Integracja baz danych o polskich mokradłach i torfowiskach w systemie „GIS Mokradła"

ROCZNIKI GEOMATYKI 2008 m TOM VI m ZESZYT 6

INTEGRACJA BAZ DANYCH O POLSKICH

MOKRAD£ACH I TORFOWISKACH

W SYSTEMIE „GIS MOKRAD£A”

INTEGRATION OF POLISH WETLANDS

AND PEATLANDS DATABASES AND THEIR CONVERSION

INTO „GIS MOKRAD£A” SYSTEM

Zuzanna Oœwiecimska-Piasko, Hubert Piórkowski, Janusz Ostrowski

Instytut Melioracji i U¿ytków Zielonych w Falentach

S³owa kluczowe: mokrad³a, GIS, integracja baz danych Keywords: wetlands, GIS, integration of databases

Wprowadzanie

Obszary mokrade³ i u¿ytków zielonych Polski o ³¹cznej powierzchni ok. 4,4 mln ha, ze wzglêdu na swe walory przyrodnicze, znaczenie w rolnictwie i w innych dziedzinach gospo-darki od lat s¹ przedmiotem zainteresowania krajowych instytucji zajmuj¹cych siê rolnic-twem, ochron¹ przyrody, planowaniem przestrzennym, a nawet energetyk¹. Wyrazem tego zainteresowania by³a podjêta w po³owie lat 50. XX w. ogólnopolska akcja inwentaryzacji i kartowania torfowisk, w wyniku której zgromadzono i zarchiwizowano wed³ug jednolitej metodyki dokumentacje, zawieraj¹ce szczegó³owe informacje o z³o¿ach torfu, warunkach glebowych, zbiorowiskach roœlinnych, uwarunkowaniach morfologicznych i geologicznych poszczególnych obiektów.

Od pewnego czasu mokrad³a, jako zasoby przyrodnicze istotne w skali ca³ego kontynentu europejskiego s¹ przedmiotem troski ze strony krajów Wspólnoty Europejskiej, szczególnie w kontekœcie zachowania zwi¹zanej z nimi bioró¿norodnoœci. To zainteresowanie by³o bezpo-œredni¹ przyczyn¹ finansowania w latach 1991–1995 przez holenderskie Ministerstwo Rolnic-twa, Œrodowiska i Rybo³ówstwa projektu pt.: „Charakterystyka i waloryzacja mokrade³ i u¿yt-ków zielonych Polski w aspekcie ochrony œrodowiska”. Wynikiem projektu s¹ regionalne opra-cowania monograficzne, dotycz¹ce mokrade³ i u¿ytków zielonych oraz analogowa Mapa Mo-krade³ i U¿ytków Zielonych Polski w skali 1:100 000 (Characterization..., 1996).

W ramach projektu powsta³a równie¿ cyfrowa wersja Mapy Mokrade³ i U¿ytków Zielo-nych Polski w skali 1:300 000 (Ostrowski, 1995) wykonana przy wykorzystaniu autorskie-go oprogramowania. Mimo, ¿e ukazuje ona zró¿nicowanie przestrzenne mokrade³ i daje mo¿-liwoœæ wygenerowania zestawieñ tabelarycznych w ujêciu wojewódzkim i regionalnym, ma ograniczon¹ funkcjonalnoœæ ze wzglêdu na zastosowany, rastrowy format danych.

Ostatnie dziesiêciolecie przynios³o dwa nowe elementy w zaistnia³ej sytuacji. Po pierw-sze, rozwój technik GIS da³ du¿e mo¿liwoœci w zakresie wektoryzacji pierwotnych materia-³ów analogowych, ³¹czenia w jeden spójny system materiamateria-³ów kartograficznych, baz danych oraz innych materia³ów Ÿród³owych (opracowania tekstowe, materia³y audiowizualne, zdjê-cia lotnicze, obrazy satelitarne, itp.), a tak¿e uzupe³niania i aktualizacji treœci materia³ów archiwalnych. Po drugie, ogromny wzrost zainteresowania ochron¹ mokrade³ spowodowa³ siln¹ presjê na udostêpnianie istniej¹cych danych oraz mo¿liwoœæ uzupe³niania treœci meryto-rycznych map poprzez wykorzystanie danych gromadzonych przez ró¿nego rodzaju instytu-cje administracyjne i naukowe, czy organizainstytu-cje pozarz¹dowe.

W 2004 roku, bior¹c pod uwagê rosn¹ce zapotrzebowanie na informacje o ekosystemach mokrad³owych, a tak¿e uwarunkowania wynikaj¹ce z wdra¿ania w Polsce Dyrektywy Sie-dliskowej i Dyrektywy Ptasiej i zwi¹zanej z nimi sieci obszarów chronionych NATURA 2000, zawarta zosta³a umowa trójstronna miêdzy Ministerstwem Œrodowiska, Narodowym Fun-duszem Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej oraz Instytutem Melioracji i U¿ytków Zielonych na wykonanie Systemu Informacji Przestrzennej o Mokrad³ach Polski (Raport..., 2006; Piórkowski i in., 2007).

Utworzenie systemu pozwoli³o na uporz¹dkowanie, ujednolicenie i usystematyzowanie danych oraz zapewni³o szybki dostêp do informacji, z wykorzystaniem mo¿liwoœci, jakie daj¹ narzêdzia GIS. Dane zosta³y opracowane w popularnym w Polsce formacie danych GIS (shapefile) i w uk³adzie 1992, co zapewnia ich integracjê z danymi zawartymi w innych bazach danych przestrzennych. System umo¿liwia m.in. generowanie map tematycznych i zestawów danych statystycznych, wykonywanie analiz przestrzennych, aktualizacjê infor-macji o mokrad³ach, dziêki czemu jest narzêdziem wspomagaj¹cym opracowywanie strategii ochrony przyrody w skalach regionalnych i lokalnych.

Jedn¹ z istotnych cech systemu GIS Mokrad³a jest mo¿liwoœæ rozbudowy bazy danych przez w³¹czanie informacji tematycznych zwi¹zanych z charakterystyk¹ mokrade³ i ich g³ów-nego komponentu, jakim s¹ torfowiska i z³o¿a torfowe.

Ta wa¿na funkcja systemu GIS Mokrad³a stworzy³a szansê na jego rozszerzenie poprzez uzupe³nienie zasobu informacji danymi zawartymi w geologicznych dokumentacjach z³ó¿ torfowych, przekszta³conymi do postaci numerycznej w „Komputerowej Bazie Danych o Torfowiskach Polski” (Baza TORF) (Piórkowski i in., 2006). Pozwoli³o to na uzupe³nienie danych kartograficznych opisowymi danymi tematycznymi dotycz¹cymi g³ównie stratygra-ficznych charakterystyk torfowisk oraz parametryzacji z³ó¿ torfu.

Celem niniejszej publikacji jest prezentacja doœwiadczeñ zwi¹zanych z integracj¹ bazy danych o mokrad³ach z baz¹ TORF oraz wskazanie rozszerzonego zakresu u¿ytkowania nowo powsta³ego zbioru danych ujêtego w jednolity system przetwarzania.

Charakterystyka bazy danych o mokrad³ach

Baza danych o mokrad³ach zawiera dane przestrzenne i opisowe ilustruj¹ce warunki sie-dliskowe i szatê roœlinn¹ obiektów mokrad³owych z po³owy lat 90. XX wieku. Zosta³y one zebrane w ramach projektu polsko-holenderskiego, którego celem by³o m.in. wykonanie Mapy Mokrade³ i U¿ytków Zielonych w skali 1:100 000. Materia³ ten powsta³ w formie analogowej na arkuszach mapy topograficznej. Na mapach wyrysowano kontury obiektów mokrad³owych o powierzchni ponad 10 ha, a obiekty mniejsze zaznaczono sygnatur¹ punk-tow¹. Podstawê opracowania stanowi³a synteza dostêpnych publikowanych i

niepublikowa-nych materia³ów oraz uzupe³niaj¹ce badania w obszarach najs³abiej rozpoznaniepublikowa-nych. Mapy opracowywane by³y przez 9 regionalnych grup eksperckich, a koordynatorem prac by³ prof. dr hab. Henryk Okruszko.

Zgodnie z koncepcj¹ systemu GIS Mokrad³a, wynikaj¹c¹ ze sposobu prezentacji danych na materia³ach Ÿród³owych (analogowe mapy tematyczne), opracowane zosta³y dwie war-stwy podstawowe:

m obiektów punktowych, zawieraj¹ce dane przestrzenne i opisowe odnosz¹ce siê do torfowisk i gytiowisk o powierzchni poni¿ej 10 ha (Torf_gytia_do 10ha),

m obiektów poligonowych zawieraj¹c¹ dane przestrzenne i opisowe odnosz¹ce siê do mokrade³ o powierzchni powy¿ej 10 ha (Mokradla_ponad_10ha).

Zgodnie z informacjami umieszczonymi na mapach Ÿród³owych, poza lokalizacj¹ obiek-tów do bazy danych wprowadzono dane opisowe o typie siedliska i g³ównej grupie zbioro-wisk roœlinnych. Dodatkowo dla obiektów punktowych dodano atrybuty pozwalaj¹ce na identyfikacjê obiektów punktowych o tej samej lokalizacji co obiekty poligonowe (ze wzglê-dów technicznych za³o¿ono, ¿e obiekty punktowe mog¹ wystêpowaæ na poligonach w przy-padku, gdy s¹ to siedliska nietorfowe). Informacja ta jest potrzebna dla zastosowania odpo-wiedniego algorytmu przy obliczaniu ca³kowitej powierzchni obiektów. Zestaw atrybutów opisuj¹cych poszczególne obiekty w warstwie punktowej przestawiono w tabeli 1. W bazie opisowej dla warstwy poligonowej nie ma nastêpuj¹cych atrybutów: Mokradlo, Mok_typ, Mok_ros, dodatkowo jest natomiast atrybut nr_t – numer torfowiska, które jest jednostk¹ nadrzêdn¹ wzglêdem z³o¿a.

Warstwa obiektów punktowych zawiera informacje o lokalizacji ok. 35 tys. z³ó¿ torfu i gytii. Natomiast warstwa obiektów poligonowych zawiera ok. 65 tys. wydzieleñ, o ³¹cznej

Tabela 1. Zestaw podstawowych atrybutów dla warstwy (Torf_gytia_do 10ha)

*Dodatkowo umieszczono informacjê o wystêpowaniu gytiowisk na podstawie bazy TORF, gdy¿ na mapach Ÿród³owych obiekty te klasyfikowane by³y jako torfowiska niskie.

t u b y r t A Typdanych Opsi z _ r N tekstowe numerz³o¿azgodnyznumeracj¹zbazyTORF p y T lcizbowe kodtypuseidlsikazMapyMokrade³iU¿ytkówZeilonychPoslki* a w z a n _ p y T tekstowe nazwatypuseidlsika s o R lcizbowe kodg³ównychgrupzbiorowsikroœilnnychzMapyMokrade³iU¿ytkówZeilonych i k sl o P a w z a n _ s o R lcizbowe nazwag³ównychgrupzbiorowsikroœilnnych a h _ w o P lcizbowe poweirzchnaijednostkiwhazbazyTORF o p o t _ i g a w U tekstowe informacjeczys¹uwagiwprowadzoneprzezoperatorówwskazuj¹ce ) ei n b u l k a t( w ó t k ei b o ij c a k if y r e w æ œ o n z c ei n o k a n fr o t _ a z a B tekstowe informacjeczyopsiobeiktujestwbazeiTORF j(estlubbrak) o l d a r k o M lcizbowe informacjaczyobeiktwystêpujewgranciachpoilgonu1 t(ak,)2(nei) p y t _ k o M lcizbowe kodtypuseidlsikadalobeiktówwystêpuj¹cychwgranciachpoilgonów s o r _ k o M lcizbowe kodg³ównejgrupyzbiorowsikroœilnnychdalobeiktówwystêpuj¹cychwgranciach w ó n o g il o p p _ d I lcizbowe numeridentyifkacyjnyobeiktuzgodnyznumeremwPrzeg¹ldarceGISMokrada³ i k sl o P

powierzchni ok. 4,3 mln ha. W warstwach zamieszczono wszystkie obiekty wystêpuj¹ce na Mapie Mokrade³ i U¿ytków Zielonych oraz inne obiekty, których lokalizacjê uda³o siê ziden-tyfikowaæ na mapach uzupe³niaj¹cych.

£¹cznie GIS Mokrad³a zawiera dane o obiektach, których powierzchnia wynosi 4,4 mln ha. W przypadku obiektów poligonowych powierzchnia pochodzi z digitalizacji, natomiast w przypadku obiektów punktowych z bazy TORF.

Lokalizacja obiektów zarówno powierzchniowych, jak i punktowych, zosta³a zweryfiko-wana przy wykorzystaniu m.in. mapy topograficznej w skali 1:100 000 w uk³adzie „1942”, mapy lokalizacji torfowisk 1:100 000 i Mapy Podzia³u Hydrograficznego Polski (MPHP).

Przy wykorzystaniu czêœci danych poligonowych zawartych na MPHP opracowanej w skali 1:50 000, uszczegó³owione zosta³y wspólne granice mokrade³ i obiektów hydrologicz-nych (rzek i jezior). Ponadto zidentyfikowano obiekty uwzglêdnione na mapach archiwal-nych jako wody powierzchniowe, a nie wykazywane na Mapie Podzia³u Hydrograficznego Polski.

Dodatkowo przy wykorzystaniu granic wód powierzchniowych z MPHP, do warstwy wprowadzono informacjê o lokalizacji wysp znajduj¹cych siê w korytach rzek i na jeziorach. Wiele z nich ma w czêœci b¹dŸ w ca³oœci charakter obszarów mokrad³owych; w bazie da-nych powierzchnia tych obiektów zosta³a w³¹czona do ca³kowitej powierzchni mokrade³.

Po uszczegó³owieniu granic przy wykorzystaniu danych z MPHP w skali 1:50 000 i wprowadzeniu informacji o lokalizacji wysp, stopieñ szczegó³owoœci przestrzennej warstw jest wiêkszy ni¿ przyjmowany dla skali 1:100 000. W warstwach znajduj¹ siê obiekty o powierzchni mniejszej ni¿ 10 ha, ale których granice uda³o siê zidentyfikowaæ.

Dane zosta³y zapisane w uk³adzie wspó³rzêdnych „1992”, standardzie obowi¹zuj¹cym przy tworzeniu systemów informacji przestrzennej.

W przypadku charakterystyk siedliskowych aktualnoœæ danych jest du¿a, natomiast ro-œlinnoœæ mokrade³ w wielu przypadkach mog³a ulec transformacji ze wzglêdu na procesy naturalne, b¹dŸ wymuszone antropopresj¹ (np. sukcesja wtórna na porzuconych u¿ytkach zielonych, ograniczenie zalewów).

Zasoby bazy danych o torfowiskach

Ekosystemy torfowiskowe oraz z³o¿a torfu ze wzglêdu na swoje gospodarcze znaczenie, jak równie¿ potencjalne walory przyrodnicze nale¿¹ do szczególnie istotnych obiektów mo-krad³owych. W celu ich inwentaryzacji i katalogowania powsta³a w latach 1989–1995 w IMUZ Komputerowa Baza Danych o Torfowiskach Polski (Baza TORF). Baza ta wykonana jest w programie autorskim opartym na dBase III+ i s¹ w niej umieszczone informacje opisowe na temat ok. 52 000 z³ó¿ torfu i gytii. ród³em danych wprowadzanych do bazy by³y:

m dokumentacje torfowe kat. C2, wykonane w latach 1950–1984,

m kartoteka i mapa lokalizacyjna w skali 1:100 000, wykonana w latach 70 XX w. Z³o¿a by³y identyfikowane i charakteryzowane, a nastêpnie opisywane wed³ug jednolitej metodyki opracowanej przez prof. M. Jasnowskiego. W bazie dokumentowano z³o¿a torfu o powierzchni ponad 1 ha i z³o¿a gytii o gruboœci nie mniejszej od 0,5 m.

Ka¿de z³o¿e torfu lub gytii ods³oniêtej ma indywidualny numer i opisane jest za pomoc¹ 40 cech, podanych w postaci kodów i liczb, a niektóre dane maj¹ charakter opisowy. Charakte-rystyka z³ó¿ dotyczy 3 g³ównych dzia³ów:

m lokalizacji z³o¿a i wykonawstwa materia³ów Ÿród³owych, m stratygrafii i zasobów torfu oraz gytii,

m przyrody i gospodarki.

Wœród danych znajduj¹ siê takie informacje jak: powierzchnia z³o¿a w ha – okreœlona z map zawartych w dokumentacjach opracowywanych w szczegó³owej skali (zazwyczaj 1:25 000) i rêcznie planimetrowanych, typ z³o¿a torfu (7 kat.), podtyp z³o¿a torfu (13 kat.), maksymalna i minimalna mi¹¿szoœæ torfu w metrach – okreœlona z dokumentacji torfowej na podstawie wyników sondowañ lub wierceñ z dok³adnoœci¹ do 1 cm, rodzaj gytii (2 kat.), powierzchnia gytii w hektarach, maksymalna mi¹¿szoœæ gytii.

Materia³em uzupe³niaj¹cym do bazy danych s¹ mapy lokalizacyjne w skali 1:100 000 wykonane w latach 70. tzw. „powiatówki” (ok. 300 arkuszy) oraz mapy torfowe wykonane w latach 90. dla niektórych województw (w podziale na 49 jednostek administracyjnych). Mapy te pozwalaj¹ na zlokalizowanie obiektów opisanych w bazie TORF.

Nale¿y przyj¹æ, ¿e dane zamieszczone w bazie TORF obrazuj¹ stan z lat 70. XX w. Informacje zawarte w dzia³ach dotycz¹cych lokalizacji oraz charakterystyk iloœciowych mo¿na uznaæ za aktualne, gdy¿ wiarygodnoœæ ich wielokrotnie by³a potwierdzana w toku badañ terenowych. W odniesieniu do czêœci obiektów nale¿y jednak oczekiwaæ istotnych zmian wywo³anych antropopresj¹ oraz procesami naturalnymi w zasiêgu poszczególnych obiek-tów (np. zanik siedlisk torfowych na skutek mineralizacji wywo³anej przesuszeniem, proces ³êgowienia i gr¹dowienia siedlisk w dolinach rzek), zmianach w rodzaju siedlisk (np. ewolu-cja gytiowisk w torfowiska niskie), zmianach szaty roœlinnej (np. rozwój zbiorowisk zaro-œlowych, ograniczenie zasiêgu mechowisk, mszarów torfowisk wysokich i przejœciowych), zmian u¿ytkowania (np. zalesienia, od³ogowanie, zaprzestanie u¿ytkowania).

Wszystkie dane zgromadzone w bazie TORF s¹ cennym materia³em, który po rozpozna-niu aktualnego stanu obiektu mo¿e s³u¿yæ do analiz porównawczych.

Zakres wykonanych prac

Ze wzglêdu na szczególne miejsce siedlisk torfowiskowych wœród mokrade³, ju¿ w pierw-szym etapie budowy Systemu Informacji Przestrzennej o Mokrad³ach Polski (GIS Mokra-d³a) uwzglêdniono potrzebê integracjê obu baz danych. Integracja danych przebiega³a w kilku etapach.

Etap pierwszy polega³ na przeniesieniu z map uzupe³niaj¹cych granic z³ó¿ (torfu i gytii) dla wszystkich obiektów poligonowych przez wyrysowanie (digitalizacjê) linii podzia³u. Przyjêto przy tym za³o¿enie, ¿e lokalizacja i kszta³t obiektu pochodziæ bêd¹ z Mapy Mokrade³ i U¿yt-ków Zielonych, a linia podzia³u z map uzupe³niaj¹cych, którymi by³y przede wszystkim tzw. „powiatówki” wykonane w latach 70. przy okazji tworzenia kartoteki torfowisk.

W drugim etapie wszystkim obiektom torfowiskowym wprowadzonym do GIS Mo-krad³a przypisano unikalny kod to¿samy z kodem danego obiektu w bazie TORF. Tym samym szczegó³owa identyfikacja obiektów objê³a jedynie torfowiska i gytiowiska – pozo-sta³e obiekty na tym etapie realizacji nie posiadaj¹ identyfikatora. W przypadku z³ó¿ torfu i gytii unikalny kod zawiera informacjê o lokalizacji (pas i s³up) oraz numerze obiektu, np.:

3221056. W przypadku, gdy obiekt torfowiskowy podzielony jest na z³o¿a, do numeru obiektu dodawany jest literowy kod z³o¿a, np.: 3221056C. Dla obiektów nieuwzglêdnionych w bazie TORF wprowadzono jedynie numer pasa i s³upa oraz 0000.

Dwustopniowy system numeracji pozwala na wprowadzenie indywidualnego numeru dla ka¿dego z³o¿a w skali kraju (w ca³ej bazie) i uzyskanie go w sposób automatyczny w Kom-puterowej Bazie Danych o Torfowiskach Polski. Umo¿liwia równie¿ wtórne ³¹czenie obiek-tów i opracowanie warstwy tematycznej, której podstawow¹ jednostkê stanowi obiekt jed-norodny ze wzglêdu na typ mokrad³a. Da³o to mo¿liwoœæ uzyskania informacji o iloœci torfo-wisk a nie z³ó¿, a ta informacja dotychczas nie by³a dostêpna.

Czasoch³onnoœæ wprowadzania numerów by³a bardzo du¿a zw³aszcza dla arkuszy z pó³-nocno-wschodniej Polski, gdzie liczba obiektów dla 1 arkusza wynosi³a kilkaset. Niekiedy konieczna by³a weryfikacja numeru torfowiska czy z³o¿a na podstawie danych opisowych zamieszczonych w bazie TORF.

Wprowadzaj¹c numery oraz granice z³ó¿ zlokalizowano obiekty nie przedstawione na Mapie Mokrade³ i U¿ytków Zielonych oraz rozpoznano obiekty nie opisane w bazie TORF.

Na potrzeby integracji baz, do bazy TORF opracowano i do³¹czono s³owniki dla atrybu-tów opisanych w systemie kodowym.

Po uzupe³nieniu granic z³ó¿ i ich numeracji w warstwie podstawowej wygenerowano przy wykorzystaniu wybranych atrybutów nastêpuj¹ce warstwy pochodne:

m torfowiska i gytiowiska o powierzchni ponad 10 ha z podzia³em na z³o¿a (Torf_gytia _ponad_10ha _zloza),

m torfowiska i gytiowiska o powierzchni ponad 10 ha z podzia³em na z³o¿a i roœlinnoœæ, (Torf_gytia_ ponad_10ha_roslinnosc),

m torfowiska i gytiowiska o powierzchni ponad 100 ha z podzia³em na typy siedlisk, (Torf_gytia_ ponad 100ha),

m mokrad³a o powierzchni ponad 10 ha z podzia³em na typy siedlisk (Mokradla_po-nad_10ha_siedliska),

m mokrad³a o powierzchni ponad 10 ha z podzia³em na grupy zbiorowisk roœlinnych (Mokradla_ponad_10ha _roslinnosc).

Trzeci etap integracji baz danych wi¹za³ siê z do³¹czeniem do warstw wektorowych wybranych charakterystyk z³ó¿ torfu zawartych w bazie TORF. Poziom integracji obu baz uwzglêdnia³ zainteresowanie potencjalnych odbiorców danymi, znaczenie parametrów dla ogólnej charakterystyki z³o¿a, wielkoœæ obiektów i wynikaj¹ce st¹d uwarunkowania archi-tektury systemu (warstwa poligonowa dla obiektów du¿ych i punktowa dla – ma³ych).

Dla wszystkich obiektów zidentyfikowanych na mapach i w bazie TORF do podstawowe-go zestawu atrybutów do³¹czono wybrane atrybuty z bazy TORF przedstawione w tabeli 2.

Integracja baz danych w znacz¹cy sposób zwiêkszy³a funkcjonalnoœæ GIS Mokrad³a. Przede wszystkim pozwoli³a na znaczn¹ rozbudowê bazy danych opisowych, zwiêkszaj¹c tym samym zakres informacji o obiektach, umo¿liwiaj¹c wykonanie bardziej z³o¿onych pre-zentacji kartograficznych i zestawieñ danych statystycznych, a tak¿e istotnie poszerzaj¹c potencja³ bazy do wykonywania analiz przestrzennych. Jednoczeœnie integracja umo¿liwi³a weryfikacjê danych pochodz¹cych z 2 ró¿nych zasobów i ich wzajemne uzupe³nienie (iden-tyfikacjê obiektów nie wystêpuj¹cych w jednej z baz, korektê danych, iden(iden-tyfikacjê obiek-tów nie posiadaj¹cych zgodnych charakterystyk pod wzglêdem powierzchni lub klasyfikacji, a tak¿e wydzielenie gytiowisk, które na mapach Ÿród³owych oznaczone by³y jako torfowiska niskie).

Kierunki i mo¿liwoœci wykorzystania zintegrowanych danych

do sporz¹dzania syntez tematycznych i kartograficznych

Rozbudowa struktury GIS Mokrad³a o zawartoœæ wybranych parametrów z³ó¿ z bazy TORF umo¿liwia prowadzenie analiz przestrzennych w zakresie charakterystyki regionalnej z³ó¿ torfu, w tym w szczególnoœci w odniesieniu do genezy torfowisk, ich zró¿nicowania w kontekœcie wybranych jednostek przestrzennych (makroregiony fizyczno-geograficzne, wo-jewództwa) oraz do ca³ego kraju. Zintegrowane dane pozwalaj¹ na identyfikacjê przestrzenn¹ i charakterystykê obiektów gdzie wystêpuj¹ z³o¿a gytii oraz gytii pod torfem. Zosta³y wyko-rzystane miêdzy innymi w pracach poœwiêconych genezie obiektów torfowiskowych w wybranych regionach kraju, gdzie mo¿liwa by³a np. wizualizacja zró¿nicowania przestrzen-nego obiektów pochodzenia pojeziorprzestrzen-nego.

Dane te s³u¿yæ bêd¹ jako jeden z parametrów modelowania ekologicznego i hydrologicz-nego, gdy¿ informacje o mi¹¿szoœci z³ó¿, rodzaju wystêpuj¹cego torfu oraz jego wybranych parametrach (np. popielnoœæ, stopieñ rozk³adu) w istotny sposób wp³ywaj¹ na obieg wody w skali lokalnej i regionalnej, umo¿liwiaj¹ szacowanie wielkoœci retencji wody glebowej, co

*Do wszystkich atrybutów opisanych kodem do³¹czono odpowiednie atrybuty z opisem s³ownym. Tabela 2. Zestaw atrybutów wprowadzonych z bazy TORF t u b y r t A Typdanych Opsi r e m u N tekstowe numerz³o¿a a p a m r N tekstowe numertofrowsikanamapeiwobrêbeikwadratuPAS-S£UP s a P lcizbowe numerpasa p u l S lcizbowe numers³upa fr o t p y T lcizbowe kodtyputofru* fr o t p y t d o P lcizbowe kodpodtyputofru* fr o tj a z d o R lcizbowe kodrodzajutofru* fr o t w o P lcizbowe poweirzchnaitofrowsikawha fr o t y b o s a Z lcizbowe zasobytofruwty.sm3 sf r o t z ai M lcizbowe m¹i¿szoœæœrednaitofruwm m fr o t z ai M lcizbowe m¹i¿szoœæmaksymalnatofruwm fr o tl ei p o P lcizbowe popeilnoœætofruw% r o t d al k z o R lcizbowe stopeiñrozka³dutofruw% t y g j a z d o R lcizbowe kodrodzajugytii* st y g z ai M lcizbowe m¹i¿szoœæœrednaigytiiwm m t y g z ai M lcizbowe m¹i¿szoœæmaksymalnagytiiwm ai t y g w o P lcizbowe poweirzchnaigytii(ods³onêitejlubpodtofrowe)jwha t y g y b o s a Z lcizbowe zasobygytiiwty.sm3

wp³ywa na kszta³towanie siê wspó³czeœnie warunków siedliskowych. G³êbokoœæ i rodzaj z³ó¿ w po³¹czeniu z informacjami o zbiorowiskach roœlinnych wskazuje równie¿ poœrednio na odpornoœæ b¹dŸ podatnoœæ obiektów torfowiskowych na antropopresjê – g³ównie zwi¹-zan¹ z przesuszeniem siedlisk oraz na stopieñ degradacji siedliska. Informacje te szczególnie uzyskiwane w odniesieniu do pojedynczych obiektów stanowiæ mog¹ jedn¹ z kluczowych przes³anek podejmowania dzia³añ o charakterze renaturyzacyjnym.

Kolejne pole badawcze, gdzie znajduj¹ zastosowanie zintegrowane dane o mokrad³ach to szacowanie wielkoœci emisji gazów cieplarnianych z siedlisk mokrad³owych. Dziêki infor-macji o g³êbokoœci z³ó¿, parametrach utworów organicznych oraz szacie roœlinnej mo¿liwe by³o okreœlenie przybli¿onej wartoœci emisji CO₂ z gleb okreœlanych mianem histosoli.

Integracja wymienionych baz danych ma du¿y potencja³ w odniesieniu do przedsiêwziêæ planistycznych. W szczególnoœci wymieniæ tu mo¿na planowanie infrastruktury komunika-cyjnej. W przypadku wyznaczania wariantów przebiegu szlaków komunikacyjnych, takie obiekty przestrzenne jak g³êbokie rozleg³e obni¿enia wype³nione torfem, obecnoœæ drobno-powierzchniowych ale licznych i g³êbokich torfowisk, czy te¿ odcinka doliny wype³nionej torfem i gyti¹ w istotny sposób wp³yn¹æ mo¿e na wybór optymalnego rozwi¹zania. Istotne znaczenie ma równie¿ w tym przypadku uzyskanie informacji zintegrowanej, czyli po³¹cze-nie danych o zbiorowiskach roœlinnych ze szczegó³owymi danymi siedliskowymi. Dziêki takiej prostej analizie mo¿liwe jest zidentyfikowanie obiektów cechuj¹cych siê du¿ymi poten-cjalnymi walorami przyrodniczymi (zgodnoœæ szaty roœlinnej i siedliska), co przyczyniæ siê mo¿e do zmniejszenia ryzyka wyst¹pienia konfliktów ekologicznych.

Zawarte w bazie danych informacje sprzyjaj¹ równie¿ racjonalizacji ograniczonej eksplo-atacji torfu jako kopaliny, co wi¹¿e siê z eliminacj¹ obiektów o du¿ych walorach przyrodni-czych, gdzie wystêpuje zgodnoœæ miêdzy warunkami siedliskowymi a szat¹ roœlinn¹, wy³¹-czaniu z planów eksploatacji obiektów p³ytkich, ³atwo ulegaj¹cych degradacji, jak równie¿ obiektów, które mimo warunków sprzyjaj¹cych pozyskaniu torfu znalaz³y siê w granicach obszarów chronionych.

Zintegrowane dane o mokrad³ach mieszcz¹ siê równie¿ w sferze zainteresowania jedno-stek samorz¹dowych – zarówno najni¿szego szczebla jak i szczebla powiatowego oraz wo-jewódzkiego. Informacje o z³o¿ach torfu, sposobie ich u¿ytkowania uwzglêdniane s¹ w cy-klicznych raportach przekazywanych przez jednostki administracyjne do GUS, dlatego te¿ s¹ one zainteresowane aktualizacj¹ i uszczegó³owianiem informacji w odniesieniu, zarówno do warunków siedliskowych, jak i sposobu u¿ytkowania terenu.

Informacje dotycz¹ce charakterystyki obiektów torfowych s¹ równie¿ istotne z punktu widzenia planowania sieci osadniczej, przygotowywania gruntów pod zabudowê czy inwe-stycje. Zintegrowane dane o mokrad³ach wykorzystywane mog¹ byæ na etapie opracowy-wania, uzgadniania, a tak¿e opiniowania planów zagospodarowania przestrzennego – w tych przypadkach niezwykle wa¿na jest du¿a szczegó³owoœæ danych, której GIS Mokrad³a na obecnym etapie rozwoju nie mo¿e zapewniæ.

Podsumowanie

Dotychczasowa integracja baz danych w znacz¹cy sposób poszerzy³a funkcjonalnoœæ GIS Mokrad³a. Ze wzglêdów technicznych, finansowych, organizacyjnych oraz termino-wych w pierwszym etapie budowy GIS Mokrad³a nie zosta³ w pe³ni wykorzystany

ca³kowi-ty potencja³ zasobu geoinformacyjnego zawarca³kowi-ty w bazie TORF, jak i przede wszystkim w materia³ach Ÿród³owych bazy, którymi s¹ dokumentacje geologiczne z³ó¿ torfu. Uogólniaj¹c, mo¿na przyj¹æ, ¿e na obecnym etapie zosta³y zrealizowane mo¿liwoœci integracji obu baz danych w odniesieniu do charakterystyki ca³ego obiektu, natomiast wci¹¿ istnieje szerokie pole integracji danych w odniesieniu do szczegó³owych punktów rozpoznania zlokalizowa-nych w granicach torfowisk. Prace nad stworzeniem procedur w³¹czenia pozosta³ych da-nych s¹ prowadzone w ramach wspó³dzia³ania Sieci Naukowej Systemy Geoinformacyjne i bêd¹ wdra¿ane w najbli¿szych latach.

Literatura

Characterization and valuation of wetlands and grasslands in Poland in the aspect of natural environment protection, 1996: Materia³y Seminarium Nr. 35, Wydawnictwo IMUZ, Falenty.

Komputerowa Baza Danych o Torfowiskach Polski TORF. IMUZ Falenty.

Ostrowski J., 1995: System informacji przestrzennej o charakterze oraz walorach mokrade³ i u¿ytków zielo-nych w Polsce. [W:] Systemy Informacji Przestrzennej, V Konferencja N-T, PTIP, Warszawa, s. 79-88. Piórkowski H., Oœwiecimska-Piasko Z., Jakubowski W., Ostrzy¿ek S., 2006: Koncepcja aktualizacji i

wery-fikacji danych w Systemie Informacji Przestrzennej o Mokrad³ach Polski. IMUZ Falenty, maszynopis. Piórkowski H., Oœwiecimska-Piasko Z., Dembek W., Ostrowski J., 2007: System informacji przestrzennej o mokrad³ach w Polsce i mo¿liwoœci jego wykorzystania. Roczniki Geomatyki, t. V z. 7, PTIP, Warszawa, s. 69-79.

Raport koñcowy z pracy System Informacji Przestrzennej o Mokrad³ach Polski, 2006. IMUZ Falenty, maszynopis.

Abstract

The Institute for Land Reclamation and Grasslands Farming at Falenty was commissioned by the Ministry of Environment in 2004 to develop Spatial Information System on Polish Wetlands (GIS Mokrad³a). The main goal of the undertaken activities was building a coherent database containing information on wetlands in response to growing public interest in geospatial environmental data. The System was based upon two already existing databases: analogue Maps of Polish Wetlands and Grasslands and the Computer Database on Polish Peatlands containing only descriptive data on peat and gytia deposits stored in dBase software. The aim of this paper is to present some experience on the data integration as well as to give a framework for the future directions and use of the newly created data resource. mgr Zuzanna Oœwiecimska-Piasko z.piasko@imuz.edu.pl tel. +48 22 720 05 31 wew. 247 dr Hubert Piórkowski h.piorkowski@imuz.edu.pl tel. +48 22 720 05 31 wew. 247 prof. dr hab. Janusz Ostrowski j.ostrowski@imuz.edu.pl tel. +48 22 720 05 31 wew. 240