EQ
]Z3!E!>narlct
J Q B i r
A N A L Y S EM A A R T 2014
Nieuwbouw voor psychogeriatrische bewoners te Zwolle
Tussen de mensen
Niet m e e r a a n d e rand v a n de s t a d
w o n e n , m a a r t u s s e n de m e n s e n die j e
v a n a f het balkon voorbij ziet k o m e n e n
met a a n l o o p v a n m e n s e n uit je eigen
buurt. D a t is w a t w e d e m e n t e r e n d e
o u d e r e n t o e w e n s e n . In Z w o l l e is d a t in
praktijk gebraoht.
Tekst: Dirk Dubbeling
Analyse; Huls Bouwkostenmanagement
Zwolle heeft sinds kort enkele nieuwe kleinschalige woongebouwen voor psychogeriatrische bewoners. Een daarvan, Wilhelmina van Sonsbeeck, ontworpen door architect Henk de Velde in opdracht van zorginstelling IJsselheem, is een klassiek ogend staaltje van bak-steenarchitectuur en een ode aan de stijl van de Amsterdamse School. Het ligt aan een open binnenterrein, vrijstaand tussen twee grote gezichtsbepalende gebouwen: een voormalig negentiende-eeuws ziekenhuispand dat nu dienst doet als kunstacademie en een middelbare school.
Aanleiding voor de nieuwbouw was de sloop van ziekenhuis Weez-enlanden waar een grote psychogeriatrische afdeling was geves-tigd. "De nieuwe filosofie is dat mensen met dementie in groepjes in de wijken moeten kunnen wonen, liefst in hun eigen wijk en niet meer aan de rand van de stad in een groot gebouw. Via een prijs-vraag hebben wi] de opdracht voor nieuwbouw op twee van die lo-caties gekregen."
Opzet en indeling
Het gebouw bestaat uit twee bijna haaks op elkaar staande vleugels die samen een L-vormige plattegrond vormen. Beide vleugels gren-zen aan het binnenterrein. De entree is iets naar binnen gelegd en bevindt zich naast de hoek waar de twee vleugels bij elkaar komen. Eenmaal binnen kom je eerst in de hal met een vide en aansluitend in een binnentuin van waaruit de trap en de lift bereikbaar zijn. Rechts van de ingang liggen een aantal kantoorkamers en een mul-tifunctionele ruimte. De linkervleugel op de begane grond huisvest in zorgtermen een 'woning': aan weerszijden van een gang liggen in het totaal zeven eenpersoonskamers met elk een badkamer. De be-woners van de woning delen een gezamenlijke woonkamer met open keuken en een balkon. Ze kijken daar uit op de voorbijko-mende scholieren en studenten. Daarnaast zijn op de gang een lin-nenkamer, berging en een technische ruimte te vinden. Het gebouw telt drie woonlagen en in beide vleugels bevinden zich verdeeld over de eerste en tweede verdieping nog vier woningen van gelijke opzet. Er wonen in het totaal vijfendertig bewoners. Aan de uitein-den van beide vleugels bevindt zich een inpandig trappenhuis als vluchtroute.
Het gebouw heeft een aantal extra voorzieningen. Overal zijn hoge plinten aangebracht om de muren te beschermen tegen de
voeten-steunen van rolstoelen. Elke kamer heeft een terugliggende entree zodat er op de gang voldoende ruimte is om met een rolstoel te ma-noeuvreren. De ramen in de kamers zijn laag geplaatst zodat de be-woners ook vanuit hun bed naar buiten kunnen kijken. Een klein deel van de linkervleugel staat vrij dicht op de tegenoverliggende school en van de kamers die daar liggen zijn de ramen zoveel mo-gelijk naar buiten geplaatst, zodat de bewoners vanuit de ontstane nis schuin naar het plein buiten kunnen kijlcen. De lange gevel van de linkervleugel eindigt in een afgeschuinde hoek en de op die hoek gelegen kamers hebben een zijraam gekregen. Ook al zullen de be-woners waarschijnlijk niet bewust voor het raam gaan zitten, het uit-zicht zorgt wel voor prikkels.'
Interieur met herkenbare kleuren
Over het interieur heeft De Velde uitgebreid met het personeel ge-sproken. "We zijn diverse malen bij elkaar gelcomen om over de vloer- en wandafwerking te overleggen. Elke woning - dus een groep kamers met een gemeenschappelijke woonkamer en keuken -heeft een andere kleur voordeur en een andere kleur vloerbedekking gekregen. Zo herkennen de bewoners hopelijk hun eigen ver-trouwde omgeving. Voor deze doelgroep mogen op de vloeren geen contrasterende kleuren worden toegepast omdat ze die als belem-mering kunnen opvatten. Zwarte blokken of lijnen ervaren ze als barrières. Pastelkleuren geven daarentegen weer te weinig contras-ten en te weinig impulsen. Er moet wel herkenning zijn." Grote glas-vlakken kunnen op sommige plekken eveneens verwarring wekken. "Aan het einde van de gangen wilden we een glazen gevel aanbren-gen, zodat de gangen voldoende daglicht zouden vanaanbren-gen, maar de bewoners zouden dat als een uitgang kunnen opvatten. Om toch voldoende daglicht binnen te laten, is besloten om er diffuus glas te plaatsen."
Gevel in stijl Amsterdamse School
"Om te voorkomen dat het gebouw zou wegvallen tussen de twee grotere belendende gebouwen, koos ik voor opvallende baksteenar-chitectuur en heb ik hogere verdiepingen ontworpen dan gebruike-lijk voor een gebouw als dit. We hebben twee variaties van één steen in Hilversums formaat toegepast, een roodbruine strengpers-steen, maar de ene variant is bezand en daardoor ruw en de andere steen is glad, waardoor deze wat lichter oogt. Met de kleur geel zijn we in de buurt gebleven van de kleuren van de omliggende gebou-wen. De opdrachtgever wilde in de gevel vooral individualiteit tot
'Een gebouw moet ook voor
vol-gende generaties bruikbaar zijn'
uiting laten komen, bijvoorbeeld door elke beukmaat met een an-dere gevel te accentueren. Maar als je je moet meten met grote ou-dere gebouwen pakt dat niet goed uit. We hebben wel de gevel kunnen opdelen door details die toch wat van elkaar verschillen, dankzij variatie in de kozijndiktes. Een deel van de kozijnen is voor de gevel geplaatst. Dat biedt zowel meer ruimte binnen als afwisse-ling in de gevel. Tevens hebben we verschillende metselverbanden
M A A R T 2 0 1 4 A N A L Y S E [7J3TJ23marl«t[n
Architect Henli de Veide: "De opdrachtgever begreep direct waarom ilc het zo wilde aanpal&en. toegepast en ons laten inspireren door de baksteenarchitectuur van
de Amsterdamse School." Het gebouw heeft dan ook rondom mooi afgewerkte geveis waarin meerdere metselverbanden zijn toege-past. Zo zijn in een van de voorgevels afwisselende motieven van horizontaal en verticaal geplaatste baksteen te zien. Boven en tus-sen diverse raampartijen zijn bakstenen verticaal geplaatst. De blinde gevels aan beide korte zijden van het gebouw hebben een ruitvormig metselverband gekregen, waarvan het motief wordt ge-vormd door licht naar voren springende bezande steen.
Omdat aan de achterzijde van het gebouw koopwoningen komen, heeft de achtergevel ook extra aandacht gekregen, met dezelfde ko-zijnen als aan de voorzijde, maar met wat minder details in de gevel. De tuinen van de woningen en de parkeerplaatsen grenzen straks aan de achtertuin van het zorggebouw. De parkeerplaatsen komen echter anderhalve meter verdiept te liggen, zodat de auto's uit het zicht staan en de groene ruimte tussen het gebouw en de woningen groter zal ogen.
De Velde heeft extra energie gestoken in de entree. "Die oogt best spectaculair", zegt hij niet zonder trots. "Omdat je het gebouw langs de gevels nadert, wilde ik de entree duidelijk zichtbaar maken vanaf de toegangsweg. Ik heb hem geaccentueerd met een brede halfronde erker over de twee bovenverdiepingen, afgewerkt met verticaal geplaatste baksteen. Een goede manier om deze gevel zijn ronding te geven."
De opdrachtgever had voorkeur voor een kap op het gebouw, maar dat zou volgens De Velde de gevel verlagen ten opzichte van de an-dere gebouwen. "De daketage is een volledige verdieping gewor-den met aan de voorzijde van de linkervleugel verticaal geplaatste pannen en aan de rechtervleugel metselwerk. Ook aan de achter-zijde is deze combinatie toegepast. De opdrachtgever begreep direct waarom ik het zo wilde aanpakken."
Kosten
De gevel is ondanks het fraaie metselwerk volgens De Velde niet zo heel veel duurder geworden. "De verdiepingen zijn hoger dan stan-daard, dat vergt extra metselwerk. Baksteen is voor bouwbedrijven zo'n ingeburgerd bouwmateriaal, dat juist andere materialen en het arbeidsloon daarvoor duurder zouden uitpakken. Van een vierkante meter metselwerk weet elke aannemer wat dat kost, inclusief varia-tie in metselverbanden. Ook het verticale pannendak is niet duurder dan een schuin pannendak. De uit de gevel stekende kozijnen zijn daarentegen wel duurder. Er moet lood worden aangebracht en aan de binnenzijde is extra timmerwerk nodig. Het is niet heel eenvou-dig, maar voor een aannemer ook niet onbekend."
Toekomstgeoriënteerd
"Het meest geslaagde aspect is voor mij dat de opdrachtgever en de gebruikers blij zijn met het gebouw en dat het gebouw zich inder-daad prima voegt in zijn omgeving", stelt De Velde vast. "Een ge-bouw is pas echt duurzaam als het voor volgende generaties ook bruikbaar is. Het moet er goed uitzien en de gebruikers en bewoners moeten zich er prettig voelen. Het moet aansluiten op de omgeving. Dit gebouw is te verbouwen tot afzonderlijke appartementen. Dat verzoek zat in de opdracht. We hebben een beukmaat aangehouden van tweemaal 3.90 meter. Halverwege de beuk staan nu niet-dra-gende wanden en als je die ertussenuit haalt kunnen die ruimtes verbouwd worden tot appartementen."
De Velde Architecten Marktgang 6 8261 AL Kampen Tel. (038) 3326286 www.develde.nl
