Ochrona dóbr osobistych w związku z publikacją artykułu prasowego - w poszukiwaniu prawa właściwego dla aspektów transgranicznych

(1)

Katarzyna Piecha

Ochrona dóbr osobistych w związku

z publikacją artykułu prasowego - w

poszukiwaniu prawa właściwego dla

aspektów transgranicznych

Polski Rocznik Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego 2, 171-180

(2)

Po l s k iRo c z n ik Pr a w Cz ł o w i e k a i Pr a w a Hu m a n it a r n e g o 2

U W M w O ls z t y n ie 2011 I S S N 20 82 -1 7 8 6

Katarzyna Piecha

d o k t o r a n t k a w K a t e d r z e P r a w C z ł o w ie k a i P r a w a E u r o p e js k ie g o U W M w O ls z t y n ie

Ochrona dóbr osobistych

w związku z publikacją artykułu prasowego

- w poszukiwaniu p raw a właściwego

dla aspektów transgranicznych

S ło w a kluczow e: p r a w o p r y w a t n e m ię d z y n a r o d w e , w o ln o ś c p r a s y , d o b ra o s o b is te

W dobie powszechnej globalizacji wymiana informacji, poglądów i opinii przez radio, telewizję, Internet czy prasę jest niemal całkowicie nieograni czona i powszechna. Coraz częściej prowadzi to do burzliwych dyskusji oraz powstawania sporów nie tylko w obrębie danego kraju, ale również w stosun kach międzynarodowych. Jest to tym bardziej poważne, ponieważ informa cja, która znajduje się w środkach masowej komunikacji, skierowana jest do nieograniczonego kręgu odbiorców i ma nieograniczoną szybkość rozprze strzeniania się. Rozpowszechnienie jednej krzywdzącej czy też nieprawdzi wej informacji dotyczącej określonej osoby, będzie więc miało dla niej wyjąt kowo dotkliwe skutki.

Przemiany, jakie zachodzą w świecie zjawisk społecznych, nie pozostają bez wpływu na obowiązujące prawo. Zeby zachować podstawową funkcję regulatora życia społecznego, prawo nie może pozostawać niezmienne, musi dostosowywać się do otaczającego świata. W przeciwnym razie prawo stanie się martwą literą i jako takie utraci sens swojego istnienia.

Tym samym, życie wymusiło na państwach uregulowanie kwestii docho dzenia roszczeń z tytułu naruszenia dóbr osobistych w kontekście transgra- nicznym.

Przedmiotem niniejszych rozważań jest ustalenie właściwości sądu kra jowego, w przypadku, gdy strony procesu pochodzą z różnych państw Wspól noty Europejskiej. W celu sprecyzowania należy zaznaczyć, że chodzi o sytu ację opublikowania artykułu prasowego zawierającego informacje niepra wdziwe, godzące w dobra osobiste obywatela pewnego państwa, podczas gdy wydawca tego artykułu ma siedzibę w innym państwie. Należy rozważyć,

(3)

według jakiego prawa powinno się oceniać możliwość domagania się przez jednostkę w ogóle ochrony dóbr osobistych, jako sfery jej praw podmioto

wych, w tym również — według jakiego prawa identyfikować naruszone do bro osobiste.

Zgodnie z art. 3 ust. 1 rozporządzenia Rady (W E) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, osoby zamiesz kujące terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane przed sądy innego państwa członkowskiego tylko zgodnie z przepisami sekcji 2-7 roz działu II. Z kolei, zgodnie z art. 5 pkt 3 tego rozporządzenia, należącego do sekcji 2 tego samego rozdziału II, zatytułowanego „Jurysdykcja szczególna”, osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskie go, może być pozwana w innym państwie członkowskim, jeżeli przedmiotem postępowania jest czyn niedozwolony lub czyn podobny do czynu niedozwolo nego albo roszczenia wynikające z takiego czynu - przed sąd miejsca, gdzie nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę1.

Znaczenie występującego w tym przepisie określenia „miejsce, gdzie na stąpiło zdarzenie wywołujące szkodę”, wyjaśniał Europejski Trybunał Spra wiedliwości w wyroku z dnia 16 lipca 2009 r. w sprawie Zu id Chemie B V vs Philippos Mineralenfabriek N V/SA . Przypomniał mianowicie, że rozpo rządzenia 44/2001 powinny być przedmiotem wykładni autonomicznej, przy odwołaniu się do wprowadzanego przez nie systemu oraz do jego celów2. Jednakże w zakresie, w jakim rozporządzenie nr 44/2001 zastępuje obecnie w stosunkach między państwami członkowskimi Konwencję z dnia 27 wrze śnia 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych3, zmienioną późniejszymi konwencjami o przystąpie niu nowych państw członkowskich do tej konwencji (zwanej dalej konwencją brukselską), wykładnia dokonana przez Europejski Trybunał Sprawiedliwo ści w odniesieniu do pierwotnych przepisów (postanowień tej konwencji) jest także ważna dla późniejszych przepisów (rozporządzenia jurysdykcyjnego), jako że przepisy konwencji brukselskiej i rozporządzenia nr 44/2001 można

uznać za równorzędne (ekwiwalentne).

Europejski Trybunał Sprawiedliwości argumentował mianowicie, że przepisy rozporządzenia nr 44/2001 kierują się tą samą logiką (mają taką samą systematykę) co konwencja brukselska, a ponadto mają niemal iden tyczne brzmienie. Wobec tej ekwiwalencji (przepisów) należy zapewnić, zgod

1 R o z p o r z ą d z e n ie R a d y W s p ó ln o t E u r o p e js k ic h n r 44/2001 z d n . 2 2 g r u d n ia 2 0 0 0 r., D z .U . U E L z 2 0 0 1 r., N r 12 p o z . 1.

2 Z o b . W y r o k E u r o p e js k ie g o T r y b u n a łu S p r a w ie d liw o ś c i z d n . 16 lip c a 2 0 0 9 r. C -189/08

Z u id Chem ie B V v s P h ilip p o s M in e ra le n fa b rie k N V / S ; p o r. T a k ż e w y r o k i E T S z d n ia 2 p a ź d z ie r n ik a 2 0 0 8 r. w s p r a w ie C -37 2/07 Hassett i Doherty, d o t y c h c z a s n ie o p u b lik o w a n y w Z b io r z e , p k t 17; a t a k ż e z d n ia 2 3 k w i e t n i a 2 0 0 9 r. w s p r a w ie C -16 7/08 D raka N K Cables i in ., d o ty c h c z a s n ie o p u b lik o w a n y w Z b io r z e , p k t 19.

3 Z o b . K o n w e n c ja z d n ia 2 7 w r z e ś n ia 1 9 6 8 r. o j u r y s d y k c ji i w y k o n y w a n iu o r z e c z e ń s ą d o w y c h w s p r a w a c h c y w iln y c h i h a n d lo w y c h (D z . U . E L 1 9 7 2 .2 9 9 .3 2 ).

(4)

Ochrona dóbr osobistych w związku z publikacją artykułu - w poszukiwaniu... 173

nie z motywem 19 rozporządzenia nr 44/2001, kontynuację takiej samej wykładni tych dwóch instrumentów.4

Zatem, opierając się na orzecznictwie utrwalonym już na gruncie kon wencji brukselskiej i kontynuowanym w oparciu o rozporządzenie jurysdyk cyjne, w przypadku, gdy miejsce zdarzenia mogącego wywołać odpowiedzial ność odszkodowawczą z tytułu popełnienia czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego nie jest miejscem, w którym wystąpiła spowodowana przez to zdarzenie szkoda, wyrażenie miejsce, gdzie nastąpiło

zdarzenie wywołujące szkodę, występujące w art. 5 ust. 3 konwencji bruksel

skiej (ergo: także w art. 5 pkt 3 rozporządzenia jurysdykcyjnego), należy rozumieć w ten sposób, że obejmuje ono swoim zakresem zarówno miejsce wystąpienia samej szkody, jak również miejsce zdarzenia będącego przyczy ną tej szkody, wobec czego pozew może zostać skierowany przeciwko pozwa nemu według wyboru powoda do sądu jednego z tych miejsc5.

Następnie odnieść się należy do znaczenia występującego w tym przepi sie określenia „miejsce, gdzie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę”, które go sposób rozumienia przypomniał ostatnio Europejski Trybunał Sprawiedli wości w wyroku z dnia 16 lipca 2009 r. w sprawie Zu id Chemie B V przeciwko

Philippos Mineralenfabriek N V / S A 6. Przy stosowaniu przepisu art. 5 pkt 3

rozporządzenia 44/2001 pamiętać mianowicie należy, że według utrwalonego orzecznictwa przepisy tego rozporządzenia powinny być przedmiotem w y kładni autonomicznej, przy odwołaniu się do wprowadzanego przez nie sys temu oraz do jego celów7.

Jednakże, równie istotnym zagadnieniem wymagającym wyjaśnienia przed wydaniem wyroku jest jeszcze rozstrzygnięcie, porządek prawny któ rego z państw jest właściwy dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy.

Poszukiwanie prawa właściwego ma pozwolić przede wszystkim na okre ślenie, które prawo (materialne) jest właściwe dla ustalenia:

1. czym są dobra osobiste, a także - czy podlegają one ochronie prawnej (czy istnieje możliwość domagania się ochrony prawnej dóbr osobistych);

2. jakie obowiązują zasady odpowiedzialności sprawców za naruszenie dóbr osobistych w związku z publikacją artykułu prasowego, w tym określe nie podmiotów potencjalnie odpowiedzialnych za tego rodzaju delikty, prze słanek przypisania tym podmiotom odpowiedzialności cywilnoprawnej

4 Z o b . w y r o k E T S w s p r a w ie D raka N K Cables i in., p k t 20 ; w y r o k z d n ia 14 m a ja 2 0 0 9 r. w s p r a w ie C -18 0/06 Ilsin ger, d o t y c h c z a s n ie o p u b lik o w a n y w Z b io r z e , p k t 58.

5 Z o b . w s z c z e g ó ln o ś c i w y r o k i E T S : z d n ia 3 0 lis t o p a d a 1 9 7 6 r. w s p r a w ie 21/76 M ines de potasse d ’Alsace, R e c . 1 9 7 6 r. str. 0 1 7 3 5 , p k t 24 , 2 5 ; z d n ia 1 p a ź d z ie r n ik a 2 0 0 2 r. w s p r a w ie C -16 7/00 Henkel, R e c . 2 0 0 2 r. str. I-0 8 1 1 1 , p k t 4 4 ; z d n ia 5 lu t e g o 2 0 0 4 r. w s p r a w ie C-18/02 D F D S Torline, R e c . 2 0 0 4 r. str. I-0 1 4 1 7 , p k t 40.

6 Z o b . W y r o k E T S z d n ia 16 lip c a 2 0 0 9 r. w s p r a w ie C -18 9/08 Z u id Chemie B V prze ciwko Ph ilip p o s M ineralenfabriek N V / S A .

7 Z o b . w s z c z e g ó ln o ś c i w y r o k i E T S : z d n ia 2 p a ź d z ie r n ik a 2 0 0 8 r. w s p r a w ie C -372/07

Hassett i Doherty, d o ty c h c z a s n ie o p u b lik o w a n y w Z b io r z e , p k t 17; a t a k ż e z d n ia 2 3 k w i e t n i a 2 0 0 9 r. w s p r a w i e C -1 6 7 / 0 8 D rak a N K Cables i in ., d o t y c h c z a s n i e o p u b l i k o w a n y w Z b io r z e , p k t 19.

(5)

i wreszcie rodzajów roszczeń przysługujących poszkodowanemu w przypadku ziszczenia się przesłanek rodzących odpowiedzialność sprawców za narusze nie dóbr osobistych w związku z publikacją artykułu prasowego8.

Nadto przyjmijmy, że w omawianym przypadku Rzeczpospolita Polska nie jest stroną ani multilateralnej, ani bilateralnej umowy międzynarodowej zawartej z państwem-stroną, która regulowałaby zagadnienie deliktów pole gających na naruszeniu dóbr osobistych, związanych z publikacją artykułu prasowego. Warto dodać, że od 11 stycznia 2009 r. obowiązuje na obszarze prawnym Unii Europejskiej Rozporządzenie (W E) N r 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (“Rzym I I ”), wskazujące prawo właściwe dla zo bowiązań pozaumownych. Jednakże, na podstawie art. 1 ust. 2 lit. g Rzym II, wyłączono zastosowanie tego aktu dla zobowiązań powstałych w związku z naruszeniem dóbr osobistych9.

Co również ciekawe, Rzym II, zgodnie z pierwotnym projektem, miał regulować również delikty związane naruszeniem dóbr osobistych, w tym w związku z publikacją artykułu prasowego10. Jednakże, w trakcie dalszych prac nie doszło do wypracowania zgodnego stanowiska w przedmiocie właści wości prawa dla deliktów polegających na naruszeniu dóbr osobistych w związku z publikacją artykułu prasowego. Wypracowano nawet stanowi sko kompromisowe, podobne do zaproponowanego w projekcie ustawy - Pra wo prywatne międzynarodowe. Jednakże spotkało się ono z silnym oporem ze strony przedstawiciela brytyjskiego, który domagał się wprowadzenia łącznika siedziby nadawcy lub wydawcy (na co z kolei nie chciały się zgodzić państwa kontynentalne).

W rezultacie, w związku z brakiem kompromisu, aby uratować z kolei rozporządzenie, wprowadzono przepis art. 1 ust. 2 lit. g Rzym II, wyłączający w ogóle z zakresu jego zastosowania zobowiązania wynikające z naruszenia dóbr osobistych11. Tym samym, Wspólnota Europejska zdecydowała się pozo stawić to zagadnienie regulacjom krajowym.

Z powyższych względów uznać należy, że jedynym aktem prawnym, któ ry ma zastosowanie w rozstrzygnięciu ww. zagadnień kolizyjnych, jest usta wa z dnia 12 listopada 1965 r. - Prawo prywatne międzynarodowe. Ponieważ ustawa ta nie reguluje w sposób bezpośredni przedmiotowych rozważań oraz zawiera wiele luk w tej dziedzinie, jej wykładni należy dokonywać w oparciu o reguły wykształcone w innych dziedzinach prawa12. Przepisem rozstrzyga

8 P o r . M . P a z d a n , Praw o międzynarodowe prywatne, W y d a w n ic t w o P r a w n i c z e P W N , W a r s z a w a 1996, s. 135 i n.

9 R o z p o r z ą d z e n i e ( W E ) N r 864/2007 P a r la m e n t u E u r o p e js k ie g o i R a d y z d n ia 11 lip c a 2 0 0 7 r. d o t y c z ą c e p r a w a w ła ś c iw e g o d la z o b o w ią z a ń p o z a u m o w n y c h , z w a n e d a le j „ R z y m I I ” , D z . U . U E L 0 7 .1 9 9 .4 0 .

10 A r t . 6 p r o je k t u r o z p o r z ą d z e n ia R z y m I I z 2 0 0 3 r., C O N (2 0 0 3 ) 42 7 , fin a l.

11 Z o b . M . S w ie r c z y ń s k i, Ujednolicanie reguł kolizyjnych dotyczących odpowiedzialności deliktowej (Rozporządzenie Rzym I I), M o n it o r P r a w n i c z y 8/2008, s. 40 5.

(6)

jącym powyższe zagadnienie jest art. 31 § 1 Prawa prywatnego międzynaro dowego, zgodnie z którym zobowiązanie nie wynikające z czynności prawnej

podlega prawu państwa, w którym nastąpiło zdarzenie będące źródłem zobo

wiązania13. Dla celów wykładni art. 31 § 1 Prawa prywatnego międzynaro

dowego warto jeszcze zauważyć, że powyższe wskazuje na dominację intere su poszkodowanego przy poszukiwaniu prawa właściwego dla deliktów. Występujące obok inne źródła polskiego prawa międzynarodowego prywatne go, regulujące szczegółowo wybrane stosunki prawne, nie mają znaczenia dla omawianego przypadku.

Zakres normy prawnej wynikającej z tego przepisu jest szeroki; obejmu je on zarówno najczęściej występujące pozaumowne źródła zobowiązania, czyli czyny niedozwolone (delikty), ale i takie zobowiązania, wynikające z in nych zdarzeń nie będących czynnościami prawnymi (np. prowadzenie cu dzych spraw bez zlecenia lub bezpodstawne wzbogacenie)14. Powód domaga się w omawianym przypadku ochrony dóbr osobistych naruszonych przez publikację artykułu prasowego. Zatem niewątpliwie mamy do czynienia z tą klasą zdarzeń prawnych, które uznaje się za pozaumowne źródła zobowiązań (ściślej rzecz biorąc - za delikt, czyn niedozwolony)15, przez to mieszczącą się w zakresie normy kolizyjnej wynikającej z art. 31 § 1 Prawa prywatnego międzynarodowego. Podkreślić należy, że nie ma przepisów szczególnych, wskazujących prawo właściwe dla pozaumownych zobowiązań powstałych w związku z publikacją artykułu prasowego, co zmusza do oparcia się w tego rodzaju sprawach właśnie na ww. przepisie ogólnym, regulującym - w zakre sie nieobjętym rozporządzeniem Rzym II - zobowiązania nie wynikające z czynności prawnych.

Wskazać przy tym warto na powszechnie przyjęty w doktrynie zakres statutu deliktowego, który został właśnie wskazany przez przepis art. 31 § 1 Praw a prywatnego międzynarodowego. Zgodnie mianowicie z poglądami M. Pazdana, statutowi deliktowemu podlega ocena zarówno samego źródła zobowiązania, jak i stosunku prawnego zobowiązaniowego wynikłego z czynu niedozwolonego. Będzie więc on rozstrzygał w szczególności o przesłankach odpowiedzialności deliktowej i sposobie ich ujmowania (zatem także o poję ciu szkody, o sposobie rozumienia związku przyczynowego, stopniach i zakre sie winy, bezprawności, podstawach wyłączenia winy itp.). Będzie on również ustalał, komu przysługują roszczenia w ramach odpowiedzialności deliktowej, a także zakreślał krąg podmiotów odpowiedzialnych z tytułu czynu niedozwolonego. Ponadto, to właśnie statut deliktowy stanowi podstawę określenia rodzaju szkód podlegających naprawieniu, sposobu naprawienia tych szkód oraz zasad ustalania odszkodowania16.

13 A r t . 31 p a r.1 U s t a w y p r a w o p r y w a t n e m ię d z y n a r o d o w e , D z .U . N r 46, p o z. 2 9 0 z e z m ia n .

14 Z ob . M . P a z d a n , op. c it, s. 133.

15 Z . R a d w a ń s k i, Zobow iązania - część ogólna, W a r s z a w a 2 0 0 3 , s. 173. 16 Z o b . M . P a z d a n , op . c it, s. 1 3 5 —136.

(7)

Stąd też niezbędne jest wyjaśnienie, jak należy identyfikować miejsce, w którym nastąpiło zdarzenie będące źródłem zobowiązania (czyli jak okre ślić miejsce, w którym nastąpił czyn niedozwolony). Jest to zagadnienie złożone, co wynika z faktu, że poszczególne elementy stanu faktycznego deliktu (np. niedozwolone działania sprawcze i skutki tych działań) mogą być powiązane z obszarami prawnymi różnych państw.

W tej materii doktryna, niestety, nie wypracowała jeszcze jednoznaczne go stanowiska. Podstawowy spór sprowadza się w zasadzie do rozstrzygnię cia, czy miejsce czynu niedozwolonego jest tam, gdzie zostało dokonane dzia łanie sprawcy czynu, czy tam, gdzie wystąpił skutek niedozwolonego działania, bądź może jeszcze każde z tych miejsc, według wyboru sędziego lub poszkodowanego. W celu uniknięcia tego rodzaju sporu doktryna zaczęła wyrażać poglądy, zmierzające do ograniczenia statutu deliktowego bądź na wet zastąpienia go regułą bardziej elastyczną (more flexible principle). W ła śnie ta tendencja do uelastycznienia rozwiązań, pozwalających ustalić prawo właściwe dla deliktów, spowodowała sformułowanie poglądu w doktrynie krajowej, aby sędzia polski wiązał właściwość prawa z różnymi czynnikami lokalizującymi, zależnie od okoliczności danej sprawy, nie krępując się z góry przyjętymi założeniami, ale opierając się na wnikliwej analizie konkretnego stanu faktycznego17.

N a gruncie obowiązujących przepisów dla celów judykacyjnych nie moż na zastąpić statutu deliktowego bardziej elastyczną regułą, lecz - co najwyżej - można uznać ten pogląd za doktrynalny postulat de lege ferenda. Zatem, lepszym rozwiązaniem powyższego sporu będzie oparcie się na legislacyjnych trendach wspólnotowych (patrz Rzym II) i krajowych (projekt ustawy - Pra wo międzynarodowe prywatne, zob. niżej). Analiza tych trendów pokazuje zaś, że przez miejsce, w którym nastąpiło zdarzenie będące źródłem zobowią zania, o którym mowa w art. 31 § 1 Prawa prywatnego międzynarodowego, należy rozumieć miejsce, gdzie nastąpił skutek niedozwolonego czynu (czyli szkoda).

N a uzasadnienie powyższego najpierw warto wskazać wspomniane już rozporządzenie Rzym II. Mianowicie, w przepisie art. 4 ust. 1 Rzym II zosta ła ustanowiona ogólna norma kolizyjna dla zobowiązań wynikających z czy nów niedozwolonych, zgodnie z którą prawem właściwym dla zobowiązania

pozaumownego wynikającego z czynu niedozwolonego jest prawo państwa, w którym powstaje szkoda, niezależnie od tego, w ja k im państwie miało miej sce zdarzenie powodujące szkodę, oraz niezależnie od tego, w ja k im państwie lub państwach występują skutki pośrednie tego zdarzenia.18

Wartość tego przepisu jest znacząca, albowiem podejmuje się on wskaza nia statutu deliktowego i rozstrzygnięcia problemu wielomiejscowości stanu faktycznego deliktu. Warto podkreślić, że rozstrzygnięcie tego problemu na rzecz miejsca szkody (czyli skutku dokonania czynu niedozwolonego) ma

17 M. Sośniak, Zobow iązania (1971), s. 29 i n . za: ibidem, s. 135. 18 A rt. 4 ust. 1 Rzym II.

(8)

wymiar uniwersalny, jako że zostało wyrażone w zasadach ogólnych regulu jących problematykę czynów niedozwolonych. Stąd też, pomimo że delikty

związane z naruszeniem dóbr osobistych zostały wyłączone spod regulacji tego rozporządzenia19, rozwiązanie wielomiejscowości stanu faktycznego deliktu oparte na art. 4 ust. 1 Rzym II należy przyjąć również na potrzeby niniejszego przypadku. Rozwiązanie to mieści się bowiem w normatywnym zakresie przepisu art. 31 § 1 Prawa prywatnego międzynarodowego, przez to nadaje się do celów judykacyjnych (w przeciwieństwie do koncepcji more

flexible principle, niemającej oparcia w przepisach), a przy tym odpowiada

wspólnotowemu sposobowi rozumienia statutu deliktowego. Co więcej, zgod nie z koncepcją J. H. C. Morisa, twórcy koncepcji proper law o f the torts, zobowiązanie z czynu niedozwolonego należy poddać systemowi prawnemu charakteryzującemu się najściślejszym oraz najbardziej doniosłym powiąza niem z czynem niedozwolonym oraz jego następstwami20.

Jeszcze dalej zdaje się iść polski ustawodawca, który w projekcie ustawy — Prawo prywatne międzynarodowe zamierza poświęcić oddzielny przepis instytucji dóbr osobistych. Mianowicie, zgodnie z zamierzoną regulacją, do bra osobiste osoby fizycznej mają podlegać prawu ojczystemu (lex patriae). Jednak do roszczeń z tytułu naruszenia lub zagrożenia naruszenia dobra osobistego osoby fizycznej stosuje się - według wyboru osoby, o której dobro chodzi - bądź prawo państwa, na terytorium którego nastąpiło zdarzenie powodujące to zagrożenie lub naruszenie, bądź prawo państwa, na teryto rium którego wystąpiły skutki tego naruszenia21. Widać zatem, że ustawo dawca zamierza pozostawić poszkodowanemu wybór, którego państwa prawo będzie właściwe dla naruszenia jego dóbr osobistych: prawo państwa, w któ rym dokonano czynu zabronionego, czy prawo miejsca powstania (lub zagro żenia powstania) szkody

N a uwagę zasługuje wyjątek od tej reguły, zgodnie z którym, jeżeli do naruszenia dobra osobistego doszło w środkach społecznego przekazu, o pra wie do odpowiedzi, sprostowania lub innego podobnego środka ochronnego rozstrzyga prawo państwa, w którym siedzibę albo zwykły pobyt ma nadaw ca lub wydawca22. Zwrócić mianowicie uwagę należy, że przewidziany w tym przepisie statut siedziby nadawcy lub wydawcy dotyczy wąskiego zakresu spraw, czyli prawa do odpowiedzi, sprostowania lub innego podobnego środ ka ochronnego. Wyjątek ten zatem nie będzie dotyczyć takich roszczeń, jakie zostały określone w art. 24 polskiego kodeksu cywilnego.

Oznacza to, że dążeniem polskiego ustawodawcy, w kontekście deliktów związanych z publikacją artykułu prasowego naruszających dobra osobiste, jest pozostanie przy statucie deliktowym i przyjęcie kumulatywnego rozwią

19 P a t r z a r t . 1 u s t. 2 lit . g R z y m I I .

20 M . S o ś n ia k , Zobow iązania (1 9 7 1 ), s. 166, z a : M . P a z d a n , op . c it, s. 135.

21 A r t . 18 u s t. 1 - 3 p r o je k t u u s t a w y P r a w o p r y w a t n e m ię d z y n a r o d o w e , d r u k s e jm o w y n r 12 77 w n ie s io n y d o S e jm u R P w d n iu 31 p a ź d z ie r n ik a 2 0 0 8 r.

(9)

zania problemu wielomiejscowości stanu faktycznego deliktu, gdzie wybór prawa pomiędzy wieloma obszarami związanymi z danym czynem niedozwo lonym rozstrzyga sam poszkodowany.

Oczywiście powyższy projekt ustawy może nie wejść w ogóle w życie bądź zostać jeszcze zmieniony. Jednak pojawienie się tego projektu potwier dza pożądany przez ustawodawcę sposób rozumienia łącznika miejsca deliktu na poziomie krajowym i wspólnotowym. Co istotne, powyższe dwa rozwią zania problemu wielomiejscowości stanu faktycznego deliktu mieszczą się w zakresie normatywnym obowiązującego przepisu art. 31 § 1 Prawa pry watnego międzynarodowego, mogą więc być przyjęte również na podstawie właśnie tego przepisu.

Mając powyższe na względzie, miejscem, w którym nastąpiło zdarzenie będące źródłem zobowiązania, o którym mowa w art. 31 § 1 Prawa prywat nego międzynarodowego, jest miejsce powstania szkody, spowodowane naru szeniem dobra osobistego w związku z publikacją artykułu prasowego. Źró dłem szkody je s t publikacja artykułu prasowego, upubliczniającego nieprawdziwe informacje i wywołujące krzywdę (tj. szkodę niemajątkową), dotykającą sfery psychicznej powoda. Zatem, nie powinno budzić wątpliwo ści, że prawem właściwym dla omawianego problemu jest prawo właściwe pokrzywdzonego, jako że to na jego obszarze prawnym miało miejsce zdarze nie będące źródłem zobowiązania (art. 31 § 1 Prawa prywatnego międzyna rodowego), przez co należy rozumieć miejsce doznania przez niego krzywdy.

N a koniec tej części rozważań warto powrócić do zagadnienia, według jakiego prawa należy oceniać możliwość domagania się w ogóle przez jed

nostkę ochrony dóbr osobistych jako sfery jej praw podmiotowych, w tym również — według jakiego prawa identyfikować naruszone dobro osobiste.

Naturę i granicę poszczególnych dóbr osobistych wyznaczają przeważają ce w społeczeństwie zapatrywania prawne, moralne i obyczajowe. Dokonując oceny, czy nastąpiło naruszenie dobra osobistego, należy odwoływać się do poglądów panujących w społeczeństwie i posługiwać się wzorcem „przecięt nego obywatela”, a nie odwoływać się do subiektywnych jednostkowych od czuć i ocen23. Ponieważ w Prawie prywatnym międzynarodowym brakuje wyraźnej normy kolizyjnej dotyczącej dóbr osobistych, można na ten problem spojrzeć z dwóch stron.

Po pierwsze, na zagadnienie dóbr osobistych, jako źródeł praw podmioto wych tkwiących immanentnie w człowieku (w jego podmiotowości prawnej), można spojrzeć przez instytucję zdolności prawnej. Innymi słowy, prawa podmiotowe, wywodzące się z dóbr osobistych24, stanowią pochodną zdolności prawnej, przez to powinny podlegać temu samemu statutowi. Za takim spoj rzeniem na ten problem przemawia umiejscowienie przepisów statuujących

23 J . S a d o m s k i, N aruszenie d óbr osobistych przez media. A n a liza pra ktyki sądowej,

W a r s z a w a 2 0 0 3 r., s. 15.

24 Z o b . A . W o lt e r , J . I g n a t o w ic z , K . S t e f a n iu k , Praw o cywilne. Zarys części ogólnej,

(10)

instytucję dóbr osobistych w rozdziale polskiego kodeksu cywilnego dotyczą cym zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych25. W takim wypad ku zastosowanie znajdzie przepis art. 9 § 1 Prawa prywatnego międzynaro dowego, zgodnie z którym zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych podlega prawu ojczystemu osoby fizycznej (łącznikowi osobistemu)26. W ni niejszej sprawie będzie to zatem prawo poszkodowanego. Warto dodać, że takie rozwiązanie przyjęto w projekcie ustawy - Prawo prywatne międzyna rodowe. We wspomnianym już przepisie art. 18 ust. 1 projektu przewiduje się mianowicie, że dobra osobiste osoby fizycznej mają podlegać jej prawu ojczystemu27.

Po drugie, przepisy statuujące dobra osobiste mogą być postrzegane jako wymagania, które determinują możliwość pozyskania prawa podmiotowego, wynikającego z posiadania dóbr osobistych. Z kolei, doktrynalna analiza zakresu ww. statutu personalnego pozwala przyjąć, że nie obejmuje on wy magań, od których zależy możność stania się podmiotem określonych praw lub obowiązków; podlegają zaś one prawu właściwemu dla stosunku, o jaki w danym przypadku chodzi (właściwość legis causae)28.

Oznacza to, że możliwość domagania się ochrony dóbr osobistych w ta kim ujęciu należy oceniać według tego samego prawa właściwego, które będzie właściwe dla określenia zasad odpowiedzialności sprawców za naru szenie dóbr osobistych w związku z publikacją artykułu prasowego. Niezależ nie bowiem, czy posłużymy się statutem personalnym (art. 9 § 1 Prawa prywatnego międzynarodowego), czy statutem deliktowym (art. 31 § 1 Prawa prywatnego międzynarodowego), ostatecznie prawem właściwym dla tych zagadnień będzie prawo pokrzywdzonego.

PROTECTION OF PERSONAL RIGHTS IN THE LIGHT OF PRESS

PUBLICATION - SEARCHING FOR THE PROPER LAW

IN A TRANSBORDER MEANING

K ey w ord s: I n t e r n a t io n a l p r iv a t e la w , p re s s , th e p re s s fr e e d o m , p e r s o n a l rig h ts .

Su m m ary

T h e a im o f t h e c o n te m p la tio n is to d e t e r m in e t h e r ig h t c o u n t r y c o u rt to d e c id e t h e c a se o f p a r tie s w h o co m e fr o m d if fe r e n t c o u n trie s o f E u r o p e a n C o m m u n it y . I n o r d e r to s e tt le s o lu tio n , t h e la w r e v ie w h a s b e e n m a d e. A r t ic le 3 p o in t 1 o f O r d in a t io n o f th e E u r o p e a n C o u n c il (n o . 44/2001) fr o m 22 D e c e m b e r 2 0 0 0 s ta te s t h a t p e r s o n w h o h a s d o m ic ile o n a t e r r it o r y o f m e m b e r c o u n t r y c a n b e s u ed in 25 Z o b . a rt . 8 - 2 4 k o d e k s u c y w iln e g o 26 P o r. M . P a z d a n , op . c it., s. 74. 27 Z ob . a rt. 18 p r o je k t u u s t a w y P r a w o p r y w a t n e m ię d z y n a r o d o w e , d r u k s e jm o w y n r 1277 w n ie s io n y d o S e jm u R P w d n iu 31 p a ź d z ie r n ik a 2 0 0 8 r.

28 Z o b . M . P a z d a n , Praw o międzynarodowe prywatne, W y d a w n ic t w o P r a w n ic z e P W N , W a r s z a w a 19 96 , W y d a w n ic t w o P r a w n ic z e P W N , W a r s z a w a 19 9 6 , s. 75.

(11)

a n o t h e r m e m b e r c o u n try , i f th e s u b je c t m a t t e r o f t h e p e n d in g c a se is a t o r t o r s im ila r u n la w fu l a c t o r c la im a ris e fr o m th is act. E u r o p e a n C o u r t o f J u s t ic e e x p la in e d a ls o in it s ju d g e m e n ts , t h a t a b o v e -m e n t io n e d O r d i n a n c e is in c o m p a t ib ilit y w i t h B r u s s e ls C o n v e n s io n a s t h e y h a v e e x a c t ly th e s a m e m e a n in g . T h e C o u r t p o in te d t h a t in t e r p r e t a t io n o f th e s e tw o a cts s h o u ld le a d to t h e s a m e c o n c lu s io n - t h e r ig h t p la c e to co n d u c t th e ca se is t h e p la c e w h e r e o c c u rre n c e c a u s in g t h e lo s s to o k p la c e . In o t h e r w o r d s t h is is th e p la c e w h e r e th e lo s s a p p e a r e d a n d a ls o th e p la c e w h e r e w a s th e o c c u rre n c e c a u s in g th e loss. A lt h o u g h O r d in a n c e o f E u r o p e a n P a r lia m e n t a n d E u r o p e a n C o u n c il (n o . 864/2007), w h ic h is in fo rc e s in c e 11 J a n u a r y 20 0 9 , r e g u la t e s th e p r o p e r la w fo r n o n -c o n v e n t io n a l o b lig a tio n , th e s e a r is e fr o m in f r in g e m e n t o f p e r s o n a l r ig h t s w e r e e x e m p t e d fr o m t h e act. T h e o n ly a ct, w h ic h e x is t in R e p u b lic o f P o la n d ’ s ju r is d ic t io n is t h e A c t o f in t e r n a t io n a l p r iv a t e la w fr o m 12 N o v e m b e r 19 65 r. A c c o r d in g to a r t ic le 31 o f th e m e n t io n e d a c t „the obliga tion which was not caused by legal act, comes under the law o f the country where the source o f the obligation is". T h e in t e r p r e t a t io n o f t h is r e g u la t io n is w id e a n d , b y t h is , s u it a b le fo r in f r in g e m e n t o f p e r s o n a l r ig h ts . A lt h o u g h th e d o c t rin e d o e s n ’t g iv e t h e c le a r a n s w e r to th is p ro b le m , t h e p o lis h a c t id e n t ifie s t h e p r o p e r c o u n t r y ju r is d ic t io n w i t h t h e t e r r it o r y o f so u rce o f o b lig a t io n (i.e . in ju r y o f p e r s o n a l fe e lin g s b y p u b lic a t io n o f t h e p re s s a r t ic le ). F u r t h e r m o r e , t h e r e is a p r o je c t to a m e n d t h e a fo r e - m e n tio n e d p o lis h a ct, b y a d d in g t h e r e g u la t io n o f p e r s o n a l r ig h t s ’ p r o te c tio n . T h is a m e n d m e n t is b e in g s t ill c o n s id e r e d b y th e p o lis h g o v e r n m e n t b u t it sh o w s le g is la t o r ’ s w i l l to k e e p th e in ju r e d p e r s o n ’s c o u n t r y la w s u it a b le to ju d g e t h e c la im fo r in f r in g e m e n t o f p e r s o n a l r ig h ts .