Widok Biblia w kulturze zachodniej: słabość, kamuflaż i strategie przetrwania

!

(ZD5\FKWHU

*QJTQI_S]T\]ZbMbIKPWLVQMR"[͓IJWˉʋ

SIU]ÆI˧Q[\ZI\MOQMXZbM\Z_IVQI

 : SU]HGPRZLH GR VZHM NVLąĪNL 7KH (QOLJKWHQPHQW %LEOH 7UDQVODWLRQ

6FKRODUVKLS &XOWXUH -RQDWKDQ 6KHHKDQ IRUPXáXMH WH]Ċ NWyUD ± FKRü QLH

QRZD±FLąJOHQRVL]QDPLRQDZ\]ZDQLDU]XFRQHJRÄSURURNRPQRZRF]HVQR-ĞFLRGOLF]DMąF\PJRG]LQ\GRĞPLHUFLUHOLJLL´1:HGáXJ6KHHKDQDRZLSURURF\

PDUQXMą VZyM F]DV RF]HNXMąF QD U\FKá\ L RVWDWHF]Q\ XZLąG UHOLJLL ERZLHP SURFHV\VHNXODU\]DF\MQHVWDQRZLąQLHW\OHMHGHQ]HWDSyZSURMHNWXQRZRF]H-VQRĞFLLOHMHJRLQWHJUDOQąLQLH]E\ZDOQąF]ĊĞü=DQLNDQLHUHOLJLLQLH]PLHU]D NX SXQNWRZL NXOPLQDF\MQHPX ± W]Q NX Z\SHáQLHQLX F]\ GRNRQDQLX ± DOH UDF]HM SR]RVWDMH QLHGRPNQLĊWH 6WDWXV UHOLJLL QLH VSURZDG]D VLĊ GR VWDWXVX ÄFHEXOLNWyUHMZDUVWZ\RELHUDVLĊDE\SU]\JRWRZDü]QLFKĞZLHFNą]XSĊ´2, LNWyUHMSU]\GDWQRĞüNRĔF]\VLĊZUD]]RGFLĊFLHPRVWDWQLHMZDUVWZ\2NUHV\ QDVLODQLDVLĊLVáDEQLĊFLDVHNXODU\]DFMLRGPLHU]DMąQLHMDNRSXOVVDPHMQRZR-F]HVQRĞFLNWyUDQLHMHVWZVWDQLHDQLUHOLJLLFDáNRZLFLHZ\UXJRZDüDQLMHMVLĊ EH]UHV]W\RGGDü  =H]EOLĪRQąWH]ąZ\VWąSLáZF]HĞQLHM*LDQQL9DWWLPRWZLHUG]ąFLĪ]DRE- VHUZRZDQ\SU]H]QLHJRSRZUyWUHOLJLLZSyĨQRQRZRF]HVQ\PĞZLHFLHQDMFHO- QLHMZ\MDĞQLüPRĪQDZNRQWHNĞFLHÄWHRULLRVáDELHQLDUR]XPLDQHJRMDNRNRQ-VW\WXW\ZQDFHFKDE\FLDZHSRFHNRĔFDPHWD¿]\NL´32ZDWHRULDRVáDELHQLD

± QD]ZDQD SU]H] 9DWWLPR LO SHQVLHUR GHEROH VáDED P\ĞO D Z\ZLHG]LRQD ] ¿OR]R¿L 1LHW]VFKHJR L +HLGHJJHUD ± JáRVL ĪH SRĨQRQRZRF]HVQH UR]VWD-QLH ] P\ĞOHQLHP ]DVDG]RQ\P QD NDWHJRULDFK RELHNW\ZQHM SUDZG\ UR]XPX LREHFQRĞFLJáĊERNRZVSyáJUD]FKU]HĞFLMDĔVNLPSU]HVáDQLHPPLáRĞFL2GHM-ĞFLHRGGRJPDW\]PXLSU]HPRF\PHWD¿]\NLNXUHÀHNVMLRSDUWHMQDP\ĞOHQLX UyĪQLF\LKLVWRU\F]QRĞFLE\FLDMHVWÄWUDQVNU\SFMą´4FKU]HĞFLMDĔVNLHMGRNWU\Q\

wcielenia rozumianego jako NHQRVLVF]\OLRJRáRFHQLHXPQLHMV]HQLHRVáDELH-QLH 7R FR 9DWWLPR QD]\ZD QLKLOL]PHP QLH MHVW E\QDMPQLHM RGU]XFHQLHP FKU]HĞFLMDĔVWZDDOHSHáQLHMV]ąMHJRUHDOL]DFMą-DNF]\WDP\Z$IWHU&KULVWLD QLW\ÄVHNXODU\]DFMDQLHSRZLQQDE\üMXĪSRMPRZDQDMDNRSRU]XFHQLHUHOLJLL DOHMDNRSDUDGRNVDOQDUHDOL]DFMDUHOLJLMQHJRSRZRáDQLDE\FLD´5'OD9DWWLPR ]DWHPWDNMDNGOD6KHHKDQDVHNXODU\]DF\MQHUR]P\ZDQLHVLĊUHOLJLL±EĊGąFH ÄQLHVNRĔF]RQ\PUXFKHP´6EH]XVWDQQ\PSURFHVHPUR]NáDGXQLHRVLąJDMąF\P NXOPLQDFMLSRSU]H]UR]Sá\QLĊFLHVLĊZQLFRĞFL±SU]\QDOHĪ\GRQRZRF]HVQR-ĞFLUR]JU\ZDVLĊZMHMREUĊELHRUD]G]LHOL]QLąNRQVW\WXW\ZQHFHFK\  &KFLDáDE\PZW\PPLHMVFX]ZUyFLüXZDJĊQDGZLHVSUDZ\3RSLHUZV]H ]DUyZQR 9DWWLPR MDN L 6KHHKDQ SLV]ąF R V\WXDFML UHOLJLL ZH ZVSyáF]HVQ\P



ĞZLHFLHSRGNUHĞODMąVZRLVWHSRGRELHĔVWZRSRPLĊG]\UHOLJLąDQRZRF]HVQR-ĞFLą VWDQ UHOLJLL MHVW ZVSyáPLHUQ\ ]H VWDQHP SyĨQRQRZRF]HVQHJR ĞZLDWD ZWHMPLHU]HZMDNLHMLMHGHQLGUXJLSROHJDMąQDW\FKVDP\FKPHFKDQL]PDFK 5HOLJLDQLHW\OHXPLHUD±SDUDIUD]XMąF+HUEHUWD6FKQHLGDXDSLV]ąFHJRQRWD EHQHRNRQG\FMLĞZLDWD]DFKRGQLHJR±ÄMDNFKURQLF]QLHFKRU\ZQLH]áRPQ\ VSRVyEQLHGRPDJD>L@FLHV]\VLĊVáDE\P]GURZLHP>KDVWKHLURQFRQVWLWXWLRQRI WKHFKURQLFLQYDOLG>DQG@HQMR\VSRRUKHDOWK]”7. ,QQ\PLVáRZ\UHOLJLDQLHW\ONR UR]U]HG]DVZHVWUXNWXU\QLHW\ONRVLĊUR]P\ZDDOHWDNĪH௅E\NRQW\QXRZDü te wodne metafory – ]OHZD VLĊ]HVZ\PSyĨQRQRZRF]HVQ\PNRQWHNVWHP 3RGUXJLH9DWWLPRL6KHHKDQSURZDG]ąVZRMHDUJXPHQW\ZPQLHMV]\P9DW-WLPROXEZLĊNV]\PVWRSQLX6KHHKDQRGZRáXMąFVLĊGR%LEOLLLMHMVWDWXVX NXOWXUDOQHJR9DWWLPR]MHGQHMVWURQ\SU]\ZRáXMHQRZRWHVWDPHQWDOQHNHQRVLV LRSHUXMHF\WDWDPLZVSLHUDMąF\PLMHJRZ\ZyGWUDNWXMąFW\PVDP\P%LEOLĊ QLHFRKHXU\VW\F]QLH=GUXJLHMQDWRPLDVWVWURQ\ZLG]L%LEOLĊMDNRWHNVWSU]H-V\FRQ\ ÄFHQWUDOQą ¿OR]R¿ą QRZRF]HVQRĞFL >WKH SKLORVRSK\ RI PRGHUQLW\]”8,

F]\OLKHUPHQHXW\Ną3RZRáXMHVLĊ9DWWLPRQDELEOLMQ\LPSHUDW\ZRVRELVWHJR VWXGLXP3LVPDXZ\SXNODMąF]DUD]HPNRQLHF]QRĞüVSRMU]HQLDQDSU]HVáDQLH %LEOLL]QLHDEVROXW\]XMąFHJRĞZLDGRPHJRVZHMQLHWUDVFHQGHQWQHMNRQG\FML SXQNWXZLG]HQLD-HĞOL±MDNFKFH9DWWLPR±%LEOLDMHVW]DSLVHP]EDZLHQQH

go RVáDELDQLD IXQGXMąFHM GOD VIHU\ VDFUXP SU]HPRF\ UR]XPLDQHM WX Z

GX-FKX5HQH*LUDUGDRUD]UR]ZLMDMąFąVLĊZF]DVLHZHZQĊWU]QąUHLQWHUSUHWDFMą 3LVPD UHSUH]HQWRZDQą Z RVRELH -H]XVD Z\MDĞQLDMąFHJR SURURFWZD 6WDUHJR 7HVWDPHQWXWRELEOLMQH]EDZLHQLH]DF]\QDMDZLüVLĊMDNRZ\PLDUQRZRF]H-VQRĞFL ] MHM QLHXIQRĞFLą ZREHF MDNRE\ ZLHF]Q\FK REMDZLRQ\FK SUDZG 'OD 6KHHKDQD]NROHL%LEOLDMHVWQDMOHSV]\PĞZLDGNLHPWHJRĪHQRZRF]HVQRĞü QLHVWRLZSURVWHMRSR]\FMLZ]JOĊGHPUHOLJLL-DNXMPXMHRQWRZVZHMNVLąĪFH *G\E\QRZRF]HVQRĞüU]HF]\ZLĞFLHE\áDĞZLHFNDGDZQRSRZLQQLĞP\E\OLSR]E\ü VLĊRZHJRSURZLQFMRQDOQHJRLDUFKDLF]QHJRDUWHIDNWX>MDNLPMHVW%LEOLD@-HGQDN PLPRĪHMHMSUHVNU\SW\ZQDWUHĞüMHVWRGU]XFRQD>%LEOLD@VWDMHVLĊMHGQ\P]QDM-PRFQLHMV]\FK¿ODUyZÄNXOWXU\´]DFKRGQLHM%LEOLDMHVWRSáDNLZDQDOXEF]F]RQD MDNRR¿DUDVHNXODU\]DFMLD]DUD]HPSU]\ZRá\ZDQDMDNRSRGVWDZRZ\SLHUZLDVWHN WHM>@VSXĞFL]Q\NWyUDU]HNRPRVSDMDVSRáHF]HĔVWZR=DFKRGX9

 =DPLDVW %LEOLL UR]XPLDQHM MDNR QRĞQLN WHRORJLF]QHJR GRJPDWX PDP\ %LEOLĊMDNRMHGQą]QDMLVWRWQLHMV]\FKF]ĊĞFL]DFKRGQLHJRG]LHG]LFWZDNXOWX-URZHJR 2VáDELHQLX UHOLJLMQHJR DXWRU\WHWX %LEOLL WRZDU]\V]\ Z\NV]WDáFHQLH VLĊMHMQRZHJR±NXOWXURZHJR±DXWRU\WHWXG]LĊNLNWyUHPX%LEOLDSR]RVWDMH ]NXOWXUą=DFKRGXZĞFLVá\FKFKRüEXU]OLZ\FKUHODFMDFK

 2ZHGZLHVSUDZ\QDNWyUHFKFLDáDP]ZUyFLüXZDJĊRPDZLDMąFSRJOąG\ 6KHHKDQDL9DWWLPR±W]QZVSyáJUDQLH]VREąUHOLJLLLMHMSyĨQRQRZRF]HVQH-JRNRQWHNVWXRUD]SLHUZV]RSODQRZDURODMDNDZW\PSURFHVLH]OHZDQLDVLĊ



SU]\]QDQD]RVWDáD%LEOLL±VąVLOQLH]VREąSRZLą]DQH:ĞZLHWOHDUJXPHQWyZ 6KHHKDQD L 9DWWLPR %LEOLD ZVSyáEU]PL ]H VZ\P NXOWXURZ\P NRQWHNVWHP SU]HMDZLD]DVNDNXMąFR]EOLĪRQHGRWHJRNRQWHNVWXFHFK\WĊWQLSRGREQ\PU\W- PHPQLHWUDFąFMHGQDNVZHMVSHF\¿NLREDMDXWRU]\SURSRQXMąDE\RGPLHQ-QRĞü%LEOLLSRWUDNWRZDüMDNRKLVWRU\F]QLH]PLHQQą%LEOLDNWyUDZF]HĞQLHM IXQNFMRQRZDáD SU]HGH ZV]\VWNLP MDNR ÄREMDZLHQLH SUDZG\ WHRORJLF]QHM´10_,

DLQWHUSUHWRZDQDE\áDZREUĊELHÄSU]HVWU]HQLVDNUDPHQWDOQHMVDNUDOQHMNR-ĞFLHOQHM´11 RND]XMH VLĊ E\ü ]GROQD GR GRVWURMHQLD VLĊ GR QRZHJR RWRF]HQLD

LSU]HWUZDQLDZHZVSyáF]HVQHMNXOWXU]H=DFKRGX&RFLHNDZH]GROQRĞFL%L-EOLL GR GRVWURMHQLD VLĊ L Z\NV]WDáFDQLD SRGRELHĔVWZ QLH GRSURZDG]DMąF\FK GR FDáNRZLWHJR MHM UR]P\FLD VWDá\ VLĊ MXĪ SU]HGPLRWHP UR]ZDĪDQLD NLONX ]ZLą]DQ\FK]ELEOLVW\NąLQWHUSUHWDWRUyZ&]\QLąRQL]DGDSWDF\MQ\FKDVSHN-WyZNXOWXURZHJRIXQNFMRQRZDQLD%LEOLLMHGHQ]JáyZQ\FKMHMDWXWyZ,VWQLHMH MHGQDN LVWRWQD UyĪQLFD PLĊG]\ VSRVREHP Z MDNL RZL ELEOLĞFL ௅ PDP WX QD P\ĞOL+XJK 3\SHUDL +HUEHUWD6FKQHLGDXD ± XMPXMąZVSyáEU]PLHQLH%LEOLL LNXOWXU\DRSW\Ną]DSURSRQRZDQąSU]H]QDSU]\NáDG*LDQQLHJR9DWWLPR 3RMĊFLHPGDMąF\PV]DQVĊQDXZ\SXNOHQLHW\FKUyĪQLFMHVWSRMĊFLHNDPXÀD-ĪXNWyU\ZLą]DüEĊGĊ]DUJXPHQWDPL3\SHUDL6FKQHLGDXDDNWyUHPX±MDN VąG]Ċ±Z\ZyG9DWWLPRVWDZLDGRĞüZ\UDĨQ\RSyU.DPXÀDĪEĊG]LHWXUR]X- PLDQ\MDNRVSHF\¿F]QHQLHKRPRJHQLF]QHSRGRELHĔVWZRMDNRQLHUHGXNRZDO-QHDF]QLHRF]\ZLVWHQDSLĊFLHPLĊG]\SRGRELHĔVWZHPDRGPLHQQRĞFLąMDNR QDNáDGDQLHVLĊQDVLHELHVáDERĞFLLSRWHQFMDOQHMGHPRQVWUDFMLPRF\.DPXÀDĪ MHVWWUDQVIRUPDFMąZZ\QLNXNWyUHMUyĪQLFHSRPLĊG]\SU]HNV]WDáFDMąFąVLĊ MHGQRVWNąDMHMRWRF]HQLHP]RVWDMąQLHW\OH]QLHVLRQHLOH]QLZHORZDQHL]DPD-VNRZDQH:RGQLHVLHQLXGRREHFQRĞFL%LEOLLZG]LVLHMV]HMNXOWXU]HSRMĊFLH NDPXÀDĪXZVND]XMHQDDGDSWDF\MQ\VXNFHV3LVPDSU]HNáDGDMąF\VLĊQDMHJR kulturowy VXUYLYDO -HGQDNRSUyF] WHJR ĪHNDPXÀDĪ%LEOLL Z NXOWXURZ\P RWRF]HQLXMHVWMHMVZRLVWąVWUDWHJLąSU]HWUZDQLDNWyUD±MDNPRĪQDZQLRVNR-ZDü]Z\ZRGyZ6KHHKDQDL9DWWLPR±PD]DSHZQLü3LVPXQLHW\OHVSRNRMQ\ LFLFK\Ī\ZRWLOHSRGWU]\PDüJRZQLH]PLHQQLHZ\F]HUSXMąF\P kontakcie ]NXOWXUąWRNDPXÀDĪPRĪHSURZDG]LüGRSU]HVLOHQLD w relacjach Biblia-kultura, do niespodziewanego zwrotu akcji.

 -DNRSLHUZV]HJR]HZVSRPQLDQ\FKELEOLVWyZFKFLDáDE\PSU]\ZRáDü+XJK 3\SHUDNWyU\]DXZDĪDĪH%LEOLDZ\UyĪQLDVLĊZ\MąWNRZ\PL]GROQRĞFLDPL SU]\VWRVRZDZF]\PL.RPHQWXMąFOLF]EĊLUyĪQRURGQRĞüLVWQLHMąF\FKSDUDIUD] 3VDOPX3\SHUWZLHUG]LĪHRZD]DVWDQDZLDMąFDPQRJRĞüZ\QLND]DP-ELZDOHQFMLLLQWHUSUHWDF\MQHMRWZDUWRĞFLWHNVWXSVDOPXG]LĊNLNWyU\PUyĪQH ZVSyOQRW\MHGQRVWNLPRJąWDNRGF]\W\ZDüWHNVWDE\PRĪQDJRE\áRRGQLHĞü GRNRQNUHWQ\FKRNROLF]QRĞFLLFKHJ]\VWHQFML3VDOPUR]SRF]\QDMąF\VLĊ

VáRZDPLÄ3DQMHVWSDVWHU]HPPRLPQLF]HJRPLQLHEUDNQLH´PDGR]DRIHUR-

ZDQLDVZ\PF]\WHOQLNRPV]HURNąJDPĊÄSRWĊĪQ\FKVWUDWHJLLSU]HWUZDQLD´12_,

W]QWDNLFKHOHPHQWyZWHNVWXNWyUHXPDFQLDMąZVSLHUDMąVZ\FKRGELRUFyZ LNWyUHGDMąLPJZDUDQFMHSU]HWUZDQLD3VDOPJZDUDQWXMHÄRGSRF]\QHN SRĪ\ZLHQLHSRFLHV]HQLHRSLHNĊLVWDáHPLHMVFH]DPLHV]NDQLDF]\OLZV]\VWNR F]HJRPRĪQDSUDJQąü>@´13_{, i co jest VLQHTXDQRQSU]HĪ\FLD3VDOPyZÄPD}

V]F]HJyOQą]GROQRĞüVNáDGDQLDRELHWQLFNWyUHRGZRáXMąVLĊGRSRGVWDZRZHJR GODZVSyOQRWOXG]NLFKQLHSRNRMXRSU]HWUZDQLHDNWyU\FKQLHPRĪQD]G\VNUH-G\WRZDüMHĞOL>WHJRQLHSRNRMX@QLHáDJRG]ą´142IHUXMąFRZHVWUDWHJLH%LEOLD

MHGQRF]HĞQLH ]DSHZQLD VRELH VZH ZáDVQH SU]HWUZDQLH ERZLHP FL NWyU\FK LVWQLHQLH SRGWU]\PDQH MHVW SU]H] ELEOLMQ\ WHNVW EĊGą GąĪ\ü GR ]DFKRZDQLD WDNLVWRWQHJRGODLFKZáDVQHJRRFDOHQLD3LVPD:W\PNRQWHNĞFLH3\SHUSR-UyZQXMH %LEOLĊ GR ÄV\PELRQWX´15 ± RUJDQL]PX ZVSyáG]LDáDMąFHJR ]H VZ\P

JRVSRGDU]HPGODLFKRERSyOQHMNRU]\ĞFL

 :P\ĞOG\ZDJDFML3\SHUDNRQVWUXNFMDSU]HND]XELEOLMQHJR]MHGQHMVWUR- Q\SUHG\VSRQXMHJRGRG\VNUHWQHJRZSá\ZXQDRWRF]HQLHD]GUXJLHMVWUR-Q\RWZLHUD%LEOLĊQDFRUD]WRQRZHLQWHUSUHWDFMHLW\PVDP\PQLHSR]ZDOD MHM]QLNQąü]NXOWXU\=DFKRGX%LEOLDQLHMDNRMHVWZ VWDQLHGRVWRVRZDüVLĊ GR UyĪQ\FK WDNĪH ]PLHQQ\FK SRWU]HE VZ\FK F]\WHOQLNyZ L IXQNFMRQRZDü ZZLHOXZDULDQWDFK3\SHUSRGNUHĞODSU]\VWRVRZDZF]\Z\PLDU%LEOLLSU]H-MDZLDMąF\VLĊZMHMIXQNFMRQRZDQLXZĞZLHFLHZVSyáF]HVQ\PZQLH]OLF]RQHM LORĞFLSU]HNáDGyZ±WáXPDF]HQLH3LVPDZLąĪHVLĊZV]DN]SHZQąDGDSWDFMą ELEOLMQHJRVSRVREXP\ĞOHQLDLREUD]RZDQLDGRGDQ\FKZDUXQNyZMĊ]\NRZ\FK LNXOWXURZ\FK3RQDGWRSRQLHZDĪÄ%LEOLD]DZLHUDZLĊFHMLQIRUPDFMLQLĪMDND-NROZLHNZVSyOQRWDMHVWZVWDQLHVRELHSU]\VZRLü´16 MHMWHNVWPRĪH]RVWDüQDM-F]ĊĞFLHMQDSR]LRPLHHJ]HJHW\F]Q\PGRVWRVRZDQ\GRSRWU]HEGDQHMJUXS\ 1LHZ\JRGQHQLH]UR]XPLDáHF]\QLHDSOLNRZDOQHZGDQHMFKZLOLIUDJPHQW\Vą SU]HPLOF]DQHOXERNUDZDQH6WąGSU]HNRQXMH3\SHU]DUyZQR]ZROHQQLF\QD SU]\NáDGQLHZROQLFWZDMDNLMHJRSU]HFLZQLF\PRJOLRGZRá\ZDüVLĊZVZ\FK DUJXPHQWDFKGRWHJRVDPHJRĨUyGáDF]\OL3LVPDLX]DVDGQLDüVZRMHUDFMH ZVSLHUDMąFVLĊRGSRZLHGQLRZ\VHOHNFMRQRZDQ\PLF\WDWDPL1DWRPLDVWZRE-OLF]X QDUDVWDMąFHM RERMĊWQRĞFL ZREHF UHOLJLMQHJR L WHRORJLF]QHJR Z\PLDUX %LEOLLZ;;ZLHNXWHNVWELEOLMQ\VWDUDVLĊSU]HWUZDüSRSU]H]VZyMLQQ\ZD-ULDQWSU]HNRQXMąFZFLąĪQRZ\FKRGELRUFyZRVZRLPVWDWXVLHUyZQ\PWHPX MDNLSU]\SLVXMHVLĊ+RPHURZLF]\3ODWRQRZL%LEOLDMDZLVLĊMDNRG]LHG]LFWZR F\ZLOL]DFML]DFKRGQLHMNWyUD±QDZHWRVáDELRQDRGSá\ZHPF]\WHOQLNyZLQLH-F]\WDQD±QLHMHVWVND]DQDQD]DJáDGĊEĊGąFERZLHP]DNODV\¿NRZDQDMDNR „kulturowy artefakt”17SR]RVWDZLDVZHZąWáHFRSUDZGDDOHFLąJOHQLH]DWDUWH



 =UR]ZDĪDĔ3\SHUDZ\áDQLDVLĊZL]MD3LVPDNWyUHG]LĊNLXPLHMĊWQLHVWR-VRZDQHPXNDPXÀDĪRZLMHVW]GROQHSU]HWUZDüZ]PLHQLDMąF\FKVLĊF]\WHĪ SRWHQFMDOQLH QLHNRU]\VWQ\FK GOD VLHELH ZDUXQNDFK =DNDPXÀRZDQD %LEOLD MHVWWXF]\PĞQDNV]WDáWIXQNFMRQXMąFHJRZGDQ\PF]DVLHREUD]X%LEOLLNWy-UHMF]ĊĞüDVSHNWOXEFDáRĞFLRZ\Z\GĨZLĊNVąRVáDELRQHSRGF]DVJG\LQQ\MHM Z\PLDU]RVWDMHXZ\SXNORQ\LZ]PRFQLRQ\.DPXÀDĪPRĪHPLHüZLHOHZD-ULDQWyZ±RGVWDQGDUGRZHJRWáXPDF]HQLDQDLQQ\MĊ]\NZNWyU\PUHODW\ZQLH RVáDELRQD MHVW UyĪQLFD PLĊG]\ VHPLFNą D ]DFKRGQLą PHQWDOQRĞFLą SRSU]H] ZHUVMĊW\SX7KH6WUHHW%LEOH czy 5HYROYHZNWyU\FKPDNV\PDOQLHRVáDELRQD ]RVWDMHWUDG\F\MQDIRUPD%LEOLLDĪGR%LEOLLXĪ\ZDQHMQDVDOLVąGRZHMNWyUHM QDGZąWORQRSU]HGHZV]\VWNLPMHM]QDF]HQLHMDNRWHNVWXNWRF]\WD%LEOLĊQD NWyUąVNáDGDVLĊSU]\VLĊJĊSU]HG]áRĪHQLHP]H]QDĔZVąG]LH".DĪG\]W\FK NDPXÀDĪ\SROHJDQDXSRGREQLHQLXVLĊ%LEOLLGRMHMNXOWXURZHJRNRQWHNVWX SU]HNáDG %LEOLL ]OHZD VLĊ ] QRZ\P ĞURGRZLVNLHP NXOWXURZ\P MĊ]\NRZR

7KH6WUHHW%LEOH napisana w formie strony internetowej i korespondencji

e-mail18XSRGDEQLDVLĊGRQDMF]ĊĞFLHMG]LĞXĪ\ZDQ\FKIRUPNRPXQLNDFML5HYR

OYHMHVWELEOLMQ\PRUĊG]LHPNDPXÀXMąF\PVLĊMDNRF]DVRSLVPRGODQDVWRODW-NyZ19ÄVąGRZD´%LEOLDVWDMHVLĊMHGQ\P]QRĞQ\FKV\PEROLĞZLHFNLHJRU\WXDáX

 5yĪQRURGQRĞü ZDULDQWyZ NDPXÀRZDQLD VLĊ %LEOLL Z NXOWXU]H ZLHORĞü VSRVREyZSRSU]H]NWyUHNRUHOXMHRQDVZRMHSU]HWUZDQLH]GXFKRZ\PLOXE ¿]\F]Q\PSU]HWUZDQLHPVZ\FKRGELRUFyZMHVWVDPDZVRELHLVWRWQąVWUDWH-JLąUHGXNXMąFąSUDZGRSRGRELHĔVWZR]XSHáQHJR]DQLNX3\SHUEDUG]RPRFQR SRGNUHĞODIDNWLĪMHGQRVWURQQHSU]\VWRVRZDQLHVLĊGRRWRF]HQLDSU]HVDGQH ]DLQZHVWRZDQLHZMHGHQPRGHOVXSHUNDPXÀDĪXMHVWZGáXJLHMSHUVSHNW\ZLH QLHNRU]\VWQHGODNDPXÀXMąFHJRVLĊSRQLHZDĪZSU]\SDGNXQLHVSRG]LHZDQHM ]PLDQ\NXOWXURZHJRNRQWHNVWX±ZPRPHQFLHMDNLHMĞÄ]QDF]ąFHM]PLDQ\NOL-matycznej”20±WRFRĞZLHWQLHL]FDáNRZLW\P]DDQJDĪRZDQLHP]DDGRSWRZDáR VLĊGRGDQ\FKZDUXQNyZJLQLHZUD]]HVZRLPĞURGRZLVNLHP3\SHUSRGDMH SU]\NáDGZ\KRGRZDQHMVXSHURGPLDQ\URĞOLQ\SRVLDGDMąFHMZV]\VWNLHQDMOHS-V]H ] SXQNWX ZLG]HQLD WHFKQRORJLL L RSáDFDOQRĞFL XSUDZ\ FHFK\ NWyUD ]D-DWDNRZDQDSU]H]QRZ\SDWRJHQRND]XMHVLĊE\üEH]EURQQDLQDVWĊSQLHJLQLH -HGQDNUyZQLHLVWRWQHGODSU]HWUZDQLD3LVPDMDNUyĪQRURGQRĞüPRGHOLMHJR SU]\VWRVRZDQLD VLĊ MHVW Z\NRU]\VWDQLH PHFKDQL]PX NDPXÀDĪX Z NWyU\P PDVNRZDQLHRGPLHQQRĞFLLXNU\ZDQLHREV]DUyZQLHSU]\VWRVRZDQLDMHVWF]Ċ-ĞFLąJU\%LEOLDQLHGRNRQXMHVZHJRNXOWXURZHJRĪ\ZRWDLWUZDG]LĊNLWHPX ĪHXSRGDEQLDMąFF]\GRVWRVRZXMąFVLĊGRVZHJRNRQWHNVWXXWU]\PXMHMHGQR-F]HĞQLH SHZLHQ PDUJLQHV UyĪQLF\ 0DNV\PDOQLH HNVSORDWXMąF L HNVSRQXMąF SRGRELHĔVWZD%LEOLDWXV]XMH±F]\WHĪRVáDELD±RGUĊEQRĞü]DFKRZXMąFW\P VDP\PSHZQąUH]HUZĊPRF\.



 , ZáDĞQLH Z W\P PLHMVFX QDOHĪDáRE\ VLĊ ]DVWDQRZLü QDG W\P F]\ L MDN UR]ZDĪDQLD+XJK3\SHUDPRJąE\üSRVWU]HJDQHMDNRSUyEDPRG\¿NDFMLWH] -RQDWKDQ 6KHHKDQD *LDQQL 9DWWLPR R QLHVSU]HF]QRĞFL SRPLĊG]\ WUZDQLHP FKU]HĞFLMDĔVWZDNXOWXURZą REHFQRĞFLą %LEOLL D RVáDELHQLHP 'OD 9DWWLPR RVáDELHQLH±VWDQRZLąFHVHGQRELEOLMQHMKLVWRULL]EDZLHQLDLVHNXODU\]DFML± ]GDMHVLĊQDOHĪHüGRZ\UDĨQLHQDNUHĞORQHJRMXĪVFHQDULXV]DNWyUHJRPRW\-ZHP SU]HZRGQLP MHVW UR]P\FLH VWUXNWXU PHWD¿]\F]Q\FK XPRĪOLZLDMąF\FK PLĊG]\LQQ\PLDXWRU\WDUQą±W]QOLWHUDOQą21±LQWHUSUHWDFMĊ%LEOLLÄ>.@LHG\

GRVáRZQRĞüSU]HVWDQLHGRPLQRZDüZLQWHUSUHWDFML3LVPDEĊG]LHP\ZVWDQLH UR]SR]QDü SUDZG]LZą KLVWRULĊ ]EDZLHQLD Z ZLHOX DVSHNWDFK QRZRF]HVQHJR ĞZLDWD>@´22_{, zapewnia nas autor $IWHU&KULVWLDQLW\9DWWLPRSURSRQXMHWDNLH}

XMĊFLHSRGRELHĔVWZDSRPLĊG]\QRZRF]HVQRĞFLąDSU]HVáDQLHP%LEOLLZP\ĞO NWyUHJRZVSyOQHGOD3LVPDLQRZRF]HVQRĞFLRVáDELHQLHVWRSQLRZRXMDZQLDVLĊ SRZROL Z\áDQLD VLĊ ] XNU\FLD XND]XMąF VZH SUDZG]LZH REOLF]H %\ü PRĪH RVáDELHQLHX9DWWLPRGDVLĊXMąüMDNRWRFR]RVWDáR]DNDPXÀRZDQHMHGQDN ZREUĊELHWHJR]DPDVNRZDQLDQLHPDFKDUDNWHU\VW\F]QHJRGODNDPXÀDĪXQD-SLĊFLDPLĊG]\UyĪQLFąDSRGRELHĔVWZHP3\SHUQLHSRGSRU]ąGNRZXMHVZRMHM GLDJQR]\V\WXDFML%LEOLLZHZVSyáF]HVQHMNXOWXU]HMHGQHPXPRĪOLZHPXPR-GHORZLUR]ZRMXZ\GDU]HĔZNWyU\PRVáDELHQLH±QLHEĊGąFHMXĪNDPXÀDĪHP QLF]HJRLQQHJR±QDGDMHWRQQLH]PLHQQHPXUXFKRZLNXQLH]PLHQQLHRGOHJáH-PXFHORZL&KRüMDNZ\QLND]DUW\NXáyZ3\SHUDWUZDQLH3LVPDZNXOWXU]H QLHMHVWE\QDMPQLHMSRFKRGQąMHJRQLHVSRW\NDQHMVLá\SU]HELFLDWRMHGQDNQLH SRZLQQLĞP\ GDü VLĊ FDáNRZLFLH XZLHĞü RVáDELHQLX L FHFKRP %LEOLL VSU]\MD-MąF\P MHM NDPXÀDĪRZL Z NXOWXU]H ZVSyáF]HVQHM 6áDERĞü ERZLHP V\PELR-W\F]QHM ]DNDPXÀRZDQHM %LEOLL PRĪH RND]Dü VLĊ VZHJR URG]DMX SU]HWUZDO-QLNLHPF]\LQNXEDWRUHPVLá\3\SHURGZRáXMHVLĊGRSU]\NáDGXNXNXáF]HJR MDMDNWyUHSRGU]XFRQHGRREFHJRJQLD]GDLNDPXÀXMąFHVLĊZĞUyGEDUG]RSR-GREQ\FKGRQLHJRMDMLQQHJRSWDNDQLHW\OHGDMHSRF]ąWHNVáDEQąFHMMHGQRVWFH LOHZ\NRU]\VWXMHSU]\VWRVRZDZF]ąVáDERĞüDE\SU]HNV]WDáFLüMąRVWDWHF]QLH ZGHPRQVWUDFMĊVLá\7DNMDNSLVNOĊNXNXáNLZ\S\FKD]JQLD]GDLQQHPáRGH SWDNLZĞUyGNWyU\FKMHV]F]HQLHGDZQRVLĊNDPXÀRZDáR%LEOLDPRĪH]ZUyFLü VLĊSU]HFLZNRZVSyOQRFLHNWyUDSRGWU]\P\ZDáDMHMWUZDQLH,QQ\PLVáRZ\ RVáDELHQLH%LEOLL]F]DVHPPRĪHRND]DüVLĊW\ONRZ\ELHJLHPNDPXÀDĪHP VWUDWHJLąSU]HWUZDQLD.RURQQ\PSU]\NáDGHPWDNLHJRZáDĞQLHZ\ELHJXE\áR ZHGáXJ3\SHUDWRĪHZUD]]QDGHMĞFLHPFKU]HĞFLMDĔVWZDOXG]LHVSR]DNUĊ-JXMXGDL]PX]UHLQWHUSUHWRZDOLVZąPDUJLQDOL]DFMĊLVáDE\VWDWXVQDGDQ\LP Z 6WDU\P 7HVWDPHQFLH MDNR SR]\FMĊ VLá\ &KU]HĞFLMDQLH QD QRZR RGF]\WDOL WHNVW3LVPDQDGDMąFVRELHVWDWXVQRZHJROXGXZ\EUDQHJRDWDNĪHZ\NRU]\-VWXMąF%LEOLĊSU]HFLZNRMHMSLHUZRWQ\PGHSR]\WDULXV]RP3\SHUSLV]HZW\P PLHMVFX R QLHVáDZQ\P FKU]HĞFLMDĔVNLP DQW\VHPLW\]PLH Ä: SHZQ\P

VHQ-

VLH´ SURZRNDF\MQLH NRQVWDWXMH 3\SHU Ä%LEOLD ]GRáDáD SU]HWUZDü QD V]F]ąW-NDFKNXOWXU\NWyUDZ\VRNR>%LEOLĊ@FHQLáD´23:PLHMVFXNRQFHSFMLRVáDELHQLD HNVSRQXMąFHMSURFHVSR]EDZLRQ\QLHVSRG]LHZDQ\FK]ZURWyZDNFMLMDNąVSR-W\NDP\X9DWWLPR3\SHUSURSRQXMHWDNLHUR]XPLHQLHRVáDELHQLDZNWyU\P VáDERĞüPDQLHW\ONRZ\PLDUXMHGQROLFDMąFRDGDSWDF\MQ\GODUHODFMLPLĊG]\ %LEOLąLNXOWXUąDOHWDNĪHMHVWNDPXÀDĪHPGODSRWHQFMDOQHJRRGURG]HQLDVLĊ NXOWXURZHMVLá\3LVPD7DPJG]LH9DWWLPRXSDWUXMHQLHSU]HUZDQLHSRVWĊSX- MąFHJRXMDZQLDQLDVLĊZVSyáEU]PLHQLDFKU]HĞFLMDĔVWZD]MHJRELEOLMQ\PSU]H-ND]HPLQRZRF]HVQRĞFLą3\SHUZVND]XMHQDHZHQWXDOQRĞüNRPSOLNDFMLF]\ QDZHW SU]HUZDQLD Z UDPDFK RZHJR XMDZQLDQLD VLĊ L ZVSyáEU]PLHQLD 'OD 3\SHUDERZLHP]KDUPRQL]RZDQLHZ\PRZ\WHNVWXELEOLMQHJR]NXOWXUąZMD- NLHM%LEOLDZGDQ\PPRPHQFLHIXQNFMRQXMHPRĪHRND]DüVLĊF]DVRZ\P]D-PDVNRZDQLHP NDPXÀDĪHP NRU]\VWQ\P GOD SU]HWUZDQLD WHNVWX Z GáXĪV]HM SHUVSHNW\ZLH =DPLDVW ÄNRQW\QXDFML´24 _{i relatywnie jednostajnego procesu}

RVáDELHQLDRMDNLPSLV]H9DWWLPRQDSRW\NDP\X3\SHUDPRĪOLZRĞü]DVNDNX-MąF\FKPXWDFMLZZ\QLNXNWyU\FKQDVWĊSXMHSU]HVLOHQLHZUHODFMDFKPLĊG]\ %LEOLąDNXOWXUą.DPXÀXMąFDVLĊ%LEOLDMHVWMHV]F]HZVWDQLH]DVNRF]\üREVHU-ZDWRUyZDRVáDELHQLHQLHNRQLHF]QLHZ\F]HUSXMHMHMNXOWXURZHPRĪOLZRĞFL  'R SRGREQ\FK UHÀHNVML VNáDQLD OHNWXUD G]LHá +HUEHUWD 6FKQHLGDX¶D ± ELEOLVW\ VWDUV]HJR SRNROHQLD ± NWyUHJR ]DUyZQR NODV\F]QH MXĪ SXEOLNDFMH V]F]HJyOQLH6DFUHG'LVFRQWHQW7KH%LEOHDQG:HVWHUQ7UDGLWLRQMDN LVWRVXQNRZRQRZHWHNVW\Ä%LEOLFDO1DUUDWLYHDQG0RGHUQ&RQVFLRXVQHVV´ SRGHMPXMą]DJDGQLHQLHVNRPSOLNRZDQ\FKUHODFMLPLĊG]\%LEOLąDNXO-WXUą GRNRQXMą UHÀHNVML QDG SUREOHPHP WUZDáHJRPRFQHJR Z VZHM VáDERĞFL VWDWXVX %LEOLL RUD] QDG MHM DGDSWDF\MQ\PL PRĪOLZRĞFLDPL 6FKQHLGDX MHVW przekonany o fundamentalnym znaczeniu Biblii dla kultury zachodniej i nie FKRG]LPXE\QDMPQLHMW\ONRRWRĪH%LEOLDVWDQRZLQLHSU]HEUDQHĨUyGáRPR-W\ZyZREUD]RZDQLDF]\SDPLĊWQ\FKF\WDWyZ:Sá\Z%LEOLLQLHRJUDQLF]DVLĊ GRRIHURZDQLDNXOWXU]H]HVWDZXÄDUFKHW\SyZNWyUHPRJá\E\E\üQLHXVWDQ-QLHZ\SHáQLDQHQLH]ZLą]DQ\PL>]%LEOLą@WUHĞFLDPL´DOHXMDZQLDVLĊSU]HGH ZV]\VWNLPSRSU]H]SRGWU]\P\ZDQLHĞZLDGRPRĞFLWHJRÄMDNQLHSHZQHMHVW QDV]HUR]XPLHQLHZV]HONLHJR]QDF]HQLDZĞZLHFLH´RUD]MDNNRQLHF]QDMHVW ÄQLHNRĔF]ąFDVLĊSUDFD´25GRJáĊEQHJREDGDQLDRWDF]DMąF\FKQDVVáyZLIRUP

ĝZLDW ]DFKRGQL ]DZG]LĊF]D %LEOLL FRĞ QDG]Z\F]DM LVWRWQHJR ER SU]HMPXMH RGQLHMVSRVyEP\ĞOHQLDRNXOWXU]HSHZQąPHQWDOQRĞüSREXG]DMąFąGRÄQLH-ustannej samokrytyki”267DNMDNNXOWXUDKHEUDMVND±QDJUXQFLHNWyUHM%LEOLD

XNV]WDáWRZDáD VLĊ L GOD NWyUHM WR FR FKU]HĞFLMDQLH QD]\ZDMą 6WDU\P 7HVWD-PHQWHPVWDQRZLáRSXQNWRGQLHVLHQLD±NXOWXUD]DFKRGQLDSRGZDĪDDWDNXMH NZHVWLRQXMHLUHLQWHUSUHWXMHVZHZáDVQHXWDUWHVSRVRE\P\ĞOHQLDLPLW\-HĞOL PLW\VąURG]DMHPVSRLZDÄNXOWXURZHJRNOHMX´27MDNXMPXMHWR6FKQHLGDX



]DSHZQLDMąFHJRNXOWXU]HMHGQRURGQRĞüSRU]ąGHNLHOLPLQXMąFHJRNRQÀLNW\ %LEOLDIXQNFMRQXMHMDNRWRFRUR]P\ZD±UDG\NDOQLHRVáDELD±ZV]HONąEH]-SUREOHPRZąVSyMQRĞü

 : W\P PLHMVFX QDU]XFD VLĊ VWZLHUG]HQLH GRW\F]ąFH VZHJR URG]DMX MHG-QRP\ĞOQRĞFLDMHĞOLQLHMHGQRP\ĞOQRĞFLWRFKRFLDĪZVSyáEU]PLHQLDPLĊG]\ DUJXPHQWDPL6FKQHLGDXDL9DWWLPR3RGREQLHMDN9DWWLPR6FKQHLGDXSU]\-]QDMH ĪH NXOWXUD ]DFKRGQLD SU]HQLNQLĊWD MHVW ELEOLMQ\PL LGHDPL NWyUH QLH SU]HVWDMąPRG\¿NRZDüNV]WDáWXRZHMNXOWXU\DNWyU\FKSRGVWDZRZ\ZSá\Z SROHJDQDQDGZąWODQLXVWDELOL]XMąFHMVLá\SRZV]HFKQLHSU]\MĊWHJRVW\OXP\- ĞOHQLD6FKQHLGDXWZLHUG]LWDNĪHLĪÄSUDZGąMHVWĪHVHNXODU\]DFMDMHVWORJLF]-Q\PHWDSHPWUDG\FMLNWyUDEH]XVWDQQLHVLĊGHPLWRORJL]XMH´28.RQVHNZHQFMą

RZHMGHPLWRORJL]DFMLMHVWZHGáXJ6FKQHLGDXDUyZQLHĪSRMDZLHQLHVLĊWZLHU-G]HQLDRĞPLHUFL%RJD±QLHW]VFKHDĔVNLHMÄ]DSRZLHG]L´29NWyUDQRWDEHQH dla

9DWWLPR VWDQRZL MHGHQ ] LVWRWQLHMV]\FK Z\PLDUyZ QLKLOL]PX SRMPRZDQHJR MDNRNRQLHFPHWD¿]\NLRUD]MDNRUHDOL]DFMDELEOLMQHJRRUĊG]LD=DWHP]DUyZ-QR GOD 6FKQHLGDXD MDN L GOD 9DWWLPR NXOWXUD ]DFKRGQLD UHDOL]XMH VLĊ Z UD-PDFKSURFHVXRVáDELDQLDGRPLQXMąF\FKLVWDELOL]XMąF\FKVWUXNWXU&RZLĊFHM 6FKQHLGDX]GDMH]JDG]DüVLĊ]9DWWLPRFRGRWHJRĪHNZHVWLDZVSyáEU]PLHQLD %LEOLLLNXOWXU\]DFKRGQLHMSR]RVWDMHXNU\WDSU]HGRF]\PDZLĊNV]RĞFLZVSyá-czesnych ludzi. W 6DFUHG'LVFRQWHQWF]\WDP\ERZLHPLĪSURFHVRVáDELDQLD WHJRFRPRĪHP\QD]ZDüVLáąEH]ZáDGQRĞFLNXOWXU\SURFHVSR]RVWDMąF\

MHGQ\P ] QDMVXEWHOQLHMV]\FK ZSá\ZyZ NXOWXU\ KHEUDMVNLHM QD >ĞZLDW@ =DFKRGX PD WHQGHQFMH GR PDVNRZDQLD F]\ WHĪ ]DFLHPQLDQLD >Z\ZLHUDQHJR SU]H] VLHELH@ ZSá\ZX8áDWZLDMąFF]HUSDQLH]LQQ\FKNXOWXURZRĨUyGHáNWyU\FKSR]RVWDáRĞFL MDNGRWąGSU]\üPLHZDMąLFKZáDVQąNXOWXUĊ+HEUDMF]\F\XNU\OLVLĊQLHMDNRSRG naszym nosem.30  2ZRXNU\FLH±Z\QLNDMąFHZHGáXJ6FKQHLGDXD]W\FKVDP\FKPHFKDQL-]PyZNWyUHPRW\ZXMąRVáDELHQLHVLOQ\FKVWUXNWXUPLW\F]Q\FKVSUDZLDĪH %LEOLDQLHIXQNFMRQXMHMDNRNXOWXURZ\KHJHPRQZZLGRF]Q\VSRVyEZ\ZLH-UDMąF\SUHVMĊQDNRQWHNVWZMDNLPMHVWXPLHV]F]RQ\3RGOHJDRQDUDF]HMWHPX VDPHPXRGG]LDá\ZDQLXMDNLHGRW\NDNXOWXUĊ]DFKRGQLąDZZ\QLNXNWyUHJR VWDWXV3LVPD]RVWDMHRVáDELRQ\LUR]P\W\

 3RPLPR ZLHOX ]ELHĪQRĞFL PLĊG]\ SU]HNRQDQLDPL *LDQQLHJR 9DWWLPR L+HUEHUWD6FKQHLGDXDWHQRVWDWQLMHGQDN]DFKRZXMHSHZQąUH]HUZĊZREHF NRQLHF]QRĞFLX]QDQLDRPyZLRQHMSRZ\ĪHMVXEWHOQHMV\QFKURQLL%LEOLLLNXO-WXU\]DFKRGQLHM]DFRĞUR]VWU]\JDMąFHJRGODSUREOHPXUHODFMLPLĊG]\3LVPHP DMHJRNXOWXURZ\PĞURGRZLVNLHP:%LEOLLÄ>V@SUDZ\QLHWRF]ąVLĊ]JRGQLH]H VZRMąQDWXUąDOHWDNMDN-DKZHWHJRFKFH´31 ]DXZDĪD6FKQHLGDXSRGNUHĞOD-MąF]QDF]HQLHQLHVSRG]LHZDQ\FK]ZURWyZDNFMLGRMDNLFKWHNVWELEOLMQ\QDGHU F]ĊVWRVLĊXFLHND6FKQHLGDXSU]\SRPLQDRSRZLHĞFLZNWyU\FKQDMPáRGV]\



V\Q±QLHZ\UyĪQLDMąF\VLĊSRZDEQ\PZ\JOąGHPDQL¿]\F]QąVLáą±ZEUHZ SUDZX SLHUZRUyG]WZD ]GRE\ZD SU]\ZLOHM VSHFMDOQHJR EáRJRVáDZLHĔVWZD DWDNĪHRSRVWDFLDFKNWyUHPLPRVZ\FKQLHRGSRZLHGQLFKGODOLGHUDFHFK]R- VWDMąSU]\ZyGFDPLOXGXL]UDHOVNLHJR0RW\ZÄRVWDWQLFKEĊGąF\FKSLHUZV]\-PL´MHVWSU]HMDZHPQLHZ\MDĞQLDOQHMQLHSU]HZLG\ZDOQHMLQDJáHMLQWHUZHQFML ÄSRWĊĪQHM UĊNL´32, ]PLHQLDMąFHM SR]RUQLH XVWDORQ\ ELHJ Z\GDU]HĔ L

G]LDáDMą-FHMZEUHZSRZV]HFKQ\PRF]HNLZDQLRP0RĪQD]DU\]\NRZDüVWZLHUG]HQLH ĪHVNRURNXOWXUD]DFKRGQLDZVSyáEU]PL]HĞZLDWHP%LEOLLWRRZHDUELWUDOQH WUDQVIRUPDFMHQLHPRJąQLHGRW\NDüUyZQLHĪLWHMNXOWXU\7RZáDĞQLHZWDNLP NRQWHNĞFLHEDUG]LHM]UR]XPLDáHEĊGąVáRZD6FKQHLGDXDRELEOLMQHMVSXĞFLĨQLH NWyUHM Z\GĨZLĊN PRĪH SROHJDü QD Z]PDJDQLX SRF]XFLD ÄSU]\SDGNRZRĞFL [...] izolacji, braku znaczenia”33 1LHSU]HZLG\ZDOQRĞü L QLHVFKHPDW\F]QRĞü

WRNXZ\GDU]HĔQLHW\ONRX]P\VáDZLDQDPKLVWRU\F]Q\LFKZ\PLDUW]QLFK Z\NUDF]DQLHSR]DVWDELOQ\JUXQWPHWD¿]\NLLORJRVX34DOHWDNĪH]PXV]DGR

UHÀHNVMLQDGSRWHQFMDOQąLQLHPRĪOLZąG]LĞGRSU]HZLG]HQLD]PLDQąZUHODFML PLĊG]\%LEOLąDNXOWXUą:V]DNNLHG\6FKQHLGDXSRZLDGDĪHÄVHNXODU\]DFMD jest logicznym HWDSHPWUDG\FMLNWyUDEH]XVWDQQLHVLĊGHPLWRORJL]XMH´35,

po- ]RVWDZLDRWZDUWąPRĪOLZRĞüSU]HMĞFLDWUDG\FMLGRLQQHJRHWDSXNWyU\QLHNR-QLHF]QLHPXVLVSURZDG]DüVLĊGRVHNXODU\]DF\MQ\FKPHFKDQL]PyZ

 1LHZąWSOLZLHyZELEOLMQ\PRW\Z]DEXU]HQLDWHJRFRXWDUWH±PXWDFMLQLH-VSRG]LHZDQHM D F]ĊVWR NRU]\VWQHM GOD SU]HGVWDZLRQHM Z 3LĞPLH ZVSyOQRW\ ±MHVWUyZQLHĪSU]HMDZHPWHJRFRX+XJK3\SHUDVWDQRZLáRPRĪOLZRĞüQD- JáHJRSU]HNV]WDáFHQLDVáDERĞFLZVLáĊF]\OLSU]HVLOHQLD=ELHĪQRĞü]DSDWU\-ZDQLDVLĊQDHZHQWXDOQRĞüWDNLHJRSU]HVLOHQLDX3\SHUDL6FKQHLGDXDEĊG]LH MHV]F]H Z\UDĨQLHMV]D MHĞOL GR XZDJ 6FKQHLGDXD GRW\F]ąF\FK WUDQVIRUPDFML SRVWDFL VáDE\FK Z NXOWXURZRVSRáHF]QLH VLOQH GRGDP\ NLOND VáyZQD WHPDW NDPXÀDĪXGRNWyUHJRQLHNWyUH]W\FKSRVWDFLVLĊXFLHNDá\0DPWXQDP\-ĞOLSRVWDü-DNXEDPáRGV]HJRV\QD,]DDNDNWyU\WDNVSU\WQLHXSRGREQLáVLĊ GRVWDUV]HJREUDWD(]DZDĪHĞOHSQąF\RMFLHFZáDĞQLHMHPXXG]LHOLáEáRJRVáD-ZLHĔVWZD ]DUH]HUZRZDQHJR GOD SLHUZRURGQHJR V\QD -DNXE NDPXÀXMH VLĊ DZGRJRGQ\PPRPHQFLHSU]HNV]WDáFDVZąVáDERĞüZVLáĊ.DPXÀDĪHPSR-VáXJXMHVLĊWHĪ7DPDUV\QRZD-XG\-XGDE\áMHGQ\P]V\QyZ-DNXEDNWyUHM WHĞüQLHFKFHGRVWRVRZDüVLĊGRSUDZDOHZLUDWXLZ\GDüMą]DPąĪ]DNROHMQHJR ]HVZ\FKV\QyZDE\WHQZ]EXG]LáSRWRPVWZRVZHPXQLHĪ\MąFHPXMXĪEUDWX 7DPDUNDPXÀXMHVLĊMDNRQLHU]ąGQLFDVDNUDOQDD]MHMXVáXJGHF\GXMHVLĊVNR-U]\VWDüRZGRZLDá\-XGD2VáDELDMąFVZyMVWDWXVVSRáHF]Q\LU\]\NXMąFĞPLHUü ]DFXG]RáyVWZR7DPDU±NWyUD]DVSUDZą-XG\]DFKRG]LZFLąĪĊ±VWDMHVLĊ MHGQą]F]WHUHFKNRELHWNWyU\FKLPLRQDZ\PLHQLRQHVąZJHQHDORJLL-H]XVD 0WLNWyUDW\PVDP\P]DMPXMHZ\MąWNRZRVLOQLHSRGNUHĞORQąSR]\-FMĊZKLVWRULLELEOLMQHM.DPXÀXMHVLĊUyZQLHĪ-XG\WDNWyUDXGDMąFUHQHJDWNĊ



]REOĊĪRQHMSU]H]$V\U\MF]\NyZL]UDHOVNLHM%HWXOLLSURSRQXMHSRPRFZ]GR-E\FLX PLDVWD D XĞSLZV]\ F]XMQRĞü ZV]\VWNLFK PLHV]NDĔFyZ DV\U\MVNLHJR obozowiska, zabija wodza Holofernesa i odchodzi przez nikogo niezatrzy-P\ZDQD-HMSR]RUQDEH]EURQQRĞüLVáDERĞüRND]XMHVLĊVNU\ZDü]DVNDNXMąFą LGHSU\PXMąFąSU]HFLZQLNDVLáĊ:HZV]\VWNLFKW\FKSU]\SDGNDFKNDPXÀDĪ MHVW PRPHQWHP ]ZURWQ\P RSRZLHĞFL Z NWyU\P VáDERĞü QLHVSRG]LHZDQLH XMDZQLDGRWąGVNU\ZDQHOXEQLHGRVWĊSQHSRNáDG\PRF\:ELEOLMQHMQDUUDFML RORVDFK-DNXED7DPDUL-XG\W\NDPXÀDĪSU]HGVWDZLRQ\]RVWDMHMDNRVWUD-WHJLD SU]HWUZDQLD MDNR NRQLHF]Q\ Z\ELHJ SRVáXJXMąF\ VLĊ QLH]EĊGQ\P GOD SU]HĪ\FLDRVáDELHQLHP

 -HĞOLSUDZGąMHVWĪHÄELEOLMQHRSRZLHĞFLZV]F]HJyOQ\VSRVyEGHWHUPLQXMą nasze dziedzictwo”36WRHSL]RG\RSDUWHQDNDPXÀDĪXGRPDJDMąVLĊEDUG]LHM

WURVNOLZHMUHÀHNVML±Z]RURZDQHMQDZQLNOLZRĞFLLQWHUSUHWDFMLELEOLMQ\FKLGHL ZFLHOHQLDF]\PLáRĞFLFDULWDV7UDNWRZDQHMDNRZVND]yZNDGRW\F]ąFDUHODFML PLĊG]\%LEOLąDNXOWXUą]DFKRGQLąHSL]RG\NDPXÀDĪX]GDMąVLĊSU]\SRPL-QDüRSUDZGRSRGRELHĔVWZLHXNU\WHJRNRQÀLNWXSU]HQLNDMąFHJRRZąUHODFMĊ RPDUJLQHVLHEáĊGXZQDV]HMRFHQLHWHMUHODFMLRPRĪOLZRĞFL]DLVWQLHQLDF]H-JRĞ R UyZQLH VNDQGDOLF]QLH Z\ZURWRZHM UROL GOD KLVWRULL ]ZLą]NyZ %LEOLD NXOWXUDMDNąE\áDURODVNDQGDORQZFLHOHQLD-H]XVDGODKLVWRULL]EDZLHQLD3R-VWU]HJDQLH QRZRF]HVQRĞFL L ĞZLDWD ]DFKRGQLHJR MDNR ÄWUDQVNU\SFML´37 _{– czy}

WHĪVZRLVWHJRNXOWXURZHJRZFLHOHQLD௅SU]HND]XELEOLMQHJRNWyUHQDSRW\ND-P\X*LDQQLHJR9DWWLPRLX+HUEHUWD6FKQHLGDXDZLQQRSR]RVWDüRWZDUWHQD HZHQWXDOQąNRUHNWĊXZ]JOĊGQLDMąFąXMDZQLHQLHVLĊHOHPHQWyZEUDQ\FKGRWąG ]DFRĞLQQHJR:SU]HFLZLHĔVWZLHGR9DWWLPRNWyU\UR]SXV]F]DMąFHG]LDáD-QLHVHNXODU\]DFMLRSLVXMHMDNRÄNRQW\QXDFMĊDRVWDWHF]QLHSU]H]QDF]HQLH´38 QRZRF]HVQRĞFLLSU]HND]XELEOLMQHJR6FKQHLGDXL3\SHUSRVWXOXMąPRĪOLZRĞü ]DLVWQLHQLDF]HJRĞQRZHJRMDNLHMĞ]PLDQ\ZNUHĞORQ\PG]LĞNV]WDáFLHSU]H-znaczenia.

 1LH FKFĊ SU]H] WR SRZLHG]LHü ĪH 9DWWLPR QLH MHVW Z\VWDUF]DMąFR SU]H-QLNOLZ\DOERĪHZ\VQXZDSRFKRSQHZQLRVNLQDWHPDWVWDQXUHODFMLPLĊG]\ 3LVPHPDQRZRF]HVQRĞFLą-DNRZ\MDĞQLHQLHSR]ZROĊVRELHSU]\ZRáDüZW\P PLHMVFXNRPHQWDU]'HERU\6KXJHUNWyUDZEDUG]RREUD]RZ\VSRVyEXQDRF]- QLDHIHNWQDZLą]DQLDEOLVNLFKLQWHUWHNVWXDOQ\FKUHODFMLPLĊG]\%LEOLąDWHN-VWDPLNODV\F]Q\PL6KXJHULOXVWUXMHWĊUHODFMĊ]DSRPRFąMHGQHJR]EDUG]LHM ]QDQ\FKHSL]RGyZNVLąĪNL0Dá\NVLąĪĊ$QWRLQHGH6DLQW([XSHU\¶HJRZNWy- U\PQDU\VRZDQ\NV]WDáW±SRF]ąWNRZR]LQWHUSUHWRZDQ\MDNRNDSHOXV]±RND-]XMHVLĊE\üU\VXQNLHPERDGXVLFLHODWUDZLąFHJRVáRQLD393RGF]DVJG\6KXJHU ZNRQWHNĞFLHWHJRHSL]RGXSRGNUHĞODQLHXQLNQLRQą]PLDQĊNV]WDáWXNXOWXU\ FKU]HĞFLMDĔVNLHMZ\ZRáDQąQDGHUEOLVNLPMHM]ZLą]NLHP]NXOWXUąDQW\F]Qą SRUyZQDQą WX GR PRG\¿NDFML NV]WDáWX ZĊĪD Z\ZRáDQHM SRáNQLĊFLHP

VáR-!

QLD MD FKFLDáDE\P ]ZUyFLü XZDJĊ QD QLHFR LQQ\ Z\GĨZLĊN U\VXQNRZHJR zamieszania w 0Dá\PNVLĊFLXLRGQLHĞüJRGRDUJXPHQWyZ9DWWLPR3\SH-UDL6FKQHLGDXD7DPJG]LHMHGQLZLG]ąFRĞEDQDOQHJRLQLHJRGQHJRXZDJL MDNNDSHOXV]X6DLQW([XSHU\¶HJRLQQLGRSDWUXMąVLĊSUREOHPDW\F]QHJR]H-VWDZLHQLDHOHPHQWyZQRUPDOQLHXZDĪDQ\FK]DQLHZVSyáPLHUQHLFDáNRZLFLH QLHSU]\VWDMąFHGRVLHELHMDNZ0Dá\PNVLĊFLXERDGXVLFLHODRUD]SRáNQLĊWHJR SU]H]QLHJRVáRQLD1LHVąG]ĊE\*LDQQL9DWWLPR+XJK3\SHUF]\+HUEHUW 6FKQHLGDXQDOHĪHOLGRRVyESRSU]HVWDMąF\FKQDW\PFREDQDOQH:SURVWSU]H-FLZQLH±ZV]\VF\RQLVąQDW\OHSU]HQLNOLZLDE\VSRMU]HüQDSUREOHPUHODFML %LEOLLL NXOWXU\]DFKRGQLHMLQDF]HMQLĪSU]H]SU\]PDWJáĊERNLHJRNRQÀLNWX PLĊG]\3LVPHPDMHMNXOWXURZ\PNRQWHNVWHPSRVWXORZDQHJRQDSU]\NáDG SU]H]SR]\W\ZL]P:UDFDMąFGRPHWDIRU\NLSRGMĊWHMSU]H]'HERUĊ6KXJHU 9DWWLPR3\SHUL6FKQHLGDXGRVWU]HJDMą]DVNDNXMąFąUHODFMĊPLĊG]\ERDDVáR- QLHPW]QPLĊG]\NXOWXUą=DFKRGXQRZRF]HVQRĞFLąDWHNVWHPELEOLMQ\P=D- XZDĪDMąĪHNV]WDáWWHJRSLHUZV]HJRX]DOHĪQLRQ\MHVWRGWHJRGUXJLHJR5yĪ-QLFD RGG]LHODMąFD 9DWWLPR RG SR]RVWDá\FK GZyFK XF]RQ\FK SROHJD QD W\P ĪHWDPJG]LH9DWWLPRZLG]LQLHRGZUDFDOQHRERSyOQHRVáDELHQLHVLá\ZĊĪD L VáRQLD Vą MHGQDNRZR QDGZąWORQH QDZLą]DQą ÄSRNDUPRZą´ UHODFMą 3\SHU L6FKQHLGDXSRVWXOXMąPRĪOLZRĞü]DLVWQLHQLDUDSWRZQHM]PLDQ\VáRĔPyJáE\ SU]HFLHĪ]DGHPRQVWURZDüVZąXNU\WąFKZLORZRVLáĊLUR]HUZDüERDGXVLFLHOD 7DPJG]LH9DWWLPRL6KHHKDQV\JQDOL]XMąPRĪOLZRĞüSU]HVLOHQLD jedynie ZZDUVWZLHPHWDIRU\F]QHMRVáDELHQLHVDNUDOQHMZ\PRZ\%LEOLLQLHVLH]VREą jej XPRFQLHQLHVLĊMDNRQDMSRWĊĪQLHMV]HJRÄ¿ODUX´40]DFKRGQLHMNXOWXU\3\SHU

L6FKQHLGDXZSURVWVQXMąUHÀHNVMĊQDGWDNąPRĪOLZRĞFLąVXJHUXMąFĪHFKRü G]LĞNXOWXURZDQLHPRF%LEOLLMHVW]DXZDĪDOQDE\üPRĪHMHMÄPRFZVáDERĞFL VLĊGRVNRQDOL´41,FKSRVWXODW]DNDPXÀRZDQHMVLá\ZLąĪHVLĊ]SU]HNRQDQLHP RDPELZDOHQFMLSU]HQLNDMąFHMWRFRMHVW]DNDPXÀRZDQHRUHDOQ\PQDSLĊFLX PLĊG]\VáDERĞFLąLPRFąDWDNĪH±FRZDUWRSRGNUHĞOLü±]QLHSHZQRĞFLąFR GRHIHNWyZNDPXÀDĪX2VWDWHF]QLHNDPXÀDĪMHVWSU]HFLHĪSRGMĊFLHPU\]\ND QDUDĪHQLHPVLĊQDQLHSRZRG]HQLH]DDQJDĪRZDQLHPVLĊZDNFMĊRQLH]QDQ\P ]DNRĔF]HQLXZLG]LDQ\]WHMSHUVSHNW\Z\NDPXÀDĪZ\NUDF]DSR]DSHZQRĞü VWUXNWXUPHWD¿]\F]Q\FKLRWZLHUDVLĊQDWRFRQLH]QDQH]HZV]\VWNLPLMHJR RGFLHQLDPLVLá\LVáDERĞFL:V]DNZ0Dá\PNVLĊFLX nigdy nie dowiadujemy VLĊ FR VLĊ VWDáR ] SU]HG]LZQ\P GXHWHP ERD GXVLFLHOD L VáRQLD'DOV]\ FLąJ WHMKLVWRULLQLH]GHWHUPLQRZDQ\SU]H]6DLQW([XSHU\¶HJRSR]RVWDMHNZHVWLą interpretacji.



8ZbaXQ[a"

1_{6KHHKDQ-RQDWKDQ7KH(QOLJKWHQPHQW%LEOH7UDQVODWLRQ6FKRODUVKLS&XOWXUH,} Princ-HWRQ3ULQFHWRQ8QLYHUVLW\3UHVVVL[ 26KHHKDQ7KH(QOLJKWHQPHQW%LEOH..., s. 260. 39DWWLPR*LDQQL%HOLHISU]Há/XFD'¶,VDQWRL'DYLG:HEE&DPEULGJH3ROLW\3UHVV 1999, s. 35. 49DWWLPR%HOLHI, s. 36. 5 9DWWLPR*LDQQL$IWHU&KULVWLDQLW\SU]Há/XFD'¶,VDQWR1HZ<RUN&ROXPELD8QLYHU-sity Press 2002, s. 24. 6_{9DWWLPR%HOLHI, s. 66.} 76FKQHLGDX+HUEHUW16DFUHG'LVFRQWHQW7KH%LEOHDQGWKH:HVWHUQ7UDGLWLRQ, Berke-OH\8QLYHUVLW\RI&DOLIRUQLD3UHVVV 89DWWLPR%HOLHIVSRGNUHĞOHQLHZRU\JLQDOH 9_{6KHHKDQ7KH(QOLJKWHQPHQW%LEOH..., s. ix.} 106KHHKDQ7KH(QOLJKWHQPHQW%LEOH..., s.x. 119DWWLPR$IWHU&KULVWLDQLW\, s. 45.

12 _{Pyper Hugh,} 7KH7ULXPSKRIWKH/DPE3VDOPDQG7H[WXDO)LWQHVVÄ%LEOLFDO,QWHU-SUHWDWLRQ´V

13 _{Pyper, 7KH7ULXPSKRIWKH/DPE, s. 386-7.} 14 _{Pyper, 7KH7ULXPSKRIWKH/DPE, s. 391.}

15 _{Pyper Hugh, 7KH 6HO¿VK 7H[W 7KH %LEOH DQG 0HPHWLFV KWWSXVHUVO\FDHXP} RUJaVSXWQLN0HPHWLFVELEOHKWPO!

16 _{Pyper, 7KH6HO¿VK7H[W} 17 _{Pyper, 7KH6HO¿VK7H[W}

18_{ 6XJLUWKDUDMDK 56 7KH %LEOH DQG (PSLUH 3RVWFRORQLDO ([SORUDWLRQV, Cambridge,} &DPEULGJH8QLYHUVLW\3UHVVV 196XJLUWKDUDMDK7KH%LEOHDQG(PSLUH s. 229. 20 _{Pyper, 7KH6HO¿VK7H[W} 21_{9DWWLPR$IWHU&KULVWLDQLW\, s. 46.} 22_{9DWWLPR$IWHU&KULVWLDQLW\, s. 47.} 233\SHUÄ7KH6HO¿VK7H[W´ 249DWWLPR%HOLHI, s. 41. 25_{6FKQHLGDX6DFUHG'LVFRQWHQW..., s. 255.} 26_{6FKQHLGDX6DFUHG'LVFRQWHQWs. 16.} 276FKQHLGDX6DFUHG'LVFRQWHQW..., s. 8. 286FKQHLGDX6DFUHG'LVFRQWHQW..., s. 24. 29_{9DWWLPR$IWHU&KULVWLDQLW\, s. 12. 9DWWLPRSRGNUHĞODLĪ]GDQLHÄ%yJXPDUá´QLHMHVW} WHRULąDQLWH]ąDOHZ\SRZLHG]LąZ\P\NDMąFąVLĊPHWD¿]\F]Q\PNDWHJRULRP 306FKQHLGDX6DFUHG'LVFRQWHQW..., s. 33. 316FKQHLGDX+HUEHUW1Ä%LEOLFDO1DUUDWLYHDQG0RGHUQ&RQVFLRXVQHVV´:7KH%LEOH DQG1DUUDWLEH7UDGLWLRQUHG)UDQN0F&RQQHOO1HZ<RUN2[IRUG8QLYHUVLW\3UHVV s. 147.

326FKQHLGDXÄ%LEOLFDO1DUUDWLYH´V 33_{6FKQHLGDX6DFUHG'LVFRQWHQW..., s. 41.} 346FKQHLGDXÄ%LEOLFDO1DUUDWLYH´V2QLHPHWD¿]\F]Q\PFKDUDNWHU]HKLVWRU\F] 2QLHPHWD¿]\F]Q\PFKDUDNWHU]HKLVWRU\F]-QRĞFLSLV]HWHĪ9DWWLPR 356FKQHLGDX6DFUHG'LVFRQWHQWVPRMHSRGNUHĞOHQLH 36_{6FKQHLGDXÄ%LEOLFDO1DUUDWLYH´V} 379DWWLPR%HOLHI, s. 36. 389DWWLPR$IWHU&KULVWLDQLW\, s. 72. 396KXJHU'HERUDK.XOOHU7KH5HQDLVVDQFH%LEOH6FKRODUVKLS6DFUL¿FHDQG6XEMHFWLY

LW\ %HUNHOH\ 8QLYHUVLW\ RI &DOLIRUQLD 3UHVV  V ± 6KXJHU SRSHáQLD GUREQ\ EáąG

ZVZRLPSRUyZQDQLXSLV]ąFRRZF\]DPLDVWRVáRQLXSRáNQLĊW\PSU]H]ERDGXVLFLHOD 406KHHKDQ7KH(QOLJKWHQPHQW%LEOH..., s. ix.