Elżbieta Załuska-Dąbrowska
Konserwacja kobierców w Pracowni
Konserwacji Tkanin Zamku
Królewskiego
Ochrona Zabytków 41/1 (160), 56-58
ELŻBIETA ZALU SKA-DĄBRO W SKA
KONSERWACJA KOBIERCÓW W PRACOWNI KONSERWACJI TKANIN ZAMKU KRÓLEWSKIEGO
K o b ie rce n a le żą obok tap ise rii do n a jlic zn ie jsze j g ru py tkanin w zbio rach m uzealnych. W m uzeach-rezyden- c ja ch zaw sze były ważnym elem entem wystroju wnętrz. N a tem at ich historii i w artości artystycznej powstało d o ść du żo opracow ań. N iew iele natom iast jest p u b li kacji pośw ięconych ich konserw acji.
D otych cza s stosow ane metody konserw acji kobierców
m ają pew ne w ady, np. w p ro w a d za ją c głębo ko igłę w o ry g in a ln ą osnowę przy za k ła d a n iu nowej w m iejscach ubytków rozpycham y i uszkadzam y w ątki i węzły. N ie bezpieczeństw o jest tym w iększe, im m ocniej skręcona i g ru b sza jest osnow a, oraz im bardziej zw arta jest struktura kobierca. M etoda d u b lo w a n ia jest b e zp ie cz niejsza, je d n a k zastosow anie płótna ja k o m ateriału d u b lu ją c e g o nie zaw sze je st w ska zan e . W iele zależy od struktury kobierca, rodzaju zniszczeń i sposobu e ksp o no w ania obiektu po konserw acji.
By w yelim inow ać w ym ienione wyżej w ady w Pracow ni K o n serw a cji Tkanin Zam ku Królew skiego w W arszaw ie o p ra co w an o nową metodę p o le g a ją c ą na konserw acji za b e z p ie c z a ją c e j z czę ścio w ą rekonstrukcją, z za sto sow aniem szyfonu z jed w a b iu na tu ra ln e go ja ko tk a n i ny d u b lu ją c e j. Przed ko nserw acją w ym agane jest prze prow ad zen ie do kładnej a n a lizy obiektu, ustalenie ro
d za ju i rozm iaru zniszczeń, zb a d a n ie rodzajów przę dzy w osnow ie, w ątkach i w ęzłach, określenie g ę sto ści w ią za n ia , typów węzłów, formy i kolorów motywów zdo bn iczych oraz ustalenie sposobu e ksp o n o w an ia tk a niny. Tak przeprow adzona a n a liza p o m aga w o b ra n iu najw łaściw szej metody, ustaleniu program u prac, u ła twia dobór odpow iednich m ateriałów potrzebnych do konserw acji. Je że li kobierzec je st c zę śc ią nie e ksp o n o w anej kolekcji m uzealnej, w ystarcza ko nserw acja z a chow aw cza. Je że li eksponow any jest we w nętrzu p a ła cowym, ko nserw acja gruntow na i rekonstrukcja m iejsc zniszczo nych jest niezbędn a.
Pranie to je d n a z w ażniejszych czynności konserw ator skich, bowiem za n ie czyszcze n ia d z ia ła ją szko dliw ie na
włókno, sp rzy ja ją rozwojowi moli i m ikroelem entów .
Przed praniem konieczne jest odku rzenie i u su n ię cie plam z wosku lub pasty. N ale ży także sp o rzą d zić ko lorowe szkice zagrożonych fragm entów , z za z n a c z e niem kolorów zach ow an ych węzłów. N ieodzow ne jest sp raw dzenie trw ałości barw. W w ypadku le kkie go b a r w ienia m ożna p o d ją ć próbę utrw alenia koloru 4 % roz tworem kwasu octow ego lub m rówkowego, a le tylko po dokładnym upew nieniu się, że kwas nie zm ienia barw. Z a praniem kobierców w w odzie przem aw ia to,
A
• • - >:• <* : V : • ‘ ■* * ' ' 'Ą \- •’ : •
nw* ' * St-*.• - * - i ?v- ł x v «V
1. Fragm ent kobierca ,,A fg a n ": A — stan przed konserwacją (Ч со); В — stan po konserwacji (lico);
1. D e ta il of the Afghan carpet: A - condition before conservation (fa cin g ); В - condition after conservation (facing)
że w oda o tem peraturze pokojow ej n a jb ard zie j pom a ga w o dzyskan iu rów now agi w strukturze wew nętrznej w łókna.
P otrzebną do konserw acji przędzę d o biera się tak, by rodzajem i g ru b o śc ią oraz skrętem m ożliwie n a jb a r dziej o d p o w ia d a ła przędzom oryginalnym kobierca, po czym barwi się ją na potrzebne kolory.
Bardzo istotną sp raw ą jest dobór w łaściw e go m ateria łu d u b lu ją c e g o , o ile kobierce w ym a gają takiego z a be zp ie cze n ia. Pow szechnie używ ane do tych celów płót no w pracow ni Zam ku Królew skiego za stąp io n o g a z ą m łyńską lub szyfonem z jed w a b iu natu raln e go . Tkaniny te bowiem o d zn a c za ją się lekko ścią, przejrzystością, wy trzym ałością na zryw anie i niew ielką ro zciągliw o ścią. W za le żn o ści od potrzeby tka n in ą d u b lu ją c ą w zm acnia się cały kobierzec lub tylko m iejsca zniszczone. W pierwszym etapie w ykonujem y prace z a b e z p ie c z a ją ce. Przerw ane nitki osnow y w zm acniam y nowymi (0,5 cm poza ubytek). W m iejscach wątków za kład am y siatkę z a b e z p ie c z a ją c ą m etodą kład zio n e j nitki (d rab in ko w ą), g ru p u ją c te dw ie osnowy, na których ma być za w ią zan y w ęzeł. N iezbędnym w arunkiem d o brego za b e zp ie cze nia jest siatka z m ocnej nitki w ełn ianej lub b a w e łn ia nej za ło żo n a z za p asem ok. 2 cm zarów no w linii wątków, ja k powyżej założo nej osnowy.
Je że li runo ko bierca jest wysokie, uzupełniam y ubytek za pom ocą igły takim i w ęzłam i ja k w o rygin ale. W y p e łn ia ją c ubytek w ęzłam i przeszywam y również tk a n i
C — stan po konserwacji (odwrocie)
С - condition after conservation (reverse)
nę d u b lu ją c ą . Po przycięciu runa uzyskuje się efekt pełnej rekonstrukcji, gdyż siatka z a b e z p ie cz a ją c a staje się niew idoczna. Przy tej m etodzie rekonstrukcji lepszą tkaniną d u b lu ją c ą jest szyfon lub g a z a m łyńska, bo nie po gru bia tej części kobierca. W w ypadku niskiego runa lub dużych przetarć stosujem y ście gi h a fciarskie zbliżon e do zachow anych o ryginalnych węzłów. Przy zn iszcze n ia ch na dużych pow ierzchniach m ożna stoso w ać metodę kładzionej nitki, używ ając do tego celu gru b e j w ełn ian e j przędzy. Przytrzymuje się ją wtedy cienkim i nićmi baw ełnianym i. W konserw acji kobierców w ażne jest także d o kładne obejrzenie obrzeży, które n a jczę ście j u le g a ją zniszczeniu. Jeżeli są one bardzo zniszczone, za b ezp ie czam y je metodą kład zio n e j nitki, podw ijam y m ateriał d u b lu jący pod spód i uzupełniam y te ch n iką klinow ą lub w ałeczkiem ja k w o rygin a le. Z ró ż
nicow ane w ykończenia brzegów prostop adłych do o sn o wy rekonstruujem y lub zabezpieczam y w za le żn o ści od charakteru zniszczeń. O b su w a ją c e się w ęzły pierw sze go lub o statn iego rzędu zabezpie czam y w ią żą c osnow ę w ęzłam i teneryfkowymi.
Po zako ńczen iu w szystkich prac podw ijam y brzegi m a teriału d u b lu ją c e g o i podszywam y do o dw rocia, dość
rzadko fastrygu jąc. By zła g o d zić n ap rę że n ia w ko bier cach przykryw ających stoły, wszywamy na odw rocia mo cne b aw ełniane taśmy, krzyżujące się na n aro żnikach stołu. W tych punktach naddajem y lekko ko bierzec tak,
2. Fragment kobierca „Afgan" - mocowanie siatki zabez-
p ie cza jq cej po założeniu osnowy
2. D etail of the Afghan carpet — fastening of a protective
net after placing the warp
by c ię ż a r sp oczyw ał na taśm ach, które podtrzym ują je d n o cze śn ie zw isa ją c e czę ści tkaniny.
Z a le tą sto so w an ia om ów ionej w tym o pracow aniu m e tody je st to, że in g e re n cja w su b stan cję zabytkow ą ko b ie rca d zię ki zastosow aniu o d po w iedn iego m ateria łu d u b lu ją c e g o je st niew ielka. Ponadto w ten sposób b a rd zie j w zm a cn ia się cały kobierzec niż przy stosow a niu m etody m iejscow ych rekonstrukcji. Je d n o cze śn ie na
odw rociu są dobrze w idoczne m iejsca rekonstruow ane, co jest bardzo w ażn e d la b a d ań historyków sztuki. M e toda ta jest łatw o o d w raca ln a, dzięki w yraźnie wy odrębnionym m iejscom rekonstruowanym .
Elżbieta Zaluska-D qbrow ska Pracownia Konserw acji Tkanin Zamku Królew skiego w W arszaw ie
THE CONSERVATION OF CARPETS IN THE ATELIER OF TEXTILE CONSERVATION IN THE ROYAL CASTLE IN WARSAW
According to the author, a technique of faithful reconstruc tion of warp, wefts and knots, widely employed in the con servation of carpets, is not devoid of flaws such as disten ding and dam aging of wefts and knots caused by a deep piercing of a needle, not always recommended use of cloth for doubling et.c.
The Atelier of Textile Conservation in the Royal Castle has worked out a method of protective conservation with partial reconstruction with the use of chiffon, natural silk or bol ting cloth as a doubling fabric.
After preliminary routine treatment, carpets are protected with a shallowly introduced warp and a technique of the laid thread instead of wefts; knots are reconstructed by tieing them through a doubling fabric.
This technique interferes with the historic substance to a small degree only; it reinforces the object and thanks to the doubling fabric, reconstructed places are more clearly marked on the reverse, which protects them against mista kes in case of studies of the object made by art histo rians.
EWA WEIGT
KONSERWACJA TKANIN W CENTRALNYM MUZEUM WŁÓKIENNICTWA W ŁODZI
O b ie k ta m i p rac konserw atorskich prow adzonych w C e n
tralnym M uzeum W łókiennictw a w Łodzi były różne
tkan in y z n a jd u ją c e się w zbio rach tego muzeum, takie
ja k ta p ise rie flam a n d zk ie z X V II w., kilimy, dywany,
je d w a b n e tka n in y haftow ane, pasy kontuszowe, je d w a b ne tkan in y o biciow e, sztandary, ubiory, w ach larze oraz artystyczne tka n in y w spółczesne.
P ro w adzenie p ra c zg o d n ie z prawidłowym przebiegiem po stę po w ania ko nserw ato rskiego w ym aga przeprow a d za n ia b a d a ń chem icznych, prób na trw ałość barw, d o boru o d p o w ie d n ie g o tworzywa konserw atorskiego oraz sto sow ania za b ie g ó w konserw atorskich i rekonstrukcji m etodam i n a jb a rd zie j zbliżonym i do techniki w ykon a nia o ryginałów . W konserw acji p rzew aża jącej w iększo ści w ym ienionych tkanin stosow ano pranie na mokro u żyw ając do te g o za b ie g u korzenia m ydlnicy lekarskiej i sa p o g e n u .
K o n serw acja ubiorów i dodatków do ubiorów w yko n a nych z różnorodnych m ateriałów w ym aga sto sow ania różnych za b ie g ó w konserw atorskich. S zcze g ó ln e tru d n o ści w ystępują przy konserw acji tkanin w spó łczesnych ,
w ykonanych bardzo często technikam i m ieszanym i, z
w łókien o różnej kurczliw ości, a użyte do ich barw ienia środki chem iczne są bardzo nietrw ałe. Zm u sza to kon serw atora do stosow ania różnych za b ie g ó w ko nserw a torskich w jednym o biekcie. Kłopoty sp raw ia też z n a
lezienie odpow iednich preparatów konserw ujących i
im pregnu jących kruche w łókno i nietrw ałe barw niki użyte w tka n in a ch w spółczesnych.
Ewa W eigt Pracownia Konserwacji Tkanin Centralnego Muzeum W łókiennictw a
w Łodzi
THE CONSERVATION OF FABRICS IN THE CENTRAL TEXTILE
The atelier of the Central Textile Museum in Łódź carries out — on a regular basis — the preservation of objects that are the property of the Museum. They include tapestries, gobelins, carpets, embroided silk fabrics, kontush sashes, flags, robes, fans and today’s artistic fabrics.
MUSEUM IN ŁÓDŹ
In each individual case the most suitable technique is appl ied. Because of a big variety of items it is difficult to find a proper way of procedure. The biggest difficulties are en countered in case of modern fabrics made with different techniques and usually from materials of poor quality.
