Scenariusz zajęć
II etap edukacyjny, język polski
Temat: Zdanie nie ma przed nami tajemnic!
Lekcja powtórzeniowa
Treści kształcenia:
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Świadomość językowa. Uczeń:
2) przekształca zdania pojedyncze w złożone i odwrotnie, także zdania w równoważniki zdań i odwrotnie – odpowiednio do przyjętego celu.
Cele operacyjne:
● Budowanie prawidłowych wypowiedzi,
● Przekształcanie zdań pojedynczych w złożone i odwrotnie, zdań w równoważniki i odwrotnie.
Nabywane umiejętności:
● Swobodnej zamiany wypowiedzeń (np. zdań w równoważniki, z zachowaniem ich treści),
● Poprawnego wypowiadania się,
● Świadomego stosowania różnych rodzajów wypowiedzeń,
● Pracy w grupach.
Kompetencje kluczowe:
● Porozumiewanie się w języku ojczystym,
● Umiejętność uczenia się.
Środki dydaktyczne:
● Karteczki z definicjami zdań i schemat zdań do uzupełniania (narysowany na tablicy),
● Kartki z instrukcjami do pracy w grupach,
● Sprzęt multimedialny (komputer, ewentualnie podłączony do telewizora/projektor multimedialny/tablica interaktywna),
● Zasób multimedialny: film „Zdanie czy równoważnik?”,
● Kartki z zadaniem domowym.
Metody nauczania:
● Praktyczna: ćwiczenia,
● Eksponująca: film.
Formy pracy:
● Grupowa zróżnicowana,
● Zbiorowa jednolita.
Przebieg zajęć:
Etap wstępny
Nauczyciel wita się z uczniami i sprawdza obecność. Wprowadza ich w tematykę zajęć, przypominając, że powinni już wiedzieć, czym jest zdanie i jakie są jego rodzaje. Prosi chętnego ucznia, aby przypomniał te wiadomości. Sugerowana odpowiedź:
Zdanie to wypowiedzenie zawierające czasownik w formie osobowej, czyli orzeczenie.
Następnie prowadzący zajęcia przypomina podział zdań i zapisuje go na tablicy:
Następnie rozdaje uczniom karteczki z definicjami, które muszą oni ułożyć i przypiąć do tablicy we właściwe miejsca schematu:
Wypowiedzenia składające się z jednego orzeczenia lub podmiotu i orzeczenia i określeń do nich.
Wypowiedzenia składające się tylko z orzeczenia lub z podmiotu i orzeczenia.
Wypowiedzenia, w których znajdziesz dwa lub więcej orzeczeń.
Wypowiedzenia, w których nie ma orzeczenia, ale łatwo można je wprowadzić.
Po zakończonej pracy nauczyciel przypomina rysunki schematy zdań (wykresy).
Etap realizacji
Nauczyciel inicjuje zabawę ze zdaniami: proponuje przyporządkowanie wypowiedzenia – najmniejszego zdania w języku polskim – do odpowiedniej kategorii: „Je.” Prosi, aby klasa zastanowiła się, co to za typ wypowiedzenia i dlaczego. Uczniowie prawdopodobnie określą, że jest to zdanie pojedyncze nierozwinięte, zawierające jedno orzeczenie (i podmiot domyślny). Nauczyciel prosi, by dzieci rozbudowały omawiany przykład tak, aby powstało zdanie pojedyncze rozwinięte.
Przykładowe rozwiązanie zadania:
Dziecko je smaczne śniadanie.
W dalszej kolejności prowadzący prosi o narysowanie wykresu zdania i nazwanie części zdania:
dziecko (podmiot) – je (orzeczenie) (co?)
śniadanie (dopełnienie) (jakie?)
smaczne (przydawka)
Nauczyciel proponuje uczniom, aby w kolejnym ćwiczeniu rozbudowali omawiane zdanie tak, aby powstało zdanie złożone.
Przykładowe zdanie uczniów:
Andrzej je zapiekankę, która mu bardzo smakuje.
Prosi o podkreślenie orzeczeń, wykonanie wykresu zdania i określenie rodzaju zdania złożonego.
Andrzej je zapiekankę, która mu bardzo smakuje.
Andrzej je zapiekankę (jaką?), która mu bardzo smakuje. (Zdanie podrzędnie złożone).
Następnie nauczyciel dzieli klasę na cztery grupy i podaje instrukcje do dalszej pracy:
I grupa:
„Oto wyrazy, z których utworzycie tekst. Musi się on składać z pięciu zdań pojedynczych nierozwiniętych.
Wyrazy: bracia, piłka, mama, woda, dom”.
Przykładowe prace: Bracia grają. Piłka się turla. Mama woła. Woda smakuje. Dom stoi.
II grupa:
„Oto wyrazy, z których utworzycie tekst. Musi się on składać z pięciu zdań złożonych.
Wyrazy: bracia, piłka, mama, woda, dom”.
Przykładowe prace:
Bracia biegają na podwórku, które przylega do ich domu. Grają w piłkę, bo lubią ten sport.
Kiedy zawołała ich mama, szybko przybiegli. Zmęczeni wypili dużo wody, którą wcześniej schłodzili w lodówce. W domu odpoczęli po wysiłku i nabrali sił do dalszych zabaw.
III grupa:
„Oto wyrazy, z których utworzycie tekst. Musi się on składać z pięciu równoważników zdań.
Wyrazy: bracia, piłka, mama, woda, dom”.
Przykładowe prace:
Zabawa braci. Piłka w grze. Wołanie mamy. Woda! Odpoczynek w domu.
IV grupa:
„Oto wyrazy, z których utworzycie tekst. Musi się on składać z pięciu zdań pojedynczych rozwiniętych.
Wyrazy: bracia, piłka, mama, woda, dom”.
Przykładowe prace:
Bracia bawili się na podwórku. Grali w piłkę. Mama zawołała ich na kolację. Najpierw chłopcy napili się wody. Po kolacji wyjdą z domu na wieczorny spacer.
Po tym ćwiczeniu nauczyciel wraz z uczniami omawia pracę grup; wspólnie analizują stopień trudności: co sprawiło uczniom kłopot, a co było łatwe. Nauczyciel nagradza pracę uczniów.
Jako podsumowanie zajęć nauczyciel proponuje uczniom obejrzenie filmu z zasobu multimedialnego. Przed emisją prosi o ich zwrócenie uwagi na przykłady, o jakich wspomina językoznawca; zapamiętanie, co jest ważne w przypadku zamiany wypowiedzeń. Po emisji uczniowie wymieniają swoje spostrzeżenia; prowadzący zajęcia prosi, by podali podobne przykłady do tych zasłyszanych w filmie, pochodzące z życia codziennego.
Etap końcowy
Na koniec dzieci na prośbę nauczyciela dzielą się swoimi wrażeniami z zajęć. Mówią, co zapamiętali, czy wszystko zrozumieli.
Zadanie domowe:
Podane równoważniki zdań zamień na:
1. Zdania pojedyncze 2. Zdania złożone
Upalne popołudnie.
Zgodna zabawa.
Skończona praca.
Szczęśliwe dziecko.
Interesująca gra.
Drugie zadanie domowe (dla chętnych):
W podanym tekście niebieską kredką podkreśl zdania złożone, zieloną – równoważniki zdań, a pomarańczową – zdania pojedyncze.
Papiszon – ukochany zięć mojej babci. Maniak techniki komputerowej. Łakomczuch. Wiele lat temu mama prosiła o rękę pewnego faceta. (Założę się, że nie przyszło jej do głowy
poczekać, aż on zrobi to pierwszy). Facet nazywał się Grześ, studiował matematykę i był potwornie roztargniony. Pewnie dlatego zgodził się, zanim zrozumiał, w co się pakuje. Nie minął rok, a już został Papiszonem. Przez chwilę my, mężczyźni, mieliśmy w domu liczebną przewagę nad Mamiszonem, który wbrew pozorom jest kobietą. Ta sytuacja była dla mamy nie do zniesienia, toteż po namyśle urodziła jeszcze dwie dziewczynki i tym samym położyła kres męskiej dominacji w naszym domu1.
1 Joanna Olech, Dynastia Miziołków, Wydawnictwo Literatura, Łódź 2009.
