Aleksander Jaśkiewicz
Spalony kościół w Białej Górnej (pow.
kłobucki)
Ochrona Zabytków 17/3 (66), 62-64
bowiem zachowanie m ateriału danego elem entu w jego dotychczasowej s tru k turze, a zatem realizację podstawowej zasady obowiązującej w nowoczesnej p ra k tyce konserw atorskiej, zapew nia szybkość w realizacji, w ykluczając zarazem nie bezpieczeństwo naruszenia stateczności innych elem entów konstrukcyjnych, przy czym koszt jej stosow ania jest czterokrotnie niższy od kosztu tradycyjnej m etody wym iany w ątku. Można zatem przypuszczać, że zalety te przyczynią się do upow szechnienia tej metody w p raktyce konserw atorsko-budow lanaj, w w ypadku po dobnego rodzaju zniszczeń.
Na podstawie m ateriałów PKZ Oddziału K rakow skiego opracowała Maria D ayczak-Domanasiewicz
SPALONY KOŚCIÓŁ W BIAŁEJ GÓRNEJ (POW. KŁOBUCKI)
Los większości nie zachowanych zabytków kultow ego budow nictw a d rew n ia nego podzielił m odrzewiowy kościół parafialny p. w. św. S tanisław a bpa w Białej G órnej (pow. kłobucki), ulegając pożarowi w d niu 20 października 1962 r. P rz y czyną pow stania pożaru była w adliw a instalacja elektryczna, co sta je się ostatnio pow tarzającym się zjaw iskiem i wym aga zwrócenia baczniejszej uwagi na stan instalacji w zabytkow ych obiektach drew nianych *.
Spalony obecnie kościół został wzniesiony w 1713 r. z inicjatyw y proboszcza bialskiego, ks. A dam a Kobyłkiewicza, o czym świadczył napis n a tęczy: A e d ifi
catum A nno Dni 1713 die vero 15 Jułii X. A. K. P. B., a konsekrow any w r. 1746 2.
Kościół był w ielokrotnie odnaw iany w X IX w. (gruntownie w 1858 i 1875 r.) oraz w latach 1927 i 1952, a także powiększany przez przedłużenie naw y o ok. 2.80 m k u izachodowi, ja k rów nież dodanie przy niej fcnucht od południa i zachodu w la
tach 1924—25 '(il. 1) 3.
Orientow any, o k o nstrukcji zrębowej, oszalowany z w yjątkiem prezbiterium (il. 2), kościół był budow lą jednonaw ow ą z węższym, trójfoociznie zam kniętym prezbiterium , do którego przylegała od północy zakrystia z nowszym p rzed sionkiem (il. 1). Kościół posiadał nad naw ą i prezbiterium w spólny dach d w u spadow y z zachow aną więźbą pierw otną o konstrukcji storczykow ej, k ry ty gon tem i zwieńczony czworoboczną wieżyczką n a sygnaturkę, podzieloną zadasze niem na dw ie kondygnacje (il. 3). W kościele zachowane było pięcioro odrzwi z drzw iam i klepkow ym i i okuciam i z czasu b u d o w y 4. We w nętrzu, przykrytym stropem płaskim , naw ę od prezbiterium oddzielał półkolisty łuik tęczowy z n a p i sem fundacyjnym , w sparty na kolum nach toskańskich (il. 4, 6). W sparty na czte rech słupach chór muzyczny o prostym parapecie pochodził w ostatnio zacho w anej postaci z czasu przedłużenia naw y (il. 5).
W raz z budowlą uległo zniszczeniu w artościow e wyposażenie w nętrza, na k tó re składały się m. in.: późnobarofcowy o łtarz główny, złocony w 1716 r. (11. 4), z obrazem przedstaw iającym p atro n a kościoła5, dw a ołtarze boczne, pochodzące ;z czasu budowy, lecz częściowo przerobione w latach późniejszych (il. 6), roko kowa am bona z II poł. X V III w., przerobiona w I poł. XX w. przez podwyższe nie p ara p e tu i usunięcie baldachim u, którego fragm entam i dekoracji ozdobiono obudowę nowych schodków (il. 6)6 oraz późnobarokowa chrzcielnica drew niana z XV III w. (il. 4), obrazy i rzeźby.
Ocalała natom iast w olno stojąca na południe Od prezbiterium kościoła dzw on nica drew n ian a o konstrukcji słupow ej, oszalowana w dolnej części, z nam iotowym dachem krytym blachą, pochodząca zapewne rów nież z X V III w . (il. 2, 3).
S trata jeszcze jednego zabytkowego kościoła drew nianego, których liczba d o t kliw ie uszczupliła się już n a skutek pożarów, nakazuje przedsięwziąć skuteczne środki zaradcze d la zapew nienia bezpieczeństwa przeciwpożarowego obiektom w zniesionym z m ateriałów ni ©ogniotrwałych.
A leksander Jaśkiew icz 1 W [ a n d a] T [o m i c k a ] . , Łagiew niki W ielkie — spalenie drewnianego koś cioła. „Ochrona Z abytków ” XV, <(1962), n r 2 (57), s. 78—80.
2 W. S m o l a r к i e w i с z к s., Parafia i kościół w Białej, Częstochowa 1932, s. 23.
3 T e r e s a M a ł k o w s k a - H o l c e r o w a, J a d w i g a M a ń k o w s k a - J u r c z a k o w a , Powiat kłobucki. „Katalog Zabytków Sztuki w Polsce”, t. VI, z. 7, W arszaw a 1963, s. 1.
4 J.W., s. 1—2.
6 Repr. j.w., il. 50; tam że bliższe dane, s. 2.
ü Repr. jw ., il. 35, n a sk u tek przestaw ienia klisz, błędnie opatrzona podpisem dotyczącym ilustracji sąsiedniej.
1. Biała Górna. Kościół parafialny p. w. śiw. Stanisław a bpa. Rzut poziomy — konturem pustym oznaczono p rzy budówki z la t 1924—25. Pom iar: m gr inż. S ta nisław Niemkiawicz i inż. M arian W itek, opr graficzne autora (fot Zenon Baruch, Muzeum
w Częstochowie)
2. Biała Górna. Kościół parafialny p. w. św. Stanisław a bpa. Widok ogólny od ipołudniowe- go-wschodu w raz z dzwonnicą (fot. A rchi w um paraf, w Białej
G órnej)
3. Biała Górna.. Kościół p arafialn y p. w. św. Stanisław a bpa. Widok ogólny od południa w raz z dzw onnicą (fot. A rchiw um p a raf. w
4. Biała Górna. Kościół p arafialny ip. w. św. Stanisław a bpa. W nę trze, w idok na p rezb i terium z ołtarzem głów nym, am boną i chrzciel nicą (fot. Archiwum paraf, w Białej Górnej)
5. Biała Górna. Kościół p arafialny p. w. śiw. Stanisław a 6. Biała Górna. Kościół parafialny p. w. św. Stanisław a bpa. W nętrze, widok na chór muzyczny, (fot. A rchi- bpa. W nętrze, widok częściowy naw y i prezbiterium wum paraf, w Białej Górnej) z północnym ołtarzem bocznym przy tęczy i amboną
