1. Wprowadzenie
Na przestrzeni rozwoju spoïecznoĂci ludzkich – od jednostki, poprzez rodzinÚ, klan, dynastiÚ, rasÚ, plemiÚ, narodowoĂÊ, naród, pañstwo, aĝ po integracjÚ regionu Ăwiata (jak Unia Europejska) – celem byïo osiÈgniÚcie wyĝszego statusu ĝyciowego i za- pewnienie sobie bezpieczeñstwa. Obecny status Tajwanu okreĂliÊ moĝna jako fazÚ przejĂciowÈ miÚdzy narodem a pañstwem.
Na Ăwiecie istnieje wiele obszarów znajdu- jÈcych siÚ w podobnej sytuacji jak Tajwan, nieuznawanych za pañstwa suwerenne.
Stosunki miÚdzy sÈsiadami z obu stron CieĂniny Tajwañskiej od dawna stano- wiÈ waĝny problem zarówno dla ludnoĂci i rzÈdów Chin, jak i Tajwanu, istotny takĝe w kontekĂcie caïej Azji. Stosunki te datujÈ siÚ od poczÈtku XIII wieku i na przestrzeni dziejów przyniosïy wiele sporów i konflik- tów miÚdzy obiema stronami. Obok wpïywu na niestabilnoĂÊ spoïecznÈ i kulturalnÈ, sto- sunki te wywierajÈ powaĝny wpïyw na roz- wój gospodarczy Tajwanu i Chin. Gospo- darka Tajwanu jest silnie uzaleĝniona od relacji politycznych tego kraju z Chinami, a jego osiÈgniÚte niedawno postÚpy ekono- miczne moĝna wiÈzaÊ z poprawÈ w zakresie stosunków bilateralnych. O ile miÚdzy rzÈ- dami i spoïeczeñstwami obu stron raczej nie ma zgody co do kwestii „Jednych Chin”, to z pewnoĂciÈ najlepszÈ metodÈ rozwiÈzy- wania tego problemu jest unikanie ostrego konfliktu i utrzymywanie obecnego klimatu politycznego.
2. Stosunki bilateralne:
tïo i rys historyczny
Za poczÈtek oficjalnych stosunków miÚ- dzy sÈsiadami zamieszkujÈcymi oba brzegi CieĂniny Tajwañskiej, czyli miÚdzy Chi- nami a Tajwanem, uznaÊ moĝna rok 1206, w którym mongolski wódz Dĝyngis Chan, pierwszy z dynastii Yuan, wïÈczyï Tajwan do posiadïoĂci chiñskich. W 1684 r. wyspa staïa
siÚ prefekturÈ prowincji Fukien, a nastÚp- nie – w okresie panowania dynastii Ching
– prowincjÈ Chin. Na okres 37 lat skoloni- zowali jÈ Holendrzy, ale siïy kontynentalne odzyskaïy panowanie nad niÈ w 1661 r., gdy Cheng Cheng-kung, wierny dynastii Ming, wyprawiï siÚ na Tajwan i wypÚdziï koloni- zatorów. Wódz ten zamierzaï wykorzystaÊ wyspÚ jako bazÚ opozycji, obaliÊ dynastiÚ Ching i przywróciÊ panowanie dynastii Ming. Po 1880 r. czÚĂÊ Tajwanu ponow- nie znalazïa siÚ pod okupacjÈ, tym razem francuskÈ, jednak najeěděcy opuĂcili jÈ na warunkach zawartego z Chinami traktatu.
W 1895 r., po przegranej wojnie z Japo- niÈ rzÈd dynastii Ching podpisaï z tym krajem traktat, na mocy którego Tajwan i Peskadory (Wyspy Rybackie) znalazïy siÚ w granicach Japonii, jednak w 1945 r.
zarówno gïówna wyspa, jak i otaczajÈce jÈ mniejsze terytoria wróciïy w posiadanie Chin w wyniku klÚski Japonii pod koniec II wojny Ăwiatowej. Okres panowania Japo- nii oznaczaï z jednej strony bezwzglÚdnÈ wïadzÚ despotycznÈ, ale z drugiej przyczyniï siÚ do rozwoju materialnego i kulturalnego wyspy.
W roku 1911, podczas Rewolucji Wuchang, powstaïa Republika Chin (RCh), a 1 stycznia 1912 r. oficjalnie zapoczÈtko- wano pierwsze rzÈdy republikañskie na kontynencie azjatyckim. Twórca i zaïo- ĝyciel nowego pañstwa, dr Sun Yat-sen, pragnÈï wprowadziÊ na miejsce dynastii Ching system „ludu, przez lud i dla ludu”.
Po zakoñczeniu II wojny Ăwiatowej Tajwan znalazï siÚ pod rzÈdami Republiki Chin, poczÈtkowo przyjmujÈc powrót do macie- rzy z przychylnoĂciÈ. Jednak juĝ w 1947 r.
wzrost napiÚcia miÚdzy Chinami a Tajwa- nem doprowadziï do wydarzeñ 28 lutego, które z kolei wywoïaïy wybuch otwartej wrogoĂci spoïeczeñstwa Tajwanu wobec nacjonalistycznego rzÈdu. W 1949 r. rzÈd Republiki Chin, kierowany przez komi- tet Kuomintang, zostaï obalony przez
Wpïyw stosunków chiñsko-tajwañskich na rozwój gospodarczy Tajwanu
Kwo Wu-Ping
chiñskich komunistów i zbiegï na Tajwan, dajÈc w ten sposób poczÈtek „Republice Chiñskiej na Tajwanie”. RzÈd Kuomintang rozpoczÈï dziaïania na wyspie od wpro- wadzenia stanu wojennego i wïadzy ĂciĂle autorytarnej. Okres ten trwaï aĝ do chwili uchylenia dekretu o stanie wojennym w 1987 r., powodujÈc nieprzerwane napiÚcie miÚdzy spoïeczeñstwem a rzÈdem. Nie- mniej, w ciÈgu tych kilku dziesiÚcioleci Taj- wan rozwijaï siÚ w szybkim tempie pod rzÈ- dami nacjonalistów, a od lat 80. XX wieku moĝna nawet mówiÊ o stopniowym, poko- jowym wprowadzaniu na wyspie ustroju demokratycznego.
Chwila najwyĝszego statusu Republiki Chin wĂród spoïecznoĂci miÚdzynarodowej przypadïa na 1945 rok, gdy byïa ona jed- nym z piÚciu czïonków Rady Bezpieczeñ- stwa Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Jednak od 1949 r. sytuacja zaczÚïa ulegaÊ zmianie: na kontynencie komuniĂci poko- nali nacjonalistów, którzy wycofali siÚ na Tajwan, umoĝliwiajÈc tym samym nowemu rzÈdowi chiñskiemu proklamowanie Chiñ- skiej Republiki Ludowej (ChRL) i objÚcie wïadzy w Pekinie. ChRL od poczÈtku roĂ- ciïa sobie prawo do reprezentowania caïoĂci Chin. Niemniej, w latach 1949–1971 Repub- lika Chin nadal reprezentowaïa caïe Chiny w ONZ i byïa uznawana przez wiele krajów Ăwiata. Okres ten dobiegï koñca w 1972 r., kiedy to ONZ przyjÚïa uchwaïÚ stanowiÈcÈ, ĝe jedynym przedstawicielem Chin na are- nie miÚdzynarodowej jest Chiñska Repub- lika Ludowa, w nastÚpstwie czego Ăwiat zaczÈï uznawaÊ wyïÈcznie ChRL. Sytuacja ta wpïynÚïa na spadek pozycji miÚdzyna- rodowej Tajwanu i spowodowaïa rosnÈcÈ izolacjÚ wyspy. NapiÚcie wzrosïo jeszcze bardziej w 1972 r., gdy prezydent Stanów Zjednoczonych Richard Nixon podpisaï Komunikat Szanghajski stwierdzajÈcy, ĝe:
„Stany Zjednoczone akceptujÈ przekonanie wszystkich Chiñczyków mieszkajÈcych po obydwu stronach CieĂniny Tajwañskiej, ĝe istniejÈ tylko jedne Chiny i ĝe Tajwan jest czÚĂciÈ Chin”.
Po kilku latach od wizyty prezydenta Nixona w ChRL kolejnym posuniÚciem ze strony Stanów Zjednoczonych staïo siÚ zerwanie stosunków z Tajwanem, podyk- towane zamiarem nawiÈzania oficjalnych stosunków dyplomatycznych z ChRL. RzÈd nacjonalistów na wyspie, majÈc Ăwiado- moĂÊ, ĝe dziaïania wïadz amerykañskich skutkujÈ zaostrzeniem izolacji Tajwanu,
zmieniï swojÈ politykÚ, wyraĝajÈc milczÈcÈ zgodÚ na fakt uznawania przez Ăwiat dwóch bytów politycznych po obu stronach CieĂ- niny. Wrogie nastawienie wobec konty- nentu, zakïadajÈce odzyskanie tego teryto- rium siïÈ, ustÈpiïo miejsca idei pokojowego zespolenia obu obszarów w przyszïoĂci.
Ponadto, w 1984 r., w okresie prezydentury Chianga Ching-kuo, Kuomintang czÚĂciowo rozluěniï obowiÈzujÈce restrykcje, uchyliï Dekret o stanie wyjÈtkowym i zaczÈï tolero- waÊ wyjazdy obywateli Tajwanu, odwiedza- jÈcych krewnych na kontynencie.
JednoczeĂnie Chiny ze swojej strony zaprzestaïy dziaïañ wojskowych przeciw Tajwanowi, przechodzÈc do polityki sto- sowania zasady „Jednych Chin” w celu ustanawiania stosunków dyplomatycznych z innymi pañstwami i pogïÚbiania tym spo- sobem izolacji RCh.
Sytuacja zaczÚïa siÚ poprawiaÊ w 1988 r., gdy po Ămierci Chianga Ching-kuo stano- wisko prezydenta objÈï Lee Teng-hui. Pre- zydent Lee propagowaï wspóïistnienie Taj- wanu i Chin i podjÈï dziaïania zmierzajÈce do poprawy stosunków miÚdzy stronami.
W polityce wewnÚtrznej promowaï pojÚ- cie „Nowych Tajwañczyków”; kategoria ta miaïa na celu przejĂcie ponad podziaïem etnicznym i zjednoczenie spoïecznoĂci wyspy jako jednorodnego organizmu naro- dowego, co uwaĝano za krok w staraniach o uczynienie z wyspy niepodlegïego pañ- stwa. W relacjach miÚdzynarodowych pre- zydent Lee Teng-hui gïosiï zasadÚ „dyplo- macji pragmatycznej”, obejmujÈcej bardziej otwartÈ politykÚ wobec Chin, i w 1991 r.
zakoñczyï „Okres mobilizacji narodowej w celu zduszenie rebelii komunistycznej”.
Prezydent Lee uznawaï „istnienie dwóch bytów politycznych” po obu stronach CieĂ- niny Tajwañskiej i zabiegaï o poprawÚ sto- sunków bilateralnych. Znamiennym Ăwia- dectwem tego, ĝe Tajwan jest suwerennym pañstwem, staïa siÚ wniesiona w 1994 r.
poprawka do Konstytucji, polegajÈca na dodaniu artykuïów stanowiÈcych, ĝe poczy- najÈc od wyborów w 1996 r. prezydent RCh wybierany bÚdzie bezpoĂrednio w gïosowa- niu obywatelskim.
Prezydent Lee zdawaï sobie jednak sprawÚ z tego, ĝe kwestia „Jednych Chin”
pozostaje nierozwiÈzana i podejmowaï wiele dziaïañ, aby temu zaradziÊ. Powoïaï liczne agencje zajmujÈce siÚ wymianÈ w róĝnych dziedzinach z Chinami, m.in. NarodowÈ RadÚ Zjednoczenia, FundacjÚ Wymiany
przez CieĂninÚ (Straits Exchange Foun- dation, SEF) oraz RadÚ ds. Kontynentu ( Mainland Affairs Council, MAC). W latach 90. XX wieku odbywaï takĝe liczne podróĝe zagraniczne, majÈce na celu uĂwiadamianie spoïecznoĂci miÚdzynarodowej o istnieniu dwóch pañstw chiñskich: odwiedziï m.in.
Bliski Wschód, EuropÚ i obie Ameryki.
W 1996 r. wyjazd prezydenta Lee do jego alma mater – Uniwersytet Cornell w Sta- nach Zjednoczonych – sprowokowaï ChRL do ostrego ataku werbalnego na Tajwan i groěbÚ ataku zbrojnego. Chiny zdecydo- waïy siÚ nawet na przeprowadzenie mane- wrów wojskowych na tajwañskich wodach.
W zaĝegnaniu kryzysu pomogïo umieszcze- nie przez Stany Zjednoczone dwóch lotni- skowców na obszarze przybrzeĝnym wyspy.
W tym samym okresie Tajwan kontynuowaï swoje starania o ponowne przyjÚcie w po- czet czïonków ONZ, jednak Chiny równie konsekwentnie paraliĝowaïy ten proces.
W 2000 r. wybory prezydenckie wygraï Chen Shui-bian, który zaproponowaï zasadÚ „PiÚciu Nie”, obejmujÈcÈ m.in.
przyrzeczenie, ĝe Tajwan nie bÚdzie aktyw- nie zabiegaï o uzyskanie niepodlegïoĂci.
Jednak rzÈd chiñski wyraěnie nie ufaï takim zapewnieniom i wykorzystywaï kaĝdÈ oka- zjÚ, by dezawuowaÊ prezydenta i podwaĝaÊ jego dziaïania. W 2002 r. zarówno Pekin, jak i wewnÚtrzne frakcje prozjednocze- niowe skrytykowaïy oĂwiadczenie Chena, w którym opowiadaï siÚ za utrzymaniem
„po jednym kraju po kaĝdej stronie CieĂ- niny Tajwañskiej”.
3. Relacje bilateralne: sytuacja obecna i bieĝÈce problemy
Obecnie Tajwan przyjÈï juĝ politykÚ popierajÈcÈ wspóïistnienie obu bytów, jed- nak wciÈĝ nie ma moĝliwoĂci wystÚpowa- nia wobec spoïecznoĂci miÚdzynarodowej w charakterze pañstwa o statusie suweren- nym. Dzisiejszy Tajwan okreĂliÊ moĝna mia- nem wyspy nadziei, poniewaĝ jego osiÈg- niÚcia w zakresie demokracji, liberalizacji gospodarki oraz róĝnorodnoĂci kulturowej doprowadziïy do tego, iĝ staï siÚ on wzo- rem do naĂladowania dla Chin, Hongkongu i innych czÚĂci Azji. Na powaĝny potencjaï rozwojowy wyspy skïada siÚ wysoki poziom ĂwiadomoĂci i edukacji spoïeczeñstwa oraz nowoczesne zaplecze technologiczne. Jed- noczeĂnie, najwiÚkszym nierozwiÈzanym problemem pozostaje kwestia toĝsamoĂci
narodowej, poniewaĝ ludnoĂÊ Tajwanu jest rozdarta miÚdzy skïonnoĂciÈ do popierania polityki „Jednych Chin” a dÈĝeniem do nie- podlegïoĂci. Za staraniami o niepodlegïoĂÊ swojego kraju opowiadajÈ siÚ nadal obecne wïadze Tajwanu, natomiast rzÈd chiñski kïadzie nacisk na politykÚ „Jednych Chin”
i od wielu lat odmawia spotkañ z dygnita- rzami tajwañskimi, uzaleĝniajÈc nawiÈzanie takich bezpoĂrednich stosunków od wczeĂ- niejszego uznania przez wïadze wyspy zasad polityki „Jednych Chin”. RozbieĝnoĂci te stojÈ na przeszkodzie dalszemu rozwojowi relacji bilateralnych pomiÚdzy stronami CieĂniny.
W 2005 r. Chiny przyjÚïy UstawÚ antyse- cesyjnÈ11, dopuszczajÈcÈ uĝycie przez rzÈd tego kraju pozapokojowych Ărodków w celu wywarcia presji na Tajwan w wypadku wystÈ- pienia Tajwanu przeciw prawu chiñskiemu.
W czerwcu 2007 r. prezydent Chen zapropo- nowaï przeprowadzenie referendum, które otworzyïoby drogÚ do ponownego przyzna- nia krajowi czïonkostwa w ONZ, przy czym oficjalna nazwa kraju brzmiaïaby wïaĂnie Tajwan. Prezydencka propozycja spotkaïa siÚ wkrótce z krytykÈ ze strony Stanów Zjednoczonych, które argumentowaïy, ĝe krok taki spowodowaïby nagïe zaostrzenie stosunków z Chinami. Amerykanie dawali do zrozumienia, ĝe nie bÚdÈ wystÚpowali przeciwko staraniom Tajwanu o uzyskanie niepodlegïoĂci, ale gdyby wyspa staïa siÚ obiektem ataku zbrojnego ze strony Chin, Tajwan z pewnoĂciÈ potrzebowaïby pomocy USA, aby broniÊ swojego terytorium. Bio- rÈc to pod uwagÚ, prezydent Chen powinien mieÊ ĂwiadomoĂÊ, ĝe proponowane przez niego referendum nie podziaïa korzystnie na relacje miÚdzy brzegami CieĂniny.
4. Polityka ekonomiczna Tajwanu wobec Chin
Tajwan dostrzega i rozumie znaczenie szybkiego tempa rozwoju gospodarki Chin w zakresie przemysïu i handlu i uwaĝa rynek chiñski za integralny element tajwañ- skiej strategii globalizacji. Chiny stanowiÈ dla Tajwanu najwiÚkszy rynek eksportowy, zresztÈ Tajwan ogólnie jest bardzo silnie uzaleĝniony w swoim rozwoju ekonomicz- nym od chiñskiej gospodarki. Niemniej, z punktu widzenia rzÈdu Tajwanu, kwestiÈ o znaczeniu priorytetowym pozostaje bez- pieczeñstwo wyspy, a poniewaĝ komuniĂci chiñscy do tej pory nie zaniechali swoich
gróěb uĝycia siïy wobec Tajwanu, to musi on ksztaïtowaÊ politykÚ gospodarczÈ i han- dlowÈ wobec Chin ze ĂwiadomoĂciÈ tych wciÈĝ istotnych problemów. Historycznie rzecz biorÈc, przed zaproponowaniem poli- tyki „cierpliwie i bez poĂpiechu”22, rzÈd Taj- wanu zamierzaï sprzyjaÊ zapotrzebowaniu rozwoju przemysïowego poprzez dziaïania powolne i stopniowe, w tym uchylanie wielu restrykcji handlowych wobec Chin. Jednak, w celu ochrony interesów gospodarki Taj- wanu, polityka „cierpliwie i bez poĂpiechu”
prezydenta Lee objÚïa naïoĝenie ograni- czeñ na tajwañskie inwestycje dokonywane w Chinach kontynentalnych, z czym wiÈ- zaïo siÚ ponowne zaostrzenie przepisów.
Ostatnio polityka „aktywnego prowadze- nia skutecznej liberalizacji”, ogïoszona w 2006 r. przez prezydenta Chena, wywarïa podobny wpïyw na ograniczenie han- dlu z Chinami, choÊ tym razem regulacje prawne zostaïy w nieco wiÚkszym stopniu rozluěnione.
„Aktywne prowadzenie skutecznej libe- ralizacji” zakïada powolne i stopniowe otwieranie rynku chiñskiego dla Tajwanu, z jednoczesnym pilnowaniem, aby dzia- ïania sprzyjajÈce rozwojowi wspóïpracy byïy zaprojektowane w sposób bezpieczny.
W celu ochrony gospodarki tajwañskiej przed nadmiernym uzaleĝnieniem od rynku chiñskiego obecny rzÈd wyspy zakazaï kra- jowym przedsiÚbiorstwom lokowania wiÚcej niĝ 40% kapitaïu w inwestycjach dokony- wanych w Chinach. ZwiÈzane z tym wÈt- pliwoĂci najlepiej odzwierciedlajÈ stojÈcy przed Tajwanem dylemat. Polega on na tym, ĝe rynek kontynentalny jest Tajwa- nowi potrzebny jako lek na obecnÈ stag- nacjÚ gospodarczÈ i Ărodek wspomagajÈcy starania o wypracowanie kolejnego cudu gospodarczego. Spór na temat tego, czy zezwoliÊ na zainwestowanie na rynku chiñ- skim w zakïad wytwarzajÈcy 8-calowe pla- stry z monokrysztaïów kwarcu do produkcji procesorów, jest jeszcze jednym znamien- nym przykïadem skomplikowanych sto- sunków miÚdzy sÈsiadami z obu brzegów.
Ponadto, Tajwan pragnie zapewniÊ sobie rozwój gospodarczy i równoczeĂnie bezpie- czeñstwo narodowe metodÈ skutecznego zarzÈdzania wspomnianymi strukturami wspierajÈcymi. Prezydent Chen zamie- rza objÈÊ tÈ strategiÈ wszystkie dziedziny biznesu, w tym równieĝ mechanizm rozli- czeñ finansowych miÚdzy obiema stronami i inwestycje tajwañskie w Chinach.
5. Wpïyw relacji bilateralnych na rozwój gospodarczy Tajwanu W 2005 r. ¥wiatowa Organizacja Han- dlu podaïa, ĝe Tajwan uznano za 16 naród Ăwiata pod wzglÚdem liczby ludnoĂci. Fakt, ĝe 35% ïÈcznej wymiany handlowej Taj- wanu przypada na region Azji i Pacyfiku, ilustruje ogromne znaczenie stosunków wyspy z otaczajÈcymi krajami.
Suma wymiany handlowej miÚdzy Tajwa- nem a Chinami zwiÚkszyïa siÚ z 7 mld dola- rów w 1999 r. do 76 mld w 2006 r., co daje wzrost wynoszÈcy 984%. WartoĂÊ importu z China na Tajwan wyniosïa w 2006 r. 24 mld dolarów, a wartoĂÊ eksportu siÚgnÚïa 51 mld, wyspa osiÈgnÚïa zatem nadwyĝkÚ w handlu zagranicznym w wysokoĂci 27 mld. Èczna nadwyĝka handlowa Tajwanu w tym samym roku wynosiïa 21,3 mld dola- rów, z czego wynika, ĝe gdyby nie handel z Chinami, mielibyĂmy do czynienia z defi- cytem handlu zagranicznego. Te sprzyjajÈce trendy ekonomiczne wynikajÈ w gïównej mierze z lepszych stosunków bilateralnych.
Obecnie Chiny sÈ najwiÚkszym partnerem handlowym Tajwanu i wnoszÈ najwiÚkszy udziaï w nadwyĝkÚ handlowÈ wyspy.
Poprawa kondycji tajwañskiej gospo- darki jest przede wszystkim efektem popra- wionych relacji z Chinami. Jak moĝna wywnioskowaÊ z tendencji historycznych, rysujÈcych siÚ na przestrzeni kilku ostatnich dziesiÚcioleci, gospodarka Tajwanu stabi- lizuje siÚ za kaĝdym razem, gdy stosunki miÚdzystronne ulegajÈ poprawie. Nie ma w tym nic dziwnego, skoro Chiny sÈ gïów- nym partnerem handlowym, a tajwañskie przedsiÚbiorstwa intensywnie inwestujÈ na kontynencie. W ciÈgu kilku ostatnich lat skala aktywnoĂci gospodarczej Tajwanu wobec Chin wyraěnie wzrasta, przede wszystkim w efekcie obniĝenia taryf cel- nych i zniesienia czÚĂci barier pozataryfo- wych od czasu wstÈpienia obydwu krajów do WTO. Firmy tajwañskie natychmiast zaczÚïy korzystaÊ z nowych sposobnoĂci finansowych, a ïÈczna wysokoĂÊ dopusz- czonych inwestycji siÚgnÚïa 47,32 mld dola- rów w 2005 r. i wyniosïa 53,28% ogólnej wysokoĂci inwestycji zagranicznych Taj- wanu. W samym 2005 r. rzÈd zatwierdziï 1297 projektów inwestycyjnych w Chinach o ïÈcznej wartoĂci 6 mld dolarów. Inwe- storzy tajwañscy lokujÈ swoje pieniÈdze w przemyĂle elektronicznym i elektrotech- nicznym, jak równieĝ w takich dziedzinach,
jak przemysï surowcowy metali, metalur- giczny i chemiczny.
Niemniej, zwiÚkszone tempo inwesty- cji poza rynkiem wewnÚtrznym Tajwanu, a konkretnie w gospodarkÚ chiñskÈ, niesie ze sobÈ wiele zagroĝeñ. Niektóre przedsiÚ- biorstwa promujÈ inwestowanie za granicÈ, argumentujÈc, ĝe pomaga to zwiÚkszyÊ efektywnoĂÊ produkcji przez obniĝenie jej kosztów. Z drugiej strony, krytycy tej tak- tyki utrzymujÈ, ĝe tego typu integracja eko- nomiczna moĝe byÊ niebezpieczna i podwa- ĝaÊ samodzielnoĂÊ gospodarczÈ Tajwanu w perspektywie dïugoterminowej. Co wiÚcej, handel przez CieĂninÚ odciÈgnÈï przed- siÚbiorców od innego waĝnego kierunku wymiany handlowej – ze Stanami Zjed- noczonymi – i tendencja ta, choÊ przyno- szÈca zyski z punktu widzenia prywatnego biznesu, ma niekorzystne skutki spoïeczne dla Tajwanu jako caïoĂci. Nie brakuje gïo- sów nawoïujÈcych, ĝe inwestorzy z Tajwanu, zamiast rzucaÊ siÚ na istniejÈce w Chinach okazje biznesowe wynikajÈce z niskich pïac, powinni raczej inwestowaÊ w techno- logie przyszïoĂci. Co wiÚcej, rosnÈce tempo inwestycji zagranicznych hamuje inwestycje dokonywane w kraju w nowe, innowacyjne produkty i procesy, co wyraěnie widaÊ, zwa- ĝywszy, ĝe 80% bezpoĂrednich inwestycji zagranicznych ze strony Tajwanu przypada wïaĂnie na Chiny i jest to wartoĂÊ o wiele wiÚksza niĝ suma inwestycji tajwañskich na rynku wewnÚtrznym w dziaïalnoĂÊ badaw- czo-rozwojowÈ. PodsumowujÈc, rzÈd wyspy nie radzi sobie ze skutecznym okreĂleniem i ustaleniem poziomu inwestycji zagranicz- nych optymalnego z perspektywy interesu kraju.
Wymiana handlowa przez CieĂninÚ wspomaga rozwój rynku eksportowego Tajwanu i inwestycji zagranicznych. Lepsze stosunki dwustronne miÚdzy wyspÈ a kon- tynentem w wielu przypadkach pociÈgajÈ za sobÈ korzystne przemiany ekonomiczne na rynku krajowym. Jednak kolejnymi czyn- nikami ryzyka dla rozwoju gospodarczego Tajwanu sÈ niestabilnoĂÊ finansowa Chin i niepewny kurs wymiany walut. RzÈd taj- wañski zareagowaï na zjawisko globaliza- cji handlu sformuïowaniem strategii eko- nomicznej „sumiennej dbaïoĂci o interes kraju w poïÈczeniu z siÚganiem w Ăwiat”.
ZakïadajÈc korzystanie z krajowych zaso- bów badawczo-rozwojowych, waĝnej pozycji geograficznej i silnej pozycji gospodarczej wraz z zasobami chiñskimi, rzÈd Tajwanu
podejmuje starania o udoskonalenie metod ekonomicznych swojego kraju.
Jednak w ramach polityk „cierpliwie, bez poĂpiechu” oraz „aktywnego prowadze- nia skutecznej liberalizacji” naïoĝono wiele restrykcji ekonomicznych, zmniejszajÈcych skalÚ inwestycji tajwañskich w Chinach i ponownie zaostrzono przepisy. Kilkadzie- siÈt lat temu Tajwan plasowaï siÚ na czele czterech „tygrysów” azjatyckich, prowadzÈc wĂród nich w kategoriach rozwoju ekono- micznego i ogólnego postÚpu. W tym okre- sie dochód krajowy na gïowÚ wynosiï na Tajwanie okoïo 14 tys. dolarów, a w Korei Poïudniowej byï na poziomie 7500 dolarów, póěniej jednak relacje te ulegïy zmianom.
Poziom dochodu na jednego mieszkañca na Tajwanie jest w fazie stagnacji i pozostaje w tyle za innymi „tygrysami”, czyli Hong- kongiem, Singapurem i KoreÈ, w których odnoĂne poziomy wynoszÈ, odpowiednio, 27 tys., 24 tys. i 17 tys. dolarów.
Tajwan potrzebuje dalszej poprawy sto- sunków dwustronnych z Chinami, w szcze- gólnoĂci w zakresie rozwoju ekonomicz- nego „trzech komunikacji”33. W 2004 r.
organizacja ASEAN podpisaïa z Chinami UmowÚ o handlu towarami oraz UmowÚ o wszechstronnej wspóïpracy gospodarczej, przewidujÈce utworzenie w 2010 r. strefy wolnego handlu (FTA) miÚdzy ASEAN a Chinami. Do tego czasu czïonkowie FTA korzystaÊ bÚdÈ z zerowej stawki taryfowej.
Tajwan nie naleĝy do tego grona, ïatwo wiÚc przewidzieÊ, ĝe jego gospodarka ucierpi na realizacji tych ustaleñ.
6. Wnioski
Spór wokóï CieĂniny Tajwañskiej naleĝy postrzegaÊ jako powaĝny problem histo- ryczny, spoïeczny i rozwojowy, dotyczÈcy wielu pokoleñ ludnoĂci Chin i Tajwanu.
Z uwagi na rozbieĝne poglÈdy rzÈdów oraz spoïeczeñstw obu krajów odnoĂnie do kwe- stii „Jednych Chin”, jedynym pokojowym sposobem podejĂcia do tego problemu jest dopuszczenie, aby rozwiÈzaï siÚ on sam wraz z upïywem czasu. Natomiast z punktu widzenia rozwoju gospodarczego Tajwanu i dÈĝeñ do stabilizacji stosunków miÚdzy obiema stronami CieĂniny najwaĝniej- sze – i to zarówno dla Chin, jak i dla Taj- wanu – jest utrzymywanie obecnej sytuacji i powstrzymywanie siÚ od podejmowania jakichkolwiek dziaïañ mogÈcych zaostrzaÊ niezadowolenie po którejĂ stronie.
WolnoĂÊ jest podstawowym prawem czïowieka. Chiny nie majÈ prawa decy- dowaÊ o przyszïym losie 23-milionowego spoïeczeñstwa obywateli Tajwanu, winny natomiast szanowaÊ dokonywane przez tych ludzi wybory, niezaleĝnie od tego, jaka bÚdzie ich treĂÊ. Priorytetowymi zadaniami dla Tajwanu powinny byÊ podwyĝszenie poziomów Produktu Narodowego Brutto do 30 tys. dolarów na jednego mieszkañca i poszerzenie dystansu dzielÈcego pod tym wzglÚdem Tajwan (16471 dolarów w 2006 r.) od Chin (1740 dolarów w 2006 r.). Jeĝeli uda siÚ zwiÚkszyÊ GNP, bÚdzie to równo- znaczne z zyskaniem silniejszej pozycji przetargowej do negocjacji z Chinami.
Obecnie jest na Tajwanie dwóch powaĝ- nych kandydatów na urzÈd prezydenta: sÈ nimi Ma Ying-jeoh i Hsieh Chang-ting.
Obydwaj deklarujÈ swoje zaangaĝowanie na rzecz ustanowienia porozumienia o „trzech komunikacjach” w celu pobudzenia krajo- wej gospodarki. Obaj wyraĝajÈ teĝ zamiar dbania o poprawÚ stosunków bilateralnych z Chinami, wykazujÈc tym samym zrozu- mienie znaczenia silnych zwiÈzków wyspy z kontynentem dla narodowego rozwoju Tajwanu.
Informacje o autorze
Dr Kwo Wu-Ping – prezes Instytutu Studiów Europejskich na Uniwersytecie Nanhua, dyrektor Instytutu Studiów Rusycystycznych Narodowego Uniwersytetu Chengchi (1999-2004). E-mail:
wpkwo@mail.nhu.edu.tw
Tïumaczenie Grzegorz GrÈtkowski
Przypisy
1 Wang Zhaoguo jest wiceprzewodniczÈcym Staïej Komisji Narodowego Kongresu LudnoĂci, http://
www.chinadaily.com.cn/english/doc/2005-03/08/
content_422875.htm
2 Prezydent Chen Shui-bian 27 lutego 2006 r.
ogïosiï zastÈpienie polityki prezydenta Lee Tung-hui „cierpliwie i bez poĂpiechu” w rela- cjach bilateralnych z Chinami politykÈ „aktyw- nego prowadzenia skutecznej liberalizacji”.
3 PojÚcie „trzech komunikacji” oznacza ïÈcz- noĂÊ, transport i handel miÚdzy Tajwanem i Chinami .
Bibliografia
Bureau of Foreign Trade of The Republic of China, http://cus93.trade.gov.tw/english/FSCE/FSC0011E.
ASP.
Chiachen Lee i Shiowchyun Jin. The Potential Impact of the ASEAN Plus One and ASEAN Plus Three FTAs on Taiwan’s Exports, Economic Research Department, CEPD, http://www.cepd.
gov.tw/upload/ECON/EcoResearch/Annual/7@49 8542.32496648264@.pdf.
Chien-Min Chao. 2004. National security vs. econo- mic interests: reassessing Taiwan’s mainland policy under Chen Shui-bian. Journal of Contemporary China, vol. 13, nr 41, s. 687-704.
Fu-san Huang. 2005. International Crisis of the ROC and Taiwan-China Relations. w: Fu-san Huang. (red.) A Brief History of Taiwan: A Sparrow Transformed into a Phoenix, http://www.gio.gov.tw/
taiwan-website/5-gp/history/index.html.
Hwan C. Lin. 2005. On Trade, look east instead of west, Taiwan Economy Forum, 31.04.2005, http://tw- economy.blogspot.com.
Taiwan Government Information Office, Republic of China. 2007. Trade, http://www.gio.gov.tw/ct.asp
?xItem=32734&ctNode=2589.
Taiwan Government Information Office, Republic of China. 2007. Economic Ties with China, http://
www.gio.gov.tw/ct.asp?xItem=32736&ctNode=
2589.
Travel in Taiwan Information for Visitors. 1995.
Brief History, http://www.sinica.edu.tw/tit/info/ginfo.
html.
Wang Zhaoguo. 2005. Draft Anti-Secession Law explained, referat przedstawiony na sesji NPC 08.03.2005 r.
