SPIS ZAWARTOŚCI.,...,.. f/.. TECZKI. PP.W.^.y.^...E^A-iUCL...

(1)

1

(2)

SPIS ZAWARTOŚCI . , . . . „ , . . f/ . .

TECZKI . PP.W.^.y.^.. .E^A-iUCL...

I./l. Relacja—- •' jgj

I./2. Dokumenty ( sensu strieto) dotyczące relatoraV U j ) T /3 . Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora — II. Materiały uzupełniające relację V !<, > 4~t~

III./1. Materiały dotyczące rodziny relatora V k. A - III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r .—

III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) — III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945—.

III./5. Inne .77 ' | j j

IV. Korespondencja —,

9

■

V. Nazwiskowe karty informacyjne

• VI. Fotografie 8 + f * .

‘if

____________

2

(3)

N azw a w zględ n ie stem pel A rchiw um

3

(4)

4

(5)

K OP I A

I

Wnicsefc p KEć&nte W ie lk o p o ls k ie g o K rzyża

Zatwierdzono przez KRD (Nr rej, 09-50 56)

Za zasługę

848

.)>

Za czynny u d z ia ł tł pow staniu

powstańczego W ielkopolskim

(wymienię rodsaf odzcaczfenia) (okreSlić ogólnie rodzaj *a*tugi)

■

1 j Dane ogólne;

a) nazwisko i imię a) Cfoł&PO??Sk& I|3|fcli8, . . ^_______ ___ ' b) imiona rodziców b) TfedeUSZ- i P e ll C i a

c) nazwisko panieńskie c) S©Z&Kl60ka _____

j (dla mężatek)

d) w WTpadku zanianT d)

i podać nazwisko rodowe

■2 1 Miejsce u ro d z e n ia

tóiechorzewo pów.Rowy-Tomyśl

8 | Data urodzenia

1 . 1 V I I , | 1887r#

dzień | miesiąc i rok 4 | Miejsce zamieszkania

Z ł e t ó r u l,K ie zn a n e g o ż o ł n ie r z a 12*

5 | Miejsce pracy i stanowisko

bez, p racy - r e n c is tk a

6 j Przynależność partyjna ;

b e z p a r t. , b e z p a r t. f b e z p a r t.

do 1939 r, w okresie okupacji po wyzwoleniu

Jli Wykształcenie

średnie.

ogólne 1

żadne ,

specjalne

jlJ Służba w ojskow a: (czy i kiedy odbywał służbę wojskową — podać ostatni stopień wojskowy)

Jli Czy by! karany sądownie po wyzwoleniu (jeżeli był karany

nie

— podać za co, kiedy i wymiar kary)

joj Posiadane odznaczenia

Ofirodzenig polski-/

(rodzaj odznaczenia, klasa, Ito nadał, data nadania) j (za jakie zasłagi) 111 Adnotacje Biura Odznaczeń

5

(6)

Ob* Chłapowska Emilia brała czynny udział w organizowaniu odziiałót?

powstańczych w Wyrzysku, v.erboi?.ała żołnierzy do r&łk powstańczych(

organizowała kuchnie polowe dla powstańców > jako sanitarluszka brała czynny udział w walkach pod Wysoką*

posiada legitymacje Kr,309255 wydana przez Z-arz. Okręg. ZBc®£D«

w Koszalinie 1 jest czynnym, członkiem.

12 I U zasad n ien ie w niosku (podać szczegółow o zasługi w zg lę d n ie d ziałaln o ść u zasad n ia ją ce nad an ie o d zn a c zen ia )

(m iejscowość i data)' (podpisy * easwi«ka, imłoea i stanow iska sluifcow*)

1 7 1 M iejsce na adnotacje organu przedstawiającego w niosek Radzie Państwa

AP

RP

Kopia wniosku z 30 czerwca 1956 r. o nadanie Emilii Chłapowskiej Wielkopolskiego Krzyża Powstańczego

6

(7)

Legitymacja nadania Emilii Chłapowskiej Wielkopolskiego Krzyża Powstańczego

(reprodukcja z albumu E. Prałata "Ród Historii. Historia Rodu")

Legitymacja nadania Emilii Chłapowskiej Krzyża Kawalerskiego Orderu Odrodzenia Polski

7

(8)

Legitymacja nadania Emilii Chłapowskiej Wielkopolskiego Krzyża Powstańczego

Legitymacja nadania Emilii Chłapowskiej Krzyża Kawalerskiego Orderu Odrodzenia Polski

8

(9)

Patent oficerski

Akt nadania Emilii Chłapowskiej w dniu 11 listopada 1972 r. stopnia podporucznika (reprodukcja z albumu E. Prałata "Ród Historii. Historia Rodu)

9

(10)

10

(11)

11

(12)

Emilia Chłapowska urodziła się 1 lipca 1887 r. w Michorzewie, pow.

Nowy Tomyśl, Jej rodzicami byli Tadeusz i Felicja Szczanieccy, herbu Półkozic - właściciele majątku w Michorzewie. Miała wykształcenie średnie. Była osobą o nieprzeciętnej urodzie, niezwykle silnym charakterze i ofiarności społecznej.

W wieku 22 lat, w dniu 25 listopada 1909 r. poślubiła w Michorzewie starszego o 12 lat hr. Mieczysława Chłapowskiego (1875 - 1947). Małżonkowie zamieszkali w Bagdadzie koło Glesna, w dawnym powiecie Wyrzysk.

Małżeństwo to było bezdzietne.

Emilia prowadziła rozległe życie towarzyskie, będąc znaną osobistością w całym regionie.

Emilia Chłapowska - łata 30-te XX wieku

12

(13)

W d n iach od 3 do 5 g ru d n ia 1918 r. ja k o je d y n a k o b ie ta rep reze n to w ała reg io n Z iem i W yrzyskiej w o b rad ach S ejm u D zie ln ic o w eg o w P o zn an iu ,

N aty ch m iast, p o w y b u ch u P o w stan ia W ielk o p o lsk ieg o 1918/1919 w łąc zy ła się w d ziałaln o ść p o w stań czą, co o d n o to w an o w e w n io sk u o W ielk o p o lsk i K rz y ż P o w stań czy :

Chłapowska Emilia brała czynny udział w organizowaniu oddziałów powstańczych w Wyrzysku

,

werbowała żołnierzy do walk powstańczych

,

organizowała kuchnie polowe dla powstańców i jako sanitariuszka brała czynny udział w walkach pod Wysoką\

P o 1920 r. d ziała ła w Z w iąz k u P racy O b y w atelsk iej K o b ie t i T o w arzy stw ie Wrło śc ian e k W ielk o p o lsk ich . B y ła p rz e w o d n ic z ą c ą O d d zia łu P o lsk ieg o T o w arzy stw a C zerw o n eg o K rz y ża w W yrzy sk u - d e k o ro w an a ja k o je d n a z p ie rw sz y ch w 1922 r. O d zn a k ą H o n o ro w ą P T C K III sto p n ia (u stan o w io n ą 31 sty czn ia 1921 r.). N a le ż a ła ró w n ie ż do Z w iąz k u S trzeleck ieg o o raz T o w arzy stw a P o w stań c ó w i W ojaków - K o ło w W yrzysku. W d n iu 4 sierp n ia 1924 r. zo stała M a tk ą C h rze stn ą sz tan d a ru 61 P u łk u P iec h o ty W ielkopolskiej (były 7 P u łk S trzelcó w W ielk o p o lsk ich ) w B ydgoszczy. W 1939 r. p rzep ro w ad z iła w ielk ą zb ió rk ę d aró w n a rz e c z F u n d u szu O b ro n y N aro d o w ej j o czym d o n o sił "G łos K rajn y ", n r 30 z 15 k w ie tn ia 1939 r

Odpowiadając na wezwanie Powiatowego Kom. Dozbrojenia Armii, składam;

Obrączkę ślubną złotą, bransoletkę złotą z ka

meą, złoty łańcuszek od zegarka, złotą bransoletkę żałobną, złoty medalion,złotą broszkę bez kamieni, złoty pierścionek

z

fotografią, złoty grzebień, 3 złote szpilki do włosów, 1 broszkę złotą z szafirem, 1 złotą broszkę, złoty kluczyk od zegarka, 17 szpilek złotych, 31 różnych monet srebrnych, 3 pamiątkowe medale srebrne, srebrna taca wa

żąca 5

%

kg i jednocześnie wyzywam niżej wy

mienionych Państwa do odpowiedzi na tenże apel Komitetu:

Hr, Irenę Bnińską z Samostrzela, hr, Je

zierską z Dębna. Popielowąz Kostrzynka. Gen.

Knoll - Kownacką. Kiwerską z Izabeli. Marię Grzędziankę z Glesna. Gmurowską z Gmurowa.

Skarbek-Malczewską z Mroczy. Maciejewską z

Jezefinina. Zofię Piotrowską z Rzęskowa. D-rową Nowakowską, inż. Nowakowską z Szczerbina.

Sychową z Sadek. Januszewską z Broniewa.

Drwęską z Karnówką.

Nacz. Orlikowską, nacz. Wolską, Pudłowską, Rozalię Melową, Annę Kriegerową, Gertrudę Modrzykównę, Marię Janicką, Marię Kościerską, Apolonię Berendtową z Wyrzyska.

Mec. Tuchołczynę, inż. Grzebską, Klarę Siko*

rzyńską, Urbanowiczową, Marię Pałżewiczównę z Nakła. Jagodzińską z Borka. Pazderską z Mo- drakowa. Czeszewską z Drążna. Czerwińską z Drążonka. Orłowską z Gleszczonka. Koczorow

ską z Witosławia. Balcerową z Orla.

Emilia Chłapowska.

13

(14)

W czasie II wojny światowej wraz z mężem została przesiedlona do Generalnej Guberni. Działała w konspiracji i strukturach Armii Krajowej. W 1945 r. za wstawiennictwem miejscowej ludności Chłapowscy wrócili do Glesna. Po śmierci męża w 1947 r. znalazła się w niezwykle ciężkiej sytuacji materialnej. Pozbawiona majątku, zamieszkała w Złotowie, początkowo jako sublokator (od 5 czerwca 1963 do 2 kwietnia 1969) przy ul. Nieznanego Żołnierza 12/3, a następnie jako główny lokator przy ul. Niecałej 4/8 (obecnie ul. Świerczewskiego). Tu mieszkała od 2 kwietnia 1969 r. aż do śmierci w dniu 12 lu t e g o 1 9 7 4 r. Żyła z niezwykle skromnej renty. Należała do Związku Bojowników o Wolność i Demokrację (posiadała leg. nr 309255). Po 1956 r. jej sytuacja materialna i pozycja społeczna uległa poprawie, ale do Bagdadu ju ż nie wróciła. W dniu 30 czerwca 1957 r. został wystawiony wniosek o nadanie Emilii Chłapowskiej Wielkopolskiego Krzyża Powstańczego. Odznaczenie to zostało jej przyznana na mocy Uchwały Rady Państwa nr 12.18-0.1053 z dnia 18 grudnia 1958 r. (leg. nr C-74657). W 1968 r.

jako uczestniczce Powstania Wielkopolskiego 1918/1919 wyróżniono ją Dyplomem Uznania, a 20 grudnia 1972 r. został jej nadany Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (leg. nr 1597-72-9). Również w 1972 r. na mocy Uchwały Rady Państwa z dnia 11 listopada 1972 r. za udział w Powstaniu Wielkopolskim 1918/1919 została mianowana na stopień podporucznika.

Wcześniej otrzymała Krzyż Niepodległości, a w 1938 r. została odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi.

W ewidencji ludności w Złotowie istnieje zapis, że przed 5 czerwca 1963 r. mieszkała w Wołominie przy ul. Armii Ludowej. Jak wspomina Klemens Gappa w publikacji o Janie Rożeńskim (patrz wykaz literatury): na orgazniowane "spotkamia czwartkowe" zachodziła tam także "hrabina"

Emiłia Chłapowska

,

która po wojnie, po uwłaszczeniu

,

po śmierci męża - znanego polskiego działacza społecznego i politycznego

,

zamieszkała właśnie w Złotowie na ulicy Moniuszki

,

później na Krzywoustego

.

Tak naprawdę

,

ponieważ nie miała właściwie żadnego źródła dochodu (renie p o mężu, uzyskała w latach sześdziesiątych), była zapraszana przez tych

,

którzy chcieli ją w jakiś sposób wspomóc

'

Emilia Chłapowska w latach 1963 - 1969 mieszkając w Złotowie (prowadziła tam przez jakiś czas kiosk Ruchu) odwiedzała corocznie grób męża Jatem i na Wszystkich Świętych. Jak wspomina Adam Ćwikliński (wnuk Jana Strosina z Glesna): "

idąc na cmentarz do męża, wielokrotnie wstępowała do mojej babci Stanisławy Strosinowej na kawę zbożową. Siadała przy piecu na zydelku i wspominając stare czasy mówiła:

zobacz Strosinko na co mi przyszło

,

wszystko zmarnowane

,

młode lata minęły

,

sił brak i dzisiaj jesień

,

a ja w tenisówkach

14

(15)

Chłapowscy a społeczność lokalna

Emilia i Mieczysław Chłapowscy słynący ze swej społecznej ofiarności cieszyli się wielkim poważaniem wśród mieszkańców Glesna i Bagdadu, jak również w całym ówczesnym powiecie wyrzyskim.

Emilia Chłapowska inicjowała prelekcje, wykłady, kursy oraz szkolenia dla robotników rolnych zatrudnionych w majątku i ich rodzin. W 1924 r. przy wielkim nakładzie finasowym Chłapowskich oraz miejscowej społeczności wybudowano w Gieśnie kościół parafialny pod wezwaniem św. Jadwigi.

Świątynią ta została wybudowana w stylu neobarokowym wg projektu poznańskiego architekta Rogera Sławskiego.

Bryła kościła składa sie z nawy głównej i dwóch naw bocznych. W prezbiterium znajduje sie ołtarz główny i tabernakulum. Głównym akcentem świątyni jest obraz patronki kościoła św. Jadwigi - Księżnej Śląskiej, ur. w 1174 r. w Bawarii. Na bocznych ścianach nawy głównej umieszczono tablice epitafijne poświęcone zmarłym zasłużonym dla parafii.

15

(16)

Odznaczenia nadane ppor. hr. Emilii Chłapowskiej

Od lewej: Krzyż Niepodległości, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Złoty Krzyż Zasługi,

Wielkopolski Krzyż Powstańczy Odznaka Honorowa Polskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża III stopnia

16

(17)

Informacjaw KurierzeBydgoskimz listopada 1937r. o nadaniu m.in. EmiliiChłapowskiej ZłotegoKrzyża Zasługi.

17

(18)

EmiliaChłapowska zmarła12 lutego1974r, w Złotowie. Została pochowana w skromnymgrobowcu, obokgrobowcamęża,nacmentarzu parafialnymw Gleśnie.

18

(19)

Nazwisko Emilii Chłapowskiej i jej męża widnieje na obelisku w Gleśnie, upamiętniającym Powstańców Wielkopolskiej 1918/1919 z tej miejscowości. Obelisk, fundacji Adama Ćwiklińskiego (wnuka powstańca wielkopolskiego Jana Strosina z Glesna), odsłonięto 9 września 2011 r.

Skw er M atek C hrzestnych Pow stania W ielkopolskiego

Zofii Sokolnickiej, Anieli i Zofii Tułodzieckiej, Heleny Rzepeckiej, Jan in y O m ańkow skiej5 Emilii Chłapow skiej i K lary Budnow skiej.

Skwer ten znajduje się w Pile przy zbiegu al. Niepodległości i ul.

Wałeckiej a nazwę nadano na wniosek Kongresu Kobiet Północnej Wielkopolski w październiku 2018 r.

19

(20)

Zlotów 21 marca 2019 r. luż przed odsłonięciem tablicy pamiątkowej,

20

(21)

21

(22)

Tablicapamiątkowa 600-leciaGlesna i 100-lecia wybuchu PowstaniaWielkopolskiego1918/1919 z nazwiskami Emiliii Mieczysława Chłapowskichodsłonięta2 czerwca2018r. nabudynku miejscowejSzkoły Podstawowejufundowana przez Adama Ćwiklińskiego

22

(23)

/

I!

41

Medal

pamiątkowy 100 rocznicy wybuchu Powstania Wielkopolskiego 1918/1919 z nazwiskami ks, Ignacego Kowalskiego, Emili i Mieczysława Chłapowskich oraz Jana Strosina fundacji Adama Ćwiklińskiego

23

(24)

24

(25)

Burmistr.% Miasta Zlotowa

%apras%a na uroczystości % okazji

u c ze n ia pamięci uczestników Powstania Wielkopolskiego '(wiązanych %e Złotowem,

które odbędą się w dniu 12 lutego 2019 r. ogod% 11.00

Roman Gnęębel wnuk Powstańca Wielkopolskiego

Adam Pulit

burmistr^ Miasta Złotowa

Program:

11.00 ws?a święta w domu pogrzebowym na cmentarni komunalnym w Złotowie 12.00 odsłonięcie tablicy upamiętniającej Powstańców Wielkopolskich spoczywających na złotowskim cmentarzu

12 JO prezentacja osoby Podporucznik Em iłii Chłapowskiej - uczestniczki Powstania Wielkopolskiego (sala kinowa Z C A S)

13.00 wykład Pana M arka Fijałkowskiego „Powstanie Wielkopolskie 1918- 1919"

(sala kinowa Z C /\S )

25

(26)

Wojciech KICMAN

Emerytowany inżynier geolog górniczy. Absolwent Akademii Gómiezo- -Hutniczej w Krakowie. Długoletni pracownik Górnictwa Naftowego i Gazownictwa (1958 - 2005). Generalny Dyrektor Górniczy III stopnia. Posiada godność Członka Honorowego Polskiego Czerwonego Krzyża i Związku Represjonowanych Politycznie Żołnierzy Górników. Regionalista. Działacz m.

in. Polskiego Towarzystwa Turystyczno - Krajoznawczego i Towarzystwa Pamięci Powstania Wielkopolskiego. Instruktor harcerski w stopniu harcmistrza. Wnuk powstańca wielkopolskiego Walentego Śliwy (1880-1961). Nominowany do honorowego tytułu "Lider Sukcesu 2013” przez Powiat Pilski. Autor licznych publikacji, m. in. „Powstańcy Wielkopolscy

1918/1919 mieszkańcami Piły” (Piła 2017).

W grudniu 2016 r. otrzymał Nagrodę Honorową „Dobosz Powstania Wielkopolskiego” przyznaną przez Zarząd Główny Towarzystwa Pamięci Powstania Wielkopolskiego 1918/19 za upowszechnianie wiedzy i tradycji związanej z Powstaniem Wielkopolskim 1918/1919.

Wyróżniony wpisem do Księgi Pamiątkowej Miasta Piły. Odznaczony m. in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem PRO MEMORIA za utrwalanie pamięci o czynie zbrojnym Polaków w walce o niepodległość, Złotym Znakiem ZOSP, Złotą Odznaką Honorową WIERNI TRADYCJI oraz Gwiazdą „Polska Niepodległa 1918”. Żonaty z Wandą z domu Kusiak ojciec trojga dzieci, doczekał się dwójki kochanych wnucząt. Mieszka w Pile,

26

(27)

Wojciech Kicman

Chłapowscy z Bagdadu i Glesna

herbu DRYA

Powstańcami Wielkopolskimi 1918/1919

Piła 2019

27

(28)

Lit.:

- Dezydery Chłapowski, Chłapowscy. Kronika Rodzinna, Warszawa 1998 - Emilian Prałat, Ród Historii. Historia Rodu, Leszno 2016

- ks. Adam Przyborski. Krajan - Historia, Miejsca, Ludzie, Osiek nad Notecią 2014 - Roman Chwaliszewski, Wojciech Kieman, Powrót Orła - Powstanie Wielkopolskie na Ziemi Pilskiej, Piła 2008

- Roman Chwaliszewski, Wojciech Kieman, Obelisk Powstańców Wielkopolskiej 1918/1919 w Oleśnie, 2011 r

- Roman Chwaliszewski, Wojciech Kicman, Powstańcy Wielkopolscy 1918/1919 mieszkańcami gminy Wyrzysk, Wyrzysk 2018

- Sławomir Mrotek, Czesław Grabowski, Halina Retańska. Gleśno i okolice, Olesno 2010

- Sławomir Mrotek, 600 lat Glesna1418-2018, Olesno 2018.

- Jowita Kęcińska-Kaczmerek, Roman Rożeński, Jan Rożeński 1904-1968, Złotów 2015

Źródła:

- archiwum Prezydenta RP - wniosek o nadanie Wielkopolskiego Krzyża Powstańczego,

- patent oficerski Emilii Chłapowskiej z 1972 r.

- Biuro Dokumentacji Zabytków w Pile:

- karta ewidencyjna dworu wr Oleśnie w opracowaniu K. Pospiesznego z 1980 r.

- karta ewidencyjna dworu w Bagdadzie w opracowaniu K. Pospiesznego z 1980 r, - informacje pozyskane w Muzeum w Złotowie

28

(29)

29

(30)

Chłapowscy z Glesna i Bagdadu

Ród Chłapowskich herbu Drya wywodzi się z południowej Wielkopolski.

Najznamienitszym przedstawicielem rodu był gen, dyw, hr. Adam Dezydery Chłapowski (23.05.1788 - 26.05.1879), baron Cesarstwa, doskonały żołnierz, wielki patriota, kawaler Orderu Yirtuti Militari (nadany 3 kwietnia 1809 r.) oraz Krzyża Kawalerskiego Orderu Narodowego Legii Honorowej (nadany 9 marca 1809 r. za walki o Tczew). Jednym z przedstawicieli rodu był Michał Chłapowski (1847 - 5.11.1905). W 1873 r. zakupił on od Jacob Hirsch Baera majątek w małej miejsowości Gącz, leżącej niedaleko Janowca Wielkopolskiego, znany od 1418 r. jako "rycerski”. Żoną Michała Chłapowskiego była Izabela z Kalksteinów (1855 - 8.08.1931). Michał i Izabela Chłapowscy mieli czwórę dzieci. Majątek w Gączu sprzedali w 1892 r., kupili zaś posiadłość w Oleśnie, gdzie zamieszkali wraz z rodziną. Michał i Izabela zmarli w Gleśnie, o czym zaświadczają dwie tablice epitafljne im poświęcone, a znajdujące się w miejscowym kościele. O wielkim patriotyzmie tej rodziny mogą świadczyć dwa następujące przykłady. W czasopiśmie "Postęp”

wychodzącym w Poznaniu pod datą ¹⁸maja ¹⁹⁰⁰r. czytamy następujący apel:

?!Zaproszenie na wiec kobiet wielkopolskich w dniu 24 maja 1900 r. w Poznaniu celem wspólnej narady nad środkami najskuteczniejszej obrony dzieci naszych, usuwanych od nauki języka polskiego, a przedewszysikim od nauki reiigii w jeżyku ojczystym" Pod tym apelem podpisała się m.in. Izabela Chłapowska z Glesna. Przykład drugi: pismo "Katolik” nr ³⁰ z ¹⁹³⁶ r.

donosiło: Izabela Chłapowska z Glesna wykupiła od Niemca pana Bordia 1000 mórg ziemi, rywalizując o ten wykup z kolonizacyąff.

30

(31)

31

(32)

hrabina Emilia Chłapowska

podporucznik Powstania Wielkopolskiego 1918/1919

32

(33)

33

(34)

34

(35)

Dwórw Oleśnie. Stanw 2018r.

35

(36)

Dwór w Bagdadzie. Widok frontu z kartuszem herbowym. Stan w 2018 r.

36

(37)

37

(38)

38

(39)

39

(40)

40

(41)

41

(42)

SPIS ZAWARTOŚCI.,...,.. f/.. TECZKI. PP.W.^.y.^...E^A-iUCL...

1