Oznaczenie dolno-mioceńskiego pnia drzewa z Turowa nad Nysą Łużycką

(1)

PAL GRIDGUSS

Oznaczenie dolno - mioceńskiego pnia drzewa z Turowa nad Nysą Łużycką

W listopadzie 1952 r. p

. Hanna Czeczottowa, kierowniczka Pracowni'

Paleobotanicznej Muzeum. Ziemi

IW

Warszawie,

przesłała

mi do oznaczenia.

dwie

małe

próbki drewna kopalnego z Turowa nad

Nysą ŁużyCką.

Jedna z nich

pochodziła

z pnia drzewa o

średnicy

ok. 3 m, druga prawdopodob- nie z kOTzenia

tegoż

drzewa. Obie próbki, barWy czerwonawo-brunatnej,.

miały

ok. 5-6 cm

dłtugości

i 0,5 cm

szerokości.

Stan zachowania

dość

dobry:·

otrzymane. z nIch przekroje

nalclawały się

w

zupełności

do

badań. Już·

podczas badania makroskopowego

można było stwierdzić, że

próbki te po_o

chodzą

z drewna

iglastyc~.

Dalsze badania

dowiodły,że

drewno to bez""

sprzecznie

należy

do

jakiegoś bliżej

nie

określonego

gatunku sekwoi.

Do tego wniosku

doszedłem

na !podstawie

badań następują<!ych.

Na przekroju poprzecznym

widać W)1['aźnie,

w

obrębie słojów

przy- rostu rocznego, strefy

' wiosenną i letnią,

z tym,

że

strefa wiosenna jest co- kolwiek zgnieciona. Cewki przyrostu wiosennego

mają kształt

cztero-

~uh pięciokątny; trafiają się także. kształty !Ilieprawidłowe.

Cewki

wkładają się

wyraźnymi

szeregamt w kierunku promien[owym.

Pomiędzy

cewkami drewna wiosennego

występują często

komórki

miękiszu .

drzewnego. Na granicy

słojów

rocznego przyrostu

są

one prawie

całkowicie spłaszczone.

Si"ednica cewek wiosennych w kierunku promieniowym waha

się

w gra-o nicach

między

25 a 40 ll, w kierunlru

.. zaś

styczn.ym -

między

30 a 40

11 .•

Przewodów i kieszeni

żywicznych

w tym

·

drewnie nie obserwowano. Pro- mienie drzeW1Ile

są

na

ogół

jednoszeregowe; w

ściankach

horyzontalnych nie wi'Clać jamek (por. pl. l, fig .. 1). Na

fig.

2 tejże planszy możemy oOOer'- wowat

struJrturę

drewna w przekroju stycznym. Promienie dTZewne

na:

wysokość mają 6~8-1O, najczęściej

5-6 komórek;

wysokość

tych komóTek wynosi

18~351-t, szerokość zaś

- 13-18

!-l.

Komórki owe

mają

na tym.

przekroju

kształt

elips,

wydłużOIIlych

w kierunku promienia

("stojących").

(2)

274 pAL GREGUSS

Komórki

miękis:ou

drzewnego

wypełnione są ciemną treścią żywicz-·

ną.

Przegrody poprzeczne

są

iIla

ogół gł-ad!kie,

w

wyją\tkowych tyłko

przy- padka-ch brodawkowato lub

perełkowato 'zgru:białe.

Na pl. II, fig. 2

widać poprzeczną przegrodę

komórki

miękiszu

rdrzewnego

łagodnie sęczkowato zgrubilałą

oraz ciemno

zabarwioną żywicę wewnątrz

komórki.

W oznaczaniu drewna

decydującym· był

przekrój . promieniowy.

Ścian\ki

horyzontalne komórek promienia drzewnego

są

w nim

dość

grube

i gładkie,

w

wyjątkowych

przypadlkach -opatrzone nieIicznymi jamkami.

Scianki styczne

· są również zupełnie gładkie.

Te

decydujące

cechy wska-

zują, że

badane drewno nie

należy

do Pinaceae, C.upressaceae, Taxaceae, Cephalotaxaceae czy Araucariaceae, lecz tylko albordo Taxodiaceae albo do Podocarpaceae.

Ponieważ

jednak

ścianki

-poprzeczne (horyzontalne)

mię

kiszu drzewnego

są

tu

rprzeważnie gładkie, wyjątkowo

tylko

gruzełkowate,

nadto

zdarzają się także

niskie cewki poprzeczne, zdade

się

nie

ulegać wąt

pliwości, że

drewno badane

może być

zaliczone do Taxodiaceae.

Ponieważ _spomiędzy

Taxodiaceae jedynie gatunki rodZaju Sequoia

odznaczają się

zgodnie z dzisiejszym stanem

badań

- cewkami poprzecznymi,

dokład- .

niejsze oznaczenie musimy

rozpocząć

od tego

właśnie

rodzaju.

Dwa tylko gatunki

ws,półczesnejsekwoi są

nam dzisiaj znane: S. gi- gantea i S. sempervirens. Oba

dochodzą

do

wysokości

100

m,średnicy. zaś

.3-7 m.

S. gigantea na jednym polu

skrzyżowania

ma

jedną, wyjątkowo

tylko dwie jamki taksodioidalne lub kupresoidalne. Otwór jamki bywa u tego gatunku horyzontalny aibo

skośny.

Na polu

skrzyżowania

u S. sem- pervirens

znajdują się przeważnie

2-3, a nawet 4 jamki, o otworach na

ogół skośnych,

a zatem raczej kupresoirlalnych. Budowa promieni drzew- nych w badanym drewnie jest podobna. a nawet

.

niemal identyczna z drewnem S. sempervirens. Podobnie jak u

współczesnej-

S.sempervirens

wielkość

jamki na po!lach

skrzyżowania

wynosi 7-10

~.

Uderza w lignicie

obecność

niskich cewek poprzecznych, podobnie jak to jest u

współczesnej

. S. sempervirens. Jest ich tu

dość duża ilość i mają

one, podobnie jak

l i

S. sempervirens,

ścianki zupełnie gładkie.

U obu form:

wS1PÓłczesnej

i

kopalnej, poprzeczne przegrody

miękiszu

drzewnego

są gładkie, CZalSem

tylko nieco

gruzełkowato

luibnierównomiernie

zgrubiałe.

Za

przynależnością

badanego ligni'tu do rodzaju Sequoia przemawia

także

fakt,

że ,

drewno to daje

typową

dla sekwoi

reakcję

z kwasem garb-·

nikowym, tj. czernieje pod

działaniem

chlOlr'ku

żelaza.

Na podstawie wspomnianych falktów wolno nam, jak

sądzę,

z wy-

starczającą pewnością mniemać, że badany lignit ma strukturę na ogół

zgodną

z

budową

drewna

współczesnej

S. sempervirens.

Całkowita

iden- tyfikacja nie jest jednak

możliwa

z powodu istnienia jednej cechy

odróż- niającej.

Mianowicie jamki lejkowate w cewkach badanego lignitu

są

wy-

raźniemniejsre' nIż w

cewkach

współczesnej

S.sempervirens, gdzie do-

(3)

DOLNO-MIOCEŃSKI PIEŃ DRZEWA Z TUROWA 275

chodzą

one do 15-17

!l,

gdy tymczasem w badanym lignicie nie przekra-

czają

6-9

!L, przeciętnie zaś wynoszą

zaledwie 7-8

!l. Jamki

na polach

skrzyżowania są

!tu jeszcze mniejsze i

wynoszą

6-9

!l, przeciętnie

6-8

!L,

gdy tymczasem u S. sempervirens

dochodzą

do 6-12-14

!l.

Nie ulega

więc wątpliwości, że

lignit badany pochodzi z

jakiegoś

ga- tunku sekwoi. Cechy jego nie

zgadzają się

jednak

całkowicie

z cechami drewien

współczesnych

S. gigantea i S. sempervirens.

Być może, że

ligIiit ten pochodzi z rozpowszechnionej w

trzeciorzędzie

europejSkim S. Langs- dorfi lub z

jakiegoś

innego 'kopalnego gatunku sekwoi.

W pracy swojej "Die fossHen Koniferenh61zer" Krausel

łączy

drew- na

trzeciorzędowych

taksodiów

i

sekwoi pod

wspólną nazwą

Taxodioxy- lon.

Ponieważ

badany lignit nie zdradza

żadnych

cech Taxodium, nadto daje on

reakcję dodatnią

z kwasem gar'bnikowym (co by

wskazywało

na

przynależność

do sekwoi),

wstrzymuję się od

stosowania

doń

nazwy Taxodioxylon i nazywam go poprostu drewnem sekwoi. Trzymam

się

tu :zasady,

że jeśli '

struktura lignitu

trzeciorzędowego

zgadza

się całkowicie

:ze

strukturą rodzaju wspÓłCzesnego, oznaczamy go nie nazwą zbiorową,

lecz

nazwą rodzajową współczesną

z doda'likiem

końcówki

"xylon". Zgod- nie z tym Hgnit badany zaliczam do rodzaju Sequoioxylon.

Brak odpowiedniego

materiału

porównawczego nie pozwala, nieste- ty,

sprawdzić pokrewieństwa

drewna badanego z drewnem

trzeciorzędo

wej S. Langsdorfi, która; jest zapewne odpowiednikiem kopalnym

wsrpół

.czesnej S. sempervirens.

Streszczając

powtarzam raz jeszcze,

że dolno-mioceński pień

lignitu,

pochodzący

z kopalni w Turowie,

należy

do drzewa z rodzaju Sequoia, prawdopodobnie do S. Langsdorfi lub S. Albertensis.

Rozstrzygnąć

tej nie-

pewności

na razie nie

można

z powodu braku kopalnych

materiałów

po- równawczych.

Jeśli :

by

się jednakże

z czasem

okazało, że

tego lignitu nie

można zidentyfikować

ze znanymi dotychczas lignitami sekwoi, propono-

wałbym dlań nazwę

Sequoioxylon Turowense Greguss n. sp.

Instytut Botaniczny Vniwersytetu w Szeged (Węgry)

Szeged, 1953

.Acta Geologie a Polonica, vol. V - 18

(4)

ACTA GEOLOGICA POLONICA, VOL. V P. GREGUSS, PL. I

X 300 a

c

X 300

Xi:CO

Sequoioxyl.on TU1'OWenSe Greguss n. sp.

a jamkowanie p:romieniowej ściamy cewki; i miękisz drzewny z zawartością żywicy

i z gruzełkowatymi przegrodami poprzecznymi komórek; c jamki lejkowa1e na stycroych ścianach cewek; g niskie cewki 'POIPrzecme

°

gładkich ścianach, na pO'lach

skrzyż·o.wania 1-3 jamki; otwory jamek skośne; f ści·anka horYZlO!lita.1na promienia drzeW!1ego g>r.uha i gładka; śC'ianka stycma - cienka i gladka

(5)

ACTA GEOLOGICA POLO ICA, VOL. V

Sequoioxylon Turowense Greguss n. Sp.

Fig. 1 Przekrój po.p·rzeczny

Fig. 3 Przekrój promieniowy

X 100

X 300

Fig. 2 Przekrój styczny.

Fig. 4 Przekrój styczny

P. GREGUSS, PL. II

X 100

X 300

(6)

CONSPECTUS

П. ГРЕГУШ

ОПРЕДЕЛЕНИЕ НИЖflЕ-МНQЦIЩСRОГО ДРЕВЕСЦОГО СТВОЛА ИЗ БУРОУГОЛЬНЫХ RОПЕН ТУРОВА (ПОЛЬША)

(Резюме)

Автор определил .два .. образ;цы фоссиль:ной древесины,. происхо.цящие из бу

роyr:ол;ьных .. копеЙ ТУ1РОВ/1 дад. ре.щ>Й Цисса Лyщ'IЩКa •. полученные щ. заведУЮщей Палеоботаооческой Лабораторией Музея Земли в ВаIJшаве, Проф~ Г.Чеч~тт. Образ

цы зачислены автором к родУ Sequoia; своим строением они ПрОЯlзляют схqдствq

. I •.. • • •

с современноЙS. semреrvИ-ens. Однако, эти образцы не могут быть идентифици-

рованы с древесиной S. 8empeтvirens, так. как воронкообра,зн~е ямочки трахеид

," .

этоЙ.древесины отличаются бол~шей веЛИЧFjной(величина ямочек в исследуемом лигните в среднем 6-8 /1-).

Отсутствие сравнительного. материала. не позволяет установить родства ис~

следУемой древесины с древесиной S. Atbertensis, равно как с третичной S. I,.angs.-:

dorji, являющейся вероятно. фоссильным:;щвивалеН:I'ом.современноЙ S. semper-

. .

virens. В случае, если бы при наличии сраЩIИТ~,J]ЬНОГО материала шщзалось, что

данный лигнит .не может быть отождествл~н с извеСТНЬJМИ до сих пор лигнитами

секвои, автор предлагает' для него наз~ание. SeqUOri.oxyton. Turowense. Gregus,s n. S1P.

; ....

. :- .

....

97

(7)

ACTA GEOLOOICA POLONICA, VOL. V.

pAL GREGUSS

IDENTIFICATION OF A LOWER MIOCENE WOOD FROM COAL-MINE AT TUROW (pOLAND) .'

. In Novemlber 1952, two small samples of fossil wood from Tur6w on the Lusatian Neisse, Poland, were sent to. the author for xylotomic identification by Prof. H. Czec.zatt, Head of the PaJaeobotanical Laborator:y of the Mu~eum of the Earth in Warsaw. One of these belonged tu a tree trunk about 3 m. in diameter,

-Whifu:

^"^1ihe;iOthetohe ;pidbtibly eam~from

, the

root'~i'the~~ettee:/

:eoiili

i.safu~les.

of a purplish-,brown 'co. lour, '. were about 5"6 cm. long and' 0.5 om. wide. Their state of IPreservaltion was satisfactory enoUlg'h fur the investigation of cross sections ..

It could· be ascertained Iby the macroscopic examination a,lone that the samples in ques,tiolll were of coniferous wood. Further investigation limi'oubtedly referred the fossil WOo.d in question· to. some StPe<;ies of Sequoia. not definitely identified, as yet.

The writer arrived at this concLusion· on' the ground of investigations, described as· follows.

In transverse section the earlywood and latewood are markecRY'distinCt in the grOWlthrings, the eatrlywood being somewhat compressed. Earlywo.od ·tra":"

cheidsare tetra- .or pentagonal, sometimeso.f irregular shape~Tracheid's arranged.

in distinct rows in the directio.nof the medullary rays. Frequent· parenehy,ma cells between. the early.wood tracheids. On bo.unqaries o.f grow,th rings they are almo.st flattened. The radial diameter o.f earlywo.od tracheids ranges from 25 to·

40 fJ., ·the tangenJtial diameter - from 30 to. 40 fJ.. No. resin ducts or pockets · in

growth rings. Rays usually uniseria:te,no pits visible ID. ,oori(Zorutal walls (see fig. 1 o.f plate I). Fig. 2 o-f the same plate sho.WS the Wo.od struclture in the tangential section. Rays are from 6 to 10 cells high, in most cases 5-6 cells; height of cells ranges from 18 to. 35 fJ., their width from 13 to. 18 fJ.. The shape of these cells.

is 'ellLpsoida,l, the Io.nger axis in confo.rmity with that of the rays.

ParencbYEla cells with dark resilIl contents. HOJ.:izorttal walls smo.oth ,as.

a' rule, o.nly very rarelynodUllar o.r with bead-like thickenings. Fig. 2 in plate It

shows the ho.rizontal wall of parenchyma cells with slightly nodularthickenings.

and dark resin co.ntents.

The radial secti;on yielded decisive ~lJUes for identtficaJtiOlll of the Wood. The ho.rizontal walls o.f celils are fairly thick and smo.o.th, only seldom sparsely pitted.

Tangential walls also smo.o.th. These index features do. no.t aLlow the stUldied fo.ssil

wood' to be referred either to the Pinaceae, C~ressaceae, Taxaceae, Cephalot8xa-·

98

(8)

CONSPECTUS'

~eae .01' to the Ataucariaceae; bwtit must be included 'either in the Taxodiaceae _ or in Podocal'ipaceae: Since, :however, the horizontal parenchyma. walls are' usually smooth, and" only exceptionally nodular, low transverse tracheids being moreover QCcasionallYiPresent, its identification as belongiD,g to Taxooiaceae would awear to present no doubts. Since the genus Sequoia is the only one amongst the Taxo- diaceae .- according to up..;to-date information - . to have transversal tracheids, we must s/tart the .fw.-ther . identificad;ion of the 'Wood under investigation. with that very genus.

To'-daywe :khow but two speeiEis of the recent Sequoia, i. e. S. gigantiea and S .. sempervirens. They both arttain 'a height of 'Uip to 100 m., and a diameter of 3-7m. 'I1hereare one, .exceptionally,two taxodioid 'or cUipressoid pits to be seen per cross-field in S. giga-ntea. 'I1he plt-aperture may be' "horizontal or oblique. In S. sempervirens there ,usuaUyare2-4 pits ,per cross-field, c.ommonly with oblique -or oUipressoid apertures. The struoture of' the· rays in the ' examined wood is .almost identical with that in S. sempervirens. The size of cross-field pits is 7-10 ""

as seen in the recent S. sempervirens. The presence of 100w ,transverse :tr~heidsjs

,a characteristic feature of both the lignite and the woo,tof the recent S. sempervirens.

1n the Ugnite they aq-e fairly numerous and with walls smooth, as found in S. sem- pervirens. In both the recent and the fossil forms the horizontal parenchyma walls ,are smooth, only slightly nodulaT or unevenly thickened:

The tanhicacid reaction of examined li~!te, 1. e. its dar'kcolouration by ferrous chloride, typical of Sequoia, is ,anoth~r reason for referring it to the woods of the genU's Sequoia.

The wr~ter '~lieyes thl!.t .,the identification of the examine,d lignite with the woOd, of,. tb:e living S. sempervire'llls is sufficiently corroborated by the facts hereby mentioned. An exact classificatiQlIl is, however, made ;mpoiSsLble by the .presente :of one differentiating.feature,. The tracheidlbordereQ.pits in the examin-

. ed .ligni,te .. ate dis'tin:ctlysmailer' than in . thetracheids of the living S. semper-

-virens where they are 15-17"" in size, whereas 'in the ih'V'€lS/tigatect lignite they do not exce'ed 8-9"", usually 7-8"". Hereth~ cross-field pits arr~ still smaller, a.ttain- . ing 6-9 J,I., usuallly 6-8"", while in ;ttle S. sempervir(?ns they [JJ.:;.y be 6-12-14"".

The examined ligniJte, therefore, belongs doubtlessly to sOlffie species .of Se- quoia. Its features do not, however, fully agree. with those of the woods of the recent S. gigantea or S. sempervirens. It may he thart it belongs·.to S.Langsdorfi widely spread in th~ Tertiary of Europe, or perhapj to !motfter~ s-;peCieso{ fossil Sequoia.

Krausel groups the woods of the. Tel"tiar~' Taxodium and Sequoia in his work "Die fossile KoniferenhOlzer" under the common name of TaxodioxyZon.

Since, in addition

to

a posi-tive reaDtion with tannic add,indi'cative of the Se- quoia, the examined lignite· displays lIlone of the Taxodium chaTiaoteriS.mcs, the

.author restrains from applying ,thereto the name of Taxodioxylon, calling it simply

99

(9)

ACTiA GEOLOGICA POLONICA, VOL. V:

a Sequoia wood. The wri'ter is· applying' the rule according to which if a Tertiary wood agrees pedect1y in Lts structure with that .of a re.cent genus, it is not to be identified by a collective name, butt by the recent generic name witlh the suffix

"xylon". The .examined .lignite

is;

therefore, to be referred for the present to':bhe genus of SequowxyLon.

The absence of adequate compaTa,t1ve material hinde!l"'S the examination.

of the relationship of the studied wood to .the wood of the Tertiary S. Langsdorfi.

the latter being prOlbablythe fossil equivalent of the livdng S. sempervi1"tens.

To sum 'up the awthor wishes 'to re-affirm 'that the lignite trunk from the Lower Miocene of the Tur6w mine belongs to a tree of the genus Sequoi¥l. pro- balbly S. Langsdorfi or S. ALbertensis (= TaxodioxyLon aLbertense). The uncertainty cannot be now cleared up owing to lack of cO'lIlparativefossil matel'lial. Shoulid it be proved, in the time to come, .that the examined lignite cannot be refeITed to any of· the 1!0 far identified' Ugnites of Sequoia, the· w:ri'telI' propm:es to call it Sequoioxylon Turowense Greguss n. sp.

Botani~ Institlute Unilversity of Szeged

Szeged, 1953

DESCRIPTION OF FIGURES IN THE POLISH TEXT. PI. I

SequoioxyLon Turowense Greguss n. sp.

1 -.:.:.. a

!Pi>1ltim!g

of radial tracheid wailil, (wood parenchyma with resin contents and nodular horizontal cell walls, c bordered pits in tangential tracheid

walls' X 3D!)

'2 - g Jow iflr8JIlS~ tJracheidS wiil:h smooth walJs, 1-3 pits per CI'OSS-fieJd; pLt.

apert~res olbliql1~; f horizontal wall of parenchyma rays smooth .and. thick;

tl;he tangential ~l smooth

am

thin PI. II

St:quoioxyLon T1Lrowense Greguss n. sp.

1 - Transverse section ", :2 - Tangential section

3 - Radial section 4: -' Tangenti:al section

100

X ID!) X 100 X 300' X 300-