Sprawozdanie z Konferencji Poetyki 21-28 IX 1961

Lucylla Pszczołowska,Anna

Wierzbicka

Sprawozdanie z Konferencji Poetyki

21-28 IX 1961

Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce

literatury polskiej 53/1, 325-330

III.

K

R

O

N

I

K

A

SPRAW OZDANIE Z KONFERENCJI POETYKI 21—28 IX 1961

W dniach od 21 do 28 września 1961 odbyw ała się w Jabłonnie koło Warszawy Konferencja Poetyki, zorganizowana przez In stytu t Badań Literackich PAN i M inisterstw o Szkolnictw a Wyższego. B yła to w pew nym stopniu kontynuacja K onferencji Poetyki, która obradowała w W arszawie w sierpniu 1960.

W porównaniu z rokiem ubiegłym obrady odbyw ały się w zm niejszonym gro­ nie uczestników , co było w yw ołane ograniczeniem tem atyki K onferencji do dwóch tylko — spośród dziew ięciu zeszłorocznych — działów problemowych. Mimo jednak stosunkow o n iew ielkiej liczby u czestnik ów — reprezentowanych było na K onferencji w iele ośrodków badawczych z różnych krajów. Oprócz p rzedstaw icieli w szystk ich ośrodków u niw ersyteckich w Polsce i Polskiej A ka­ dem ii Nauk w K onferencji w zięli udział następujący goście zagraniczni: prof, prof. Pierre Guiraud i Abraham André M oles z Francji, dr dr Klaus B aum ­ gärtner, Manfred B ierw isch, W olfgang M otsch oraz Gert Jäger i Johann M üller z NRD, prof. prof. Robert A bernathy i Roman Jakobson ze Stanów Zjednoczo­ nych, prof. Iwan Fónagy z Węgier oraz prof. prof. Dm itrij Lichaczew, Wiktor W inogradów i Nikołaj Żynkin ze Związku Radzieckiego.

Charakterystyczną cechą K onferencji w Jabłonnie, odróżniającą ją od po­ przednich spotkań tego rodzaju, b yło to, że oprócz językoznaw ców i badaczów literatury w zięli w niej udział m atem atycy i inżynierow ie, którzy nie tylko w zbogacili wielom a cennym i uwagam i dyskusję, ale także w ystąpili z . ciek a­ w ym i referatam i. Do dyskusji szczególnie dużo w n ieśli prof. prof. Józef Łuka­ szew icz i S tan isław Hartman z w rocław skiego ośrodka matem atycznego.

U dział m atem atyków w iązał się z głów nym tem atem obrad K onferencji, jakim było zastosow anie m etod m atem atycznych do badań z zakresu język o­ znaw stw a i poetyki. Drugi krąg tem atyczny spotkania określała problem atyka językow a folkloru.

Wybór tych dwóch podstaw owych płaszczyzn obrad K onferencji tłum aczy się sytuacją w zakresie toczących się obecnie dyskusji nad teorią języka poetyckiego. W dyskusjach tych ujm uje się często język poetycki w kategoriach teorii in for­ macji. Znaczna część obrad K onferencji skupiała się w*'ęc w okół problemu, w ja ­ kiej m ierze teoria inform acji może dostarczyć m odelu przydatnego do analizy ję ­ zyka ludzkiego, a zwłaszcza tej jego szczególnej postaci, jaką jest język poetycki. Poniew aż zaś dla niektórych teorii języka poetyckiego punktem w yjścia jest język literatury ludow ej, w którym pew ne zagadnienia języka poetyckiego w y ­ stępują ze szczególną wyrazistością, przedyskutow anie tych spraw uznali organi­ zatorzy za potrzebne i płodne zarówno dla konkretnych badań, jak i dla teore­ tycznych uogólnień w zakresie poetyki i językoznaw stw a.

Najbardziej teoretycznym i ogólnym z referatów przedstaw ionych na sesji choć nie zw iązanym z jej szczegółową problem atyką, b ył referat prof. W i n o ­ g r a d o w a na tem at: Teoria ję z y k a poetyckiego; p o e t y k a i sty listyk a i ich

.320 K R O N IK A

jest nie liczba i typ m etafor czy porównań ani zew nętrzne sposoby ich wyrażenia, ani naw et szczególne cechy budowy składniow ej, ale ogólne nastaw ienie na em o- cjonalno-obrazowe odtworzenie i w yrażenie rzeczyw istości w św ietle wym agań i zadań estetycznych. Poetyka pow inna być zw iązana z ogólną teorią sztuki, a także z teorią i historią literatury. R eferen t p rzeciw staw ia się w ięc sprowadzaniu poetyki do badań językowej struktury dzieła literackiego. Zagadnienia dotyczące w pływ u ideowej koncepcji na strukturę utworu, spraw y gatunków , tem atów i m otyw ów literackich, konstrukcji i rozwoju akcji, n aw et zw iązków m iędzy monologiem i dialogiem — wychodzą, w ed łu g prof. W inogradowa, poza zakres badań nad funkcją poetycką języka. Nie dadzą się zw łaszcza objąć całkow icie takim i ba­ daniami k w estie związane ze strukturą językow ą gatunków prozaicznych — opo­ wiadania, powieści, kroniki itd. S ty listy k ę rozum ie referent jako odrębną d yscy­ plinę badawczą, posiadającą w łasn y przedm iot: styl, ujm ow any jako indyw idualny, zam knięty i celow y system środków językow o-estetycznych, służących do w yraże­ nia i odtworzenia rzeczyw istości.

D yskusja nad referatem — oprócz uzupełnień i rozw inięć ogólnych tez — przyniosła uwagi krytyczne. I tak prof. J a k o b s o n przeciw staw iał się w ąskiem u pojm owaniu językoznawstwa, ograniczającem u je do ram zdania, takie bowiem rozumienie leży, zdaniem dyskutanta, u p odstaw interpretow ania poetyki przez prof. W inogradowa jako w ychodzącej daleko poza granice językoznawstwa. Według prof. Jakobsona, przedm iotem językoznaw stw a jest w ypow iedź (discours) we w szystkich jej aspektach, a w ięc zarówno pod kątem signifiant, jak i signifié. Prof. Maria Renata M a y e n o w a , powołując się na prace samego prof. W inogradowa, który pokazywał m ożliw ości ujm ow ania konstrukcji autora, narratora czy gatunku literackiego w kategoriach lingw istycznych, podnosiła w ar­ tość i konieczność posługiw ania się takim i kategoriam i w dziedzinie poetyki. Za ostateczne kategorie interpretacji prof. M ayenow a uważa nie kategorie este­ tyczne, ale kulturalno-socjologiczne, które pozw alają w łączyć naukę o literaturze do ogólnej teorii kultury.

Grupę referatów „folklorystycznych” stan ow iły w ystąpienia prof. prof. Jakob­ sona, Lichaczewa i Bogatyriew a, który — nie m ogąc osobiście przybyć do J a ­ błonny — nadesłał swój referat z prośbą o przeczytanie i przedyskutow anie go w gronie uczestników K onferencji. R eferat prof. B o g a t y r i e w a dotyczył ję ­ zyka ludow ych pieśni Słow ian. Literatura ludow a badana jest zazwyczaj pod kątem czysto dialektalnych odrębności w stosunku do języka literackiego. S to­ sunkowo n iew iele w iem y n atom iast o sp ecyficznych cechach języka poezji lu ­ dowej, które nie dadzą się sprowadzić do różnic m iędzy gwarą a językiem li­ terackim w edług prof. B ogatyriew a, ta odrębność językow a słow iańskiej poezji ludowej ma stosunkow o n iew ielk i zasięg (w porównaniu z poezją innych naro­ dów, np. turecką), jednakże bogata analiza przeprowadzona przez autora u w y ­ pukla jej znaczenie dla kształtu językow ego folkloru, a zarazem jest niezm iernie płodna dla ogólnej charakterystyki języka poetyckiego. Zdarza się, że odrębność pieśni ludowej w stosunku do m iejscow ego dialektu, a rów nocześnie do języka literackiego, jest spowodowana korzystaniem przez anonim ow ych autorów z form innego dialektu (np. u Słow aków). Chodzi tutaj głów n ie o przejm owanie pieśni z innych obszarów dialektalnych, połączone z częściow ym ich przekładem na d ia­ lekt m iejscow y. Formy pierwotne pozostają w w ersji przejętej nie zm ienione, jeśli ich przekładowi przeszkadzają rym i metr. W w ypadku istnienia dwóch w ariantów dialektalnych z różnym i sam ogłoskam i — w ykonaw cy często w p ro­ wadzają do pieśni ten, który jest dogodniejszy z punktu w idzenia techniki śpiew u. N ajciekaw sze jednak są, w ed łu g referenta, takie zjaw iska zachodzące w pieśniach, które nie w ystępują ani w języku literackim , ani w żadnym z dialektów danego

K R O N IK A

terytorium językowego. Tak przedstaw ia się np. sprawa j interwokalicznego (i przedsam ogłoskowego w nagłosie), pojaw iającego się często w słow iańskich pieśniach ludowych. Zjaw isko to tłum aczy się, zdaniem prof. Bogatyriewa, nie tylko dążnością do uniknięcia rozziewu (jak je dotychczas interpretowano), ale także w zględam i na łatw iejszą i dokładniejszą realizację sam ogłosek w śpiewie.

R eferat prof. Bogatyriew a uzupełnił cennym i uwagam i prof. Jakobson. Zwró­ cił on szczególną uwagę na zjaw iska zachodzące w języku bylin, jak w staw ianie w grupy spółgłoskow e zredukowanych sam ogłosek, oraz podkreślił stabilność cech archaicznych języka bylin. Co do jotacji, om awianej przez autora referatu, prof. Jakobson w iąże ją z wyraźną w języku słow iańskiego folkloru tendencją do ujednolicenia modelu sylaby, m ianow icie sprowadzania każdej sylaby do po­ staci w łaściw ej w iększości sylab, zaczynających się od fonem u niezgłoskotwórczego. W łasny referat prof. J a k o b s o n a oparty b ył na analizie rosyjskiej pieśni ludowej A i gore-gore gorewanice, ze zbioru K irszy Daniłowa. Prof. Jakobson w ykazał istn ien ie w tym utw orze system u w ielostronnie powiązanych zjawisk paralelizmu fonicznego, m orfologicznego, syntaktycznego i sem antycznego i szcze­ gólnie zaakcentow ał konieczność uw zględniania w analizie dzieła poetyckiego kom ­ pozycyjnej roli paralelizmu. Prof. W inogradów w sw oim głosie dyskusyjnym dodał szereg subtelnych obserwacji dotyczących różnych rodzajów paralelizm u i roli, •jaką odgrywają one w utworach folklorystycznych.

C iekawe uzupełnienia do referatu w n iósł dr Baum gärtner, który zwrócił uwagę na charakterystyczną dla niektórych poetyk dążność do unikania lub ograniczania paralelizm u i przytoczył na ten tem at interesujące przykłady z poezji Brechta.

Tem atem referatu prof. L i c h a c z e w a była konstrukcja czasu w utworach folklorystycznych. Ujm ując zagadnienie czasu w dziele literackim w yłącznie w kategoriach poetyki, referent w ykazał przekonyw ająco jego znaczenie jako k ry­ terium dla typologii gatunków folklorystycznych. Szczegółowym przedm iotem ana­ lizy prof. Lichaczewa były byliny, bajki i poezja liryczna.

Cenne uw agi dorzucił do referatu prof. Lichaczew a prof. Jakobson, który podkreślał m ożliw ość i konieczność analizow ania zarówno „czasu”, jak i innych zagadnień poetyki środkami stylistycznym i. Podobne stanowisko reprezentował prof. Guiraud, akcentując przy tym analogie pomiędzy folklorem francuskim i rosyjskim w zakresie rodzajów i funkcji stosow anych środków stylistycznych.

Trzon konferencji w Jabłonnie stanow iły referaty dotyczące zastosow ania m e­ tod i kategorii m atem atyki i teorii inform acji do językoznaw stw a i poetyki. W ęz­ łow ym referatem był tu w ykład prof. Ż y n к i n a, zatytułow any C z te ry s y s te m y

kom u nikacyjne i cz tery ję zyki. W ym ienione w tytu le cztery system y i oparte

na nich języki to: 1) system o jednym alfabecie elem entów , realizowany np. w ję ­ zyku małp; 2) system języków naturalnych, obejm ujący pięć alfabetów , pokry­ w ających się w znacznym stopniu z zasobem cech dystynktyw nych, fonem ów, morfem ów, w yrazów oraz grup wyrazowych; 3) system oparty na języku n atu ­ ralnym, sform alizowany, język form uł logicznych; 4) język poetycki. Język poe­ tycki jest w ięc rozumiany w referacie prof. Ż ynkina jako odrębny system k om uni­ kacyjny. Wyróżniają go: odrzucenie alfabetu grup w yrazowych, pozostające w zw iązku z nieprzekładalnością poezji w obrębie danego języka, niestosow alność kategorii praw dziw ości i fałszyw ości, składnia powtórzeń oraz związany z nią sw oisty charakter i decydująca rola intonacji.

Problem atykę języka rozum ianego jako system kom unikacyjny poruszał — z nieco innego punktu widzenia — prof. W iktor J a s s e m. Przedstaw ił on ze­ branym projekt m odelu kom unikacji językow ej, otw ierający perspektyw y dla stosow ania — obok strukturalnych — m etod statystyczn ych w opisie języka. W e­ dług prof. Jassem a, istotnym i elem entam i sytuacji, w której zachodzi komunikacja

3 2 8 K R O N IK A

językow a, są: 1) źródło informacji nadaw cy (część jego centralnego system u nerwowego), 2) urządzenie kodujące (również część centralnego system u nerw o­ wego), 3) przekaźnik (organy mowy), 4) organy kinestetyczne nadawcy, 5) organy dotyku nadawcy, 6) otaczające powietrze, 7) organy słuchu nadawcy, 8) źródło szumu, 9) organy słuchu odbiorcy, 10) urządzenie dekodujące odbiorcy, 11) źródło inform acji odbiorcy. Prof. Jassem analizuje grę sprzężeń zw rotnych w schem acie aktu kom unikacji, zachodzących między punktam i 3 i 1 poprzez 4 i 5, między 6 i 1 poprzez 7 oraz między 10 i 11.

W dyskusji nad referatem prof. Jassem a profesorowie Abernathy i Moles w ystąpili z propozycjami poprawek i uzupełnień w m odelu działalności mózgu. Natom iast prof. Żynkin wskazyw ał na konieczność zachowania m aksym alnej ostrożności przy tworzeniu takich schem atów , jako że na tem at funkcjonow ania mózgu nauka w ciąż jeszcze n iew iele m oże powiedzieć. Przedstawiony w re fe­ racie schemat — to schemat sytuacji, w której ludzie milczą. W schem acie tym nie jest bowiem uwzględniona energia uruchamiająca cały proces kom unikacyjny.

U żyteczności kategorii teorii informacji dla analizy językowej dotyczył refe­ rat prof. A b e r n a t h y ’e g o . Celem jego analizy było zdefiniowanie funkcji językowej. Najbardziej cenne w referacie prof. Abernathy’ego było to, że autor, wychodząc od analizy logicznej pewnych pojęć, m ających podstaw owe znaczenie dla języka, doszedł do formuł w yrażonych w terminach teorii informacji. Pro­ wadzi to autora do optym istycznego stwierdzenia, że gdyby teorii inform acji nie w ynaleźli inżynierow ie-elektrycy, zrobiliby to z pew nością językoznawcy w łasn ym i m etodam i i dla w łasnych potrzeb. Referat prof. A b em ath y’ego w y ­ w ołał żywą dyskusję ze strony obecnych na K onferencji m atem atyków.

Perspektyw y dla badań statystycznych otwiera referat młodych uczonych niem ieckich, dra B i e r w i s c h a i dra M o t s с h a. Referat ten zaw ierał spraw o­ zdanie z prac prowadzonych przez grupę pn. Strukturalna Gramatyka Języka N ie­ m ieckiego, wchodzącą w skład ośrodka badań w zakresie lin gw istyk i m atem a­ tycznej i przekładu m aszynowego w Akadem ii Nauk w Berlinie. Autorzy rozu­ m ieją gram atykę jako teorię „prognostyczną”, opisującą strukturę danego ję ­ zyka naturalnego i staw iają sobie za zadanie sform ułowanie reguł, przy których pomocy można wyprowadzić w szystkie wyrażenia danego języka. Proponowany przez nich model struktury językowej obejmuje trzy podstaw owe płaszczyzny: płaszczyznę fonem u, morfemu i zdania.

W dyskusji nad referatem prof. Jakobson podkreślał konieczność w łączenia do modelu struktury językowej problem ów stylistycznych, których nie można w sposób ostry odgraniczyć od gramatyki. Mówiąc o sposobie łączenia analizy sta­ tystycznej języka z badaniami strukturalnym i prof. Jakobson zw rócił uw agę na fakt, że problem y probabilistyczne są różne z punktu widzenia m ówiącego i słu ­ chającego. Struktura probabilistyczna jest istotna przede w szystkim dla słu ch ają­ cego, który m usi rozszyfrować wypowiedź; mówiący ma z tą strukturą bardzo n iew iele do czynienia, np. nie istnieje dla niego zagadnienie homonimiki. U zu peł­ n ienia i zastrzeżenia w stosunku do referatu dorzucili również prof. prof. Jerzy K u r y ł o w i c z , Jassem i H a r t m a n oraz dr Jerzy Woronczak. O dpowiada­ jąc na dyskusję dr Motsch podkreślił, że nie jest rzeczą m ożliwą zbudować p e ł n y ,

całościowy model, obejmujący w szystkie zjawiska językowe, trzeba raczej kon ­ struować częściow e modele struktury językowej.

Prof. G u i r a u d w referacie Mechanizacja analizy к w a n ty ta ty w n e j w j ę z y ­

ko zn aw stw ie zajął się rozpatrzeniem modeli, jakich dostarczają lingw iście ope­

racje przeprowadzane przy pomocy m aszyn elektronowych. N ajważniejsze spośród tych m odeli mają charakter statystyczny. Szczególnie bogate i płodne jest, w ed łu g prof. Guiraud, traktow anie m owy (discours) i języka (langue) jako przekazu

K R O N IK A _{3 2 9}

(message) i kodu. Prof. Guiraud pośw ięcił w iele uw agi analogii m iędzy ekono -

mią języka i inform acją oraz podkreślał, jak dowodnie teoria inform acji w ykazuje, że przekaz nie przenosi w cale znaczenia, które jest kodowane i dekodowane poza granicam i procesu transm isji. Teoria inform acji dostarcza, w edług prof. Guiraud, środków do kw an tytatyw n ego ujęcia saussurow skiego pojęcia wartości; teoria ta określa i pozwala ująć ilościow o tak w ażne dla języka zjaw iska, jak redun­ dancja i szum; pozw ala rów nież na obiektyw ne podejście do tak żyw o dyskuto­ w anych zagadnień, jak sprawa wprowadzenia języka m iędzynarodowego oraz reformy ortografii. Teoria inform acji rzuca także, zdaniem prof. Guiraud, nowe św iatło na zagadnienie stylu. S tan ow i on produkt redundancji, jest „odstępstw em ”, szczególnym użyciem wyrazu lub konstrukcji; w ujęciu ilościow ym odpowiada mu sw oista frekw encja elem entów . Każdy fakt stylistyczny definiuje się przez swą zawartość inform acji, czyli przez sw e prawdopodobieństwo. Wszelka mało prawdopodobna, czyli anorm alna, kombinacja znaków w yw ołuje efekt stylistyczny mniej lub bardziej uderzający, zależnie od stopnia „nieprawdopodobności”.

Takie rozum ienie stylu zakw estionow ała w dyskusji prof. Irena S ł a w i ń ­ s k a , której zdaniem o stylu decyduje nie tylko sprawa wyboru tych czy innych jednostek synonim icznych w zakresie leksyki i frazeologii, ale także zawartość inform acyjna, zm ieniająca się z każdym nowym w yrażeniem . N aw iązując do prze­ prowadzonego przez prof. Guiraud rozróżnienia m iędzy językiem jako kodem zm iennym i dynam icznym a tw orzonym i na zasadzie konw encji kodam i innych system ów kom unikacyjnych, prof. Jakobson w skazyw ał na znaczną stabilność kodu językowego, zwłaszcza w zakresie kategorii gram atycznych. W swojej w ypow iedzi prof. Jakobson podkreślał również decydującą rolę dychotom ii w strukturze języka.

M etody statystyczne znajdują szerokie zastosow anie w badaniach stylistycz­ nych prowadzonych przez A kadem ię Nauk w Budapeszcie. Zdał z nich sprawę prof. F ó n a g y w referacie pt. Inform acja w sty lu ję z y k o w y m . Badania uczo­ nych w ęgierskich obejmują tek sty pisarzy współczesnych, reprezentujących różne gatunki literackie i odrębne indyw idualności pisarskie. Analiza jest prowadzona przy pomocy m aszyny elektronow ej, która pozwala u stalić w zględną frekw encję fonem ów i ich kom binacji w tekstach, strukturę sylabiczną, długość wyrazów, długość zdań, dystrybucję części m owy, szyk wyrazów, liczbę sylab w w ersie, frekw encję w ersów przerzutniowych.

Celem analizy jest u stalenie m orfologii stylu badanych autorów i reprezen­ tow anych przez nich gatunków literackich. W skaźniki liczbowe stanowić będą podstawę do badań dotyczących sem antyki stylów językow ych.

W dyskusji nad referatem prof. Guiraud podkreślił n iew ielkie znaczenie tego typu badań frekw en tacyjnych dla charakterystyki stylu indyw idualnego, który jest określany w 80% przez gatunek literacki i epokę.

Duże zainteresow anie językoznaw ców i m atem atyków w zbudził referat dra W o r o n c z a k a . R eferent zajął się m etodam i obliczenia w skaźników bogactwa słow nikow ego tekstów . Za cel p ostaw ił sobie przy tym znalezienie takich w skaźni­ ków, które b yłyb y niezależne od długości badanego, tekstu, a przy jednorodności opracow ywanego utw oru równe tak dla całego tekstu, jak i dla jego części o do­ w olnych długościach. M atem atycy zabierający głos w dyskusji podkreślali w ielką ścisłość w yw odów dra Woronczaka i subtelność w stosow aniu metod m atem a­ tycznych.

Badanie tek stó w przy pomocy m etod m atem atycznych było rów nież przed­ m iotem dwóch referatów przedstaw ionych przez m atem atyków wrocław skich, dr A nnę B a r t k o w i a k o w ą i dra B olesław a G l e i c h g e w i c h t a. P ierw ­ szy z referatów dotyczył sposobu badania autorstwa różnych tekstów . Opierając

3 3 0 K R O N IK A

się na m etodach taksonom ii w rocław skiej, autorka referatu pokazała sposób łącz­ nego przedstaw ienia szeregu cech językowych badanego tekstu. U żyw ając termino­ logii m atem atycznej można, zdaniem autorki, przedstaw ić utw ór jako punkt w pew nej przestrzeni n-w ym iarow ej, przy czym n oznacza liczbę uwzględnio­ nych cech. Przykładem zastosowania tej m etody była przeprowadzona przez autorkę analiza nie ustalonego dotychczas autorstwa życiorysu Reja — na tle k ilku innych utw orów Reja i Trzecieskiego. Tematem w spólnego referatu dr Bart- kow iakow ej i dra G leichgew ichta była długość sylabiczna w yrazów w różnych tekstach literackich. Osiągnięte przez autorów w yniki badań nad statystyką syla­ bową u tw orów prozaicznych literatury polskiej pozw alają na porównanie struk­ tury sylabicznej języka polskiego ze strukturą innych języków oraz rzucają św iatło na k ierunek rozwoju polszczyzny. Z badań autorów w ynika, że język pol­ ski rozwija się w kierunku polisylabizm u, tj. w zrostu średniej liczby sylab w w yrazie.

W dyskusji zakw estionow ano dokonany przez autorów w ybór tekstów , które uznano za niejednorodne, i wiarygodność wyprow adzonych przez nich wniosków. Uznano n atom iast zgodnie wartość proponowanych przez autorów metod dla badań językow ych i stylistycznych.

Z odm iennego niż inni referenci punktu w idzenia ujął rolę maszyn prof. M o l e s . Jego referat, poświęcony poezji eksperym entalnej, w skazuje na m ożli­ w ość bezpośredniego zastosow ania m aszyny do eksperym entow ania w zakresie tw órczości poetyckiej. W jego ujęciu poeta staje się dostaw cą programu dla m a­ szyny, której rola polega na system atycznym w yczerpaniu całego zakresu ze­ staw ień słow nych dopuszczalnych przy założonej liczbie reguł budowy utworu. N ajogólniej biorąc, punktem w yjścia dla poety w spółczesnego jest — zdaniem prof. M olesa — szukanie form y m aterialnej, gra m ożliw ych kombinacji, których konsekw encją dopiero jest określony, nie znany a priori sens. Poeta traci w ięc częściow o panow anie nad sensem sw ojego utworu. R eguły, które narzuca sobie twórca, są regułam i gry z wyrazami, z językiem , z pojęciami. Mogą one tw o ­ rzyć sty l i z tego punktu widzenia mają charakter statystyczny. R eferent pod­ k reślał ścisły związek współczesnej poezji z cyw ilizacją technologiczną, jej cha­ rakter kolek tyw n y, jej znaczną niezależność od twórcy.

Zabierając głos w dyskusji prof. Jan К o 1 1 w skazyw ał na długą tradycję poezji m ającej charakter gry z m ożliwościam i języka. Zastosow anie m aszyny do eksperym entow ania w zakresie języka poetyckiego nie dem istyfikuje, jego zda­ niem , sztuki poetyckiej, ale dem askuje poetykę, odsłaniając jej chw yty. Prof. Guiraud, stwierdzając, że poezja jest zawsze doświadczeniem przeprowadzanym na języku i doświadczeniem językowym, przytoczył szereg przykładów poezji m a­ jącej charakter gry — z różnych epok.

Zam ykając konferencję prof. Stefan. Ż ó ł k i e w s k i podkreślił potrzebę szerokiej dyskusji nad stosowaniem metod i kategorii m atem atyki oraz teorii inform acji do badań w zakresie poetyki i lin gw istyki. Sprawy poruszane na kon­ feren cji — w ujęciu prof. Żółkiew skiego — otwierają rozległe perspektyw y dla zagadnień dotyczących teorii znaku i jej zastosowań. Toteż zasadnicza problem a­ tyka konferencji w Jabłonnie w ejdzie jako jeden z działów w skład programu przyszłorocznej sesji m iędzynarodowej, która będzie rozpatrywać zagadnienia teorii i h istorii kultury od strony teorii i historii znaku.