Anna Wasilewska
Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
PODZIA£ DOCHODÓW W ZALE¯NOCI OD ICH POZIOMU I RÓDE£ UZYSKIWANIA
RELATIONSHIPS BETWEEN THE DISTRIBUTION OF PERSONAL INCOMES AND BOTH THEIR LEVEL AND SOURCES
S³owa kluczowe: struktura dochodów osobistych, akumulacja, spo¿ycie Key words: personal income structure, accumulation, consumption
Synopsis. Przedstawiono kszta³towanie siê akumulacji i spo¿ycia w gospodarstwach zró¿nicowanych pod wzglêdem poziomu i struktury dochodu osobistego.
Wstêp
Dochód osobisty rodziny rolnika podlega podzia³owi na spo¿ycie i akumulacjê. W krótkim okresie zwiêkszenie jednego sk³adnika powoduje zmniejszenie drugiego. W d³ugim okresie zale¿noæ ta mo¿e byæ inna, poniewa¿ zwiêkszona akumulacja najczêciej przyczynia siê do wzrostu dochodu rolniczego, a to prowadzi zwykle do wzrostu konsumpcji.
y p u r g a n w t s r a d o p s o g
³ a i z d o P . 1 a l e b a T
a w t s r a d o p s o
Gdochodach otrwale
³ a i z d UwDO R
D 1 Symbol y p u r g d o
p Liczba w t s r a d o p s o
g Przeciêtnypoziom o g e t s i b o s o u d o h c o
d[z/³gospodarstwo] h
c y z s
¿ i n j a NgrupaA)
( DRujemny
% 0 5 - 00,1-80% 5owy¿ej80% P
1 A2 A3 A4 A
0 23 33 23
6 1 9 7473 9554 9356 8 h
c y n t ê i c e z r PgrupaB)
( DRujemny
% 0 5 - 00,1-80% 5owy¿ej80% P
1 B2 B3 B4 B
39 85 421
3 5 0 7 23018 25708 24764 2 h
c y z s
¿ y w j a NgrupaC)
( DRujemny
% 0 5 - 00,1-80% 5owy¿ej80% P
1 C2 C3 C4 C
2 17 29 5
983 9 64029 87530 9
1DRoznaczadochódrolniczy,aDOdochódosobisty
Wed³ug Wiatraka [1982] proces oraz tempo wzrostu akumulacji i konsumpcji spe³niaj¹ ró¿n¹ rolê spo³eczno-ekonomiczn¹ w procesie produkcji i podzia³u (realizacji) dochodów, ale s¹ cile ze sob¹ zwi¹zane. Jeli spo¿ycie okrela warunki bytowe rodzin ch³opskich, to akumulacja warunkuje reprodukcjê i proces dalszej intensyfikacji rolnictwa. Znajduje to z kolei odzwiercie- dlenie w wysokoci osi¹ganych dochodów i ich czêci przeznaczonej na spo¿ycie.
W artykule przedstawiono rozmiary akumulacji i spo¿ycia w badanych gospodarstwach oraz podjêto próbê odpowiedzi na pytanie na ile wielkoci te s¹ zró¿nicowane w zale¿noci od poziomu i struktury uzyskiwanych dochodów. Badaniami objêto 335 gospodarstw indywidu- alnych, prowadz¹cych nieprzerwanie rachunkowoæ roln¹ dla potrzeb Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ¯ywnociowej w latach 1996-2000. Pogrupowano je wed³ug poziomu uzyskiwanego dochodu osobistego, a nastêpnie udzia³u dochodu rolniczego w dochodzie osobistym (tab. 1).
Wyniki badañ
Na akumulacjê, zgodnie z metodyk¹ IERiG¯, sk³ada siê ró¿nica wartoci maj¹tku, zmiany wartoci zapasów i posiadanych rodków finansowych, a tak¿e zmiany kwoty nale¿noci. W tym ujêciu akumulacja dodatnia oznacza wzrost wartoci maj¹tku, ujemna za jego zmniejszenie (dekapitalizacjê zasobów maj¹tkowych). W momencie wyst¹pienia akumulacji ujemnej mo¿na mówiæ o tzw. przejadaniu maj¹tku [Klepacki 1997]. W tabeli 2 przedstawiono wysokoæ aku- mulacji w badanych gospodarstwach w latach 1996-2000.
Zjawisko dekapitalizacji maj¹tku mia³o miejsce we wszystkich gospodarstwach grupy o naj- ni¿szych dochodach osobistych. Najwiêkszy spadek wartoci maj¹tku obserwowano w gospo- darstwach A4, w których dekapitalizacja ³¹cznie za lata 1996-2000 wynosi³a prawie 40 tys. z³.
Spadek wartoci maj¹tku obserwowano równie¿ w gospodarstwach uzyskuj¹cych prze- ciêtne dochody osobiste, a sporód nich najbardziej zmniejszy³a siê wartoæ maj¹tku gospo-
o w t s r a d o p s o g /³ z w 0 0 0 2 - 6 9 9 1 h c a t a l w h c a w t s r a d o p s o g h c y n a d a b w a j c a l u m u k A . 2 a l e b a
Tcenybie¿¹ce) (
a t a
L PoziomakumulacijwgospodarstwachoudzialeDRwDO[z]³ )
1 A ( y n m e j u R
D do50% (A2) 50,1-80% (A3) pow.80,1 (A4) rednio h
c y z s
¿ i n j a n h c y t s i b o s o h c a d o h c o d o a w t s r a d o p s o G
6 9 9 1997 1998 1999 12000
1 2 5 2
4782
5730
6694
5077
3 3 3 1
2704
4238
5474
5180
2 0 0 4
3820
4514
6775
5944
3 5 9 3
8942
8244
0643 1
7963
0 1 5 2
3792
4848
6358
5482
h
c y n t ê i c e z r p h c y t s i b o s o h c a d o h c o d o a w t s r a d o p s o G
6 9 9 1997 1998 1999 1000 2
4 2 7 1438 3272 3
420 9 3 7
9 0 1 2306 1
851 9 4 9 3
1031
9 2 4 2623 1
264 8 3 0 4
7
1 0 4 2966 1
2043
6181 1 4 0 5
2 3 2 2394 1
888 8 8 1 4
1239
h
c y z s
¿ y w j a n h c y t s i b o s o h c a d o h c o d o a w t s r a d o p s o G
6 9 9 1997 1998 1999 1000 2
2 7 9 5 22344 2653 8 6 3 2 14585 2
1 7 0 7 38351 28304 20332 237441
4 5 6 9 45813 37796 39966 26088 6
1 7 9 2 42004 39888 25105 252941 .
1 il e b a t w k a j : o
³ d ó r
darstw B4. Wyj¹tek w grupie stanowi³y gospodarstwa B1, których maj¹tek ³¹cznie wzrós³ w badanych latach o 3049 z³. Natomiast wszystkie gospodarstwa o najwy¿szych dochodach (z wyj¹tkiem roku 1998 w gospodarstwach C2) odnotowywa³y przyrost wartoci maj¹tku.
Istnia³a dodatnia wspó³zmiennoæ miêdzy poziomem uzyskiwanego dochodu (wspó³czyn- nik korelacji r = 0,97, 0,85, 0,71, 0,88, 0,96) oraz udzia³em dochodu rolniczego w dochodzie osobistym (r = 0,95, 0,81, 0,82, 0,87, 0,95) a akumulacj¹, co oznacza, ¿e wy¿sz¹ sk³onnoæ do zwiêkszania maj¹tku (inwestycji) przejawiali rolnicy z gospodarstw o wy¿szym poziomie do- chodów oraz wy¿szym w nich udziale dochodów z rolnictwa.
Na rysunku 1 przedstawiono udzia³ akumulacji w dochodach osobistych badanych gospo- darstw. W badanym okresie akumulacja w gospodarstwach uzyskuj¹cych najni¿sze i przeciêt- ne dochody osobiste by³a ujemna, co oznacza, ¿e spo¿yciu podlega³y nie tylko uzyskiwane dochody, ale równie¿ przejadano maj¹tek gospodarstw. Wyj¹tek stanowi³ rok 1996 oraz w przypadku B1 równie¿ 1997, w którym akumulacja by³a dodatnia, stanowi¹c od 8 do 14%
uzyskanego dochodu.
W gospodarstwach o dochodach najwy¿szych akumulowano od 22 do 62% dochodu osobi- stego. Tendencje by³y takie, ¿e im wiêksza czêæ dochodu pochodzi³a z rolnictwa, tym wiêksz¹ czêæ dochodu osobistego przeznaczano na akumulacjê. Udzia³ akumulacji uzale¿niony by³ od wysokoci uzyskiwanego dochodu osobistego (r = 0,55; 0,53, w 1998 r. wp³yw by³ nieistotny 0,21; 0,15) oraz udzia³u dochodu rolniczego w dochodzie osobistym (r = 0,52; 0,48 w 1998 r. wp³yw by³ nieistotny 0,17; 0,13). Wspó³zmiennoci te w badanym okresie by³y coraz ni¿sze, co wynika³o z faktu, i¿ w coraz wiêkszym stopniu pieni¹dze na inwestycje pochodzi³y z zaci¹ganych kredytów.
Istnia³a istotna dodatnia wspó³zmiennoæ pomiêdzy poziomem spo¿ycia i uzyskiwanego do- chodu (wspó³czynnik korelacji r = 0,44; 0,41; 0,46; 0,60; 0,48) oraz udzia³em dochodu rolniczego w dochodzie osobistym (r = 0,40; 0,31; 0,30; 0,54; 0,39), co oznacza³o, i¿ w gospodarstwach uzyskuj¹- cych wy¿szy poziom dochodów oraz wy¿sz¹ czêæ dochodów z rolnictwa wy¿sze by³o spo¿ycie.
Najni¿sze spo¿ycie na 1 cz³onka rodziny (tab. 3) przypada³o na osobê w gospodarstwach grupy A3, rednio w roku oko³o 3700 z³. W badanym okresie w tej grupie zaobserwowano wzrost spo¿ycia o 2%.
Rysunek 1. Udzia³ akumulacji w dochodach osobistych badanych gospodarstw w latach 1996-2000
ród³o: jak w tabeli 1.
$ $ $ $ % % % %
A1 A2 A3 A4
0 0 0 2 - 6 9 9 1 h c a t a l w e i n i z d o r w ê b o s o 1 a n m e
³ ó g o a i c y
¿ o p s æ
o k l e i W . 3 a l e b a
Tcenysta³ez2000r).* (
a t a
L Spo¿yciewgospodarstwachoudzialeDRwDO[z]³ )
1 A ( y n m e j u R
D do50%(A2) 50,1-80%(A3) pow.80,1(A4) rednio h
c y z s
¿ i n j a n h c y t s i b o s o h c a d o h c o d o a w t s r a d o p s o G
6 9 9 1997 1998 1999 12000
o i n d e r
2 , 1 9 0 4451,0 4064,5 4059,8 3473,5 4958,6 3
8 , 2 6 5 4549,7 4647,0 42838,8 0 , 2 5 1 5188,3 4
3 , 9 9 8 3915,2 3920,0 3114,7 3978,9 3738,7 3
0 , 8 0 1 5042,9 5686,6 45273,1 0 , 1 6 8 4998,9 4
8 , 4 4 2 4336,5 4251,6 4052,0 3552,4 44014,1 h
c y n t ê i c e z r p h c y t s i b o s o h c a d o h c o d o a w t s r a d o p s o G
6 9 9 1997 1998 1999 12000
o i n d e r
4 , 9 2 6 7940,9 7154,3 9463,8 4339,5 8154,4 7
7 , 5 9 8 45246,7
8 , 6 3 2 5401,4 5339,8 5220,3 5
2 , 0 9 8 4131,9 5229,7 5902,8 5694,9 55345,1
6 , 9 7 6 5124,8 6056,9 6005,2 7698,8 6274,7 6
0 , 7 3 0 5362,9 5396,0 5709,9 55653,1 9 , 1 2 4 5 h
c y z s
¿ y w j a n h c y t s i b o s o h c a d o h c o d o a w t s r a d o p s o G
6 9 9 1997 1998 1999 1000 2rednio
6 , 2 0 2 8971,9 8478,2 8959,9 8886,6 8699,5 8
6 , 5 5 2 98488,1
3 , 1 8 0 92378,0 110241,1 9 , 8 4 7 9
5 , 2 6 0 8710,3 8845,0 8482,7 0 19774,3
6 , 3 3 1 9
8 , 0 1 4 8697,1 8874,0 8754,9 0 19797,4
3 , 4 5 2 9 h c y n j y c p m u s n o k g u
³ s u i w ó r a w o t n e c u t s o r z w a k i n
a k s w
¹ c o m o p a z o n o i n l a e r u y n e c
*ród³o:jakwtabeil1.
0 0 0 2 - 6 9 9 1 h c a t a l w m e
³ ó g o u i c y
¿ o p s w o g e n l a r u t a n a i c y
¿ o p s
³ a i z d U . 4 a l e b a T
a p u r
Gospodarstw
g Udzia³spo¿ycianaturalnegowlatach[%] Zmianaudzia³u a i c y
¿ o p sturalnego a
nwpunktach h c y w o t n e c o r 6 p
9 9
1 1997 1998 1999 2000 h
c y z s
¿ i n j a n h c a d o h c o d o a w t s r a d o p s o G
1 A2 A3 A4 AA
5 , 2 22,4 26,1 28,9 13,4 2
0 , 8 11,8 25,5 215,8 6 , 1 2
4 , 6 19,0 10,1 24,7 18,5 1
5 , 5 17,8 10,9 213,6 0 , 8 1
9 , 4 15,4 18,9 115,1 3 , 6 1
6 , 7
7,0
7,2
3,8
7,1
h
c y n t ê i c e z r p h c a d o h c o d o a w t s r a d o p s o G
1 B2 B3 B4 BB
0 , 87,8 19,0 17,4 17,9 1
1 , 7,5 5 17,0 16,5 15,9 1
1 , 4,9 3 14,4 13,9 13,9 1
7 , 3,6 2 13,1 12,7 12,6 1
8 , 3,4 2 13,2 112,1 5 , 2 1
2 , 4
5,4
5,8
5,3
5,4
h
c y z s
¿ y w j a n h c a d o h c o d o a w t s r a d o p s o G
2 C3 C4 CC
5 , 9,9 80,9 110,1
6 , 8,7 90,0 19,7
5 , 6,3 7,7 7,5 7
2 , 6,7 6,9 6,8 6
9 , 5,5 6,4 6,4 6
6 , 3
2,4
4,5
3,7
.
1 il e b a t w k a j : o
³ d ó r
Najwy¿sze spo¿ycie na 1 osobê mia³o miejsce w gospodarstwach grupy C3, by³o to spo¿ycie na poziomie 9750 z³ rocznie (w stosunku do roku 1996 wyst¹pi³ w tej grupie wzrost spo¿ycia o 11%).
Spadek spo¿ycia w przeliczeniu na 1 osobê mia³ miejsce w badanych latach wy³¹cznie w gospodarstwach grupy A4, by³ to spadek o 5%, natomiast najwy¿szy wzrost spo¿ycia (o 21%) w stosunku do roku 1996 zaobserwowano w gospodarstwach grupy C4.
Cech¹ charakterystyczn¹ gospodarstw indywidualnych jest to, i¿ czêæ produktów wytwo- rzonych w procesie produkcji przeznaczana jest do spo¿ycia w gospodarstwie domowym, stanowi¹c tzw. spo¿ycie naturalne. Udzia³ spo¿ycia naturalnego w spo¿yciu ogó³em przedsta- wiono w tabeli 4. W badanych latach we wszystkich grupach gospodarstw obserwowano systematyczny spadek udzia³u spo¿ycia naturalnego w spo¿yciu ogó³em. Najwiêkszy spadek, w wysokoci 7 pp., mia³ miejsce w gospodarstwach uzyskuj¹cych najni¿sze dochody (grupa A). Wyj¹tek stanowi³y gospodarstwa A4, w których udzia³ ten zmala³ o 3,8 pp.
W gospodarstwach uzyskuj¹cych dochody przeciêtne udzia³ spo¿ycia naturalnego zmniej- szy³ siê rednio o 5,4 pp., natomiast w gospodarstwach o najwy¿szych dochodach spadek by³ najni¿szy w badanej populacji, wynosi³ on od 2,4 do 4,5 pp.
Podsumowanie i wnioski
1. W wiêkszoci badanych gospodarstw mia³a miejsce dekapitalizacja maj¹tku. Wyj¹tek sta- nowi³y gospodarstwa uzyskuj¹ce najwy¿sze dochody (bez wzglêdu na ich ród³o) oraz sporód uzyskuj¹cych dochody przeciêtne te, których dochody rolnicze by³y ujemne. Sze- rzej przeprowadzone badania wskazuj¹, ¿e by³y to gospodarstwa, których powierzchnia by³a wy¿sza ani¿eli 30 ha oraz gospodarstwa 3-hektarowe, które generowa³y dochody tylko spoza rolnictwa.
2. Wzrost poziomu dochodu osobistego umo¿liwia³ zwiêkszenie spo¿ycia przypadaj¹cego na 1 osobê w rodzinie (dwukrotna ró¿nica w poziomie spo¿ycia pomiêdzy skrajnymi grupami), lecz na spo¿ycie przeznaczano mniejsz¹ czêæ tego dochodu.
3. We wszystkich badanych grupach nastêpowa³ spadek udzia³u spo¿ycia naturalnego w spo¿yciu ogó³em, który mo¿e wiadczyæ o uniezale¿nianiu siê gospodarstwa domowego od gospodarstwa rolnego.
Literatura
Klepacki B. 1997: Produkcyjne i ekonomiczne przystosowania gospodarstw prywatnych do zmian warunków gospodarowania. Wydawnictwo SGGW. Warszawa.
Klepacki B. 1997: Teoria zmian w przedsiêbiorstwie rolniczym. [W:] Gospodarstwo rolnicze wobec wymogów wspó³czesnego rynku i Unii Europejskiej. Wydawnictwo SGGW, Warszawa.
Manteuffel R. 1981: Ekonomika i organizacja gospodarstwa rolniczego. Wydanie II. Pañstwowe Wydawnictwo Rolnicze i Lene, Warszawa.
Stañko S. 1998: Poziom i zró¿nicowanie dochodów ludnoci u¿ytkuj¹cej gospodarstwa rolne w latach 1992- 1996. [W]: Dochodowe zró¿nicowanie rodzin ch³opskich i jego tendencje w gospodarce rynkowej w Polsce.
Wydawnictwo SGGW, Warszawa.
Wasilewska A. 2004: Poziom i struktura dochodu osobistego a organizacja i wyniki ekonomiczne gospodarstw indywidualnych. Rozprawa doktorska wykonana w Katedrze Ekonomiki i Organizacji Gospodarstw Rolni- czych SGGW. Warszawa.
Wiatrak A.P. 1982: Dochody i akumulacja w gospodarce ch³opskiej. PAN, Warszawa.
Wiatrak A.P. 2003: Poziom i zró¿nicowanie dochodów ludnoci rolniczej w Polsce w latach 1998-2000. [W:]
Nierównoci spo³eczne a rozwój gospodarczy. Zarys problematyki. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskie- go. Rzeszów.
Zarzecki J. 1996: Sytuacja dochodowa rolnictwa ch³opskiego w okresie rynkowej transformacji gospodarki. Wie
i Rolnictwo, nr 2.
Zegar J.S. 1999: Ludnoæ rolnicza i gospodarstwa ch³opskie w wietle Powszechnego Spisu Rolnego 1996 roku.
Studia i Monografie, nr 88. IERiG¯, Warszawa.
Summary
The paper presents the accumulation and consumption in private family farms in relation to the level and structure of their incomes.
Most of investigated farms was characterised by capital consumption. The exception were the farms with the highest incomes and some farms which achieved average level of personal incomes but at the same time had negative farm incomes. The increase of personal income also led to consumption increase per capita.
Moreover the consumption of richest farms was twice higher than the poorest ones. In addition the decline of self-provision share in total consumption was characteristic of all groups of investigated farms. It shows growing independence of rural household on the farm.
Adres do korespondencji dr in¿. Anna Wasilewska Katedra Ekonomiki i Organizacji Gospodarstw Rolniczych SGGW ul. Nowoursynowska 166 02-787 Warszawa tel. (0 22) 59 342 25 e-mail: wasilewskaa@alpha.sggw.waw.pl
