Nefelometryczne oznaczanie siarczanów w niektórych wyciągach glebowych

M IEC ZY SŁAW KOTER, W A LER IA G R Z ESIU K

NEFELOMETRYCZNE OZNACZANIE SIARCZANÓW W NIEKTÓRYCH WYCIĄGACH GLEBOWYCH

K ated ra C h em ii R olnej W SR O lszty n

Wiele roślin, jak rzepak, motylkowe, kapusta i cebula w ykazuje duże zapotrzebowanie na siarkę. W związku z tym poznanie zasobności gleb w dostępne form y tego pierw iastka ma duże znaczenie. Głównym źród­ łem siarki dostępnej dla roślin są związki siarczanowe w ystępujące w glebach.

W polskiej literaturze rolniczej brak jest jednak pozycji omawiającej prostą i dostępną m etodę (poza m etodą mikrobiologiczną [9]) oznaczania siarki siarczanowej. W literaturze zagranicznej zagadnieniu tem u poświę­ cono znacznie więcej uwagi. Opracowano tam kilka metod oznaczania siarczanów w glebie. Metody te różnią się rodzajem używ anych ekstrak- torów i sposobem oznaczania samych siarczanów. Najczęściej używ anym i ekstraktoram i są woda destylow ana [5, 8, 11], roztw ory buforow e lub kw asy organiczne [1, 3, 7] oraz roztw ory soli obojętnych [10, 11].

Spośród sposobów oznaczania samych siarczanów najdokładniej opra­ cowaną, a jednocześnie szybką i dostępną jest m etoda nefelom etryczna (turbim etryczna), zapoczątkowana przez C h e s n i n a i J e n n a [3]. Metoda polega na w ytrąceniu siarczanów jako siarczanu barowego w środowisku kw aśnym za pomocą krystalicznego chlorku barowego. Nie­ którzy badacze [1, 3, 7] stosują do zakwaszania kwas solny lub odczynnik Morgana (bufor octanowy). Szybkie w ytrącanie siarczanu barowego w tym środowisku w pływ a na obniżenie dokładności oznaczeń, niezależ­ nie od stosowania koloidów ochronnych (gliceryna, guma akacjowa i inne).

B u t t e r s i C h e n e r y [2] opracowali w 1959 r. nefelom etryczną m etodę oznaczania ogólnej zawartości siarki w roślinach i w glebie,

w której w ytrącanie siarczanu barowego zachodzi w środowisku kwasu azotowego, octowego i ortofosforowego. W takich w arunkach osad tw o­ rzy się powoli i m a charakter koloidu, co w pływ a na większą dokładność określeń i czyni m etodę bardziej przydatną do oznaczeń seryjnych. Z ko­ lei M a s s o u m i i C o r n f i e l d [8] opierając się na metodzie B u tter- sa i C henery’ego opracowali w 1963 r. szybką metodę oznaczania siarcza­ nów w w odnym wyciągu z gleb. Przystosow ania m etody B uttersa i Che­ n e ry ’ego oznaczania siarczanów w wyciągu 2-procentowego kwasu

octowego z gleb dokonali także K o t e r i w spółpracownicy w 1963 r. [6]. Celem niniejszej p racy było dostosowanie m etody Massoumi’ego i Cornfielda do oznaczeń siarczanów w różnych wyciągach glebowych oraz próba uproszczenia tej metody.

M E TO D Y K A

Do ekstrakcji siarczanów z gleby użyto dla porów nania trzy eks- traktory:

— wody,

— 0,15-procentowego wodnego roztw oru chlorku wapnia, — m ieszaniny octanowo-fosforanowej.

Za pomocą wym ienionych ekstraktorów sporządzono wyciągi z 7 ty ­ pów gleb (11 próbek, tab. 1) i oznaczono w nich zawartość siarczanów wg m etody M assoumi’ego i Cornfielda w niżej podanej m odyfikacji (patrz

sposób w ykonania analizy). ^

T a b e l a 1 Wpływ śro d k a e k s tra h u ją c e g o na zaw a rto ść siarczanów w g leb ach

E f f e c t of e x t r a c t a n t on s u lp h a te c o n te n t in s o i l s

Głębokość Depth

cm

mg S/kg g le b y - S mgAg s o i l

Lp. Typ g leb y - S o il type _H20 0,15%

CaCl2 m iesz an in a o c ta - nowo-fosforanow a a c e ta te - phosphate m ix tu re 1 B ie lic a wytworzona z p ia s k u g l i n i a s t e g o

P o d so l from medium sand 0-20 4 ,1 3 ,8 4 ,3

2 3 4

B ie lic a wytworzona z p ia sk u g lin i a s t e g o moc­ nego - P o a so l from meaium sand

Brunatne wytworzona z p ia s k u luźnego Brown s o i l from lo o se sand

B runatna wytworzona z g lin y ś r e d n ie j Brown s o i l from medium-heavy loam

£ 8

i:E

!:§■

5 B runatna wytworzona z g lin y ś r e d n ie j

Brown s o i l from medium-heavy loam

£ 8

7,3

5 ,2

It

6 Czarna ziem ia wytworzona z p ia s k u g l i n i a s ­ tego

Black e a r th from medium sand 0-20 12,4 1 2 ,2 1 6,0

7 Czarna ziem ia wytworzona z g lin y c ię ż k i e j

Black e a r th fro m ‘c la y loam 35-455-15

2 0 ,0 14,'7 20,8 1 4,2 22.7 15.8 Ś re d n ia zaw artość Average c o n te n t 8 ,5 8 ,3 9 ,6

Oprócz tego dokonano próby w yelim inow ania kłopotliwego stosowa­ nia zarodników krystalizacyjnych (odpowiednio spreparow ana zawiesina siarczanu baru — odczynnik 6) oraz gum y akacjowej. Użycie zarodników krystalizacyjnych powoduje pow staw anie ognisk krystalizacji B aS 0 4, n a­ tom iast dodatek gumy akacjowej ma na celu utrzym anie osadu siarczanu barowego w stanie zawiesiny.

O D C Z Y N N I K I

1. Chlorek w apnia — 0,15-procentowy wodny roztwór.

2. M ieszanina octanowo-fosforanowa — 2,1976 g KH2P 0 4 rozpuścić w 2% kwasie octowym i uzupełnić do litra. Roztwór ten zaw iera 500 mg P w litrze.

3. Kwas azotowy 25-procentowy.

4. Kwas octowo-fosforowy — zmieszać trzy części kwasu octowego lodowatego z jedną częścią 85% kw asu ortofosforowego.

5. Guma akacjowa, kw aśny roztw ór — 5 g gumy akacjowej rozpuścić w 500 m l gorącej wody, przesączyć, po ostudzeniu dodać 250 m l kwasu

octowego lodowatego i uzupełnić wodą do litra.

6. Roztwór zarodników krystalizacyjnych — 18 g BaCl2 rozpuścić w 44 ml gorącej wody, dodać 0,5 m in stężonego wzorca siarczanowego (od­ czynnik 8), zagotować, a po ostudzeniu dodać 4 ml roztw oru gum y akac­ jowej.

7. Chlorek barow y krystaliczny przesiany przez sito o średnicy oczek 1 mm.

8. Stężony wzorzec siarczanowy — 1,088 g wysuszonego K2S 0 4 roz­ puścić w wodzie i uzupełnić do 100 ml. Roztwór zaw iera 2 mg siarki w 1 ml.

9. Roboczy wzorzec siarczanowy — 25 ml stężonego wzorca rozcień­ cza się do litra wodą destylowaną. Roztwór zaw iera 50 jag siarki w 1 ml. 10. Węgiel aktyw ow any — 20 g węgla zalewa się 200 ml kwasu sol­ nego, rozcieńczonego wodą w stosunku 1 : 1, gotuje się 30 m in i po ostu­ dzeniu przem ywa wodą destylowaną do zaniku reakcji na chlor.

S P O S O B W Y K O N A N IA A N A L IZ Y

30 g gleby (przesianej przez sito o średnicy oczek 1 mm) umieszcza się w butelce o pojemności 250—300 m l i zadaje 90 m l ekstraktora, po czym w ytrząsa mechanicznie w ciągu 30 min. Dla gleb torfow ych stosu­ nek gleby do roztw oru powinien wynosić 1 : 10. W celu otrzym ania bez­ barw nego wyciągu wodnego lub octanowo-fosforowego należy po 25 m in w ytrząsania dodać do butelek 0,25 g węgla aktywowanego, po czym ich zaw artość w ytrząsać jeszcze przez 5 min. Z otrzym anego w yciągu odsą­

cza się 30 m l do kolby m iarow ej o pojemności 50 ml i mieszając zadaje się kolejno następującym i odczynnikami: 5 m l 25-procentowego kw asu azotowego, 4 ml kw asu octowo-fosforowego, 5 m l wody i 1 ml roztw oru zarodników krystalizacyjnych. N astępnie do kolbki dodaje się 1 g chlorku barowego i po zakorkow aniu odwraca się je 3 razy. Po upływie 10 m inut kolbki odwraca się 10 razy, a po upływ ie następnych 5 m in — 5 razy (dokładne przestrzeganie sposobu mieszania jest niezbędne do otrzym ania popraw nych i pow tarzalnych wyników). Z kolei po 5 m in dodaje się 1 m l gumy akacjowej i uzupełnia się do kreski wodą destylowaną, po czym kolbkę odwraca się jeszcze 3 razy i pozostawia na półtorej do dwóch godz. P rzed dokonaniem pom iaru zm ętnienia kolbkę ponownie odwraca się 10-krotnie. Zaw artość siarczanów określa się na podstaw ie m ierzenia gęstości optycznej otrzym anej zawiesiny za pomocą nefelom etru lub ko- lorym etru. W pracy niniejszej posługiwano się kolorym etrem uniw ersal­ nym produkcji radzieckiej. Pom iary prowadzono używ ając filtru o dłu­ gości fali 490 & w kuw etach o grubości w arstw y 40 mm. Badany wyciąg porów nuje się z próbą kontrolną zaw ierającą wszystkie odczynniki użyte do wyciągu glebowego.

W celu sporządzenia krzyw ej wzorcowej do kolbek m iarow ych o po­ jemności 50 m l dodaje się: 0, 0,5, 1, 2, 3, 4, 5 m l roztw oru wzorcowego, zawierającego 50 jug siarki w 1 ml. N astępnie do kolby dodaje się do 30 ml odpowiedni ekstraktor i postępuje dalej tak, jak z badanym i prób ­ kami. Po sporządzeniu krzyw ej dla wyciągu wodnego i octanowo-fosfora- nowego dodawano ponadto odpowiednią ilość węgla aktywowanego, lecz nie stwierdzono jego w pływ u na w yniki pomiarów.

OM ÓW IENIE W Y NIK Ó W

1. Oznaczanie siarczanów w różnych wyciągach glebowych przedsta­

wiono w tab. 1. Z zestawienia tego w ynika, że woda i 0,15-procentowy roztw ór chlorku w apnia ek strahują podobne ilości siarki siarczanowej z badanych gleb. W praktyce jednak chlorek wapnia jako ekstraktor m a więcej zalet niż woda. Przede w szystkim pozwala on na szybkie otrzy­ m yw anie klarownego i bezbarwnego wyciągu z gleb. Wyciągi wodne w takich okolicznościach zaw ierają rozpuszczalną próchnicę i muszą byó odbarw iane za pomocą węgla aktywowanego z dodatkiem kilku kropel stężonego roztw oru chlorku wapnia. Również sączenie wodnych w ycią­ gów trw a kilka razy dłużej niż sączenie wyciągów z chlorku wapnia. Z porów nania charakterystyki obu wyciągów wynika, że chlorek w apnia jest bardziej odpowiednim ekstraktorem w olnych siarczanów z gleb niż. woda.

Zastosowany w badaniach ekstraktor octanowo-fosforanowy (tab. 1) w ym yw a z gleb więcej (średnio o 19%) siarczanów niż woda i roztw ór chlorku wapnia. Zjawisko to tłum aczyć należy zdolnością jonu fosfora­ nowego do w ypierania jonów siarczanowych z kompleksu sorpcyjnego gleb [4]. Ponieważ gleby m ają jony siarczanowe w postaci zasorbowanej, mieszaninę octanowo-fosforanową można stosować dla oznaczania tej for­ my siarczanów.

T a b e l a 2 Wyniki oznaczeń k o n tro ln y c h dodatku siarczanów do badanych wyciągów glebowych

C o n tro l r e s u l t s of su lp h a te a d d itio n to te s te d s o i l e x t r a c t s Lp. Typ g leb y S o il type E k s tr a k to r E x tr a c ta n t Zaw artość s i a r k i w p ró b ie S ulphur c o n te n t o f sample Л Dodatek s i a r k i Sulphur added / “ё Ponownie z n alezio n o C o n tro l t e s t Л Bóżnica D iffe re n c e Л %

1 B runatna - Brown 0,15% CaCl2 7 7,5 50 129,0 + 1,5 + 1 ,2

2 8 9 ,0 50 138,0 - 1 ,0 - 0 ,7

3 B ie l i c a - Podsol 3 8 ,0 100 13ć,0 - 2 ,0 - 1 ,5

4 B runatna - Brown 103,5 100 207,0 + 3 ,5 ♦ 1,7

5 3 6 ,0 150 192,0 + 6 ,0 ♦ 3 ,2

1 B ie lic a - Pod6ol m ieszanina octanowo- 4 0 ,0 50 8 5 ,0 - 5 ,0 - 5 ,5

2 B runatna - Brown _{a c e ta te -p h o s p h a te}fosforanow a 6 0 ,0 50 116,0 + 6 ,0 ♦ 5 ,4

3 m ix tu re 7 5,0 50 124,0 - 1 ,0 - 0 ,8

4 123,0 50 170,0 - 3 ,0 - 1 ,1

5 3 9 ,5 100 143,0 + 3 ,5 ♦ 2 ,5

6 5 5 ,0 100 153,0 - 2 ,0 - 1,3

W celu sprawdzenia dokładności stosowanej m etody oznaczania siar­ czanów dodawano do otrzym yw anych wyciągów znane ilości tego związ­ ku i określano ich zawartość (tab. 2). Błąd oznaczania przy użyciu 0,15-procentowego chlorku w apnia wynosi + 3,2% , a przy zastosowaniu m ieszaniny octanowo-fosforanowej — +5,5% .

Wykazanie, który z tych ekstraktorów jest najwłaściwszy do określa­ nia zawartości przysw ajalnej siarki w glebach, będzie przedm iotem osob­

nych badań.

Przeprowadzono próbę uproszczenia metody oznaczania siarczanów. O kreślenie ilości siarczanów wg oryginalnej m etody M assoumi’ego i Cornfielda wymaga dość licznych czynności, które przedłużają czas analizy. Szukając sposobów uproszczenia m etody próbowano w yelim i­ nować z toku analizy stosowanie roztw oru zarodników krystalizacyjnych i gumy akacjowej oraz związanych z tym czynności. Uzyskane w yniki (tab. 3) w skazują, że dodawanie zarodników krystalizacyjnych jest pożą­ dane przy analizow aniu gleb o niskiej i średniej zawartości siarczanów. Niedodawanie w takich przypadkach zarodników krystalizacyjnych przy­

czynią się do obniżenia ilości oznaczanych siarczanów lub przy bardzo niskiej zawartości — niestw ierdzenia ich obecności w glebie. W yelim i­ nowanie z m etody dodatku gumy akacjowej nie w pływ a na zmianę w y­ ników, dlatego odczynnik ten może być pom inięty w analizie gleby.

Tabel a 3

Wpływ dodatku zarodków k r y s ty liz a c y j n y c h i киту akacjowej ca w yniki oznaczeń siarczanów w g leb a ch przy u ży ciu ja^o ek stra iU o ra 0,15% CaC^

E f f e c t o f a d d itio n o f c r y s t a l l i z a t i o n n u c le i and a c a c ia gum on d e ter m in a tio n o f s o i l su lp h a te s u sin g O.lb/u CaC^ fo r e x tr a c t io n

Typ g leb y S o i l type

S-S04 mg/kg g leb y - S04 -S mg/kg s o i l z dodatkiem zarodków k r y s ta liz a c y j n y c h

w ith a d d itio n o f c r y s t a l l . n u c le i

bez dodatku zarodków k r y s ta liz a c y j n y c h no c r y s t a l l . n u c le i added z dodatkiem gumy akacjowej w ith a a d itio n o f a c a c ia g iu bez dodatku gumy akacjowej no a c a c ia gum added z dodatkiem gumy akacjowej w ith a a d itio n o f a c a c ia gum Brunatna - Brown 1 ,3 1 ,2 0 ,0 B i e li c a - P odsol 2 ,0 2 ,0 0 ,0 Brunatna - Brown 2 ,4 1 ,0 0 ,0 B i e li c a - P odsol 4 , 4 4 , 4 3 ,7 Brunatna - Brown 4 ,2 4 ,1 3 ,7 Brunatna - Brown 6 ,0 6 ,0 4 , 0 Brunatna - Brown 6 ,2 0 ,2 7 ,2 Brunatna - Brown 1 2 ,b 1 2 ,3 1 2 ,0 W N IO SK I

Na podstawie przeprow adzonych badań można wyciągnąć następują­ ce wnioski.

1. Proponowana m etoda oznaczania siarczanów w glebie jest dokład­ na i nadaje się do określania siarczanów w różnych wyciągach gle­

bowych.

2. 0,15-procentowy roztw ór chlorku w apnia jest dogodnym ekstrak- torem do oznaczania rozpuszczalnych w wodzie siarczanów w glebie, m ieszanina octanowo-fosforanowa natom iast może być stosowana przy określaniu sumy rozpuszczalnych i w ym iennie zasorbowanych siar­ czanów.

3. Celem uproszczenia analizy można z jej toku wykluczyć dodatek gumy akacjowej.

LIT ER A TU R A

[1] B a r d s l e y C. E., L a n c a s t e r I. D.: D eterm in a tio n of r e se r v e su lfu r and so lu b le su lfa te s in so ils. S o il Sei. Soc. A m er. Proc., t. 24, I960, 255— 268. [2] B u t t e r s В., C h e n e r y E. M.: A rapid m eth od for th e d eterm in ation

[3] C h e s n i n L., J e n n C. H.: T u rb id im etric d eterm in a tio n o f a v a ila b le s u l­ p h a tes. S o il Sei. Soc. A m er. P roc., t. 15, 1950, 149— 151.

[4] E n s m i n g e r L. E. : S o m e fa cto rs a ffe c tin g in ad sorp tion o f su lfa te b y A la ­ b a m a soils. S o il S ei. Soc. A m er. Proc., t. 18, 1954, 259— 263.

[5] F r e n e y I. R.: D eterm in a tio n of w a te r -s o lu b le su lp h a te in so ils. S o il Sei., t. 86, 1958, 241.

[6] K o t e r M., G r z e s i u k W., C h o d a ń J.: Z aw artość sia rk i w n iek tó ry ch g leb a ch w o je w ó d z tw a o lszty ń sk ieg o . Z eszy ty N a u k o w e W SR O lsztyn , t. 16, 1963, 275— 281.

[7] M a g n i с к i j K. P., S z u g a r e w J. A ., M a ł к o w W. K. : N o w y je m ieto d y a n a liza r a stien ij i p oczw . M osk w a 1959.

[8] M a s s o u m i J., C o r n f i e l d A. H.: A rap id m eth o d for d eterm in a tio n s u lp h a te in w a te r ex tr a c ts of soils. A n a ly st, t. 88, 1963, 321— 322.

[9] N o w o s i e l s k i О.: O zn aczan ie sia rk i d ostęp n ej i in n y ch jej fo rm za p o ­ m o cą grzyb a A s p e r g i l l u s n ig er. R oczn. G lebozn., t. X , 1961, 165— 171.

[10] V o n S a a l b a c h E., K e s s e n G., J u d e i G. K.: U n tersu ch u n g en über d ie B estim m u n g des G e h a lte s an p fla n zen v erfü g b a rem S c h w e fe l im B oden. L an d w . F orsch., 15, 1962.

[11] W i l l i a m s C. H. , S t e i n b e r g s A .: S o il su lfu r fra ctio n s as ch em ica l in d ices o f a v a ila b le su lp h u r in som e A u stra lia n so ils. A ustr. J. A gr. R esearch , t. 10, 1959, 340— 352. М. КОТЭР, В. ГЖ ЕСКЖ НЕФЕЛОМЕТРИЧЕСКОЕ О П РЕДЕЛ ЕН ИЕ СУЛЬФАТОВ В НЕКОТОРЫХ ПОЧВЕННЫХ ВЫТЯЖКАХ Кафедра Агрохимии Высшей Сельскохозяйственной Школы в г. Олыитин Р е з юме Целью настоящей работы было приспособление метода Массуми и Корнфильда для определения сульфатов в различных почвенных вытяжках, а также упрощение этого метода. Для экстракции сулфатсв служили три следующие реактивы: — вода, — 0,15% водный раствор СаС12 и — ацетато-фосфорная смесь (2% уксусная кислота, содержащая 500 мг Р20 5 в литре). Водные и ацетато-фосфорные вытяжки обезцвечивано при помощи активирован­ ного угля, который применялся также при приготовлении стандартных кривых. С помощью вышеупомянутых экстракторов делали вытяжки из 7 типов почв (11 образцов, таб. 1), и определяли в них содержание сульфатов по методу Массуми и Корнфильда. В исследованиях пользовались универсальным калориметром про­ дукции СССР, измерения проводили употребляя фильтр с длиной волны 490 mjli, в кюветах при толщине слоя 40 мм. Исследуемую вытяжку сравнивали с контролем содержащим все реактивы, употребляемые для почвенной вытяжки. Хлористый кальций и ацетато-фосфорная смесь в качестве экстракторов имеют больше преимуществ чем вода, при которой необходимо употреблять активированный уголь с прибавкой несколько капель концентрированного раствора СаС12.

Из исследований вытекает, что применение раствора зачатков кристаллизации (18 г ВаС12 растворенного в 44 мл горячей воды + 0,5 мл концентрированного стан­ дарта, содержащего 2 мг серы в 1 мл) при анализе почв с низким содержанием суль­ фатов — обоснованно. Однако кажется, что прибавка камеди акации не является необходимой (таб. 3). Предлагаемый метод определения легкорастворимых сульфатов находящихся в почве оказалься точным. 0,15% раствор хлористого кальция является удобным экстрактом для определения водорастворимых почвенных сульфатов, ацетато-фосфор- ная емесь может найти применение при определении суммы водорастворимых и обмен­ ных сульфатов. М . K O T E R , W . G R Z E S IU K

N EPH ELO M ETRIC D ET E R M IN A TIO N OF S U L F A T E S IN SOM E SO IL E X T R A C T S

D e p a r t m e n t o f A g r i c u l t u r a l C h e m i s t r y , C o lle g e o f A g r i c u l t u r e , O l s z t y n

S u m m a r y

T he p u rp ose of th is stu d y w a s to ad ap t th e M assou m y and C orn field 's m eth od for d eterm in a tio n o f su lp h a tes in d iffe r e n t so il e x tra cts, and to sim p lify th is m eth od . T h e fo llo w in g th r e e rea g en ts w e r e u sed fo r com parison:

— w a ter,

— C aC l2 so lu tio n and

— th e a c e ta te -p h o sp h a te m ix tu r e (2% a cetic acid c o n ta in in g 500 pp m P2O5). In order to obtain co lo rless w a te r and a c e ta te -p h o sp h a te ex tr a c ts a c tiv e carbon w a s added w h ite sh ak in g; stan d ard so lu tio n s for cu rves w e r e a lso su p p lem en ted w ith a c tiv e carbon.

U sin g th e d escrib ed ex tra cto rs, th e e x tr a c ts of se v e n so il ty p es w e r e prepared (1 1 sa m p les, tab . 1) and a n alyzed for th e co n ten t of su lfa te s accord in g to M assou m y and C o rn field ’s m eth od . M ea su rem en ts w e r e m ad e u sin g a S o v ie t m ad e U n iv e r sa l C olorim eter at 490 mja in c u v e tte s w ith th e la y e r th ick n ess of 40 m m . T h e an a­ ly zed e x tr a c ts w e r e com pared w ith a con trol sa m p le co n ta in in g a ll th e rea g en ts used for p rep arin g so il ex tra cts.

C alciu m ch lorid e and th e a c e ta te -p h o sp h a te m ix tu r e are b etter e x tra cters than w a ter, fo r th e la tte r regu ires u sin g som e a c tiv e carbon w ith a fe w drops of co n cen ­ trated C aC l2.

F rom th is stu d y it also app eares th a t u sin g B ariu m su lp h a te seed su sp en sio n (18 g B aC l2 d isso lv ed in 44 m l h ot w a ter p lu s 0 , 5 m l con cen trated standard su lp h a te so lu tio n and, a fter c o llin g , p lu s 4 m l accacia gum so lu tio n ) for th e a n a ly sis o f lo w su lp h a te so ils is su b sta n tia ted . H o w ev er, th e usin g o f accacia gum is n ot n ecessa ry (tab. 3).

T he p rop osed m eth o d fo r d eterm in in g of e a sy so lu b le su lp h a tes has appeared a ccu rate. A 0,15% so lu tio n of ca lciu m ch lorid e is a c o n v e n ie n t e x tra cto r fo r d e te r ­ m in a tio n o f w a te r -so lu b le so il su lp h a tes, and th e a c e ta te -p h o sp h a te m ix tu r e m ay be u sed for estim a tio n o f th e su m o f w a te r -so lu b le and ex c h a n g e a b le su lp h a tes.