

Na obszarach służących rek re a cji podm iejskiej dochodzi do bardziej intensyw nego i efektyw nego użytkow ania ziemi, niż na terenach nie pełniących tej funkcji. Zw iązane jest to ze zwiększeniem poziomu w ypo­ sażenia tych obszarów, z intensyw niejszą upraw ą ziemi oraz z troską uczestników rek re a cji podm iejskiej o zagospodarow anie i w ykorzystanie teren u . Zm iany te n ajw y raźn iej zaznaczają się na nowo zlokalizow anych obszarach w ypoczynku podm iejskiego, gdzie w artość społeczna ziemi w ciągu k ilk u la t zw iększyła się kilkakrotnie.

T akich przykładów w strefie rek re a cy jn e j B raty sław y dostarczają szczególnie obrzeża terenów w odnych i źródeł wód term alnych w y stę­ pujący ch na terenach nizinnych. W Senci, Plaveckom S tv y rtk u , Sladko- vicove (Vincov les) i w ielu innych m iejscach skutkiem tych zmian są zm iany obszarów leżących ugorem na tereny, k tó re pełnią w ażną fu n k ­ cję w zaspokajaniu psychicznych, zdrow otnych i socjalnych potrzeb m ieszkańców m iasta. Jeszcze w yraźniejsza rew aloryzacja w artości ziemi pojaw iła się na tzw. m ałow artościow ych terenach (z różnych powodów nie w ykorzystanych), k tóre zostały oddane do dyspozycji uczestników rek re a cji podm iejskiej. W czasie kilku lat obszary te zam ieniły się

w ogródki działkow e bądź osady ch at i uzyskały w ażną pozycję w fu n k ­ cjonalnej stru k tu rz e terenu.

W ażne pozytyw ne zm iany rozw ój w ypoczynku podm iejskiego p rz y ­ nosi jakościowej s tru k tu rz e zabudow y m ieszkalnej. J e s t to realizow ane zasadniczo na dwóch płaszczyznach:

— przystosow anie starej zabudowy, — budow a now ych obiektów.

Przystosow anie sta re j zabudow y wiąże się szczególnie z rozw ojem chałup i dokonuje się głównie w ew n ątrz stary ch osiedli w iejskich, zlo­ kalizow anych na terenach atra k cy jn y c h turystycznie. Zm iana ich w łaś­ ciciela, w zględnie użytkow nika, pow oduje u tra tę przez bud yn ki p ie r­ w otnej, m ieszkalnej i gospodarczej funkcji, a przyjęcie funk cji re k re a ­ cyjnej. A by ją m ogły lepiej pełnić, dochodzi często do przebudow y do­ m ów i zabudow ań gospodarczych (na garaże, w arsztaty i inne), przez co polepsza się ich stan sa n ita rn y (centralne ogrzew anie, wodociąg, wc i in ­ ne) i estetyk a (odnowa budynków , często z dodatkam i elem entów a rc h i­ te k tu ry ludow ej). W strefie rek re a cy jn e j B raty sław y takie pozytyw ne zm iany zaznaczają się szczególnie we wsiach: Borinka, Jakubov, K uchy- na, M arianka, P laveck y S tvrtok, Vysoka p ri M orave, J u r p ri B raty sla- vie, Lim bach, D unajska Luźna, K alinkovo, H am uliakvo i in.

Budowa now ych obiektów przeznaczonych do pełnienia funk cji r e ­ k reacy jn ej k o n cen tru je się obok istniejących wsi. Zw iązane jest to bez­ pośrednio z okolicam i n ajb ard ziej a tra k cy jn y m i (obszary w ystępow ania zbiorników w odnych, źródeł, ale także dolin górskich). J e j zasługą jest rosnący podział obiektów , k tó re nie pełnią fu n k cji m ieszkalnej i w y tw a ­ rz a ją nowe jąd ra rozw oju osadnictw a. Rozszerza się rów nież in fra s tru ­ k tu ra inżyniery jna. Szczególnie p rzy k ład Sienca potw ierdza, że te nowe jąd ra osadnicze m ogą w okresie k ilk u lat zyskać duże ekonom iczne i spo­ łeczne znaczenie.

Rozwój rek re a cji w pływ a pozytyw nie rów nież n a sieć ko m unikacyjną zaplecza wypoczynkow ego B ratysław y. Jego skutkiem jest nie tylko budow a now ych dróg w iodących na tere n y re k re a c ji podm iejskiej, po­ lepsza się rów nież jakość sieci dróg istniejących, co um ożliw ia szybszą i bardziej efektyw n ą kom unikację. S ku tk iem takiego rozw oju jest isto ­ tne polepszenie dostępności w ielu dolin M ałych K arp at. W o statn ich dwóch dziesięcioleciach rozszerzyła się i polepszyła sieć kom unikacji lo­ kalnej w sto su nk u do obszarów nizinnych.

Duży udział m ieszkańców B raty sław y w w ypoczynku podm iejskim pow oduje znaczne zwiększenie się liczby osób przebyw ających na danym obszarze w określonym czasie. Taka sy tu acja dostarcza bodźców do in ­ tensyw niejszego i szerszego rozw oju całej sfery usług zabezpieczających podstaw ow e po trzeby (zakupy żywności, n apraw a, itd.) jak i specyficzne

w ym agania (np. w ypożyczalnie sprzętu sportowego). Usługi te d ostarcza­ ją m ieszkańcom tych terenów now ych m iejsc pracy, rozszerzają też całkow itą s tru k tu rę m aterialno-techniczną sfery usług.

fi.2 . W pływ y negatyw ne

Rozwój rek re a cji podm iejskiej zaczął się w czasie, kiedy każda część s tre fy podm iejskiej posiadała już określoną funkcję. M usiało to spow o­ dować k o nflik t now ych fun k cji i zwiększyć liczbę problem ów w y stęp u ­ jących na obszarach przeznaczonych na wypoczynek. Tylko niew ielką część k onfliktów tery to rialn y ch dało się rozw iązać (związane to było z pozyskaniem w spom nianych wcześniej tzw. mało w artościow ych te re ­ nów, np. opuszczone kam ieniołom y, teren y wzdłuż dróg, obrzeża zbiorni­ ków w odnych itp.). Jednakże większość terenów przeznaczonych do w y ­ korzystania na potrzeby rek re a cji podm iejskiej m usiała zmienić sw oją funkcję. S ku tk iem tego było zm niejszenie pow ierzchni w ykorzystyw anej rolniczo (w okolicach zbiorników w odnych, źródeł, wód term alnych), ob­ szarów leśnych (w dolinach M ałych K arpat) bądź też w yłączenie p ew ­ nych terenów z obszarów chronionych (na obrzeżach M ałych K arpat).

System atyczne zw iększanie się udziału m ieszkańców B ratysław y w rek re a cji podm iejskiej stw arza nowe problem y zw iązane z koniecz­ nością lokalizow ania kolejnych obszarów przeznaczonych na w ypoczy­ nek podm iejski. R ozw iązyw anie tych problem ów jest głów nym czynni­ kiem ograniczającym rozwój re k re a c ji i w ażnym w arunkiem o k reślają­ cym jego związki z tw orzeniem i planow aniem przestrzeni życiowej.

Stw orzenie now ych obszarów osadnictw a wypoczynkowego i zw ięk­ szenie k o n cen tracji zam ieszkujących tam ludzi niew ątpliw ie spow oduje w zrost oddziaływ ania antropogenicznego w tych c z ę ś c ia c h stre fy re k re a ­ cyjnej.

K o n k retn y m przejaw em negatyw nych w pływ ów rozw oju rek reacji podm iejskiej na środowisko n a tu ra ln e jest zm iana n a tu ra ln y c h system ów roślinnych i zwierzęcych, w któ rych pierw otne g atunki są stale w y pie­ ra n e przez g atu n k i zw iązane z działalnością człowieka. Takie zm iany stosunkow o szybko (w czasie 5— 10 lat) pojaw iły się na terenach re k re a ­ cy jny ch zlokalizow anych w lasach, a częściowo przy zbiornikach w od­ nych.

Do n egatyw nych w pływ ów rek re a cji podm iejskiej w yw ołanych jej w ysoką intensyw nością m ożna zaliczyć rów nież zm iany w w egetacji roślin na terenach popularnych i ruchliw ych tras narciarskich. W nie kontrolow anych przypadkach w pływ y takie doprowadzić mogą do ro z ­ szerzenia erozji gleby do wielkości zagrażającej w alorom rekreacyjnym .

W strefie rek re a cy jn e j B ratysław y podobna sy tuacja ma m iejsce w n ie ­ któ ry ch regionach M ałych K arpat.

O sobliw ym przejaw em negaty w n ych w pływ ów rek re a cji podm iej­ skiej na jakość środow iska n aturalnego, k tó ry w dużym stopniu zw iąza­ ny jest z w ysoką kon cen tracją jej uczestników , jest jego zanieczyszcze­ nie. Zagrożone są przy tym wody, atm osfera, gleby. Szczególnie w po ­ czątkow ych fazach rozw oju obszarów rek reacy jn y ch , gdy brak jeszcze odpow iedniej bazy m aterialno-technicznej do likw idacji zanieczyszczeń stałych i ciekłych. Dochodzi wówczas do nie kontrolow anego i nie zorga­ nizow anego grom adzenia się wszelkiego rodzaju odpadów, k tó re n a r u ­ szają n o rm y sanitarn e, estetykę obszaru i często n a ru szają stan środo­ w iska przyrodniczego. O wiele szerszy w pływ może mieć zanieczyszcze­ nie ujęć w odnych ściekam i bądź innym i form am i zanieszczyszczeń (szcze­ gólnie zw iązanych z rozw ojem m otoryzacji).

7. ZAK O ŃCZEN IE

T em atyka rek re a cji podm iejskiej m ieszkańców w ielkich m iast staje się coraz bardziej aktualn a. Dowodem tego jest dość bogata lite ra tu ra k rajo w a i zagraniczna ( D z i e g i e ć , L i s z e w s k i 1983, D u m a s 1983, Koncepcja... 1989, M a r i o t 1983, M a r i o t 1989) pośw ięcona tem u tem atow i. Szczególnie w ażny jest przy ty m w niosek, że problem ów roz­ w oju w ielkich m iast nie można zawężać ty lko do ich w n ętrza, ale należy rów nież zwrócić uw agę na rozw ój zaplecza rekreacyjnego. Z tego p u n k tu w idzenia B ratysław a m a w ielkie rezerw y , szczególnie dlatego, że d otych ­ czasowy rozw ój w ypoczynku podm iejskiego przebiegał w jej stre fie w zasadzie żywiołowo.

W naszym arty k u le uw ypukliliśm y tylko podstaw ow ą c h a ra k te ry s ty ­ kę w arunków rozw oju rek re a cji podm iejskiej, rozum ianą jako p u n k t w y j­ ścia i bodziec dla jej dokładnych badań. Przypuszczam y, że w nied ale­ kiej przyszłości p roblem atyka rek re a cji podm iejskiej m ieszkańców w iel­ kich m iast zaliczać się będzie do głów nych tem atów badań geograficz­ n ych głównie dlatego, że w ym aga ona syntetycznych m ierników do b a ­ dania w zajem nych związków elem entów system u przyrodniczego i socjo­ ekonomicznego.

PIŚM IEN N IC TW O

D u m a s D., 1983, Espaces de lo is irs à la p é rip h é rie de ¡'a gglom éra tion p a risien n e, [w :] TourJsm and récréa tion in the su rro u n d in g s o i big towns, Łódź.

D z i e g i e ć E., L i s z e w s k i S., 1983, T h e subu rban z o n e s as the areas o l recrea tion lo r the in h abitan ts o l b ig citie s in Poland, [w:] T o u rism anil re cre a tio n in the s u rro u n d in g s o l b ig towns, Łódź.

K o n ce p cia a tw orba s /ź r y zota ven ia a re k re d c ie o b y v a te lo v m iest, |w :] Z b o rn ik IV . m ed zin d ro d n ej k o n le re n c ie o cestovn om ru chu , D om te ch n ik y , B. B ystrica, 1909. M a r i o t P., 1983, A co n trib u tio n to d elin ea tin g the b o un d a ries o l the recrea tion a l h in terla n d o l b ig towns, [w:] T o u rism and recre a tio n in the su rro u n d in g s o i big tow ns, Łódź.

M a r i o t P., 1983, G e o g ra lia ce slo v n e h o ru chu , V e d a , B ratislava.

M a r i o t P., 1989, A k tu d ln e p ro b ićm y lo rm o va n ia sa re k re a ć n śh o zdzem ia miest, [w:] Z iv o tn ć p rostred ie, B ratislava.

P a c h i n g e r K. , K e l e m e n V., 1986, P fim e stske re k re a ć n l zóny , M erkur, Praha,

D oc. dr P eter M ariot Z ję z y k a sło w a c k ie g o tłu m a czy ł

In sty tu t G eo g ra fii mgr B ogdan W ło d a r c z y k

S ło w a c k ie j A k a d e m ii N au k

w B r a ty sła w ie W p ły n ęło :

u l. J o z e fsk a 7 16 m arca 1992 r.

B ra ty sła w a C z ec h o -S ło w a cja

R ÉSUM É

L 'article a pour but la p r é se n ta tio n et la c a ra ctéristiq u e d e la z o n e su b u rb ain e d e r éc ré a tio n de la v ille de B ratislava.

L'auteur a ttire l'a tte n tio n sur l e fait qu e la situ a tio n g é o g ra p h iq u e de la plus gran d e v ille slo v a q u e c o n d itio n n e la gran deu r p o te n tie lle de l'arrière de récréation d e B ra tisla v a d on t p lu s d e 59% se tr o u v e n t h ors d es fro n tières d e l'état, c. à d., sur le territoire d e l'A u tr ic h e et de la H on grie.

La z o n e su b u rb ain e d e B r atislava, dan s le s lim ite s d e la S lo v a q u ie se d iv ise en 3 rég io n s: la V a llé e Z ahorska (140— 300 m a u -d e ssu s du n iv e a u d e la m er), le s P e tite s K arp ates (300— 768 m au-deslsus du n iv e a u d e la m er), la V a llé e du D a n u b e (100— 300 m a u -d es su s du n iv e a u de la m er). Les form es d iffé re n tes de la récréa tio n d om in en t dan s c h a c u n e d e c e s rég io n s; au tres so n t a u ssi le caractère sa iso n n ie r du rep os et le g e n r e d e l'a m én a g em en t.

D an s l'article, on a é v a lu é le nom b re d es p e r so n n es se r ep o sa n t dan s la zo n e su b u rb a in e d e B ra tisla v a p en d an t le s sa iso n s d iffé re n tes d e l'a n n ée. En é té c e nom b re e st le p lu s grand, il a ttein t 180— 200 m ille . En h iv er, il d im in u e et p a rv ien t à 100— — 110 m ille.

En p résen ta n t l'a m én a g em en t d e récréa tio n dan s la zo n e su b u rb ain e d e Brati­ sla v a , l'au teu r attire l'a tte n tio n sur la d iv e r s ité de s e s form es et la gran d eu r d e la b a s e d e co u c h a g e . Il d istin g u e le s c ité s de récréa tio n , c ré es sur le s terrain s p r iv é s d 'in frastru ctu re te c h n iq u e , d o n c le s c ité s d es „ cab an es" , et le s v illa g e s , où le s a n c ien n e s m a iso n s d 'h ab itation , le s b â tim en ts à lo g e r le s an im a u x et autres co n str u c tio n s so n t a d a p tés co n fo rm ém en t a u x b e so in s du rep os, en d e v e n a n t les c ité s d e s „ c o tta g e s" ..

Les r é fle x io n s sur les in flu e n c es p o s itiv e s et n é g a tiv e s de la récréa tio n q u e subit le m ilieu g éo g ra p h iq u e de la zo n e su b u rb ain e de B ra tisla v a a c h è v e n t l'article. Parm i le s in flu e n c e s p o s itiv e s com pten t, se lo n l'au teu r, le d é v e lo p p e m e n t d e s s e r v i ­ ces , l'am élioration du r ésea u routier, l'a m é n a g e m en t d es frich es, l ’u tilis a tio n plu s e ffe c tiv e d e la terre* c e lle s n é g a tiv e s so n t le s su iv a n tes: le s c o n flits en tre la fo n ctio n de récréa tio n e t le m ilieu n atu rel, la g ra n d e c o n c en tra tio n de la p o p u la tio n dan s le v o is in a g e d es terrains p r o té g és et la d é v a sta tio n du m ilieu .

Traduit par Lucjan K o w a lsk i

SU M M AR Y

T he a rticle a n a ly z e s the su bu rb an rec re a tio n a l zo n e of B ratislava. T h e auth or p o in ts out that th e g e o g r a p h ica l p o sitio n of th is la rg e st c ity in S lo v a k ia d eterm in es th e p o ta n tia l siz e of th e recrea tio n a l h in terla n d of B r atislava, out of w h ic h o v er 59% lie s o u tsid e th e c o u n try 's borders, that is on th e territory of A u stria and H u n ­ gary.

B ratislava's su b u rb an zon e, w ith in th e b o u n d aries of S lo v a k ia , is d iv id e d in to three reg io n s. T h e y are: th e Zahor&ka P lain (140— 300 m a b o v e se a le v e l), th e Sm all C arp ath ian s (300— 768 m a b o v e sea le v e l), and th e D an u b e P la in (100— 300 m a b o v e sea le v e l). In e a ch of th e se r eg io n s d iffe ren t form s of recrea tio n ten d to d om in ate, and th e y are a lso d iffe re n tia te d w ith regard to th e s e a s o n a lity of recrea tio n and form s of tou rist d e v e lo p m en t.

T he auth or has e stim a ted the num ber of p e o p le s e e k in g r ec re a tio n in B ra tisla v a 's su bu rb an zo n e du rin g differen t se a so n s of th e y e a r (T able II). T h e b ig g e s t num ber of h o lid a y -m a k ers is record ed du ring su m m er and it a m ou n ts to 180,000 to 200,000 in h ab itan ts of th is c ity . In w in ter th eir num ber d e c r e a s e s to about 100,000.

W h ile d isc u s sin g th e form s of to u rist fa c ilitie s in th e su bu rb an zo n e of Brati­ s la v a th e auth or p o in ts at a g rea t d iv e r s ity and a la rg e siz e of a c co m o d a tio n fa c ilitie s . H e d istin g u ish e s, am on g others, rec re a tio n a l se ttle m e n ts co m p o se d of su m m er c o tta g e s and tran sform ation s of v illa g e s , in w h ic h old r e s id e n tia l h o u se s and farm b u ild in g s are b e in g refu rb ish ed for rec re a tio n a l pu rp oses.

T he a rticle en d s w ith d e lib era tio n s on th e p o s itiv e and n e g a tiv e im p a cts of recrea tio n on th e g eo g ra p h ic a l en v iro n m en t of B ra tisla v a 's su b u rb an zon e. A m o n g th e p o s itiv e im p acts th e author in c lu d e s d e v e lo p m e n t of s e r v ic e s , im p ro v em en ts in transp ort n etw o rk , u tiliz a tio n of w a s tela n d and m ore e ffe c tiv e lan d u se. In turn, th e n e g a tiv e im p a cts b o il d o w n to c o n flic ts b e tw e e n th e rec re a tio n a l fu n ctio n and th e natu ral en v iro n m en t, a b ig c o n c en tra tio n of p o p u la tio n in th e v ic in ity of p ro tected areas and e n v iro n m en t d e v a sta tio n .