IN S T Y TU T LIN G W ISTY K I U N IW ER SY TETU IM. A. M ICK IEW IC ZA ZA K Ł A D K O M UN IK AC JI SPO ŁEC ZN EJ
Ze współczesnych
zagadnień nauki
o informacji
POD REDAKCJĄM irosława Górnego i Piotra N ow aka
Projekt okładki - Rafał Lewandowski Redakcja - Paweł Nowakowski
Redakcja techniczna - Aleksandra Ilowiecka Korekta - Katarzyna Cichocka
Copyright O by Instytut Lingwistyki Uniwersytetu im. A. Mickiewicza, Poznań 1997
ISBN 83-87133-32-9
DRUK
W ydawnictwo SORUS
S ie d zib a-D aszew ice. ul. Piotrowska 31, 61 - 160 Poznań B iu ro - ul. Skośna 16/17, 61 - 802 Poznań, tel. 852 63 94
Spis treści
W stęp ... 7
M ałgorzata Góralska, Próba analizy pojęcia książki w ujęciu
funkcjonalnym, strukturalistycznym i sem iologicznym ... 9
Rafał Lewandowski, Wprowadzenie do S G M L ... 19
Mirosław Górny, Kryteria oceny efektywności b ib lio tek ... 38
Katarzyna Cichocka, O metodach oceny efektywności wyszukiwania
uwag k i l k a ... 53
Mirosław Górny, Artur Jazdon. Piotr Nowak, Wybrane wskaźniki
efektywności, udostępniania zasobów drukowanych w polskich bibliotekach n au k ow ych ... 57
Przemysław Magdziarski, Koszty udostępniania czasopism zagranicz
nych w Bibliotece Głównej Akademii Medycznej w P o zn a n iu ... 71
Piotr Nowak, W okół badań nad efektywnością czasopism naukowych 99
Bogumiła Twardosz, Efektywność wyszukiwania światowych zasobów
archeologicznych na przykładzie A rch N et... 113
Aleksander Radwański, Interfejs użytkownika w systemach biblio
tecznych p r z y sz ło śc i... 123
Bogumił Skoczyński, Jadwiga Grysa, Démocratisation and the libraries
m acji przez odbiorcę. Istotną w ad ą takiego podejścia je s t je d n ak ż e to, że by łyby to tylko oceny je dnostkow e, gdyż każda w yszukana inform acja m oże być w ykorzystana na w iele różnych sposobów i trudno w yznaczyć w szystkie pły nące z niej realne korzyści. Poza tym trudne, je śli nie niem ożliw e, byłyby tu ja k iek o lw iek ujednolicenia.
N atom iast przy ocenie ekonom iczności w yszukiw ania, co też je s t bardzo w aż n ą sk ła d o w ą oceny efektyw ności w yszukiw ania, bardzo istotny m oże okazać się koszt w yszukiw ania dokum entów relew antnych. M ożna go w yznaczyć za p o m o cą w zoru zaproponow anego przez C leverdona:
M = 1 0 0 ( K 1 / K2 * K + K 3 / D ) - K 3 gdzie:
K. - o znacza kom pletność, D - oznacza dokładność,
KI - o znacza koszt otrzym ania odpow iedzi na pojedyncze pytanie, K.2 - oznacza spodziew aną liczbę dokum entów relew antnych,
K.3 - oznacza koszt w yszukiw ania przez system dokum entów nierelew antnych.
Efektyw ność w yszukiw ania je s t jednym z nielicznych param etrów branych pod uw agę przy ocenie system u inform acyjnego, w którego badaniu istn ieją tak ujednolicone i proste m etody. Czy je d n a k zastosow anie ich w przypadku każde go system u daje kom pletną, w y czerpującą odpow iedź? M yślę, że rozw inięcie tego zagadnienia m ogłoby posłużyć za tem at now ego artykułu.
B ib liografia
/ G lom biowski. B. Świderski. H Więckowska. 1976, Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa 2. polskiego. Wrocław - W arszawa - Kraków
3 Piróg. 1977, Zagadnienia informacji i dokum entacji naukowej. Warszawa
4 D ąb ro w sk i. K. Laus-Mączyńska. 1978, M etody wyszukiwania i klasyfikacji informa cji.
5 V ojskunskii. 1992. „Otsenka funksjonal’noi efTektivnosti dokum ental'nogo poiska: razmytye' shkaly otsenki pertinentnosti". Nauchno-Tekhnicheskaya Informatsiya . Nr 2 (5). s. 19 - 28.
6 Dyer. 1994. ..Beyond relevance, precision and recall: the worth' o f information retrieval results" Journal o f D ocumentation & Text Management. N r 2 ( 1 ). s. 35 - 47.
7 Hcrsh. J. Pentecost. D Hickam. 1996. ..A task - oriented approach to information retrieval evaluation" JASIS. N r 4 7 ( l ) . s. 5 0 - 56.
8 S. Lang. M Grigsby, 1996, „Statistics for measuring the efficiency o f electronic information retrieval" JASIS. N r 47 (2). s. 1 5 9 - 166.
Ze w spółczesnych zagadnień nauki o inform acji M. Górny, P. Nowak (red.) Poznań 1997
Mirosław Górny
A rtu r Ja zd o n
Piotr Nowak
W ybrane wskaźniki efektywności udostępniania
zasobów drukowanych w polskich
bibliotekach naukowych
Abstract
The paper includes the results o f a poll rating the number and utilization o f printed resources in Polish scien tific libraries. The results, which have been presented by field groups (i.e.. chemical, biological, technical libraries, e t c . etc.) as well as by function groups (specialist and academic libraries), concern the number of resources including both books and journals. The authors provide the number o f foreign language collections and English language collections making a clear distinction between these two categories. The figures illu strating the annual increase o f these sources have also been supplied. In addition, the article offers some data concerning the following problems: range o f collecting materials which have been ordered at the readers' request, tim e o f preparing new collections for use. number o f loans, number o f orders that did not take effect, collection utilization rating, num ber o f interlibrary loans as well as the extent o f selecting collections. Finally, the poll reveals information on the number o f libraries researching the readers’ needs, num ber o f libraries offering their collections for use on Saturdays and Sundays, and number o f libraries which provide special loan opportunities (e.g.. weekend loans).
W stęp
Celem badań było ustalenie wielkości zasobu drukowanego w polskich bibliotekach naukowych i zakresu jego wykorzystania. Zdecydowano się prze prowadzić badania ankietowe i objąć nim wszystkie biblioteki naukowe w Pol sce.
W części dotyczącej wspomnianego wyżej celu badań, kwestionariusz zawierał następujące punkty:
- stan zbiorów w 1994 r. z podziałem na wydawnictwa zwarte krajowe, wy dawnictwa zwarte obce, wydawnictwa zwarte w języku angielskim, czasopisma krajowe, czasopisma obce i czasopisma w języku angielskim
- średni czas opracow ania jed n ej pozycji (czas, jak i upływ a od w płynięcia do biblioteki do udostępnienia czytelnikom )
- liczba udostępnień w latach 1990 - 1994 (z podziałem na udostępnienia na m iejscu i na zew nątrz), a także liczba zam ów ień, które nie zostały zrealizow ane i średni czas realizacji jed n eg o zam ów ienia
- w ypożyczenia m iędzybiblioteczne w latach 1990 - 1994 (z podziałem na w y pożyczenia na rzecz innych bibliotek, w ypożyczenia na rzecz bibliotek zagra nicznych, w ypożyczenia z innych bibliotek, w ypożyczenia z bibliotek zagra nicznych, procent zam ów ień zrealizow anych dla innych bibliotek i przez inne biblioteki), a także średni czas realizacji jed n eg o w ypożyczenia
- procent zbiorów biblioteki stale w ykorzystyw any (szacunkow o)
- procentow y udział w śród rocznych w pływ ów literatury grom adzonej na kon kretne zam ów ienia czytelników
- ty godniow a liczba godzin otw arcia,dla czytelników (czy biblioteka je s t czynna w soboty i w niedziele)
- sp ecjalne form y udostępniania (w ypożyczenia na 24 godziny, na sobotę i nie dzielę itp.)
- selekcja księgozbioru i je j zakres - badania potrzeb użytkow ników.
W yniki opracow ano w ram ach grup dziedzinow o-funkcjonalnych, tzn. w ydzielono następujące grupy bibliotek:
- sam odzielne biblioteki instytutów naukow o-badaw czych (w ich ram ach biblio teki o profilu fizycznym , biologicznym , chem icznym , technicznym i hum ani stycznym )
- biblioteki uczelniane (w ich ram ach w ydzielono biblioteki uniw ersyteckie, politechniczne, m edyczne, rolnicze, pedagogiczne i uczelni artystycznych).
P rzedstaw iono wyniki liczbow e w postaci średniej arytm etycznej i zre zygnow ano ostatecznie z podaw ania odchylenia standardow ego ja k o m iary roz proszenia. K ierow ano się tu w zględam i praktycznym i. Stosunkow o krótkie ciągi danych (rzadko przekraczające 10 je d n o ste k ) lepiej zapew ne charakteryzuje podanie w artości skrajnych, średniej arytm etycznej i m ediany, szczególnie, jeśli czytającym i s ą osoby nie posługujące się na co dzień aparatem statystycznym . D ane um ieszczono w tabelach. K reski w niektórych m iejscach tabel oznaczają, że nie było m ożliw e uzyskanie odpow iednich danych.
G ro m a d zen ie
1. Zbiory zwarte
W yniki sondażu zaw iera tabela nr 1. Dane dotyczące liczby posiadanych w olum inów , a także w ielkości przyrostów rocznych są w ysoce w iarygodne ze
w zględu na łatw o ść ich rejestrow ania. Z aledw ie w je d n y m czy w dw óch przy padkach m ożna podejrzew ać, że zostały podane tylko zasoby biblioteki głównej (choć w kw estionariuszu zw racaliśm y uw agę na to, aby podaw ać rów nież w iel kość zbiorów b ibliotek w ydziałow ych).
O w iele trudniej było dow iedzieć się, ja k i w badanych bibliotekach je st udział zbiorów w języ k ach obcych. W w iększości w ypadków dane m ają ch arak ter szacunkow y, a w bibliotekach uniw ersyteckich w ogóle nie udało się tego rodzaju danych ustalić.
M im o to m ożna przypuszczać, że pozyskane inform acje o d p o w iad ają sta nowi rzeczyw istem u. D ow odem na to je s t fakt, że uzyskano bardzo podobne liczby po ustaleniu udziału zbiorów w językach obcych w przyrostach rocznych. (W tabeli podano liczby, będące śred n ią arytm etyczną z przyrostów zbiorów w latach 1990 - 94). W szystkie te dane stanow ią podstaw ę do próby oszaco w ania kom pletności zbiorów bibliotek polskich w stosunku do zasobu św iato w ego, a szczególnie je g o rocznego przyrostu. K onieczne je s t tu je d n a k ustalenie stopnia du b lo w an ia się zasobów , a szczególnie nabytków i ustalenie liczby tytułów w zasobach i partiach nabytków, a nie tylko liczby w olum inów . B adaęz napotyka tu je d n a k w yjątkow e trudności, poniew aż tylko niew ielka część pol skich zasobów bibliotecznych rejestrow ana je s t przez katalogi kom puterow e. Jedynym w yjściem je s t kosztow na analiza statystyczna odpow iednio dobranych próbek zbiorów i nabytków.
Tabela 1 W ielkość i struktura językowa zbiorów zwartych i ich rocznych przyrostów Typ biblioteki Liczba badanych bibliotek Zbiory zwarte w 1994 r. 1) średnia 2) min. 3) mediana 4) maks. Zbiory zwarte w 1994 r. 1) udział zbiorów w j. obcych 2) udział zbiorów w j. angielskim Roczne przyrosty zbiorów w 1 9 9 0 - 1994 r. 1 ) średnia 2) min 3) m ediana 4) maks. Przyrosty zbiorów w 1 9 9 0 - 1994 r. 1) udział zbiorów w j, obcych 2) udział zbiorów w j. angielskim spec. 3 1)21 000 1 )8 8 % 1) 140 1 )6 8 % fizyczne 2 )1 5 0 0 0 2) 88 % 2) 12 2 )6 1 %
3) (dane z jednej biblio 3) 141 4 )2 6 0 0 0 teki) 4) 267 spec. 7 1 )9500 1 )8 9 % 1) 119 1) 85 % chemiczne 2 )2 5 0 0 2) 80 % 2) 67 2) 79 % 3) 7600 3) 108 4 )2 7 4 0 0 4 )2 1 9 spec. 10 1)50000 1 )2 8 % 1)813 1 ) 2 5 % huma 2 )3 0 0 0 2) 15% 2) 54 2) 1 4 % nistyczne 3 )37000 3 )7 1 5 4 )1 45000 4 )3 1 0 0 spec. 6 1)10000 1 )5 8 % 1) 124 1 )5 3 % techniczne 2)611 2) 48 % 2 )8 4 2) 40 % 3 )5 4 1 0 3) 84 4 )2 4 4 0 0 4) 165
Typ biblioteki Liczba badanych bibliotek Zbiory zwarte w 1994 r. 1) średnia 2) min. 3) mediana 4) maks. Zbiory zwarte w 1994 r. 1) udział zbiorów w j. obcych 2) udział zbiorów w j. angielskim Roczne przyrosty zbiorów w 1990 - 1994 r. 1 )średnia 2) min. 3) mediana 4) maks. Przyrosty zbiorów w 1 9 9 0 -1 9 9 4 r 1) udział zbiorów w j. obcych 2) udział zbiorów w j. angielskim spcc. 17 1)17779 1 )7 6 % 1)200 1) 6 4 % biologiczne 2) 403 2) 72 % 2)31 2) 56 % 3 )9 7 6 6 3 )8 8 4) 114489 4)1295 uniwersy 9 1)1043000 1)14500 1) 1 5 % teckie 2 )4 1 0 0 0 0 2 )4972 2) 4% (jedna 3 )7 9 6 0 0 0 3)17261 biblioteka) 4 )2 5 3 0 0 0 0 4)27600 politech 12 1 )370000 1 )2 5 % 1)6500 1) 1 3 % niczne 2) 111000 2) 7 % 2 )2 0 0 0 2) 7% 3 )2 5 1 0 0 0 3 )4 3 0 0 4 )9 3 7 0 0 0 4 )16200 rolnicze 6 1)243000 1 )3 5 % 1)3720 1) 1 6 % 2) 114000 2) 2 0 % 2 )1800 2) 9 % 3 )1 9 0 0 0 0 3 )2 0 0 0 4 )4 3 0 0 0 0 4 )8 0 0 0 artystycz-ne 6 1)20000 1 )3 0 % 1)317 1)23 % 2 )1 4 0 0 0 2) 10% 2) 180 2) 12% 3 )1 6 0 0 0 3) 270 4 )2 8 0 0 0 4) 620 medyczne 8 1)200000 1 )2 8 % 1) 3654 1 )2 6 % 2) 56000 2) 23 % 2 )2000 2) 23 % 3 )1 70000 3 )3300 4 )3 2 6 0 0 0 4) 6600 pedagogi 9 1)331000 1) 11 % 1)8000 1 ) 5 ,8 % czne 2) 141000 2) 4 % 2 )4000 2) 5,4 % 3 )2 4 1 0 0 0 3 )7200 4 )4 8 9 0 0 0 4) 15000 akademii 5 1)77000 1) 16% 1)2027 1) 6% wychowa 2 )3 7 0 0 0 2) 12 % 2 )1 3 0 0 2) 5 % nia fizycz 3 )8 5 0 0 0 3 )1400 nego 4 )1 1 3 0 0 0 4)2795 2. Czasopism a
O cena w ielkości zasobu czasopism okazała się zadaniem najtrudniejszym w całym sondażu. W pew nym stopniu w inę za to ponoszą autorzy opracow ania, poniew aż nie sform ułow ali dostatecznie jednoznacznie, czy należy podaw ać w ielkość zasobu czasopiśm ienniczego w w olum inach czy w tytułach. C hociaż dla oceny kom pletności zasobu znaczenie m a ją przede w szystkim tytuły, przyję to, iż w statystykach bibliotecznych operuje się głów nie w olum inam i i bibliote karzom łatw iej będzie w ypełnić kw estionariusz, podając dane odnoszące się do w olum inów . W efekcie w iększość kw estionariuszy zaw iera dane dotyczące w olum inów . N iem niej pew na liczba respondentów zdecydow ała się podać licz bę tytułów .
D uże trudności spraw iła ocena udziału czasopism obcych, a szczególnie anglojęzycznych w posiadanym zasobie. W tabeli nr 2 podajem y w yłącznie w ielkości odnoszące się do w olum inów , czasam i jed n ak udało się ustalić liczbę tytułów . D ane te przytaczam y w tekście, ja k o że dotyczą one tylko kilku przy padków i są uzyskane na podstaw ie m niejszej liczby danych niż te, które w y ra żono w w olum inach.
B iblioteki politechnik reje stru ją 1320 tytułów czasopism (średnia dla czterech bibliotek) z czego 42% to czasopism a obce, w języku angielskim je s t 17% w szystkich tytułów. W edług przyrostu rocznego w w olum inach liczba nabyw anych tytułów nie przekracza 600. (Z porów nań w ynika, że na je d en tytuł rocznie przy p ad ają ok. trzy wolum iny. N ie są to je d n ak dane uzyskane na po d staw ie dostatecznie dużej w ielkości próby i należy j e traktow ać w yłącznie ja k o dane przybliżone).
R óżnica została praw dopodobnie w yw ołana tym , że niektóre biblioteki podały liczbę posiadanych tytułów , a nie tylko abonow anych w danym roku. S tarano się ustalić, czy liczba grom adzonych czasopism w 1994 r. odbiegała od średniej arytm etycznej liczby czasopism grom adzonych w latach 1990 - 94. W przypadku bibliotek politechnik uzyskano następujący wynik: w 1994 r. na byw ano o 24% m niej w olum inów czasopism krajow ych (w tytułach nastąpił w zrost średnio o 10 tytułów); o 21% mniej w olum inów czasopism obcych (kupow ano średnio o 65 tytułów m niej) i o 15% m niej w olum inów czasopism anglojęzycznych (średnio o 77 w zrosła liczba grom adzonych tytułów ).
W bibliotekach uczelni m edycznych znajduje się średnio 1517 tytułów czasopism (na bieżąco grom adzi się praw dopodobnie ok. 200 - 250 tytułów ; je d n a biblioteka podała liczbę 731). W 1994 r. grom adzono o 22% w ięcej w o
lum inów czasopism krajow ych niż w ynosi średnia z lat 1990 - 94 ( w zrost licz by tytułów o 81); o 4% w ięcej w olum inów czasopism obcych (o 30 tytułów w ięcej); o 16% w ięcej w olum inów czasopism angielskich (o 60 tytułów w ięcej).
Przeciętna biblioteka uniw ersytecka posiadała 2349 tytułów (34% obce i 17% anglojęzyczne) i na bieżąco grom adziła ok. 2270. N astąpił spadek liczby grom adzonych w olum inów czasopism obcych o 7% (w zrost tytułów o 28% ), w zrost liczby w olum inów czasopism krajow ych o 2% (spadek w liczbie tytułów 0-22%).
W bibliotekach W SP liczba tytułów grom adzonych na bieżąco w ynosi praw dopodobnie ok. 300 - 350 (jedna biblioteka podała, że posiada w zbiorach 431 tytułów ). N astąpił spadek liczby grom adzonych w olum inów w przypadku czasopism krajow ych o 19%, zagranicznych 28% i w języ k u angielskim o 20% .
W bibliotekach szkół rolniczych grom adzi się na bieżąco średnio ok. 500 - 550 tytułów czasopism . N astąpił spadek liczby grom adzonych w olum inów o 29% w przypadku czasopism krajow ych, o 26% w przypadku zagranicznych i o 39% w przypadku anglojęzycznych.
W bibliotekach A W F grom adzono na bieżąco ok. 200 - 220 tytułów (dw ie biblioteki podały dokładne liczby 166 i 194). N astąpił spadek w liczbie grom adzonych w olum inów czasopism polskich o 26% i zagranicznych o 16%.
B iblioteki specjalne o profilu technicznym grom adziły na bieżąco prze ciętn ie ok. 60 tytułów . W trzech bibliotekach w latach 1990 - 1994 zaobserw o w ano spadek liczby grom adzonych w olum inów czasopism o 68% i liczby tytu łów : o 21 tytułów w zakresie czasopism krajow ych, o 38 w zakresie czasopism obcych i o 1 tytuł w zbiorze czasopism w języ k u angielskim .
B iblioteki specjalne o profilu biologicznym grom adziły średnio 100 - 120 tytułów na bieżąco (w zasobach przeciętnej biblioteki znajdow ały się zeszyty 234 tytułów ). W latach 1990 - 1994 nastąpiło zm niejszenie liczby grom a dzonych w olum inów o 5% je śli idzie o czasopism a obcojęzyczne, o 4% w gru pie czasopism anglojęzycznych i w zrost o 2% w zakresie czasopism krajow ych.
P rzeciętna biblioteka zm niejszyła we w spom nianym okresie liczbę gro m adzonych tytułów o 1 (czasopism a polskie), o 13 w zakresie czasopism ob cych, o 18 w grupie czasopism anglojęzycznych (dane dla trzech bibliotek).
B iblioteki specjalne o profilu chem icznym grom adziły przeciętnie ok. 70 ty tułów czasopism . W latach 1990 - 1994 nastąpiło zw iększenie liczby w olu m inów grom adzonych czasopism o 37% (na podstaw ie danych z trzech biblio tek).
Biblioteki specjalne o profilu hum anistycznym grom adziły średnio ok. 100 - 250 tytułów czasopism na bieżąco. W badanych latach liczba grom adzo nych w olum inów spadła o 19% w przypadku czasopism krajow ych, o 20% w kategorii czasopism obcojęzycznych i o 25% w grupie czasopism w języku angielskim . W ykazano je d n ak w zrost liczby tytułów czasopism krajow ych o 10 i czasopism w języku angielskim o 8. Spadła o 10 liczba tytułów czasopism obcojęzycznych.
Tabela 2 W ielkość i struktura językowa zasobów czasopism i ich rocznych przyrostów
Typ biblioteki Liczba bada nych biblio tek Liczba wolumi-nów czasopism w 1994 r. 1) średnia 2) min. 3) mediana 4) maks. Czasopism a w 1994 r. w wolum. 1) udział czasopism w j. obcych 2) udział czasopism w języku angielskim Roczne przyrosty czasopism w 1990 - 1994 r. (wol.) 1) średnia 2) min. 3) mediana 4) maks. Przyrosty czasopism w 1990 - 1 9 9 4 r. 1) udział czasopism w j. obcych 2) udział czasopism w j. angielskim spec. fizyczne 3 1) 12 000 2 )5 7 0 0 4 )1 7 7 0 0 (dane z dwóch bibliotek) 1 )9 8 % Typ biblioteki Liczba bada nych biblio tek Liczba wolumi-nów czasopism w 1994 r. 1) średnia 2) min 3) mediana 4) maks Czasopism a w 1994 r. w wolum. 1) udział czasopism w j. obcych 2) udział czasopism w języku angielskim Roczne przyrosty czasopism w 1990 - 1994 r. (wol.) 1) średnia 2) min. 3) mediana 4) maks. Przyrosty czasopism w 1 9 9 0 - 1994 r. 1) udział czasopism w j. obcych 2) udział czasopism w j. angielskim spec. 7 1) 13850 1 )9 3 % 1)214 ! ) -chemiczne 2 )4 1 8 9 2) 83 % 2 )8 9 2) 82 % 3) 9357 3) 179 4J 27824 4 )3 7 2 spec 10 1)17538 1)326 1 )5 4 % humanisty 2 )9 9 8 2 )5 0 2) 44 % czne 3) 1866 3) 85 4) 40000 4 )1 2 4 2 spec. 2 1)9062 1) 64 % 1) 179 1) 63 % techniczne 2) 552 2) 36 % 2) 110 2 ) 3 5 % 3 ) - 3 ) -4 )1 7 5 7 2 4) 247 spec. 17 1)11959 1 )8 6 % 1)345 1 )8 0 % biologicz 2 )5 7 2) 69 % 2)61 2) 67 % ne 3)6641 3) 220 4 )3 4 1 3 0 4) 925 uniwersy 9 1)341892 1)6807 1 )3 3 % teckie 2 )7 0 7 7 7 2) 1343 2 ) -3)444742 3 )6 1 3 5 4 )1 0 0 6 1 0 4)14541 politech 12 1)94349 1) 28 % 1)1710 1 ) 5 4 % niczne 2 )4 7 9 7 2 ) - 2 )2 9 3 2) 37 % 3 )75222 3 )1 7 8 4 4) 214030 4 )2 5 9 9 rolnicze 6 1)90037 1 )4 4 % 1)1608 1 )4 2 % 2)4 6 2 5 9 2) 20 % 2) 886 2) 24 % 3 )6 7 0 0 0 3 )1 3 9 0 4) 189853 4 )3 1 5 5 artystycz 6 1)2219 1)67 1 ) 4 0 % ne 2)943 2) 19 2 ) -3)1378 3 )5 2 4)4335 4) 129 medyczne 8 1)49810 1 )5 9 % 1)650 1)61 % 2 )1 1 5 2 6 2) 54 % 2) 269 2) 54 % 3) 44510 3 )4 9 5 4 )8 1 9 9 9 4 )1 0 5 9 pedago 9 1) 28525 1 )2 4 % 1)938 1) 19% giczne 2 )1 1 5 6 0 2) 12% 2) 405 2) 9 % 3 )2 4 6 3 3 3 )9 5 2 4 )4 1 2 0 0 4)1 7 2 8 akademii 5 1) 14988 1)26% 1)609 1 ) 2 0 % wychowa 2 )5 6 6 0 2) 9 % 2) 144 2 ) -nia fizycz 3)17631 3) 593 nego 4 )2 1 6 7 2 4) 624
3. Gromadzenie zbiorów na zamówienie czytelnika i ocena stopnia wyko rzystania zasobów bibliotecznych
T ab ela nr 3 zaw iera dane dotyczące udziału zbiorów grom adzonych na zam ów ienie czytelnika w ogólnej liczbie nabytków, ocenę stopnia w ykorzys tania księgozbioru i dane dotyczące badania potrzeb czytelników .
T a b e la 3. G ro m ad ze n ie zb io ró w n a zam ó w ien ie cz y teln ik a i sto p ień ich w y korzystania
Typ biblioteki
Liczba badanych bibliotek
Udział pozycji gromadzo nych na zamówienie czy telnika w ogólnym przyro
ście zbiorów. 1) średnia 2) min. 3) mediana 4) maks. Wykorzystanie zbiorów (sza cunkowo wg bibliotekarzy) 1) średnia 2) min. 3) mediana 4) maks.
Badania potrzeb czytelników a) liczba bibliotek, które prowa dzą badania systematycznie b) liczba bibliotek, które pro w adzą badania sporadycznie
spec. 3 1 )6 6 % 1 ) 5 9 % ■ a) 1 fizyczne 2 ) 2 5 % 2) 30 % 3) 50 % 3 ) 6 0 % 4) 100% 4) 80 % spec. 7 1 )9 9 % 1 )5 2 % b ) l chemiczne 2) 95 % 2) 1 0 % 3) 100% 3) 40 % 4) 100% 4) 80 % spec. 10 1 )5 3 % 1) 53 % a) 3 b ) 3 hum ani 2) 1 % 2) 20 % styczne 3) 70 % 3) 60 % 4) 100% 4) 80 % spec. 6 1 )8 2 % 1 )4 5 % b) 1 techniczne 2) 40 % 2) 35 % 3 ) 9 0 % 3) 40 % 4) 100% 4) 60 % spec 17 1)71 % 1) 5 2 % a ) 3 b ) 7 biologiczne 2) 3 % 2) 5 % 3 ) 8 0 % 3) 5 0 % 4) 100% 4) 90 % uniwersy 9 1 )3 2 % 1 )3 4 % a) 2 b) 6 teckie 2) 1% 2) 12 % 3) 20 % 3 ) 3 5 % 4) 90 % 4) 50 % politech 12 1)65 % 1 )4 8 % a) 3 b) 6 niczne 2) 15% 2) 30 % 3) 75 % 3) 60 % 4) 95 % 4) 80 % rolnicze 6 1)41 % 2) 5 % 3 ) 3 0 % 4) 80 % 1 )4 6 % 2) 39 % 3 ) 4 0 % 4) 60 % b) 3 artystycz ne 6 1 ) 4 3 % 2) 20 % 3) 35 % 4) 70 % 1 )6 0 % 2) 25 % 3 ) 4 0 % 4) 80 % a) 1 b) 2 Typ biblioteki Liczba badanych bibliotek
Udział pozycji gromadzo nych na zamówienie czy telnika w ogólnym przyro
ście zbiorów. 1) średnia 2) min. 3) mediana 4) maks. Wykorzystanie zbiorów (sza cunkowo wg bibliotekarzy) 1) średnia 2) min. 3) mediana 4) maks.
Badania potrzeb czytelników a) liczba bibliotek , które pro w adzą badania systematycznie b) liczba bibliotek , które pro wadzą badania sporadycznie
m ed yczne 8 1) 40 % 1)55 % a) 2 b) 4 2) 23 % 2) 19 % 3) 34 % 3) 60 % 4) 60 % 4) 70 % pedago 9 1 )2 2 % 1 )4 5 % a) 2 b) 5 giczne 2) 5 % 2) 30 % 3) 25 % 3) 45 % 4) 50 % 4) 60 % akademii 5 1)21 % 1 )6 0 % b) 3 wychowa 2) 10 % 2) 50 % nia fizycz 3) 15 % 3) 60 % nego 4) 40 % 4) 75 %
M am y tutaj do czynienia z indyw idualną, szacunkow ą o ce n ą dokonaną przez bibliotekarzy. W yniki obrazują raczej rozkład opinii bibliotekarzy na ten tem at niż stan rzeczyw isty. N iem niej, je śli w ziąć pod uw agę dośw iadczenie pracow ników bibliotek, należy oczekiw ać, że dane nie odb ieg ają znacznie od rzeczyw istości. C iekaw y je s t niew ielki rozrzut średniej charakteryzującej sto pień w ykorzystania zbiorów we w szystkich bibliotekach (być m oże w ynika on ze skłonności do unikania ocen skrajnych). N ależy tu w yjaśnić, że nie precy zow ano dokładnie co oznacza pojęcie „zbiory stale w ykorzystyw ane” . Przyjęto, że nie da się tu sensow nie zastosow ać precyzyjnych param etrów liczbow ych oraz że pojęcie to będzie rozum iane podobnie przez w szystkich respondentów .
4. Selekcja księgozbiorów
W tabeli nr 4 podano dokładne dane liczbowe.
Tabela 4. Selekcja księgozbiorów w lalach 1990 - 1994
Typ biblioteki Liczba bibliotek badanych Liczba bibliotek prowadzących selekcję zbiorów
Udział usuwanych zbiorów w ogólnej wielkości zasobu 1) średnia
2) min. 3) mediana 4) maks.
Udział usuwanych zbiorów w przyroście rocznym 1)średnia 2) min. 3) mediana 4) maks. spec fizyczne
3 żadna nie prowa
dzi - -spec. chem icz ne 7 2 sporadycznie -
-Typ biblioteki Liczba bibliotek badanych Liczba bibliotek prowadzących selekcję zbiorów
Udział usuwanych zbiorów w ogólnej wielkości zasobu 1 )średnia
2) min. 3) mediana 4) maks.
Udział usuwanych zbiorów w przyroście rocznym 1) średnia 2) min. 3) mediana 4) maks. spec. hum ani styczne 10 1 + 6 sporadycznie - -spec technicz ne 8 1 + 3 sporadycznie -spec. biolo giczne 17 2 + 5 sporadycznie 1) 1 % 2) 0.5 % 3) 0.5 % 4) 2 %
jedna biblioteka podała 10 % jedna biblioteka podała 110 %
uniwer syteckie 9 6 1 ) 0 ,4 % 2) 0.1 % 3) 0,2 % 4) 1,2% 1 )3 4 % 2) 5 % 3) 10% 4J 90 % politech niczne 12 11 1 )2 % 2) 0,02 % 3) 0,9 % 4) 5 % 1 )3 7 % 2 )1 ,2 % 3) 33 % 4) 95 % rolnicze 6 5 + 1 sporadycznie 1) 1 % 2) 0,1 % 3) 0.3 % 4) 3 % 1 )2 7 % 2) 10% 3) 20 % 4) 63 % artysty czne 6 .1 + 1 pojedyncze pozycje
jedna biblioteka podała
0.3 % jedna biblioteka podała 18 % medycz ne 8 6 1) 1.2% 2) 0.3 % 3) 1 % 4 ) 2 % 1) 67 % 2) 50 % 3 ) 5 0 % 4) 1 00% pedago giczne 9 8 1 )0 ,7 % 2) 0.2 % 3) 0.6 % 4 )1 ,5 % 1 )2 8 % 2) 7 % 3) 20 % 4) 55 % akademii wycho wania fizyczne go 5 3 1 )0 .5 % 2) 0.3 % 3) 0,3 % 4) 0.9 % 1 )1 5 % 2) 7 % 3) 10% 4) 30 % O p ra co w a n ie
1. Czas opracowania zbiorów
D a n e s ą c a łk o w ic ie szacu n k o w e. P o d an o j e w tab eli n r 5.
Tabela 5. Czas opracowywania zbiorów
Typ biblioteki Liczba badanych bibliotek Średni czas opracowywania Maksymalny czas opracowywania Najkrótszy czas opracowywania
spec. fizyczne 3 2 dni 4 dni 1 dzień
spec. chemiczne 7 2 dni 7 dni 1 dzień
spec. humanistyczne 10 15 dni 90 dni 1 dzień spec. techniczne 6 1 dzień 1 dzień 1 dzień
spec. biologiczne 17 6 dni 30 dni I dzień
uniwersyteckie 9 6 miesięcy 15 miesięcy 2 miesiące politechniczne 12 1 miesiąc 6 miesięcy 3 dni
rolnicze 6 1 miesiąc 2 miesiące 5 dni
artystyczne 6 1 miesiąc 6 miesięcy 1 dzień
medyczne 8 10 dni 1 miesiąc 1 dzień
pedagogiczne 9 43 dni 4 miesiące 1 miesiąc
akademii wychowania fizycznego
5 1 tydzień 1 tydzień 1 dzień
U d o stęp n ia n ie
1. Udostępnianie zbiorów w latach 1990 - 1994
W yniki zebrano w tabeli nr 6. N ajw ięcej w ątpliw ości budzą liczby doty czące udostępnień na m iejscu. Tam, gdzie je s t w olny dostęp do półek, m ożna podaw ać tylko liczby szacunkowe. W yniki podane przez nas są praw dopodob nie nieco zaniżone w stosunku do rzeczyw istych. Trudno było też ustalić, ja k i procent sta n o w ią zam ów ienia, które nie zostały zrealizow ane w stosunku do ogólnej liczby zam ów ień. Część bibliotek podaw ała dane szacunkow e, część dokładne dane liczbow e, część nie podała żadnych danych.
Tabela 6. Liczba udostępnień zbiorów w latach 1990 - 1994 T yp biblioteki Liczba b a d a nych biblio tek Liczba udostęp nień na miejscu Liczba udostęp nień na zew n ątrz
P ro cen t zam ów ień, które nie zostały
zrealizow ane
min. maks. średnia min. maks. średnia min. maks średnia spec. fizyczne 3 -- 43 tys. (jedna bibl.) 96 6,45 tys. 2.444 tys. - -
-T yp biblioteki Liczba b a d a nych biblio tek Liczba udostęp nień na miejscu Liczba udostęp nień na zew nątrz
P ro cen t zam ów ień, k tó re nie zostały
zrealizow ane
min. maks. średnia min. maks. średnia min. maks. średnia spec. chem iczne 7 400 33 tys. 9.755 tys. 13 10 tys. 4 tys. 5 % 5 % 5 % spec. h u m an is tyczne 10 452 27.6 tys. 7 tys. 127 11.347 tys. 2,5 tys. 2 % 2 0 % 9 % spec. techniczne 6 483 8 tys. 2, 706 t y s 563 1,625 tys. 1,05 tys. 1 % 1 0 % 4,3 % spec. biologiczne 17 81 22.4 3,942 tys. 213 9.6 tys. 2.677 tys. 7 % 31 % 1 7 % u n iw ersy teckie 9 116 tys. 674 tys.
357 tys. 5 tys. 273 tys. 125 tys. 2 % 2 8 % 14 % politech niczne 12 56 tys 505 tys. 219 tys. 20 tys. 297 tys. 99 tys. 2 % 46 % 1 8 % rolnicze 6 16 tys. 134 tys. 61 tys. 17 tys. 134 tys. 54 tys. 2 % 2 0 % II % arty sty czn e 6 0.5 S s 8 tys. 4 tys. 2.4 tys. 25 tys. 10 tys. 3 % 5 9 % 21 % m edyczne 8 13.2 t y s 160 50 tys. 9,6 tys. 131 tys. ok. 40 S I 2 % 2,7 % 2.3 % p edagogi czne 9 23 tys. 293 tys. 106 tys. 21 tys. 209 tys. 73 tys. 4 % 2 5 % U % akadem ii w ychow a nia fizycz nego 5 17 tys.
78 tys. 37 tys. 8 tys. 22 tys 14 tys. 2 % 16% 1 0 %
W tabeli podano liczby dotyczące udostępniania w jed n y m roku, ale na podstaw ie danych z 5 lat. W ciągu tego okresu liczba udostępnień w zrosła w bibliotekach akadem ickich o ok. 50% (w yjątkiem są biblioteki akadem ii m e dycznych). Ten gw ałtow ny w zrost liczby udostępnień zw iązany je s t ze w zro stem liczby studentów .
2. W ypożyczenia międzybiblioteczne
D ane dotyczące stopnia realizacji zam ówień - podane w tabeli nr 7 - m a ją przew ażnie charakter szacunkowy. R ów nież dane dotyczące czasu reali zacji procesu w ypożyczenia m iędzybibliotecznego są z reguły szacunkow e. W tabeli podano liczby dotyczące udostępniania w jednym roku, ale na pod staw ie danych z 5 lat.
Tabela 7. W ypożyczenia międzybiblioteczne ~
Typ biblioteki Licz ba bi blio tek Średnia liczba wypoży czeń do innych biblio tek Średnia liczba wypoży czeń do zagranicz nych bibliotek Średnia liczba wypoży czeń z innych bibliotek Średnia liczba wypoży czeń z zagranicz nych bibliotek Procent zamówień zrealizo wanych z zewnątrz Procent zamówień zrealizo wanych na zewnątrz Czas reali zacji jednego zam ó wienia spec fizyczne 3 595 3(1 bi blioteka) 31 - - 7 0 % -spec. chemiczne 7 130 - 225 7 (1 bi blioteka) 8 4 % 9 6 % do 2 tygodni spec. humanisty czne 10 263 3 (2 bi blioteki) 70 7 (5 bi bliotek) 92 % 92 % -spec. techniczne 6 71 2(1 bi blioteka) 217 3 (2 bi blioteki) 91% 96% do 2 tygodni spec. biologicz ne 17 534 2 (4 bi blioteki) 165 4 (3 bi blioteki) 7 4 % 8 3 % -uniwersy teckie 9 1090 81 (7 bi bliotek) 492 84 (8 bi bliotek) 7 8 % 7 6 % 4 tygo dnie politech niczne 12 841 25 (10 bi bliotek) .756 156(10 bibliotek) 7 7 % 71 % 26 dni rolnicze 6 418 3 (5 bi bliotek) 666 14(5 bi bliotek) 7 0 % 6 8 % 3 tygo dnie artystyczne 6 48 10(1 bi blioteka) 27 2 (4 bi blioteki) 8 4 % 8 4 % 17 dni medyczne 8 1122 2 (6 bi bliotek) 1451 60 (6 bi bliotek) 7 4 % 7 6 % 16 dni pedagogicz ne 9 49 2 (2 bi blioteki) 241 8 (7 bi bliotek) 6 4 % 5 6 % 3 tygo dnie akademii wychowani a fizyczne- go 5 43 ' 143 3 (2 biblioteki) 8 8 % 8 6 % 1 mie siąc
3. Formy i czas udostępniania
B iblioteki uniw ersyteckie udostępniają sw oje zbiory średnio 64 godziny tygodniow o (m aks. 75 godz., min. 49 godz.). Tylko je d n a biblioteka nie udo stępnia sw oich zbiorów w soboty. C ztery biblioteki s ą otw arte rów nież w nie dziele (jedna z nich tylko w czasie sesji). Sześć bibliotek prow adzi specjalne form y udostępniania (choć niektóre tylko sporadycznie), trzy biblioteki zdecy dow anie takich form nie prowadzą.
B iblioteki A W F (5) są otw arte dla czytelników średnio 53 godz. (m in. 43 godz., maks. 65 godz.). T ylko je d n a nie je s t otw arta w soboty, a dw ie są otw arte w niedziele. C ztery biblioteki prow adzą specjalne form y udostępniania.
B iblioteki akadem ii m edycznych są otw arte średnio 64 godziny w ty godniu. Je d n a je s t otw arta w niedziele. Pięć bibliotek stosuje specjalne form y udostępniania, dw ie biblioteki sporadycznie, je d n a nie stosuje ich w ogóle.
B iblioteki politechnik są dostępne dla czytelników średnio 59 godzin ty godniow o. W szystkie s ą zam knięte w niedziele, jed n a rów nież zam knięta w soboty. Jedna nie stosuje specjalnych form udostępniania.
B iblioteki W SP są otw arte przez 60 godzin tygodniow o. C ztery biblioteki o tw arte s ą w niedziele, a dziew ięć w soboty. C ztery stosują specjalne form y udostępniania, a cztery s to s u ją je sporadycznie.
B iblioteki szkół rolniczych są otw arte 56 godzin w tygodniu. Jedna je st o tw arta w niedziele, a je d n a nie je s t dostępna w soboty. Trzy biblioteki stosują sp ecjalne form y udostępniania, dw ie sporadycznie, je d n a w ogóle.
B iblioteki w szkołach artystycznych są otw arte 37 godzin w tygodniu. W szystkie zam knięte są w niedziele. Jedna otw arta je st w soboty. C ztery biblio teki sto su ją specjalne form y udostępniania.
B ibliotek specjalnych nie brano tu pod uwagę, poniew aż obsłu g u ją one stosunkow o nielicznych, za to stałych użytkow ników (na ogół nie udostępniają sw ych zbiorów studentom ). Z tego też pow odu zwykle sto su ją one specjalne form y udostępniania. W bibliotekach tych nie ma też raczej potrzeby udostęp niania zbiorów w soboty i niedziele.
Ze w s p ó łc z e s n y c h z a g a d n ie ń n a u k i o in fo r m a c ji M. G ó rn y . P. N o w ak (red .) P o zn ań 1997
P rzem ysła w M a g d zia rski
K oszty udostępniania czasopism zagranicznych
w B ibliotece G łównej A kadem ii M edycznej
w Poznaniu
A b stract
T he p a p e r c o n ta in s the re s u lts o f a stu d y a n a ly z in g the c o sts o f s to rin g jo u r n a ls in the M ed ic a l S ch o o l L ib ra ry in P o zn ań T h e fo llo w in g e le m e n ts h av e b een d is c u s s e d : p u rc h a se c o sts , s a la rie s p a id to the s t a f f in v o lv e d in c o lle c tin g , p re p a rin g and lo a n in g the jo u r n a ls . T h e to ta l m a in te n a n ce c o st o f s to rin g and lo a n in g fa c ilitie s has also b een c o m p u te d .
N in ie js z y a r ty k u ł p o ś w ię c o n y j e s t s z a c u n k o w e m u w y lic z e n iu k o s z tó w u d o s tę p n ia n ia c z a s o p ism z a g ra n ic z n y c h w B ib lio te c e G łó w n e j A k a d e m ii M e d y c z n e j w P o zn a n iu . Z a k ła d a m y , że u d o s tę p n ia n ie o b e jm u je w s z y s tk ie p ro c e s y k o n ie c z ne do te g o , ab y d o s ta rc z y ć c z y te ln ik o m in fo rm a c je z a w a rte w c z a s o p i sm a c h m e d y c z n y c h . C h o d z i tu o ta k ie p ro c e s y , ja k : g ro m a d z e n ie , o p r a c o w a n ie , u d o s tę p n ia n ie c z a s o p is m na m ie js c u , p o w ie la n ie , a ta k ż e w y p o ż y c z a n ie m ię d z y b ib lio te c z n e . R o z u m ie n ie sło w a u d o s tę p n ia n ie nie o g r a n ic z a się w ię c tu ta j ty lk o do k o ń c o w e g o u d o s tę p n ie n ia , a le o b e jm u j e w s z y s tk ie w w . p ro c e sy . P rzy a n a liz ie w z ię to po d u w a g ę k o s z ty p ra c y
p e r s o n e lu B ib lio te k i, z w ią z a n e z u d o s tę p n ia n ie m o ra z k o sz ty u trz y m a n ia p o w ie r z c h n i m a g a z y n o w y c h i p o w ie rz c h n i c z y te ln i, ja k ró w n ie ż k o sz t z a k u p u b ie ż ą c e g o z b io ru c z a s o p ism z a g ra n ic z n y c h o ra z ś re d n i ro c z n y k o sz t o p ra w c z a s o p is m . A n a liz a k o sz tó w p ra c y p e r s o n e lu w y m a g a p r z e d s ta w ie n ia p o d z ia łu B ib lio te k i na o d d z ia ły i se k c je o ra z o b s a d y e t a to w e j ty c h s e k c ji, co z o s ta ło d o k o n a n e w p ie rw s z e j c z ę ś c i a rty k u łu . W a n a liz ie n ie w z ię to po d u w a g ę p o c z ą tk o w y c h k o sz tó w b u d o w y i w y p o s a ż e n ia b u d y n k u .
