Zbigniew Janczewski
"Proces o stwierdzenie nieważności
małżeństwa kościelnego", Aleksander
Sobczak, Gniezno 2001 : [recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 44/3-4, 268-270
268 RECENZJE [30]
Reasumując należy z uznaniem ocenić pracę Piotra Kasprzyka, która z pewno ścią jest jedynym w polskiej literaturze cywilistycznej, wydanym po II wojnie świato wej, opracowaniem tak dogłębnie przedstawiającym instytucje separacji prawnej.
Grzegorz Jędrejek
ALEKSANDER SOBCZAK, PROCES O STWIERDZENIE NIEWAŻNOŚCI MAŁŻEŃSTWA KOŚCIELNEGO, GNIEZNO 2001, ss. 193.
Kościół katolicki w ciągu dwóch tysięcy lat swojej historii zawsze stal na straży nierozerwalności małżeństwa. Nie każdy jednak zawierany w Kościele związek jest prawdziwym i rzeczywistym małżeństwem. Do tego aby zawrzeć prawdziwe mał żeństwo należy spełnić szereg wymaganych przez prawo warunków. Brak ich wy pełnienia może doprowadzić do zawarcia małżeństwa nieważnego. W takim przy padku istnieje możliwość wszczęcia kościelnego procesu o stwierdzenie nieważno ści małżeństwa. Kwestiami związanymi z prowadzeniem takiego procesu zajmuje się książka A leksandra Sobczaka, zatytułowana „Proces o stwierdzenie nieważno ści małżeństwa kościelnego”.
Pozycja składa się z dwóch części, z których pierwsza, zawierająca sześć roz działów omawia poszczególne fazy procesu, druga natomiast jest zbiorem różno rodnych pism i formularzy procesowych.
Proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa wprowadzając pewne zmiany, dostosowuje się do zwyczajnego procesu spornego. Prawodawca ukazując w Ko deksie prawa kanonicznego normy specyficzne dla procesu małżeńskiego, odsyła ostatecznie do kanonów o procesie w ogólności i o zwyczajnym procesie spornym. Postępowanie procesowe ma swój początek przy formułowaniu skargi powodowej. Kwestie związane z tym zagadnieniem rozpoczynają pierwszy rozdział omawianej książki, noszący tytuł: „Wprowadzenie sprawy”. A utor zwraca tutaj uwagę na p ra wo stron do zaskarżania swojego małżeństwa, a także na formalności dotyczące skargi powodowej. Omawia też jej przyjęcie oraz odrzucenie.
Kolejnym etapem postępowania jest wezwanie i zawiadomienie stron. W tej części książki omówiono między innymi skutki wypływające z powiadomienia po zwanego o przyjęciu skargi. Po przyjęciu skargi powodowej przez sąd i powiado mieniu o tym fakcie strony pozwanej, ta może zgodzić się z roszczeniami strony powodowej, wyrazić swój sprzeciw, zgłosić wzajemne powództwo, albo też jak po kazuje czasem praktyka procesowa w ogóle nie stawić się w sądzie.
Kolejne kwestie poruszone w omawianej pozycji to zawiązanie sporu i umorze nie oraz zrzeczenie się instancji.
[31] RECENZJE 269
Tytułem drugiego z rozdziałów jest „Instrukcja sprawy”. Na początku autor przedstawia przepisy dotyczące dowodów w ogólności: czasu, miejsca, formy i obowiązku dowodzenia, treści dowodu oraz sposobu dowodzenia. Zwraca uwagę na oświadczenia stron, przyznanie sądowe, dowód z dokumentów i z zeznań świadków, opinie biegłych. Omawia też wizję lokalną i oględziny sądowe oraz do mniemania. Tę fazę procesu zamyka ogłoszenie akt i zamknięcie postępowania dowodowego. Pisząc o miejscu przesłuchania stron i świadków autor używa term i nu „sędzia delegowany”. Termin ten pojawia się zresztą czasami w praktyce, w for mularzach niektórych sądów, dotyczących przesłuchań poza siedzibą trybunału. Trzeba zauważyć, iż aktualnie obowiązujący kodeks, w przeciwieństwie do po przedniego, nie używa takiego sformułowania, nie ma już więc, „sędziego delego wanego”, lecz „delegat” sędziego, czyli zazwyczaj proboszcz, lub inny kapłan, wy znaczony przez sędziego do przesłuchania, który nie posiada jednak władzy sę dziowskiej (por. kan. 1561).
Kolejny z rozdziałów zajmuje się dyskusją sprawy, czyli sposobami przedstawia nia przez strony procesowe swoich uwag lub obron, odpowiedziami na nie, ustną dyskusją w obecności trybunału i zaniedbaniem lub pominięciem tychże uwag lub obron.
Rozdział czwarty dotyczy następnego etapu procesowego - wyrokowania. Omówione zostały tutaj między innymi kwestie moralnej pewności przy wydawa niu wyroku, sposobie podejmowania takiej decyzji, redagowania wyroku. Autor zwraca również uwagę czytelnika na zewnętrzną formę i ogłoszenie wyroku, a tak że na błędy, które po ewentualnym ich popełnieniu powinny być poprawione.
W następnym rozdziale znajdujemy kwestie związane z zaskarżaniem wyroku. Omówiono więc rodzaje rekursów, skargę o nieważność wyroków, a także apela cje. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na ciekawy sposób przedstawienia przez autora procedury apelacyjnej, w postaci trzech tabel niezwykle ułatwiających zro zumienie postępowania po wydaniu wyroku. Dalej czytamy o przejściu przedmio tu sporu w stan rzeczy osądzonej, nowym wprowadzeniu sprawy, przywróceniu do stanu poprzedniego oraz o kosztach sądowych i bezpłatnej pomocy dla stron, dla których koszta te są zbyt wysokie.
Szósty, ostatni i najkrótszy rozdział dotyczy wykonania wyroku.
D ruga część książki to adresy, wzory pism procesowych i inne formularze przy datne w procesie. Znajdujemy tutaj adresy sądów kościelnych w Polsce zarówno pierwszej, jak i drugiej instancji, a także osiemdziesiąt sześć wzorów różnego ro dzaju pism, używanych przy prowadzeniu procesów o nieważność małżeństwa.
Omawiana pozycja w sposób schematyczny i skrótowy przedstawia krok po kroku cały przebieg procesu. Zaznajamia z samym procesem, sygnalizując podsta wowe wymagania i prawa osób w nim zaangażowanych. Znajdujemy w niej także
270 RECENZJE [32]
bibliografię do tematyki procesowej. Szkoda jednak, że w nielicznych przypisach pod tekstem autor umieści! jedynie odnośniki do poszczególnych kanonów oraz swoje wyjaśnienia, nie uwzględniając literatury prawniczej.
Książka może stać się ciekawym przedm iotem lektury studentów poznają cych kanoniczne prawo procesowe, początkujących pracowników sądów bisku pich, duszpasterzy współpracujących z sądami przy sprawach małżeńskich swo ich parafian, a także osób zainteresowanych procesem małżeńskim z racji np. potrzeby rozwiązania problem ów powstałych po rozpadzie ich małżeństwa sa kram entalnego.
ks. Zbigniew Janczewski
MATERIAŁY Z MIĘDZYNARODOWEJ KONFERENCJI DOTYCZĄCEJ PRAWNEJ REGULACJI SAKRAMENTU POKUTY ORAZ WRĘCZENIA
PROF. DR. HAB. BRONISŁAWOWI B. ZUBERTOW IOFM KSIĘGI PAMIĄTKOWEJ PLENITUDO LEG IS DILECTIO,
KATOLICKI UNIWERSYTET LUBELSKI - U MAJA 2000 R., POD RED. ELŻBIETY SZCZOT, WYD. II, LUBLIN 2001, ss. 103.
Tytuł nawiązuje do księgi Jubileuszowej, z kolei podtytuł publikacji wystarczająco wyjaśnia okoliczność powstania prezentowanej książki. Jest ona - jak zaznaczył w przedmowie ks. prof, dr hab. Antoni Dębiński (s. 8) - wyrazem wdzięczności wo
bec Profesora Zuberta i ponadto stanowi formę podziękowania Autorom, którzy nadesłali artykuły do Księgi pamiątkowej oraz tym wszystkim, którzy wzięli udział w uroczystości jej wręczenia. Praca, która jest przedmiotem uwagi, jest pokłosiem całej uroczystości, obejmuje referaty wygłoszone w czasie naukowej konferencji oraz teksty wystąpień gości i słowo Jubilata. Dzieło zamyka Tabula gratulatoria.
Bp. Peter E rdó - R ektor Uniwersytetu Katolickiego w Budapeszcie - jest au torem referatu pt. Międzyobrządkowa dyscyplina pokutna w Kościele katolickim (zamieszczono cały tekst w języku włoskim i polskim). A utor najpierw zaznaczył, że normy Kościoła łacińskiego zawierają kary latae sententiae a nie ma grzechów zastrzeżonych, natom iast Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich (KKKW) za wiera takie grzechy a nie ma kar latae sententiae. Jest to znacząca i zasadnicza różnica między kodeksami. Kościoły wschodnie uzasadniają rezygnację z wymie nionych kar ich obcością w tradycji wschodniej. W KKKW dwa grzechy są za strzeżone Stolicy Apostolskiej: naruszenie tajemnicy spowiedzi i rozgrzeszenie wspólnika grzechu oraz jeden grzech tj. z aborcji jest zastrzeżony biskupowi epar- chialnemu. Mimo tych rezerwacji, jak wynika z wywodów, możliwość dyspensy
