B. Kaczyńska
Miasto stołeczne Warszawa
(1954-1956)
Ochrona Zabytków 10/1 (36), 55-62
1957
M IA STO ST O Ł EC Z N E W A R S Z A W A (1954— 1956) * K o n s e r w a c j a z e s p o ł ó w u r b a n i s t y c z n y c h i b u d o w n i c t w a iii i e s z к а I 11 e g o W 1954 r. r o z p o c z ę to z a b u d o w ę tzw. „ L a ta w c a ” — tj. c z ę ś c i „ 0 s i S t a n i s ł a w o w s k i e j ” m ię d z y pl. Z b a w ici el a a pl. Na R o / d r o ż u . W p r a w d z ie za m ie r z a n o z a c h o w a ć o s i e m n a s t o w i e c z n ą k o m p o z y c ję u r b a n ist y c z n ą , j e d n a k d o ść p r z y p a d k o w e u sy t u o w a n i e b lo k ó w m i e s z k a l n y c h z am ia st p o d k r e ś l i ć — z a t a i ł o c z y t e ln o ść u k ł a d u „ L a t a w c a ” . P r o j e k t o w a n e z a m k n i ę c i e „O si S ta n i s ł a w o w s k i e j ” m o n u m e n t a l n ym g m a c h e m T e a tr u Wojska P o l s k i e g o prz y n io s ło W a r s z a w ie n a jw ię k s z ą s tr a tę od ch w ili z a k o ń c z e n i a dz ia ła ń w o j e n n y c h . Be z wiedzy k o n s e r w a to r a b ł y sk a w ic z n ie roz eb ra no Z a- m e k U j a z d o w s k i , aby na j e g o m ie js cu w z n i e ś ć b u d y n e k teatru. T r a d y c je U j a z d o w a , się g a ją c e X I I w„ są z n a c z n i e stars ze od p o c z ą t k ó w Z a m k u K r ó l e w s k ie g o . U j a z d ó w był k o l e j n o si e dz ib ą ka. M a z o w i e c k i c h , B o n y , W a z ó w , L u b o m ir sk ic h i St. A u g u st a . W i e l o k r o t n e p r z e b u d o w y d o k o n y w a n e p r z e z lic z n y c h ar ty st ó w , m. in. Tre- vaiia, T y l m a n a , M e r lin ie g o , S c h r o e g e r a , Za w a d z k i e g o st w o r z y ły b ry łę m o n u m e n t a ln ą , c h a r a k t e r y st y c z n ą dla p o lsk ie j a r c h i t e k tu r y z a m k o w e j (ryc. 6 2 ). Z a c h o w a n y w dość do b ry m st a n ie uzyskał z c h w ilą zb u rz en ia Za m k u K r ó l e w s k ie g o tym w i ę k s z ą w a r t o ść . O b e c n ie z a n i e c h a n o b u d o w y teatru. Zam ek j e d n a k już nie ist n iej e.
W ty m sa m y m ro k u d ec y zj ą m inistr a sk re ś l o n o z re jes tr u z a b y t k ó w i r o z e b r a n o k o ś c i ó ł i k l a s z t o r K a n o n i c z e k na ul. S e n a to r sk ie j 18. W z n ie s io n y w 1722 r. juko k a p lic a i kla sz to r j e z u i t ó w , o d d a n y ka- u o n i c z k o m w 1815 r„ p r z e b u d o w a n y z os ta ł w 1817 r. przez A ig n e r a . B u d y n e k t e n si ln ie zn isz c z o n y w 1944 r. z a b e z p i e c z o n o sta r a n ie m AZ BOS i U K w la ta ch 19 45 — 48.
Dec yz ja ro z b ió r k i za padła p rzed o g ł o s z e n ie m w y n i k ó w k o n k u r su S A R P na r o z w i ą z a n i e urb a n isty c z n e p l. T e a tr a l n e g o i B a n k o w e g o . K o n k ur s len p r z y n ió sł dość o g ó l n i k o w e r o z w ią z a n ie obu p l a c ó w , p o z o s t a w i a j ą c j e d n a k p r a w ie n i e z m i e n iony uk ład z a b y t k o w y . Na pl. T e a t r a 1- II y ni z r e z y g n o w a n o z re k o n st r u k c j i p ó ł n o c n e j p ie r z e i, o t w i e r a j ą c d ość r y z y k o w n i e d a le k ą p e r s p e k t y w ę na T e a tr z trasy W— Z. P r z e św it len , o g r a n i c z o n y z j e d ne j st ro n y p a ł a c e m B l a n ka, w y m a g a ł z a m k nię c ia od st ro n y ul. B i e l a ń sk ie j bryłą zb liżo n ą w o g ó ln y c h pr o p o r c ja c h do sk a li p a ł a c y k u . P r z e w i d y w a n o r e k o n st r u k c j e b u d y n k u a i g n e r o w s k i e g o wzgl. za p r o j e k to w a -* 1’ n r . S p r a w o z d a n i * : z a o k r e s w c z e ś n i e j s z y „ O e l i r . / a b . “ . 19Л.Ч, n r 2 3. s t r . j:>7.
55
Ryc. 59. W arsza wa — pl. T e a tr a ln y . Widok od st ro ny T e a tr u W ie lk ie g o . Stan sp rz ed 1939 r. Ryc. 60. R y n e k N o w e g o Miasta — fragment
p ie r z e i p o ł u d n i o w e j (19 56) .
Ryc. 61. Ul. Ś w ię to ja ń s ka —- wi d o k od Za p ie ck a (1956)
Ryc. 62. Z a m ek U ja z d o w sk i — w id o k od id. C z e r n ia k o w s k ie j (1946)
nie n o w e g o , z b liż o n e g o w ska li. Is t n i e j ą c e b u d yn ki z a b y t k o w e B i b l i o t e k i Z a łu s k ic h i K a m ie n ic y na G o tu b s k ie m z os ta ły pr ze z p r o j e k ta ntó w w ł ą c z o n e d o o g ó ln e j k o n c e p c j i z a b u d o w y (ryc. 5 9 ) . R o z w ią z a n ie pl. B a n k o w e g o n a w i ą z u je do d a w n e g o u k ła du . P r o je k t u je si ę na w y s o k o ś c i al. Ś w i e r c z e w s k i e g o m o c n ą bry łę b u dy n k u w i e l o p i ę t r o w e g o , st w a r z a j ą c e g o r e m i n i sc en cj ę is t n ie j ą c e g o w X I X w. z a m k n i ę c i a p l a cu na linii tej ulicy . P r z y w r ó c i t o w ła śc iw ą s k a łę pl. B a n k o w e g o , z agu b ion ą pr ze z n a d m i e r n e w y d ł u ż e n i e go do pa ła cu M o s to w s k ic h .
P r o b le m w p r o w a d z e n i a k o m u n i k a c j i w i e l o p o z i o m o w e j n ie z os ta ł j es zc ze o s t a t e c z n i e r o z s tr z y g n ię ty . W y d a je się, źe t a k ie r o z w i ą z a n i e n ie w p ł y n i e u je m n ie na z a b y t k o w y c h a r a k t e r p lacu , k tó r y stał się o b e c n ie c zę ści ą w a ż n e j arteri i k o m u n i k a c y j n e j p ó ł n o c — p o ł u d n i e . W o m a w i a n y m o k re sie prac e p rz y o d b u d o w ie T r a k t u S t a r e j W a r s z a w y p r z e su n ę ły się na N o w e M i a s t o . Z a h u d o w a tej d z i e l n i c y n a w ią z u je do d a w n e j z a b u d o w y j e d y n i e w z a c h o w a n i u d a w n e g o u k ła d u ulic. A r c h i t e k tu r ę p o t r a k t o w a n o s w o b o d n i e — b u d y n k i podwry ż s z o n o o 1 p iętro, w ąs k ie fa sa d y k a m i e n i c z e k łą c z o n o w w i ę k s z e j e d n o l i t e e l e w ac je. Na R y n k u w p r o w a d z o n o p o d c i e n i a . R o z w i ą z a n ie p r z e s tr z e n n e R y n k u p r z e z s k a s o w a nie za b u d o w a ń d a w n e g o ratusza z m i e n i ło s k a lę c a ło ś c i s tw arz aj ąc zbyt o b sz e rn e w n ę t r z e .
W 19 56 r. o d d a n e z osta ły d o u ż y t k u w y k o n a n e p r ze z D B O R W sc hó d b u d y n k i przy R y n k u N o w e g o Miasta (ryc. 60) i u l i c a c h F r e ta, K o źl ej , N o w o m i e j s k i e j , K r z y w y m K o l e , M o st o w e j , K o ś c ie ln e j , Ś w ię to ja ń s k ie j (ryc. 6 1 ) , P r z y r y n k u , oraz na str o n ie parz ys tej S z e r o kie g o i W ą sk ie g o Du n aju .
D ek ora cj a malarsk a N o w e g o Mias ta je st n a d a l o ś r o d k i e m ż y w y c h dysk us ji. K o n s e r w a t o r p r o t e st o w a ł p r z e c i w k o w' prowa dzeni u p o l i c h r o m ii za ci e r a ją c y c h sk a lę i p r o p o r c je b u d y n k ó w i w y k a z u j ą c y c h z u p e łn ą o d r ę b n o ś ć s t y lo w ą . P r o je k t m a l o w i d e ł N o w o m i e j s k i c h u z y sk a ł j e d n ak a p r o b a tę w ł a d z n a c z e ln y c h . K o n k ur s na Z a m e k , r o z w ią z a n ie zabudo- w’y pl. Z a n ik o w e g o , P o d w a l a i P o w iśla z a p o cz ą t k o w a ł okre s prac p r z y g o t o w a w c z y c h , na p o d s t a w i e k tó r y c h w roku p r z y s z ły m r o z p o c z nie się o d b u d o w a tych o st a t n ic h f r a g m e n t ó w T r a ktu Stare j W ars zaw y.
R e k o n st r u k c j a Za m ku K r ó l e w s k ie g o pr ze z p r a c o w n ię pro f. J. B o g u s ł a w s k i e g o p r z e w i d z i a na jest w la ta ch p ó ź n ie jsz y c h . Ryc. 63 i 64. P a ła c w W i l a n o w i e — w id o k f a sady i sy p ia ln ia kró la p o d c z a s prac k o n s e r w a to r sk ic h ( 1 9 5 6 ).
56
Wł ad ze m ie js k ie u tr zy m u ją nadal za miar u tw o r z e n ia na o d c i n k u P o w i ś l a n o w o i staro m ie js k ie g o cią gu z i e l e n i . P r z e z n a c z o n o na razie do o d b u d o w y n ie p a r z y s tą str o n ę ul. B r z o z o wej. P o za n i e l i c z n y m i s p ic h r z a m i i b u d y n k ie m P r o c h o w n i te r e n y P o w i ś l a nie ot rz y m a ją in nej za b u d o w y . P i z y p r o je k c ie o d b u d o w y k a m i e n i c z e k na K a n o n i i p r z y j ę t o z asad ę w ie rn ej re ko n st r u k c ji e le w a c ji. W n ęt rz a ze w z g lę d u na z w i ę k s z e n i e p o w i e r z c h n i m ie sz k a ln e j p r a w d o p o d o b n ie zo sta n ą p o ł ą c z o n e w w ię k s z e z e s p o ły (lik w id a cj a z b ę d n y c h k la te k s c h o d o w y c h ) . P ro je k t o d b u d o w y pin , p ie r z e i pl. Z a m k o w e g o n ie w p r o w a d z a n o w y c h e l e m e n t ó w do d a w n e j za b u d o w y . J e d y n i e na ro żn ik pl. Za m k o w y — P o d w a l e z o s ta n i e o p r a c o w a n y o d m i e n nie. T w o r z y ć on b ę d z i e z a m k n i ę c i e ciągu m u rów' ob ro n n ych . W s k a li n a w ią z u je on do a rc h i te k tu ry X V I I I w., p r z e ś w i ty w p ar tii d o ln e j uw id o cz n ią w ą tek m u r ó w w t o p io n y c h w b u d y nek. P o d w ó j n a linia m u r ó w o b r o n n y c h na o d ci n k u brama P o b o c z n a — P l. Z a m k o w y t w o r z y ć b ęd zi e z a m k n i ę c i e S ta r eg o Miasta od stro ny Podw'ala. Z a c h o w a n e m i n y p o za biega ch k o n se r w a to r sk ic h otr z y m a ją oprawTę z iel en i. L e k kie o b n i ż e n i e g r u n tu u k a z u ją c e d o ln e par tie m ur ów st w o r z y r e m i n i s c e n c j ę fosy.
Z ca ło śc ią d z i e l n i c y z a b y t k o w e j w ią że się p o w s t a łe w' b. roku z a g a d n i e n i e rek lam n e o n o
w y ch . W ła d z e m ie js k ie dążą do w p r o w a d z e n ia neonów' p r z e d e w s z y stk im na Sta r ym M ie ści e i K r a k o w s k i m P r z e d m i e ś c i u . U rz ąd K o n s e r w a tors ki o b a w ia ją c si ę z a g u b ie n ia d e t a l i a r c h i t e k tury z a b y t k o w e j prze z silne św iatło i w i d o c z n e w d z ie ń k o n st r u k c je zezw'ala jedynie na s t o s o w a n ie re k la m n e o n o w y c h za szybą w y s ta w o w ą . K o n s e r w a c j a b u d o w n i c t w a r e p r e z e n t a c y j n e g o Z a k o ń c z o n o o d b u d o w ę p a ł a c u B r a n i c - k i c h na P o d w a l u i p a 1 3 с u M ł o d z i e j o w s к i с h na M io d o w ej . F in a n s o w a ł o te p rac e Min. S z k o l n i c tw a W y ż s z e g o , u ż y t k o w n i k obu b u d y nk ó w . P a ł a c O s t r o w s k i c h na T a m c e , si e dz ib a T ow . Im. F. C h op in a, zo sta ł od d a n y do u ży tku c h o c ia ż st ale p r z e p r o w a d z a si ę tam sz e reg pra c oraz w y k a ń c z a sc ho d y z e w n ę t r z n e i taras.
Od ro z b ió r k i u r a t o w a n o p a ł a c y k J a c o b s o n ó w ul. Le szno 25 , za c h o w a n y w dość d o b r y m st an ie. Po si a d a on jed y ną w W a r s z a w ie a u te n t y c z n ą d e k o r a c ję wn ęt rz z ko ń ca X V I I I w. P a ła c y k ten zo sta ł w łą c z o n y w' n o w o c z e s n ą z a b u d o w ę A l e i Ś w i e r c z e w sk ie g o w ie l k i m i b lo k a m i m ie sz k a ln y m i.
Кус. 6Г> i 66. W ars za w a — k ate dr a św. Jana. W id ok p r e z b i t e r i u m z n aw y g łó w n ej . Stan z 194Ö i 195 6 r.
Ryc. 67. Warszawa — K o śc ió ł N.M. P a n n y na N o w y m Mieś cie . U z u p e ł n i o n y łuk g o ty c k i
w śc ia nie m ię d z y n a w o w e j ( 1 9 5 6 ).
P a I a c w K r ó l i k a r n i ot rz ym ał k o p u lę i st o l a r k ę ze w n ę tr z n ą . P ra ce f in a n s o w a n e p rz ez U.K . ( w y k o n a ła S p ó ł d z i e l n i a S yre na) z o stały p r z e r w a n e z p o w o d u brak u u ży t k o w n ik a . W p a ł a c u mie sz cz ą się c z a s o w o p r a c o w n i e rz e ź b ia r sk ie c z ł o n k ó w Z P A P .
P K Z p r z y stą p iły do o d b u d o w y na w ła sn e p o m ie sz c z e n ie z a c h o d n i e g o sk rz ydła p a ł a c u
Ryc. 68. K o śció ł N. M. P a nn y — zb rojen ie słupa ż e l b e t o w e g o w e w n ą tr z filar u nawy półn .
(1 9 5 6 ). B l a n k a . W b ież ą cy m ro k u z a k o ń c z o n e zo st a n ie k r y c i e dachu. Tr wa ją p ra ce prz y e l e w a c j a c h i w e w n ę trzach k o r p u su g ł ó w n e g o p a ł a c u R a c z y ń s k i c h , w si e d z ib ie A S P *. P r a c a m i objęto ró w n ie ż d z i e d z i n i e c i o g r o d z e n ie . P o d o b n e pra ce p r z e p r o w a d z a się r ó w n ie ż w p a ł a c u
K r a s i ń s k i c h .
U c h w a ła R ady P a ńs tw a o o d b u d o w ie pałacu na W odzi e w Ł a z i e n k a c h 2, p ał ac u w W i l a n o wie i p a ła c u K r a siń sk ic h z a p o c z ą tk o w a ła w 19 54 n o w y etap prac przy o d b u d o w ie i k o n se rw acj i tych o b ie k tó w .
Część sal p a r t e r o w y c h p a ł a c u Ł a z i e n k o w s k i e g o o tr z y m a ła d e k o r a c ję sztuka- t ors ko- rz eź bia rs ką. W p r z y s z ły m ro ku p r o j e k tuje się r o z p o c z ę c i e pra c w p o m i e sz c z e n i a c h 1 p ięt ra . Z a c h o w a n e k a f l e „ D e l f t y ” st a n o w ią c e o k ła d z in ę ścian w sali Ba c hu sa i w Ł a z ie nc e są o b e c n i e o c z y s z c z a n e i skle jane. Z os ta n ą o n e uż y te do w y ł o ż e n i a śc ian Ł az ie nk i. P r z e p r o w a dza się r ó w n ie ż sz c z e g ó ło w ą i n w e n ta r y z a c ję z a c h o w a n y c h f r a g m e n t ó w d ek or acj i i w y p o s a ż e nia w nęt rz p r z e c h o w y w a n y c h w lapid ari um w p a w i l o n i e z a c h o d n im (ryc. 62 ).
P r a c e w y k o ń c z e n i o w e w T e a t r z e S t a n i s ł a w o w s k i m w Starej P o m a r a ń c z a m i wT Ł a z ie n k a c h trwają nadał. Na w i d o w n i p r o w a d z i się p ra ce st o la rs kie i mal ar sk ie . D ec yz ja w sp ra w ie sp o so b u lik w id ac ji stał eg o łuszc zen ia się farby k l e j o w e j na pilastr acli z o s ta n ie p o wz ięt a w na jb liż sz y m cz asie. M ontuje się n o w o c z e sn e u rz ą d ze n ia sc e n ic z n e . Z a c h o w a n a a p a ratura sc e n ic z n a z k o ń c a X V I I I w. p o z o sta n ie na m ie js cu , nie b ę d z ie je d n a k prz e z n a c z o na do u ż y tku . Czę ść o ra nżerii p r z e r o b io n o na foy er na 1 p i ę t r z e , u tr zy m u ją c n o w o p o w s t a ł e p o m i e s z c z e n ie w j e d n o l i t y m st y l o w o c h a ra k ter ze z ca ło ścią te atr u. P r a c e fina n su je Ur zą d Rady Minist rów .
P r a c e w p a ł a c u W i l a n o w s k i m pr z y n io sł y sz er eg n ie sp o d z ia n e k . P oz a odkry ci em sie d e m n a s t o w i e c z n y c h m a l o w i d e ł d o k o n a n o b a dań d o l n y c h part ii m ur ó w k o rp u su g łó w n e g o i s krz yde ł pa ła cu . P o z w o l i ło to na ust a len ie za kres u i c h r o n o l o g i i ro z b u d o w y pałacu od c z a s ó w d w o r u M ila n o w sk ic h do X I X w. U z y sk ane dan e z m ie n ia d o ty c h c z a s o w e p og ląd y na k s z t a ł t o w a n ie się bryły pałacu . W tra kcie prac ok a z a ło się, że stan z a c h o w a n ia p ała cu jest zn a c z n ie go rs zy , niż z d o ła n o ro ustalić u p r z e d nio. O d k r y c ie m a l o w i d e ł, u n i e m o ż li w ia ją c e u m i e s z c z e n i e k la tk i sc h o d o w e j w d o ty c h c z a s o w y m m ie js c u , i k a ta s tr o fa ln y stan m ur ó w i s t r o p ó w s p o w o d o w a ł y k o n ie c z n o ść w p r o w a d z e n ia zmian do p r o je k tu i p lanu prac.
1 P r a c e w y k o n y w a n e w p a ł a c a c h w a r s z a w s k i c h p r z e z P r a c o w n i e k o n s e r w a c j i Z a b y t k ó w , d z i a ł w y k o n a w s t w a z o s t a ł y o m ó w i o n e w a r t y k u l e W. T e r l e c k i e g o . R ok p r a c y r o b ó t b u d o w ł a n o - k o n s e r w a t o r s k i c b P r a c o w n i K o n s e r w a c j i Z a b y t k ó w ' . , , O c h r o n a Z a b y t k ó w “ , 1956, n r 3. s t r . 151. t 2 P a t r z J . D ą b r o w s k i , P a ł a c n a o d z i e w 1 ?«- z i e u k a r h . , . O c h r o n a Z a b y t k ó w “ 19 56, n r 3. s t r . 158.
58
T k an in y s t a n o w i ą c e ob ici a c zę ści sal p a r t e r o w y c h p o d d a n o z a b ie g o m k o n se r w a to r s k im ; na m iej scu d o k o n a n o r ó w n ie ż k o n se r w a c ji m a l o w i d e ł na p l a f o n i e ga le r ii o t w a r te j. Do p r a co w n i P K Z p r z e w i e z io n o p l a fo n z Ju tr z e n k ą , p a n n e a u x z g a b i n e tu król a i k r ó l o w e j , tond a /. p l a fo n u b i b lio t e k i k r ó la , p l a fo n y z s y p ia ln i króla i k r ó lo w e j, a ta kż e d w a z e s p o ły c e n n e j gra fik i ja p o ń s k ie j ( X V I I I w.) z p ie r w s z e g o p i ę tra p r a w e g o sk rz y dła . Po st ę p u j ą n a p r z ó d p ra ce przy bu d o w ie n o w o p r o j e k to w a n e j cz ę ś c i T e a t r u W i e l k i e g o od st ro n y pl. Sa sk ieg o . W p ar tii ś r o d k o wej fas ad y od pl. T e a tr a l n e g o p o s t a n o w i o n o za s to s o w a ć l i c ó w k ę z p i a sk o w c a . R ó w n i e ż w ka m ie n iu p r z e k u w a się fryz M a liń sk ie g o z p o r t y ku i ty m p a n o n . O d b u d o w a n o na sz k o l ę p o d st a w o w ą d a w ny p a ł a c S a p i e h ó w z X V I I I w., p r z e b u d o w a n y na ko sz ar y przy ul. Z a k r o c z y m skiej 6.
K o n s e r w a c j a a r c h i t e k t u r y
s a k r a l n e j
W k a t e d r z e św. J a n a z a k o ń c z o n o b u d o w ę sz c z y tu n o w o p r o j e k t o w a n e g o (przez J. Z a c h w a t o w i c z a ) . W e w n ę t r z u u ł o ż o n o p o sa d zk ę m a r m u r o w ą , o sa d z o n o no w ą krat ę w w e jśc iu z k r u c h ty , i n st a lu je się organ y. Po- lip ty k Śląski z k o ń c a X V w. (z M uze um N a r o d o w e g o w W a r s z a w ie ) ust a w io n y w p r e z b i t e r iu m p o d n ió s ł w a lo r y w n ęt rz a (ryc. 65 i 66). Z a k o ń c z o n o o d b u d o w ę fa sa d y k o ś c i o ł a J e z u i t ó w . P r a c e w e w n ę t r z u trw ają. Z a mier za się r e k o n s t r u o w a ć w ie żę . W n ęt rz e k o ś c i o ł a św. J a c k a na ul. Freta o t r z y m a ło d e k o r a c j ę sk l e p i e ń . Z a c h o w a n e f r a g m e n t y d e k o r a c j i ż e b e r sk l e p i e n n y c l i p o z w o l i ł y na w i e r n e o d t w o r z e n i e s i e d e m n a s t o w ie c z n e g o w y g lą d u s k l e p i e n i a . W p re zb iter iu m u su n ię to d z i e w i ę t n a s t o w i e c z n e g ip s o w e s t o p ki. Z e w n ę tr z n e p r a c e t y n k a r s k ie za k o ń c z o n o . O d s ło n ię t o całą fa sa d ę k o śc i o ł a , usuw ając p ó ź n iej szą d o b u d ó w k ę . U z u p e ł n i o n o rz eź bę w ka m ie n iu św. D o m i n i k a ze z w ie ń c z e n i a . W b i e ż ący m roku p r z y s tą p i o n o do kon se r w a c ji z e w n ęt rz n ej o k ła d z in y p i a s k o w c o w e j k a p lic y K o to w sk ic h w z n i e s i o n e j p r ze z T ylm an a z C a m e ren. O d n o w i e n i e fasad i r e m o n t d e k o r a c ji r z e ź b iarsk iej w n a r z u c ie i w k a m i e n i u p r z e p r o w a d z o n o w k o ś c i o ł a c h : G a r n i z o n o w y m na ul. D ł u giej, W i z y t e k , K a r m e l i t ó w , S a k r a m e n t e k oraz K a m e d u ł ó w na B i e l a n a c h (ryc. 6 9 — 71). O m a w ia n e pr ac e w y k o n a n e z os ta ły z k r e d y tów N a c z e ln e j R ady O d b u d o w y Wa rs za wy oraz u ż y t k o w n i k ó w . W k o ś c i e l e N M P . na N o w y m M ie śc ie trwają prac e nad z a b e z p i e c z e n i e m kon st ru k cj i b udynk u. D o m u r o w a n o u su n ię t e w X I X w. sk arp y na f a sa d z ie , z a k ła d a się k on str u k c ję że lb e t o w ą we w n ę t r z u f ila r ó w g o t y c k i c h iwo-Ryc. 69. War sz aw a — K o śc ió ł W iz y te k . Gzyms II k o n d y g n a c ji fasa dy po k o n se r w a c ji (1 9 5 6 ). k ó ł ic h f u n d a m e n tó w . Cały k o ś c i ó ł u ję ty z o sta ł w r a m o w n i c ę ż e l b e t o w ą . R ó w n o l e g l e p r o w a d z o n e ba dan ia w ą t k u g o t y c k i e g o p o z w o l i ł y na r e k o n st r u k c j ę ł u k ó w i filarów' m ię d z y n a w o -Ryc. 7 0 . K o śc ió ł W i z y t e k — sc e n a N a w i e d z e nia ( f r a g m e n t ) w n isz y na z w i e ń c z e n i u fasady.
Ry c. 71. Wars zaw a — K o ś c ió ł G a r n iz o n o w y w cza si e prac k o n se r w a to r s k i c h (1 9 5 6 ). w ych . Pra ce te p r o w a d z o n e sy s t e m e m g o s p o dar c z y m f i n a n s o w a n e вц c z ę ś c i o w o przez U .K . od 1955 r. (ryc. 67 i 68). R o z p o c z ę to prac e p rz y b u d y n k u K a t a k u m b na c m e n ta r z u P o w ą z k o w s k i m . Z m u r szałą cz ęść m ur ó w trze ba b y ło w y m i e n i ć , prze - m u r o w a ć sk l e p i e n i a , p o k r y ć n o w y m d a c h e m . R o z b i t e t a b lic e sk le ja si ę ze st a ra n n ie o d s z u ka n y c h fr a g m e n t ó w . P r a c e p r o w a d z o n e są s y s t e m e m g o sp o d a r c z y m p rz ez Zarząd C m e n ta rza.
K o n s e r w a c j a b u d o w n i c t w a
d r e w n i a n e g o
Na z l e c e n i e U .K . P r a c o w n i e K o n se r w a c ji Z a b y t k ó w d o k o n a ły p o m ia r ó w d r e w n i a n y c h d w o r k ó w z p r z e ło m u X V I I I / X I X w. w T а г с h o in i n i e i W у с z ó ł к а с h . Ry c. 72. W arszaw a — p a ła c Ł a z ie n k o w s k i. Ł a zi e n k a — r e k o n st r u o w a n a d ek or acj a p l a f o n u z w id o c z n y m a u te n t y c z n y m f r a g m e n t e m ( 1 9 5 6 ). K o n s e r w a c j a z a ł o ż e ń o g r o d o w y c h W 1956 r. r o z p o c z ę to re aliza cj ę par ku m i e j sk ie g o na sk ar p ie m o k o t o w s k ie j. O g r ó d przy p a ł a c u S z u s t r a zo stał w ł ą c z o n y do t e r e n ó w p a r k o w y c h . S w o b o d n y uk ła d z i e leni i śc ie że k p a r k u h a r m o n iz u je z r o m a n t y c z n y m ch a r a k t e r e m d oln ej partii o g r o d u p a ł a c o w e g o . W cz ęś ci górn ej z a ł o ż e n i e n a w ią z u je do o s i e m n a s t o w i e c z n e j k o m p o z y c ji o g r o d u u ż y t k o w e g o . W 1954 r. ro z e b r a n o b u d y n e k o g r o d o w y w dol nej c z ę ś c i og rod u. P a ła c y k i d o m e k Mau- r ytań sk i p r z e w i d z i a n e są do o d b u d o w y z c h w ilą z n a l e z i e n i a u ż y t k o w n i k a . Los p o z o s t a łyc h sil nie z n i s z c z o n y c h z a b u d o w a ń o g r o d o w y c h przy p a ł a c u Szust ra nie zo stał je sz c z e ro z s tr z y g n ię ty . K o n s e r w a c j a z a b y t k ó w r u c h o m y c h W 1954 r. w ś r ó d o b i e k t ó w p r z e z n a c z o n y c h d o k o n se r w a c ji p rz ew a ż a ją r ę k o p i s y i g r a f i k a . Z a b e z p i e c z e n i u p o d d a n o r ę k o p isy Ż e r o m s k ie g o , N o r w id a , r y c in y P i r a n e s i e - go , plany i r y s u n k i z G a b in e tu R y c in U . W . tzw. „ D e l i n e a c j ę H i ż a ” i a k w a r e le V o g la . M a l a r s t w o r e p r e z e n to w a ły dw a p o r t r e ty z M uze um H i st o r y c z n e g o . W k a m i e n i c y S z l i c h ti n g ó w ( R y n e k St. M ia sta 34) * sp o d w a r s tw y p r z e m a l ó w e kXVIII
iXlX
w. w y d o b y t o p o l i c h r o m i ę z X V I I w. D e k o r a c ja m a la r sk a o b e jm u je p r o f i lo w a n e b e lk i, p r z e b ie g a ją c p o n ic h s k o ś n y mi pasami w k o lo r z e c za rn ym , c z e r w o n y m i b iał ym ora z p o la k a s e t o n ó w , g d z ie na n i e b ie sk im t l e 4 c z e r w o n e tr ó jk ą ty st yk aj ą si ę w i e r z c h o łk a m i. N a p o l u j e d n e g o k a s e t o n u p o z o s ta w i o n o d e k o r a c j ę p ó ź n ie j sz ą ze w z g l ę d ó w d y d a k ty c z n y c h ( p o m i e s z c z e n i e n a le ż y do Mu z e u m H i s t o r y c z n e g o ) . Z n a le z io n e w k r y p ta c h k a te d r y trzy f r a g m e n ty s t r o j u ks. M a z o w ie c k ic h zo s ta ły za b e z p i e c z o n e . Mim o z n a c z n y c h u s z k o d z e ń w z ó r t k a n in jest c z y t e l n y i daje się ła t w o z i d e n t y f i k o w a ć ze w z o r e m sz at ksią żą t z p o r t r e t u n ie z n a n e g o m ala rz a (w zb io ra ch Muz. H i s t o r yc z n e g o ). P o w y ż sz e pr a c e z o s ta ły w y k o n a n e p rz ez o d p o w i e d n i e dz ia ły P K Z . Strój Ad am a P a r z n ie w - sk i e g o , st aro sty b r o d n i c k i e g o i d w o r z a n in a A n n y W a z ó w n y (zni. 1614 r. ), r ó w n ie ż z n a l e zi o n y w K a t e d r z e , z o s ta ł z a b e z p i e c z o n y s t a r a n i e m w ła d z k o ś c i e ln y c h . P ła s z c z , c z a p k a , k a f ta n, b u fia s te sp o d n i e i n a w e t p o ń c z o c h y za c h o w a ły kró j i e l a s ty c z n o ś ć m a te r ia łu . J e d y n i e k o l o r uległ ro z k ła d o w i. N ie z w y k l e c e n n y ten3 P a t r z K . D ą b r o w s k i , K o n s e r w a c j a p o l i c h r o m i i w a r s z a w s k i c h . „ O c h r . Z a b y t k ó w . “ , 1953 , n r 2 — 3 , s t r . 1 32; K . D ą b r o w s k i i S t . Ż a r y n , P o l i c h r o m o w a n y s t r o p k a s e t o n o w y w k a m i e n i c y w a r s z a w s k i e j R y n e k S t . M i a s t a 3 4. „ O c h r . Z a b . “ , 1955, n r 2 s t r . 1 16
60
R y c . 73 i 74. M a d o n n a z D z i e c i ą t k i e m z k o ś c i o ł a M. B. L o r e t a ń s k i e j n a P r a d z e . S t a n p r z e d i p o k o n s e r w a c j i . z a b y t e k w ł a d z e k o ś c i e l n e w y p o ż y c z y ły do e k s p o z y c j i M u z . H i s t o r y c z n e m u . W 1955 r. z a k o ń c z o n o k o n s e r w a c j ę m a l o w i d e ł i s z t u k a t e r i i w k o ś c i e l e św. B o n i f a c e g o n a C z e r n i a k o w i e . P r a c ę t ę p r o w a d z o n ą s y s t e m e m g o s p o d a r c z y m w y k o n a l i R. P o l i t o w s k i i T. R o m a n o w s k i . P o d o k o n a n i u z a b i e g ó w k o n s e r w a t o r s k i c h u m i e s z c z o n o z p o w r o t e m w k o śc i e l e t r y p t y k ( o p ł a k i w a n i e C h r y s t u s a ) p r z y p i s y w a n y w a r s z t a t o w i Q . M e tsisa . P o l i c h r o m i a g o t y c k a w k a m i e n i c y R y n e k St. M i a s t a 20 , z o s t a ł a p o n o w n i e z a b e z p i e c z o n a p r z e z P K Z 4 p r z e d s t a ł y m o s y p y w a n i e m się. D o p r a c o w n i m a l a r s k i e j P K Z p r z e k a z a n o n i e z w y k l e r z a d k ą n a t e r e n i e W a r s z a w y po z n i s z c z e n i a c h w o j e n n y c h r z e ź b ę g o t y c k ą z k o ń c a 4 P a t r z K . D ą b r o w a k i , K o n s e r w a c j a p o l i c h r o m i i w a r s z a w s k i c h . „ O c h r . Z a b . “ , 1953, n r 2—3, e t r . 132; J , S t a r z y ń s k a . F r a g m e n t y g o t y c k i e n a S t a r y m M i e ś c i e . „ O c h r . Z a b .44, 1948. n r 3— 4, e t r . 128. X V w. J e s t to M a d o n n a z D z i e s i ą t k i e m z koś- c i o l a MB . L o r e t a ń s k i e j , p o c h o d z ą c a p r a w d o p o d o b n i e z w a r s z t a t u m a z o w i e c k i e g o . W r . L. z a k o ń c z o n o p r a c e k o n s e r w a t o r s k i e , k t ó r e p o z a z a b e z p i e c z e n i e m d r e w n a o d o w a d ó w o d s ł o n i ły d o b r z e z a c h o w a n ą a u t e n t y c z n ą p o l i c h r o m i ę . P e ł n e w d z i ę k u r y s y i s u b t e l n a g a m a k o l o r ó w p o d n i o s ł y w a l o r y a r t y s t y c z n e t e j p i ę k n e j r z e ź b y . N a m i e j s c e m e t a l o w e j X X w. k o r o n y i b e r ł a , z b y t c i ę ż k i c h d l a r z e ź b y d o r o b i o n o d r e w n i a n e w o p a r c i u o s t u d i a r z e ź b g o t y c k i c h 5 ( ry c . 73 i 7 4 ) . H . M a ń k o w s k a - Z a w a d z k a p r z e p r o w a d z i ł a k o n s e r w a c j ę o b r a z u W i ł l m a t i a ( C h r y s t u s n a K r z y ż u ) z k o ś c i o ła p a u l i n ó w . S t. K o m o r o w s k i d o k o n u j ą c k o n s e r w a c j i o b r a z u św. F r a n c i s z k a ( X V I I w.) z k o ś c i o ł a F r a n c i s z k a n ó w o d s ł o n i ł s p o d w a r s t w y p r z e m a l ó w e k z ł o t e t ło o b o g a t y m w z o r z e i f r a g m e n t l u d n e g o 5 P r a c e f i n a n s o w a n e b y ł y c z ę ś c i o w o p r z e z U. K .
miasta. P o d o b n e od krycie sp odziew ane jest przy ko nse rw acji an al ogicz neg o ob ra zu św. A nton iego .
A kcja oc hro ny o biektów z ab y tk o w y ch w c en tr a l a c h zb ió rek złom u p rzynio s ła do I I k w a r tału 56 r. 121 kg p r z e d m io tó w s re b rn y ch i p o nad 415 g. p r z e d m io tó w zło tych, p r z ek a za n y ch Muzeum. Poza b o g a to re p re z e n t o w a n y m i n u m iz m atam i ocalono b. rz ad k ie i ciekaw e s r e bra w arsz aw sk ie, polsk ie, obce i wschodnie.
Wywóz za granicę objął w o m aw ia n y m o k r e sie p o n a d 330 sp ra w i p o n a d 1000 p r z e d m io tów. P r zew ażały p r a c e m a la rs k ie o n isk im p o ziomie arty s ty cznym , często były to p r a c e a m a torsk ie. Z atrzy m a n o w k r a ju 26 o b iek tó w za b ytkow ych. Między innym i X V I I w. sztych fran c u sk i, 2 p o r t r e t y — W it kiew ic za ( W itk a cego) oraz cykl p o r t r e t ó w r o d z in n y c h od X V I I I do X IX w. w tym 2 p o r t r e t y Al. Kok u- lara.
W lata ch 1954— 56 d o k o n a n o re je s trac ji 257 p rz ed m io tó w z abytkow ych, w śród k t ó r y c h na uwagę zasługu ją — szkic A. Gierymskie go do „ t r u m n y c h ło p s k ie j” i wie le p r z e d m io tó w wsc hodnich (t k an in y , p o r c e la n a , rzeźby, b ro ń itp.). Zak ończono r e je s tr a c ję n ag ro b k ó w i e p i tafiów w K a ted rz e, koś ciele św. J a c k a , P a u l i nów i S a k ra m e n te k . B . K a c z y ń s k a O D K R Y C IA I B AD ANIA AR C H EO LO G IC Z N E NA T E R E N I E M IA ST A W ARSZ AW Y W L ATACH 1954— 56. C z e r n i a k ó w , ul. O k rężn a. W czasie r o bót kan aliza cy jn y ch p r z y ulicy O k rę żn e j, m ię dzy do m am i n r 78 i 101 n a tr a f io n o na dwa groby k u l tu r y łużyckiej, zabezp iecz one przez właścicielkę dom u n r 78 — ob. J a k u c u k . O d k r y t e groby stanow ią dalszy dow ód istnienia w ty m r ejo n ie dość rozległego cm e n tarz y sk a k u l tu r y łużyckiej, w yek sp lo ro w an eg o częścio wo b a d a n ia m i Roela w r o k u 1935.
T a r g ó w e k , ul. ks. J an u sza. Z ra m ien ia CZMiOZ k o n ty n u o w a n o p r a c e arch eolo giczn e na s tanow isku o d k ry ty m w r o k u 3953. B ad an ia w yk aza ły ist nie nie tr ze ch faz osa dnicz ych na tym stanow isku:
I
— osada k u l tu r y łużyckiej zIII
— IV ok resu e p o k i brą zu ,II
— c m e n t a rzysko k u l tu r y grobów kloszow ych,III
— ze spół dw óch d y inarek z wczesnego okresu w p ł y wów rzymskich.Duża waga odkryć d o k o n a n y c h w czasie p rac r a to w n ic zy ch na T a r g ó w k u — poleg a na st w ie rd ze n iu po ra z pierw szy na lew ym brzegu Wisły o sadnictw a łuży ckiego z
III
o k resu e p o ki b rą zu oraz na o d k r y c iu n a js ta rsz y ch dyrna- r e k na te r e n ie Mazowsza. Z o d k ry c ie m tych p ry m ity w n y c h piec ów h u tn ic z y ch łączy się r ó wnież re w elacyjne s tw ierd zen ie używania w p i e r w o tn y m h u tn ic tw ie t o p n ik a , u ł a t w i a ją c e go w y ta p ia n ie żelaza z ru d y . Z as tosowany w o d k ry ty ch piecach t o p n ik zalegał dnody-m a r k i 12 c en ty dy-m etr o w ą w arstw ą p rzep alo n eg o wapienia.
W i l a n ó w , p a r k pałacow y. W p a ź d z ie r n i ku 1955 r o k u d o k o n a n o o d k ry c ia dość r o z l e głego c m e n tarz y s k a szkiel et ow ego z X I I —Х1П wieku. B a d an ia p r o w a d z o n e w s p ó ln ie przez CZMiOZ oraz K a t e d r ę A n tro p o lo g ii U n iw e rsy te t u Warszawsk ie go d o p ro w a d ziły do r o z k o p a nia 16 grobó w, bogato w y pos ażonych w p r z e d mioty m etalo w e L
G r o c h ó w , ul. G órnicza 24. Na posesji A. S. Z uzankie w iczów zost ał znaleziony w k w i e tn i u 1956 r. j e d e n grób k u l t u r y grobów kloszowych. Można przypuszczać , że m am y tu do czy nienia z p e r y fe r ia m i c m e n tarz y s k a tej samej k u l tu r y , k tó r e g o j ą d r o zostało p r z e b a dane w lata ch dw udziesty ch p rz ez Wł. A n t o niew icza i Z. P o d k o w iń s k ą. C m en ta rzy s k o ч у - e k s p lo ro w an e prz ez w y m ien io n y c h badaczy l e ży w po b liż u ulicy Górniczej.
K o m i s j a B a d a ń D aw nej W aisz aw y p ro w adziła równie ż p r a c e a rcheolo giczne, k t ó re miały na celu wyjaśn ienie s t o su n k ó w o sa d niczych na te r e n ie Starego i Now eg o Miasta w W arsz awie or az o k reślen ie n a js ta rsz y ch faz osadn iczych na te r e n ie pó źnie jsz ej Warszawy. B a d an ia odbywały się w lic znych p u n k t a c h Starego i Nowego Mia sta (ul. P i w n a 9 i 33, Szerok i D u n a j 9, re jo n kościoła św. Je rzego, ko ścioła N ajśw ię tsze j M arii P a n n y , Ko źla 5. F r e t a 51, R y baki itd.) B a d a n ia d o p ro w a d ziły do od krycia śr edniow iecznej w a rstw y osad n i czej z X IV w ieku na S ta ry m Mieście i z p r z e łomu wiekó w X IV i XV na N o w y m Mieście. P o s zu k iw a n ia os adnictw a p rz ed lo k ac y jn eg o na Nowyin Mieście da ły w ynik neg aty w n y . W y k o py zlo kaliz ow ane przy w alach s tarom iejs kic h pozwoliły ustali ć ich czas p o w s ta n ia na pocz. w ieku XIV. W yniki p ra c Kom isj i B. D. W. zo stały o p u b lik o w an e w lic znych a r ty k u ła c h i osobnych w y d a w n i c t w a c h 2.
A . K e m p i s t y
O D K R Y TA D E K O R A C JA MALA RS KA W K R A K O W I E W K A M IE N IC Y PR ZY UL. ŚW. MARKA 24.
O dkr yc ie i k o n serw acja XVI w. dekoracji m alars kiej fasady krak o w sk ieg o d o m u przy ul. św. M arka 24, należą cego do M uzeum H is to rycznego Miasta K r a k o w a — na le ży do cie k a wych i cennych. P ra c e p r o w a d z o n e są przez k o n s e rw a to ró w P.P . Pra c o w n ie K o n s erw ac ji Za 1 D o k ł a d n e w y n i k i b a d a ń z o s t a ł y o p u b l i k o w a n e p r z e z T . P i ę t k ę i L. K u n i c k ą , „ W i a d o m o ś c i A r c h e o l o * p i t z ' i e " , t . X X I I I , z. I V . 2 S z k i c e S t a r o m i e j s k i e , W a r s z a w a 1 9 5 5 , A. Ś w i e- c l i o w s k a , O n a j d a w n i e j s z e j W a r s z a w i e w ś w i e t l e d o t y c h c z a s o w y c h b a d a ń a r c h e o l o g i c z n y c h . „ W i a d o m o ś c i A r c h e o l o g i c z n e “ , t . X X I I ; Z . T o m a s z e w s k i , M u r y o b r o n n e ś r e d n i o w i e c z n e j W a r s z a w y . „ T y g o d n i k D e m o k r a t y c z n y “ , 1 95 4 , n r 19, s t r . 8 ; Z. T o m a s z e w s k i , B a d a n i a c e g ł y j a k o m e t o d a p o m o c n i c z a p r z y d a t o w a n i u o b i e k t ó w a r c h e o l o g i c z n y c h . „ Z e s z y t y n a u k o w e P o l i t e c h n i k i W a r s z a w s k i e j “ , 1955 , n r 11.
