Mikroelementy (Mn, Zn, Cu, В i Mo) w glebach leśnych wytworzonych ze skał fliszu karpackiego

ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XXXIV, N R 3, WARSZAWA 1983

WIESŁAW MACIASZEK

M IK R O ELE M E N TY (M n, Zn, Cu, В i M o) W GLEBACH LEŚNYCH W Y TW ORZONY CH ZE SKAŁ FLISZU K A R PA C K IEG O

Instytut Hodowli Lasu AR w Krakowie

WSTĘP

Prowadzone badania nad mikroelementami koncentrowały się głównie nad za­ wartością tych pierwiastków w glebach ekosystemów rolniczych [6, 7, 12, 14]. Znacznie mniej uwagi poświęcono temu zagadnieniu w odniesieniu do gleb leś­ nych, zwłaszcza terenów górskich.

Również i w glebach K arpat fliszowych przeważnie ustalono zawartość m ikro­ elementów na terenach użytkowanych rolniczo [6, 7, 11, 12]. Jednakże specyficzne właściwości gleb leśnych nie pozwalają bez sprawdzenia, na uogólnienie wyników tych badań. Poza opracowaniem S z c z u b i a ł k i [27] brak jest danych o cał­ kowitej zawartości i rozmieszczeniu mikroelementów w profilach gleb zespołów leśnych K arpat fliszowych.

W podjętej pracy postawiono sobie za cel zbadanie:

— całkowitej zawartości M n, Zn, Cu, В i M o w glebach podstawowych kom ­ pleksów litologiczno-glebowych i roślinno-siedliskowych K arpat fliszowych,

— związków zachodzących między skałą macierzystą i niektórymi właściwoś­ ciami fizykochemicznymi gleb a całkowitą zawartością wspomnianych mikroele­ mentów,

— rozmieszczenia tych pierwiastków w profilach badanego typu gleby.

METODYKA

Przy wyborze odkrywek glebowych kierowano się zmiennością podłoża skal­ nego, gleb, szaty roślinnej i warunków klimatycznych. Rozmieszczenie stanowisk badawczych uwzględnia następujące pasm a górskie: Beskid Śląski (rezerwaty: Bu­ kowiec nad Olzą, stoki Szyndzielni oraz masyw Baraniej Góry), Beskid Mały (re­ zerwaty: Szeroka, M adohora oraz grzbiet Potrójnej), Beskid Żywiecki (rezerwaty: Butorza, Śrubita oraz stoki Małej Rączy), Gorce (rezerwat Turbacz), Beskid Są­ decki (rezerwaty: N ad Kotelniczym Potokiem, Łabowiec), Beskid Niski (Jelenia G óra, M iejska Góra), Bieszczady Zachodnie (stoki Połoniny Caryńskiej).

W. M aciaszek

Podłożem skalnym badanych stanowisk są utwory warstw: godulskich, isteb- niańskich, ciężkowickich, podmagurskich, magurskich i krośnieńskich, które w po­ szczególnych częściach K arpat fliszowych tworzą podstawowe kompleksy litolo­ giczne.

W celu wyeliminowania zmienności klimatu ograniczono badania do gleb po­ łożonych w piętrze regla dolnego.

Do badań wybrano gleby, które w poszczególnych pasmach górskich zajmują największy obszar. Uwzględniono również gleby zajmujące niewielką powierzchnię, ale charakterystyczne dla danego pasma górskiego i różniące się od poprzednich właściwościami ekologicznymi. Odkrywki glebowe dobierano tak, aby pod wzgię- dem składu mechanicznego, odczynu i typu próchnicy reprezentowały gleby do­ minujące w badanym paśmie górskim.

Większość odkrywek glebowych zlokalizowano w rezerwatach leśnych lub w płatach roślinności odpowiadającej florystycznie potencjalnym warunkom sied­ liskowym. Płaty położone w rezerwatach reprezentują zachowane fragmenty dawnej puszczy karpackiej [17, 18, 21, 22, 25, 28]. Ponieważ działalność gospodarcza na terenie rezerwatów jest ograniczona do niezbędnych zabiegów, można przypuszczać, że zachodzi tu naturalny obieg makro- i mikroelementów.

Szczegóły dotyczące budowy litologicznej, charakterystyki gleb, warunków kli­ matycznych i zbiorowisk leśnych K arpat fliszowych znajdują się w opracowaniach gleboznawczych [2, 3, 4, 5, 10] i fitosocjologicznych [17, 18, 21, 22, 25, 26, 28] oraz w cytowanej tam literaturze.

Ogółem wykonano 26 odkrywek glebowych, w tym : 5 profilów bielic, 5 pro ­ filów gleb bielicowych i 16 profilów gleb brunatnych, z których pobrano 162 próbki ścioły, gleb i skał macierzystych. W próbkach oznaczono: skład mechaniczny, pH , pojemność sorpcyjną (T) i stopień nasycenia kompleksu sorpcyjnego gleby katio­ nami zasadowymi (V%), zawartość węgla organicznego, stosunek C :N , wapń wy­ mienny i glin ruchomy metodami stosowanymi w badaniach gleb leśnych terenów górskich [1-5].

Ekstrakcję całkowitego Mn, Zn, Cu i M o z próbek gleby i skał macierzystych przeprowadzono przy użyciu stężonego (70%) Б С Ю 4, natom iast bor oznaczono w stopach z węglanem sodu [15]. W otrzymanych ekstraktach oznaczono m ikro­ elementy metodami kolorymetrycznymi : M n — nadm anganianową, Zn — ditizo- nową, Cu — z zastosowaniem P b(D D T K )2, В -— kurkum inową i Mo — rodan- kową. Zawartość tych pierwiastków w próbkach ścioły oznaczono według m eto­ dyki zalecanej przy analizie m ateriału roślinnego [15].

Uzyskane wyniki przedstawiono ograniczając się do niezbędnych przykładów (tab. 1-5) i (rys. 1, 2).

OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAŃ

Materiałem wyjściowym, z którego zostały wytworzone badane gleby, są skały fliszu karpackiego. Zgrupowano je za A d a m c z y k i e m [2] w dwie podstaw o­ we serie troficzności : 1 — serię kwarcowo-krzemianową, 2 — serię

marglisto-krze-M ikroelem enty w glebach leśnych w ytw orzon ych ze skał fliszu ₇₇

mianową. Seria kwarcowo-krzemianowa obejmuje skały bezwęglanowe, gruboziar­ niste (psefitowo-psamitowe) : zlepieńce, gruboziarniste piaskowce i sporadycznie utwory piaskowo-łupkowe. Z kolei seria marglisto-krzemianowa obejmuje skały drobnoziarniste (psemitowo-pelitowe) : drobnoziarniste piaskowce, mieszane utwory piaskowcowo-łupkowe i łupki ilaste. Wspomniane skały z uwagi na znaczne róż­ nice w składzie mineralnym i uziam ieniu dostarczyły pokryw zwietrzelinowych 0 zróżnicowanych właściwościach chemicznych i składzie mechanicznym.

Z ubogich glebotwórczo zwietrzelin skał serii kwarcowo-krzemianowej wytwo­ rzyły się gleby bielicowe i bielice. N a glebach tych w warunkach naturalnych wy­ stępują zbiorowiska acidofilne: bór jodłowo-świerkowy regla dolnego Abieti-Picee-

tum montannum, bór jodłowy Abies alba i kwaśna buczyna górska Luzulo-Fagetum.

Z kolei ze zwietrzeliny skał serii marglisto-krzemianowej wykształciły się różne podtypy gleb brunatnych, na których występują odpowiadające im podzespoły 1 facje buczyny karpackiej Fagetum carpaticum (tab. 3 i 4).

Badane gleby wykształciły się na dwóch typach pokryw: 1 — pokrywy wietrze­ niowe in situ, 2 — pokrywy stokowe (koluwialne). Gleby wytworzone z pokryw wietrzeniowych in situ reprezentują profile 2, 21, 12 (tab. 1). Pokrywy stokowe pod względem zajmowanej powierzchni dom inują w tzw. piętrze górskim (beskidzkim). W śród nich wyróżniono pokrywy gruzowe, soliflukcyjne i osuwiskowe. Gleby wy­ tworzone z pokryw gruzowych reprezentują profile 3, 4, 16, 9, 10, 18, soliflukcyj- nych — profile 1, 23, 8, 26, a pokrywy osuwiskowe — profile 7, 20, 17 (tab. 1 i 2). Gleby wytworzone z pokryw soliflukcyjnych i osuwiskowych odznaczają się nie­ jednorodnością, która uwidacznia się bądź to w zróżnicowaniu składu mechanicz­ nego (np. profile 1, 26) lub w skokowej zmianie odczynu w profilu glebowym (np. profile 7, 20, tab. 1 i 2). Podobne prawidłowości stwierdzono w glebach na na terenie gromady Szymbark [4].

W ybrane do badań gleby odznaczają się dużym zróżnicowaniem właściwości fizykochemicznych. Już od samej powierzchni zawierają okruchy skał, a w głęb­ szych warstwach są to utwory silnie szkieletowe (tab. 1 i 2). Części ziemiste wy­ kazują skład mechaniczny od piasku słabo gliniastego w glebie bielicowej wytwo­ rzonej z piaskowca ciężkowickiego (profil 21), do gliny ciężkiej, a nawet iłu w gle­ bach brunatnych wytworzonych z utworów piaskowcowo-łupkowych i łupków ilas­ tych warstw podmagurskich, magurskich i krośnieńskich. Odczyn badanych gleb waha się od bardzo silnie kwaśnego do słabo alkalicznego, zawartość zaś węgla organicznego w poziomach próchnicznych (A oF, A oVlly A oH i A t) waha się od 3,6 do 47,0%.

Wszystkie badane gleby m ają cechy wyróżnionej przez A d a m c z y k a [2] klasy gleb bio-klimatolitogenicznej. Właściwości fizykochemiczne tych gleb, np. skład mechaniczny, odczyn, czynność biologiczna, wyrażająca się m.in. obecnością różnych typów próchnic, sa bezpośrednio lub pośrednio uzależnione od składu mineralnego i uziarnienia skały macierzystej.

W skałach macierzystych badanych gleb całkowita zawartość mikroelementów (tab. 3 i 4) wykazuje wprawdzie duże zróżnicowanie, nie odbiega jednak od ilości

T a b e l a 1 Niektóre w ł a ś c i w o ś c i fiz y k o - c h e m ic z n e b i e l i c i gl e b b ie li c o w y c h

Some p h y s i c a l and che mical f e a t u r e s o f po d zo ls and p o d z o li c s o i l s Г::Г ?rc- _Potion Trocentc z y ś c i % f r a k c j i о 0 nun yo f r a c t i o n s in mm pH с Ca Al _{Typ s i e d l i s k o w y} la su Typo o f f o r e s t P O -Î Ï O .

Horiron _{S tonen} t owych and g r a v e l 1,0 --0 , 1 0,1 --0 , 0 2 Ć0 , 0 2 <0,002 H20 KCl T 4% or g. % C/N w a g /ЮО g gl e by i n mg/100 g o f s o i l 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 I 15 16 B i e l i c a ż e l a z i a t o - p r ó c h n i c z n a Iron-■humus podzol 2 AoL brak n . o . n . o . n . o . n . o . 3, 8 2 , 9 113,8 17,4 n . o . n . o . 132,2 n . o . bór g ó r s k i Л о г Н Л 1 brak 40 n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . 3. 3 3. 3 2 , 6 2 , 5 119 ,4 2 6 ,7 11,4 9 , 7 45 , 2 5, 6 2 8 , 6 1 7 ,0 125,2 22 ,4 145.8 100.8 c o n i f e r o u s mountain f o r e s t Ao 45 66 16 18 10 3, 6 2 , 8 2 2 , 1 8,6 2,2 - 5, 4 146,0 Bh 55 61 19 20 11 3, 8 3,1 3 8, 9 11 .3 11 ,4 - 3,8 208,8 Bf

6o

B i e l i c a ż . e l a z i 3 t a Iron pod zol 3 AoL AoF'I! A1 Л2 Df brak brak 20 35 40 n . o . n . o . 60 63 58 n . o . n . o . 24 15 14 n . o . n . o . 16 22 28 n . o . n . o . 12 10 11 3, 9 3,4 3,3 3,6 3,8 3.1 2 , 6 2 ,6 2 , 8 3.1 103,7 99 .0 28,8 18,8 27 .0 2 3 ,6 14,3 13,5 10,1 11,8 n . o . 33,1 6 , 9 2 , 7 2 , 4 n . o . 25 , 8 1 5 ,7 25 3, 0 118,7 36,1 16.4 10.5 n . o . 117,2 104,6 91 ,2 140,1 b ó r m i e s z a n y < - ; ó r c k i c o n i f e r e u s mixed mountain f o r e s t В 60 63 15 22 6 4,1 3 , 5 18, 5 15,7 1,7 - 8,8 103,0 BC 80 66 10 16 5 4 ,2 3 , 5 15,4 16,9 1,5 - 9 , 5 57, 5

1 6 AoL + n . o . n . o . n . o . n.o* 4,1 3 , 2 110,4 24 , 0 n.o* n.o « 2 2 3 ,0 n . o .

AoF A0B A? + + n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n.o« 3 ,5 3 , 2 2 , 8 2 , 5 8 9 , 9 114,0 15,8 11,8 3 4 , 0 3 5 ,7 24,1 26, 0 116,7 115,5 117,3 103,7 40 43 25 27 10 3,6 2 , 7 25 ,0 10,8 3,5 1 4 , 0 12,3 124,4 bf 50 48 28 24 7 3 , 9 3 , 2 3 2 ,9 13,4 3 ,9 - 10,4 153,5 b 60 51 27 12 5 4 ,4 4 , 0 1й,2 ?3,1 2,8 - 3 , 9 ■ . 5-}.1 BC 60 51 24 25 Й 4 ,6 4 , 2 11,9 34 , 4 1,3 2 , 9 24,7 W . M a c ia s z e k

c d . t a b e l i 1

1

. . . .

3 1 4 5 6 7 8 II 9 II 10 II 11 I 12 I 13 1 И IL 15 II I 6

Gleba b i e l i c o w a w ła ś ci w a T y p ic a l p o d z o l i c s o i l

21 _AoL brak n .0 . n . o . n . o . n . o . 4 , 6 4 , 0 113,0 41,1 n . o . n . o . 4 68 , 2 n . o . bór mieszany AoFH brak n . o . n . o . n . o . n . o . 3 , 8 3 , 0 10 8,4 2 2 , 1 38,2 29,1 2 9 5 , 5 57,1 g ó r s k i * , 10 69 20 11 4 3 , 6 2,8 2 2 ,2 2 0 , 7 4 , 4 16,3 32 ,1 2 6 , 5 c o n i f e r o u s A2 35 78 13 9 2 3 , 8 3 , 0 5 , 7 10 ,5 0,6 - _{1 5 , 5 2 8 , 4 mixed} В 50 75 16 9 4 4 , 2 3 , 7 5, 8 10 ,3 - - _{10 , 7} 3 5 , 8 mountain f o r e s t В 70 79 11 10 5 4 ,6 4 , 0 5 ,5 2 7 , 2 - - _{1 1 , 5} 26,1 ВС 95 78 12 10 5 4 , 9 3 , 8 5,8 5 3 , 4 - - 4 7 , 5 15,6 4 _AoL brak n . o . n . o . n . o . n . o . 4 , 0 3 ,3 1 0 1 , 2 19 ,7 n . o . n . o . 9 9 , 2 n . o . AoFH 10 n . o . n . o . n . o . n . o . 3 , 8 3,1 116 ,0 12, 4 4 8 , 4 3 1 , 0 6 3 , 2 127, 3 A1 20 56 22 22 9 . 3 , 5 2 , 9 2 1 , 7 10 ,1 2 , 7 13 ,5 1 8 , 9 8 2 , 6 A2 30 54 16 30 10 4,1 3 ,4 19,1 17 ,8 1, 3 - 1 1 , 0 102 ,6 В 60 49 17 34 9 4 , 4 4 ,3 11,3 30,1 - - 8,0 3 2 , 6 ВС 80 65 14 21 8 4 , 5 4 , 4 7 , 0 1 5 ,7 - - 7, 1 2 9 , 2 1 _AoL brak n . o . n . o . n . o . n . o . 3 , 9 3,1 100,1 2 3 , 4 n . o . n . o . 1 1 2 , 2 n . o . AoFH brak n . o . n . o . n . o . n . o . 3 , 6 2,8 115,3 2 0 , 4 39,1 30,8 6 3 , 2 148,8 A1 15 39 22 39 13 3 , 3 2 , 5 3 2 ,2 15 ,5 4, 8 16,6 2 3 , 6 137,1 A 2 25 39 20 41 14 3 , 3 2 , 8 2 3, 5 7 , 2 1, 7 - 2 , 0 167 ,7 В 50 36 18 46 15 4 , 5 3 , 8 14,9 15 ,2 - - _{4, 1} 85,2 DB 80 36 19 45 17 4 , 7 3 ,8 1 2 , 2 17 ,2 - - 11 , 7 8 4 , 8 D 1 95 21 22 57 24 4 ,8 3 ,6 21 , 9 19 ,2 - - 17 , 0 162,4 Gleba s k r y t o b i e l i c o w a - C r y pt o po d zo li c s o i l

12 _AoL brak n . o . n . o . n . o . n . o . 4 , 2 3 ,5 1 0 6 , 2 3 2 , 0 n . o . n . o . 136 ,5 n . o . 1аз mis szary AoPH brak n . o . n . o . n . o . n . o . 3 , 6 2 , 8 123,3 15,6 47 , 0 27 ,4 7 7 , 2 141 ,3 górski

A 1A2 20 62 19 19 16 3 , 4 2, 4 31 ,4 1 5, 9 6 , 6 11,0 4 6 ,2 104,1 mixed de nii uon a

В 40 63 16 21 9 4 , 4 3, 8 17,5 2 6 , 3 - - _{1 1 , 2 6 3 ,4} mountain fore&t

ВС 65 64 16 20 10 4 , 4 4,1 14,4 3 1 , 9 - - 5 , 5 3 8 , 5

T - pojemność kompleksu sorpcyjnego g le b y w me/1 00 g gle b y - s o r p t i o n c a p a c i t y in a e / 1 0 0 g s o i l V% - s t o p i e ń n a s y c en ia gleby kationami zasadowymi -• degree o f Ьазе s a t u r a t i o n

n . 0 . - n ie oznaczano - not determined brak - nono ł- = ś la d - tra ce M ik ro el em en ty w gl eb ac h le śn yc h w y tw o rzo n y ch ze sk ał fli sz u 79

N ie kt ó r e w ł a ś c i w o ś c i f iz y k o - c h e m ic z n e gl e b brunatnych Sonę p h y s i c a l and c h e m ic al f e a t u r e s o f brow s o i l s

T a b e l a 2 С О_О Nr pro­ f i l u Pro­ f i l e No. Poziom 11 or i/.on Procent c z ę ś c i s zk ie l e - towych o to n es and grave % f r a k c j i o 0 w nua % f r a c t i o n s i n 0 шга p H T n _о ■& .Ч о _{C / N} Ca A 1 Typ s i e d l i s k o w y l a s u Typs o f f o r e s t 1,0--0,1 »o_* 1 о C\J o 1 <0,0 2 <0 ,0 0 2 H2Ó KC1 w n g / 100 g g le by in rag/100 g o f s o i l . “i... 2 3 . 4 . 1 5 6 7 8 9 10 _ 11 12 13 14 II 15 1б

Gleba brunatna kwaśna Acid brown s o i l

S _AoL b r a k n . 0 . n . o . n . o . n . o . 4,1 3 , 3 103,1 29,1 n . o . n . o . 112,7 n . o . l a s g ó r s k i A1 40 11 „0. n . o . n . o . n . o . 3 , 6 3 ,0 39 , 7 16,6 11,4 15,6 33 ,9 132,3 /В/ 60 54 2 3 23 8 4,4 4 , 0 17 ,7 2 3 , 7 - _ _{4 , 9 54 ,5} de ci duo us / в / 85 53 15 27 10 4,6 4 , 2 12,5 3 6 , 0 - - 3 , 8 3 4 , 0 mountain f o r e s t /Н/С 95 56 21 23 6 4,6 4, 2 8,8 3 8, 6 - - 4 , 2 23,1 . 1 Ю _AgL b r a k n . o . n . o . n . o . Г! .0. 4,4 3, 8 10 7, 9 37,1 n . o . n . o . 114,7 n . o . J A1 10 39 26 35 12 3, 8 3 , 0 3 1, 8 19,5 7 , 5 15,6 2 6 , 1 110,5

i

Oleba brunatna s i l n i e wyługowana S t r o n g ly leac hed brown s o i l

! 13 _AcL b Г гЧ !i n . o . П .0 • n . o . n. o * 4 , 4 3 , 9 35, 4 3 9 , 8 n . o . n . o . 468,5 n . o . la a g ó r s k i A, 10 4 7 33 20 10 3 , 7 3,1 35 ,5 22,8 7 , 6 1 3 , 8 1 1 2 , 2 8 0 , 7 л ' / / 20 Аь 28 26 11 3 , 8 3,1 25, 5 16,5 3 , 2 13 ,3 28 , 9 9 9, 4 d e c id uo u s / В / 50 49 25 26 9 4 , 4 3 , 8 14,3 3 0 ,8 1 . 2 2 5 ,9 54,1 mouotain f o r e s t /В/С 6 0 53 27 20 7 5, 2 4 ,3 9 , 5 4 7 , 4 - - 3 3 ,4 1 3 ,2 8 _AoL brak n . o * n . o . n . o . r. . o . 4, 8 4,1 9 4 ,9 51 ,4 n . o . n . o . 560,0 n . o . A1 25 Jb 32 32 8 4 , 0 3,1 37 ,2 30,1 9 , 7 1 2 ,7 63 5, 0 9 0 , 0 A / L 7 50 23 18 59 21 4,4 3 ,4 2 2 , 7 27 , 3 2,0 8 , 7 4 1 ,5 116,5 ! _{Ш 75 25} IB 57 21 4 , 7 3 , 7 16,6 4 1 , 0 0,8 - 7 4, 8 7 2 ,6 i

1

c d . t a b e l i 2

1 2 ? 4 5 . 7 8 II 9

I

Gleba brunatna wyługowana - Leached brown eo l 1

23 _AoL brak n . o . n . o . n . o . n . o . 4. 7 4,1 8 9 . 0 4 9 , 2 n . o . n . o .' 56l , 7 n . o . l a s g ó r s k i A1 А / В / 10 25 34 30 21 20 45 50 16 20 4 . 5 4 .4 ‘3, 5 3, 5 2 1 . 5 1 5 .6 4 0 , 9 30, 8 3 ,9 1 . 1 1 0, 6 6 , 9 1 1 0 , 0 3 7 . 6 38, 3 73 ,6 mountain f o r e e tdeciduouB / В / 45 25 17 58 29 4 , 9 3, 7 17,1 5 4 , 4 0 , 3 - 16 5.5 6 0 , 5 / В / 65 28 20 52 23 5 . 0 3 , 8 1 2 , 7 5 7 , 5 - - 13 5 ,5 38, 8 / в / с 95 40 15 45 22 5 , 0 3 , 7 1 5 , 4 6 7 , 5 - - 2 1 9 . 5 36 ,5

Gleba brunutna wyługowana o g l e j o n a Leached brown s o i l , g le y e d

7 _AoL brak n . o . n . o . n . o . n . o . 4 , 5 3 . 9 104 ,7 4 0 , 2 n . o . n . o . 5 9 2 , 0 n . o . l a s g ó r s k i A1 A j / B / / в / 25 35 65 32 28 27 33 21 18 35 51 55 16 23 26 4,1 4, 3 4 . 7 3.1 3 , 3 3, 6 34.1 25.1 1 9, 4 3 0 , 2 3 0 , 7 4 5 , 4 7 , 6 3, 3 1 , 0 14.1 1 0 , 6 135 ,5 9 4 , 0 150, 7 79 .4 97 .5 6 3 . 4 de c id u ou s a o u a t a i n f o r e s t D /B/G 85 21 12 67 28 6 . 9 5 , 7 2 4 , 2 9 5 , 4 - - 580, 0 0 , 0 D1Cr 95 26 15 59 30 7 . 0 6 , 0 26, 0 96 ,1 - - 5 3 7 , 0 0 , 0 20 _AoL brak n . o . Л .0 . n . o . n . o . 4 . 9 4, 3 1 0 0 , 0 5 4 ,8 n . o . n . o . 7 0 7 . 5 n . o . A1 10 21 33 46 22 4 . 2 3 , 4 36 , 2 3 5 , 6 6 , 1 13 ,3 15 5, 5 118,7 А / В / 20 17 20 63 20 4 . 5 3. 4 29 ,1 27 , 8 1,9 - 6 1 , 6 160, 6 / В / 45 14 14 72 27 4 ,6 3 , 5 2 6 ,1 36, 8 - - 11 3, 7 149,3 D /B/G 65 10 12 78 31 7 . 2 6 , 7 CaC03 = 0 , 8% - - 6 5 0 , 0 0, 0 V r 95 9 16 75 33 7 ,4 6,8 CaC03 = 4,4% - - 7 5 4 , 0 0, 0

Gleba brunatna wł aś ciw a T y p i c a l brown s o i l

26 _AoL brak n . o . n . o . n . o . n . o . 5,1 4, 6 100 ,3 56, 6 n . o . n . o . 866, 2 n . o . l a s g ó r s k i A1 A^ / В / / В / 20 70 60 44 37 33 27 18 19 29 45 48 3 14 20 6 , 5 6 . 7 7 . 0 5 , 9 6 , 2 6 , 2 56 ,1 4 0 , 4 2 8 , 7 8 7 , 2 9 5 , 5 9 6 , 2 11,3 4 , 0 1,3 10 ,8 8 , 5 8 7 4 . 0 5 5 6 . 0 388. 0 0 , 0 0 , 0 0 , 0 de c id u o u s mountain f o r e s t D^B/C 40 10 18 72 30 7,1 6 , 0 2 7 . 3 9 6 , 7 - “ 3 4 0 , 0 0, 0

Gleba s zar obr un atn a - Humic brown s o i l 17 _AoL A1 brak 10 n . o . 33 n . o . 22 n . o . 45 n . o . 1ó 5 . 4 6 , 3 4 , 8 5 , 7 9 3 ,1 3 6 , 4 6 8 , 2 8 5 . 9 n . o . 4 , 8 n . o . 9 , 6 8 3 5 . 0 5 4 2 . 0 n . o . 0 . 4 l a s g ó r s k i war. w i l g o t n y A ^ B / A^B/G 25 65 22 23 15 13 63 64 27 29 6 , 7 6 , 9 6,1 6.1 3 1 , 2 2 0 , 1 9 4 . 3 9 5 , 5 3 , 2 0 , 9 9,1 4 4 4 . 0 2 5 7 . 0 0 , 0 0 , 0 d e c id u o u s mountain f o r e e t m o is t or 90 35 13 52 23 7 , 0 6 . 1 18,1 9 6 , 7 - - 21 9 , 0 0, 0

O b j a śn ie n ia jak w t a b e l i 1 Kxpl ana tlon as in Table 1

M ik r o el e m e n ty w g le b a ch le śn y ch w y tw o r z o n y c h ze sk a ł fl is z u

Całkowita zawartość Mn, Zn, Cu, В i Mo w b i e l i c a c h i g le ba c h b i e l i c o w y c h T ota l c o n te n t o f Mn, Zr, Cu, В and Mo in podpole and p o d z o li c o o i l e

T a b e l a 3

00 to

P o ł o ż e n i e i wysokość Podho^.e Bkalne Nr pro­ f i l u Pro­ f i l e No.

Głębokość Fozi oo Мл Zn Cu B Mo Zb iorowisk o le ś n e Drzewostan L o c a l i t y

and a l t i t u d e Rock s u b s t r a t e Depth_cn Horizon рри F o r e s t c o nn u ni ty F o r e s t stand

1 2 3 4 5 6 1[ Y I . e _{l 9 II} 10 11 B i e l i c a ż e l a z i s t o - p r ó c h n i c z n a - Iron-humuB podzol i Beskid ś l ą s k i Gańczorka Mountains, Gańczorka 860 n n . p . a . a . o . 1. z l e p i e n i o c warstw i s t e bniań ekic h с onr .lone rate , i st<*łma beds 2 0 - 3 3- 10 10- 16 1б- 25 AoL AoFH A1 A2 101, 0 8 7 . 5 17.5 10,0 117 ,5 6 3 . 0 1 5. 0 12 ,5 1 2 ,9 17, 5 6 , 4 4 , 3 11. 2 13. 6 14.4 12,8 1, 26 0 , 9 5 0 , 8 0 0 , 7 0 A b ie t i- P ic e A u a mon tanua , 10 św 25 - 33 _Bh 17,5 16 ,5 1, 6 8 , 0 1 ,4 0 38 - 85 _Bf 6 5 , 5 16 ,5 2 , 1 12. 4 1, 6 5 8 5 -1 3 0 BC 100, 0 1 5, 0 5 , 9 1 6 , 0 1, 7 0 130- c 42 ,5 6 , 5 3 , 6 7 . 4 0 , 3 0

B i e l i c a i'. r l a z ie ta - Iron podzol Beskid ś l i s k i Barania Gora Mountnlne; Barania Góra 980 n n .p .m . a . o . 1 . ;;iaokowi»c warntw inteb nia r.n kic h Hofld н tone. Int'îbnn be da 3 0 - 2 2- 5 5- 9 9 - 16 AoL AoPH A1 A2 21 2 .5 246 .5 2 3 .5 2 0 . 5 109,5 1 12,0 7 2 . 5 4 0 . 5 12 ,0 18, 1 1 6, 6 10, 1 9 . 5 1 6, 0 1 8 ,0 13,6 1 , 0 0 1 ,0 7 1, 16 1,01 Abie t i - P i c e e tun nontonun 7 św , 3 Jd, poJ.Bk 16- 28 _Bf 15, 0 4 8 , 5 13,2 2 0 , 0 1,3 6 28 - пз В 2 0 , 0 6 1 , 0 12, 6 1 6, 0 1 .1 3 05 -13 0 BC 4 5 , 0 43 , 0 11.4 18 ,0 1,0 2 130- с _{2 7 ,5 15, 5 6 ,1 11, 0 0 , 8 2}

Gorce - Tu rbticz . rez . Mountain^ Turbacz 1080 n n . p.m. 'Л . я • 1. pi»i::*owi»c. warntw aa, urnkich s a r d : t o n » , Magura bed* 16 0 - 2 2- 4 4- 6 6- 22 AoI. AoY AoH A2 24 0 . 0 10 5 .0 6 2 . 5 12.5 128 ,0 121, 2 117 ,2 3 1 , 5 10,5 12, 4 0 , 4 2 ,6 11.5 14.0 18 .0 2 0 , 0 1.8 5 2 . 4 5 1 , 7 7 1.55 r i c e e t u a a b i e t e t o - sun 16 6 ^w, 3 Jd, 1 Bk 22 - 32 _Bf 4 0 , 0 5 1 , 0 3 ,3 2 3 , 0 1 . 9 0 32 - 80 В 8 8 , 7 3 5 , 5 2 , 6 2 0 , 0 1 .5 5 8 0 -1 2 0 BC 2 5 5 , 0 7 4 , 5 3, 8 22 ,5 1.35 120- с 16 7,5 2 4 , 5 2 , 5 15 ,0 0 , 7 5 W . M a c ia sz e k

Mik ro ele m en ty w gl eb ac h le śn yc h w y tw o rzo n y ch ze sk ał fli sz u 8 3 . . . 4 . . I г I. 3 I 4 1 5 I 6 1 7 I В I 9 I 10 I 11 I

Glebo b i e l i c o w a w ła ści w o *- T ypical p o d z o l i c s o i l

Beskid N is k i pias kow ie c warstw 21 0 - 3 A - 1 22 4, 0 3 1 8 , 0 18.1 14 .4 1 . 5 0 Abiee a l b a

J e l e n i a Góra с ię ż k o w ic k ic h , . ° _ - „ _ л ?6 M o un ta in s, Je l e n i e 3“ 5 oPH 3 2 0 , 0 1 07 , 5 16 ,7 15 ,5 0 , 7 2 9óra sandstone, 5 - ^ a 4 5 , 0 4 0 , 0 9 , 7 1 7 , 0 0 , 3 7 6 Jd, 3 Bk, 1 Sw 545 a n . p . a . Ciężkowice bede ~ . 1 , _ _ , ч . л л a . e . l . 20 Â2 1 е »в ^»° 4 *° 16»° ° » 22 2 0 - 65 В 3 2 , 5 1 0 , 0 4,1 1 7 ,0 0 , 3 0 65 -1 15 В 3 9 7 , 5 2 8 , 5 8 , 6 2 0 , 0 0 , 3 8 11 5 -1 40 ВС 9 2 , 5 4 0 , 0 1 3, 6 2 1 , 4 0 , 7 2 ______________________________________________________________ 140- С 9 0 , 0 3 5 , 5 1 0, 7 18 ,9 0 , 5 5 Beskid Ś l ą s k i 4 o - 1 A j 5 08 , 7 2 1 7 , 5 9 , 5 10,5 1, 25 A b i e t i - P i c e e t u *

Górka Motykowa ob aontanua

Mountains, Górka 4 oFH 3 7 0 , 0 1 1 9 , 0 13,8 11,5 2 , 1 5

Motykowa 4 - 8 A1 18 8, 7 3 6 , 5 3 , 0 2 4 , 0 1 ,2 5 10 św, p o j . Bk 80 " a!s!l! 8~ 15 A2 175»° 34»° 2»° 20»° 1»05 1 5 - 50 В 5 0 5 , 0 6 7 , 5 3 , 9 2 3 , 0 1 ,1 5 5 0 -1 3 0 ВС 9 5 , 0 4 3 , 0 4 , 0 2 7 , 0 1,4 5 _______________________________________________________________ 1 30 - С 6 5 , 0 2 7 , 0 3,1 2 1 , 0 0 , 9 0 Beskid ś l i s k i pi as ko w ie c i ł u - 1 0 - 2 A . 2 8 4 , 0 1 6 8 , 0 14,6 % 7 0 , 8 7 A b i e t i - P i c e e t u a

r e z . Bukowiec nad рек i l a a t y 2 . 0ij aontanua

Olzą warstw i s t e b - 2 4 AoPH 2 2 8 »7 135»5 3 0 »4 2 4 »° 1»25

n ia i ls k ic h 4 - 6 A. 5 2 , 5 3 2 , 5 12, 3 3 4 ,5 0 , 7 5 22 55° ■ c l a y 80h a le ? nd 6“ 14 A2 5 0 »° 18»° 10»9 2 9 »5 °»®3 10 P°J* Blc I s t e b n a beds 14 - 50 В 8 8 , 7 3 3 , 7 13 ,4 3 5 , 5 0 , 9 5 5 0 - 98 DB 15 6, 7 4 1 , 7 1 9 ,4 4 0 , 5 1, 12 9 8 -1 2 0 D1 2 2 0 , 0 8 2 , 5 5 0 , 0 60, 0 1 ,4 2 ______________________________________________________________ 12 0- D 16 8 ,7 8 0 , 5 4 8 , 5 5 7 , 5 1 , 3 7 Gieba skr y Lobi-j l i c o -ля - Сr y p t o p o d z o l i c n o il

Bes kid Mały pi as ko w ie c 12 0 - 1 A r 7 4 4 , 0 3 3 5 , 0 VT\3 12^2 1,7 6 I ii z u lo -P a g e t u a

P o t ró j na warstw go d u l- ^ оь ™ c- 0 .

Mountains, s k ic h /poziom 3 oPH 4 2 7 , 5 3 2 2 , 5 2 3 , 5 1^,4 1 , 6 2 21 P ot ró j n a środkowy/ 3 - 6 A. Ap 1 2 7, 5 8 2 , 5 18,4 1 2, 0 1 , 0 2 4 św, 6 Bk 84 0 m n . p . a . _{a . a . l .} s a n d s t o n e , Go- _{du ła bede / и е -} A _{b" 30} m в _{B 2 8 5 , 0} n 7 * n _{7 5 , 0 14 ,7} u 7 _18,6 i« A _{1 , 2 2}1

di ua h o r i z o n / 3 0 - 60 ВС 4 6 5 , 0 5 2 , 0 13,0 19, 4 1 ,0 7 ______________________________________________________________ 6 0 - С 1 4 7 , 0 3 7 , 5 10 ,7 17,6 0 , 8 2

r e z . = reze rwat - r e s e r v e / p r o t e c t i o n o f n a t u r e / 3w - P i c e a e x c e l s a , Jd - Abie s a l b a , Bk - Pagus s i l v a t i c a

L ic z b y 18, 26 ... w rubryce 11 tabel 3 i 4 — to pozycje literatury — N um bers 18, 26 ... in the ru b ric 11 o f Tables 3 and 4 — item o f references.

Całkowita zawartość Mn, Zn, Cu, В i Mo w gl*ii4C.h brunatnych T ota l c o n t e n t o f Mn, Zn, Cu, 3 and tfo in brown n o l l e T a b e l a 4 00 4^ P o ł o ż e n i e i wysokość Podłoże s ka ln e Nr pro­

f i l u Głębokość Pozio a Мп Zn Cu В Mo Z biorowisk o l e ś n e _Drzewostan L o c a l i t y

and a l t i t u d e Rock s u b s t r a t e _No.le Depth_CU H orizon рр° F o r e s t community _{F o r e s t st and}

1 2 3 4 5 6 II 7 IГ 8 II 9 II Ю . .1.1 ___

Gleba brunatna kwaśna — Ac id brown s o l l Beskid Slrçski r e z . S t o k i S z y n d s i e l -n i Mountains S t o k i Szyn­ d z i e l n i 1 850 я г , p . m. a * o . l « pi a s k o w ie c warstw g o d u l - okich /poziom g ó r n y / s an ds to ne , Go­ d u la beds /u p p e r h o r i z o n / 9 0 -2 2 -1 0 10-45 4 5 -95 9 5 -1 2 2 122-AoL A1 / в / / в / /3 / С с 2 7 0 , 0 9 2 , 5 2 0 1 , 2 2 9 7 . 5 ‘ 2 0 1 , 2 1 9 2 . 5 3 6 5 . 0 14 3 . 5 7 4 , 5 1 2 9 . 0 1 1 4 . 5 1 0 5 . 5 19 .3 1 4 . 3 5 , 9 5 , 5 9 , 2 6 , 7 15,4 2 4 . 0 2 4 . 0 32,8 43 . 0 2 4 . 0 1 , 2 0 1 . 3 0 0 , 8 2 0 , 7 0 1 . 3 0 0 , 8 2 Pagetuni carpaticum z / w i t h / O z a li a a c e s t o s e l l a 17 10 Bk, p o j . św B e s k i d M a ł y i e z . S z e r o k a 6 5 0 я n . p . t * * • Ю 0 - 3 3 - 1 2 12 -23 AoL A 1 А . / В / 9 4 6 . 0 3 4 7 , 5 2 8 0 . 0 3 8 3 , 0 7 5 , 0 8 2 , 5 1 4 , 6 2 4 , 3 8 , 7 13 .6 1 8 . 6 1 8 ,8 1 ,2 6 1 , 2 2 0 , 9 5 Pagetua carpaticum z / w i t h / O x a li e a c e t o s e l l a 21 а.еЛ* • _{23- 85 / В / 1 6 8 , 7 9 5 , 0 8,0 1 6 , 2 1 , 8 5} 3 J d , 7 B k , p o 3 . ^ « ' * 0 5 - 1 3 0 / в / 1 5 3 , 7 . 9 7 , 5 6,1 2 3 , 2 1 , 4 5 130- 160 / в / с 165.0 1 4 2 , 0 1 1 , 9 2 2 , 4 1 , 4 7 -1б0- с 1 2 7 , 5 12 0, 0 7,1 17 , 0 1 , 2 7

Gleba brunatna s i l n i e wyługowan а — S t r o n g l y le a c h e d . brown s o i l Beskid Są d eck i

rez .Nad Kotelnlczym P o t o k l e a Mountaine/ Nad K o t e l - n i c z y a P o t ok le a 930 a n . p . a . 0.8,1. piaukowiec warstw magur­ s k i c h sa ndstone, Magurę bede 18 0 - 2 2 - 8 8 - 1 4 14 -80 8 0 - 1 3 0 A o L Л 1 А / В / / в / / в / с ■ 1 3 4 6 , 0 3 8 6 , 2 2 2 5 . 0 5 0 0 . 0 3 2 5 , 0 1 5 7 , 0 .1 6 0 ,5 13 5. 5 13 2. 5 11^ ,0 8 . 3 12,6 7 . 4 6, 1 L',3. 11.4 22. 4 25,4 - J, 4 2 4 , 0 0 , 6 2 0 , 8 8 • 0 , 7 5 0 , 5 8 0 , 7 5 Fagetua carpaticum 7. / w i t h / Asperula odo ra ta 25 1 Jd, 8 Bk, 1 £» 1 3 0 - С 2 5 5 , 0 I O C , 5 4,1 17, 0 0,58 Beskid Żywiecki r e z . S r u b i t a Mountains, 5>rubl ta 950 л n » p. n . a 0-1 1-6 6-20 AoL A1 А / В / / В / 0 3 0 , 0 8 3 0 , 0 9 2 5 , 0 4 0 2 , 0 2 7 0 , 0 18 0 , 0 1 1 , 6 3 5 , 2 2 4 , 5 15. 8 2 7 .8 3 0, 8 1 , 0 5 1 , 7 5 1 , 2 7 P agetua c a r p a t ic u n z / w i t h / Asperula od or ata 22 ' a. a. ] . 20-72 6)0,0 112,5 2 0 , 7 27,6 1 , 4 5 1 J d , 8 B k , 1 św 7 2 -1 10 / в / с 7 7 0 , 0 103 ,5 3 0 , 1 38, 4 1 , 3 5 . 110- С 3>J,0 4 2 , 5 1 1 , 6 23 ,6 0 , 8 2 W . M a c ia sze k

---1 - 1 ... . 2 . . I. 3 . I 4 I ? I 6 'I 7 I a . I 9 I 10 I 11

Gleba brunatna wyrugowana - Leached brown e o i l

Beskid îï ia k l pias kow ie c waretw в а - 23 0-1 А - 10 1 8, 0 2 4 0 , 0 9 , 3 1 5 ,9 0 , 7 3 D e n t a r i o s l e n d u

-Hi eje ka Gora gur akich оь l o s a e - F a g e tue

Mountains, Kie Jaka 1 10 A1 15 22, 5 137,5 8 , 4 4 0 , 0 0 , 9 3 »

Góra andB onei Q^ ra bedB 10-3 0 А / В / - 1 165 ,0 10 1, 2 9 , 5 41 , 4 0 , 7 8 Jd qfc| k .

-600 в n *pjB, 1 , 1 Jd, 9 Bk, po J. cw

a l e . l ! 30‘ 65 / B / 7 5 0 »° 1 0 8 »5 1 7 ' 6 48»4 1 *05 65 -115 / В / 6 1 2 , 5 7 2 , 5 14 ,6 3 8 , 4 1 ,0 0 115-150 /В/С 44 2 , 5 106, 0 2 6 , 5 2 4 , 0 1,62 ____________________ ____________ 150- С 2 1 0 , 0 2 7 , 0 8 , 4 1 7, 0 1,35

Gleba brunatna wyługo*anu o g l e j o n a - Leached brown s o i l , g le y e d

Benkid Żywiecki piask ow ie c i łupek i - 7 0 -2 A 7 4 0 , 0 2 0 4 , 0 13, 1 14,2 1, 5 0 Faß siu a carpaticura r c z . S r u b it a l n s t y warotw angur - ~ n OAj 7 л a л ло t y p ic u a

m o u n ta in s , ś r u b i t a s k i c h 2" 10 A 1 144 0,0 143,7 3 ; , 0 2 3 ,8 1, 42 90° - n . ; , , » . .andatone and c l a y 10’ 22 A1 / B / 12б0*° 8 5 ’ ° 2 ^ 2 5 , 6 1, 25 9 j d , т Sk ' s h a l e , Magura beds 22- 60 / В / 505, 0 8 3 , 7 23 , 6 24, 6 1,25 6 0-1 10 D/B/G 4 3 5 , 0 126, 2 7 2 , 3 6 2 , 8 2 , 2 ; 110-130 DCr 840, 0 1 0 1 , 2 6 7 , 8 6 6 , 3 2 , 3 5 130- D 4 1 0 , 0 9 6 , 2 6 4 , 7 6 5 , 4 2 , 2 0

:;ookid Sç de ck i plankowiec i lupek i - 20 0-1 A , 5 2 5 , 0 2 1 5 , 0 1 5 , 0 2 5 , 4 0 , 6 0 Dentar ioz ęla ndu -r e z . Labowiec l a a t y warotw podna - « Аоъ q 17n n л , -n l o e a e - F a e ® fcua

Кэ;лг. t a i n s , Łabowiec gurakich 1 - 8 A1 7 ł 2 »5 17° ’ ° l 7 »b 3 6 »° Ь ' ° * 8 Ю * п . р . а . oandstone aad c l n y 8^ 2 А / В / 7 2 0 , 0 9 6 , 0 2 0 , 0 2 8 , 0 1 , 5 0 *5 a h a l e , eub-llagura beds 32-85 / В / 4 9 0 , 0 13 1 , 0 3 5 , 6 1 9 , 0 1, 50 ' 3 8 5 -1 35 D/B/G 4 8 0 , 0 138,5 3 9 , 6 5 9 , 0 1,68 135-155 DGr 6 7 7 , 5 171 ,0 43, 6 7 8 , 0 2 ,1 5 155- D 3 9 7 , 5 2 1 6 , 5 4 6 , 2 8 1 , 0 1,98 Gleba brunatna w ła ś ci w a - T y p i c a l brown s o i l

B ie sz c za d y plaokowiec i łupek i - 26 0-1 A , 5 0 8 , 0 2 0 2 , 5 1 1 , 9 2 0 , 0 1, 4 5 Fa getua carpaticura ! P oł oni na Caryńska l a a t y warstw k r o é n ie n - оь , , t y p ic u a

L'oun t a i n s , e ki c h 1 14 A1 23Ь 0,0 3 1 1 , 2 2 7 , 5 .*0,0 3 , 0 5 ^

Poł oni na Caryńska oandstone nnd c l a y 14-28 A / В / 2 0 6 5 , 0 2 5 2 , 5 2 4 , 8 3 4 , 0 2 , 5 3 4 Jd, 6 Bk, p o j . Jw 900 “ e ha le >K ro s: :o bede 28- 65 / I / i260 , 0 2 62, 5 2 2 , 0 39 , 2 2 , ю

65-1 10 D/3/C 12 2 0, 0 34 5 , 0 3 9 , 0 5 2 , 0 3, 1 2

_________________________ 1 __________________________ ________110- С________ 13 40 .0 2 55 .5 2 1 . 5 2 1 . 0 2 . 1 0 ________________________ Gleba sza robrunatna - Hunie brown s o i l

Gorce piasko wie c i łupek i - 17 0-1 A - 4 1 8 , 0 3 6 8 , 0 8 , 9 2 0 , 3 0 , 8 5 Fag etu a c arp ati cum r e z . Turbacz l a e t y warstw podaa- pn оь „ 7 a l l i e t o e u a

M oun ta ins ,Turbacz (rurskich 1 20 A1 , 0 7 *5 1 2 »2 21 *3 ° * 62 15

110 is n . p . a . r.r.ndstone and c l a y 20 -45 A . / В / 6 0 0 , 0 7 2 , 5 1 4 , 0 2 4 , 4 0 , 7 0 с nir . T. mĄ . . a . l . » h a l e . B U b - ^ r a bede „ 5. 100 AJ/B/Q ^ ^ ^ 33>4 ^ « »■>. « « . * » ! • • * 100-150 / B / c a 6 9 0 ,0 6 5 , 0 2 4 ,7 3 3 ,4 1 , 1 2 --- J --- . - J L 1?0- L s I Ł > 0 .0 _ _ ł..- 1 ? , 5 ____ 1 8 .7 I 2 3 .7 I 1 .0 5 I________________________ Mi k ro el em en ty w gl eb ac h le śn yc h w y tw o rzo n y ch ze sk ał fli sz u 8 5 c d . t a b e l i 4

86 W. M aciaszek

występujących w ważniejszych skałach macierzystych gleb polskich [6, 7, 9, 11-13, 16, 19, 20, 23, 27].

Zawartość mikroelementów w zbadanych skałach macierzystych wykazuje po­ wiązanie z ich składem mineralnym, a pośrednio z grubością uziarnienia. Skały serii kwarcowo-krzemianowej w porównaniu ze skałami serii marglisto-krzemiano- wej zawierają średnio 5 razy mniej Mn, 4 razy mniej Zn i około 2 razy mniej Cu, В i Mo. Najmniejsze ilości tych składników zawierają zlepieńce i gruboziarniste piaskowce warstw istebniańskich i ciężkowickich. Największą zawartością m ikro­ elementów odznaczają się drobnoziarniste piaskowce i łupki ilaste warstw podma- gurskich, magurskich i krośnieńskich. Wraz ze zmniejszaniem się średnicy ziarn mineralnych w skale wzrasta jej zasobność w mikroelementy (rys. 1). A d a m- c z у к [1-3] badając skład mineralny skał fliszowych stwierdził, że w skałach gru­ boziarnistych dominują minerały trudno wietrzejące i , jałow e,, (np. kwarzec, chal­ cedon, okruchy kwarcytu), a w skałach drobnoziarnistych występuje większa do­ mieszka glinokrzemianów, które są głównymi nośnikami mikroelementów (np. bio- tyt, minerały ilaste, hornblenda) [14].

Rys. 1. Całkowita zawartość Mn, Zn, Cu, В i Mo w ważniejszych utworach podłoża skalnego oraz gleby w spągowej części profilu glebowego

I - seria kwarcowo-krzeraianowa: 1 zlepieniec, 2 - piaskowce gruboziarniste (wartość średnia), 3 — łupek ilasty: 11 — seria marglisto-krzem ianowa: 4 — piaskowce drobnoziarniste (wartość średnia), 5 — łupki ilaste (war­ tość średnia); a —■ zawartość w skale, b — zawartość w glebie w poziomie przejściowym do skały macierzystej Total content of Mn, Zn, Cu, В and Mo in some important formations of the parent rock material

and soils in floor of the soil profile

I — quartz-silicate series: / —. conglom erate, 2 — coarse-grained sandstone (mean value), 3 — clay shale; IJ —

m arl-silicate scries: 4 — fine-grained sandstones (mean value), 5 — clay shales (mean value); a — content in rock,

M ikroelem enty w glebach leśnych w ytw orzon ych ze skal fliszu ₈₇

Ogólna prawidłowość wzrostu zasobności skały w mikroelementy w miarę zmniejszania się średnicy ziaren mineralnych zaciera się częściowo w niektórych skałach piaskowcowych w odniesieniu do M n (profile 26, 17) i cynku (profile 9, 10, 18 i 26, tab. 4). W skałach tych odkrywek ilości M n i Zn są większe od ozna­ czonych w pozostałych piaskowcach, a nawet większe niż w łupkach ilastych. W piaskowcu krośnieńskim (profil 26) większe ilości M n i Zn wynikają praw do­ podobnie z obecności spoiwa kalcytowego, w którym mogą występować izom or­ ficzne domieszki rodochrozytu (M n C 0 3) i sruitsonitu (Z n C 0 3). W piaskowcach wyróżniających się tylko podwyższoną zawartością cynku (profile 9, 10 i 18) wy­ stępuje glaukonit (rys. 1).

Zawartość mikroelementów w skałach macierzystych znajduje odzwierciedlenie w ilości tych składników w glebach z nich wytworzonych. W profilach zbadanych gleb zawartość mikroelementów mieści się jednak (z wyjątkiem Zn) w zakresie wahań ilości tych składników w glebach Polski [6, 7, 12]. Najmniejsze ilości m ikro­ elementów oznaczono w bielicach wytworzonych z ubogich glebotwórczo zlepień­ ców i gruboziarnistych piaskowców warstw istebniańskich (tab. 3). Największą zawartością tych składników odznaczają się gleby brunatne wyługowane i brunatne właściwe wytworzone z utworów piaskowcowo-łupkowych i łupków ilastych warstw podmagurskich, m agurskich i krośnieńskich (tab. 4).

Zawartość mikroelementów w podłożu skalnym koreluje z ilością tych skład­ ników w częściach ziemistych gleb z poziomów przejściowych do skały macierzystej

(BC, (В) С ) i z warstw podścielających D (rys. 1). W glebach, w których wspo­

mniane poziomy wykazują jednorodny skład petrograficzny, współczynnik kore­ lacji wynosi dla: M n r = +0,95, Zn r = +0,85, Cu i В r = +0,96 i M o r = +0,66. N a ogół zwietrzelina zawiera więcej mikroelementów niż skała macierzysta. Różnice w zawartości tych pierwiastków w skale i częściach ziemistych gleb są największe w glebach wytworzonych ze skał gruboziarnistych (zlepieńce), a naj­ mniejsze w glebach wytworzonych ze skał drobnoziarnistych (łupki ilaste, tab. 3 i 4, rys. 1). Jedną z przyczyn większej zawartości mikroelementów w zwietrzelinie może być to, że użyty do ekstrakcji tych składników kwas nadchlorowy słabiej rozkłada minerały niezwietrzałe w skale, natom iast silniej minerały nadwietrzałe i wtórne części gleb ziemistych. W glebach bielicowych i bielicach, zajmujących z reguły teren o przemywnym typie gospodarki wodnej [2], większe ilości m ikro­ elementów w częściach ziemistych m ogą być wynikiem przemieszczenia ich w głąb profilu glebowego.

W badanych glebach stwierdzono związek między ogólną zawartością m ikro­ elementów a składem mechanicznym, który, jak wiadomo [1, 2], jest bezpośrednio uwarunkowany uziarnieniem skały macierzystej. Wraz ze wzrostem ilości frakcji iłu koloidalnego zwiększa się zawartość mikroelementów. Współczynnik korelacji wynosi dla: M n r= +0,70, Zn r= +0,53, Cu r= +0,91, В r = + 0,94 i M o r= = +0,57. Prawidłowość tę stwierdzono w poziom ach przejściowych do skały m a­

8 8 W. M aciaszek

cierzystej i w podścielającej warstwie D , najmniej zmienionych pod wpływem czyn­ ników glebotwórczych.

Podobnie jak inni autorzy (cytowane za [6, 7]), w badanych glebach nie stwier­ dzono korelacji między pH gleby a całkowitą zawartością mikroelementów. Na ogół jednak gleby o odczynie silnie kwaśnym i kwaśnym oraz niskim nasyceniu kom pleksu sorpcyjnego gleby kationam i zasadowymi, w porów naniu z glebami obojętnymi i słabo alkalicznymi, a równocześnie sorpcyjnie nasyconymi, są uboższe we wszystkie oznaczane mikroelementy. Należy tu jednak podkreślić, że prawidło­ wość ta wynika głównie ze zróżnicowania składu mechanicznego gleby i podłoża skalnego. N a terenie K arpar fliszowych gleby kwaśne odznaczają się piaszczystym lub piaszczysto-gliniastym składem mechanicznym, natom iast gleby o odczynie obojętnym i słabo alkalicznym są z reguły gliniaste lub gliniasto-ilaste [2, 3, 4].

W badanych glebach nie zaobserwowano związku między pojemnością kom ­ pleksu sorpcyjnego gleb a zawartością mikroelementów (tab. 1-4). Brak owego związku uwidacznia się wyraźnie przy porównywaniu koncentracji mikroelementów w poziomach wierzchnich zawierających różne typy próchnic.

W warunkach klimatycznych piętra regla dolnego ogólna czynność biologiczna badanych gleb pośrednio uwarunkowana podłożem skalnym [8, 2], a wyrażają­ ca się obecnością różnych typów próchnic, wykazuje powiązanie z całkowitą za­ wartością mikroelementów. Najmniejszą koncentracją mikroelementów odznacza­ ją się poziomy próchniczne gleb zawierające słabo rozłożoną próchnicę typu mor, a największą ilością tych pierwiastków wyróżniają się gleby z biologicznie czynną próchnicą mullową (tab. 1-4). Podobnie jak wielu innych autorów (cyt. za [6, 7, 12]), w badanych glebach nie stwierdzono korelacji między ilością węgla organicz­ nego a całkowitą zawartością mikroelementów. Zawartość mikroelementów w po ­ ziomach próchnicznych (A oF, A oFH, A oH i A {) jest uzależniona nie tyle od ilości węgla organicznego, ile od typu próchnicy. Natom iast w poziomach ściółki leśnej

A oL koncentracja mikroelementów wykazuje powiązanie ze składem gatunkowym

drzewostanu. Zarówno w glebach siedlisk borowych (np. profile 21 i 4), jak i sied­ lisk lasowych (np. profile 10 i 9, tab. 3 i 4), stwierdzono większą koncentrację M n i Zn w ściółce pod drzewostanami wielogatunkowymi, a mniejszą pod jedno- gatunkowymi. M ożna przypuszczać, że obieg mikroelementów w glebach pod drze­ wostanami wielogatunkowymi jest sprawniejszy.

Z przeprowadzonych badań wynika, że stwierdzony przez A d a m c z y k a [2^ wpływ podłoża skalnego w określonym układzie warunków klimatycznych na kie­ runek rozwoju procesu glebotwórczego przejawia się również w rozmieszczeniu mikroelementów w profilach badanych gleb. W glebach bielicowych i bielicach zawartość wszystkich oznaczanych mikroelementów ulega obniżeniu w poziomie eluwialnym, następnie wzrasta w poziomie iluwialnym (Zn, Cu i Mo) lub w po­ ziomie przejściowym do skały macierzystej (Mn, B, tab. 5). Rozmieszczenie M n, Zn, Cu i Mo w zbadanych glebach jest podobne do rozmieszczenia tych składników stwierdzonych przez W righta i W inogradowa (cyt. za [14]) oraz innych autorów [13, 16, 19, 20] w glebach bielicowych i bielicach. W spomniani autorzy stwierdzili

ś r e d n i a % pH Mn Zn Ca 3 Mo Zbiorovsielio l e é a e Podłoże sk aln e Poziom g łę b o k o ś ć f r a k c . w - i n « . — --- ■ . i . i - - I

---w ca pon * „ n V% r M P o r e s t

Rock s u b s t r a t e Horizon Mean depth 2 o r g . и /я ppa co tu m ni ty in en 1. B i e l i c e — P o d z o l s 1 U C o n gl oa e r at e s A° L 0 - 2 n «°* 3 »9 n - ° - n -°* n *°- 18 4*5 118»3 11»в 1 0 , 7 1 ,3 7 A b i e t i - P i c o e t u a 2 . Piaskowce AoPH 2~7 n *°* 3 ’ 5 13’ 7 3 9 »8 125 . 3 103’ 4 14’ 1 1 5 . 4 1.56 g r u b o z i a r n i s t e A1 7 -1 0 n . o . 3 , 3 1 4 ,0 8 , 5 1 5 , 6 2 0 , 5 4 3 , 7 1 1,5 1 в , 2 0 , 5 6 s a n d s to n e n1”* 1 A2 10' 21 11 3 »5 9 , 6 2 , 9 - * 1 4 ,3 2 8 , 2 5 , 7 15 , 5 0 , 0 5 BhBf 2 l “ 31 10 3 »8 11’ 7 5 »3 “ 2 4 »2 3 8 »7 G'2 17 ’ ° 1*55 В 3 1 - 8 7 в 4 , 3 17 ,3 2 , 1 - 5 8 , 7 3 7 , 7 5, 8 1б,1 1,44 ВС 8 7 - 1 2 7 6 4 , 5 2 4 , 6 1 , 3 - 1 3 3 , 3 4 4 , 2 7 , 0 18,8 1,36 С 127- n . o . n . o . n . o . n * o . - 7 9 , 2 15, 5 4,1 11,1 0 , 6 2 2 . Gleby b i e l i c o w e - P o d z o l i c e o i l s I 1. Piaskowce . * . i ° - 2 4 , 2 n . o . n . o . n . o . 6 9 0 , 2 25 9 ,6 14,9 11 , 7 I 1, 34 I Abi et i - P i c o * t u a g r u b o z i a r n i s t e ' 2_ Ą n>0> ^ 1?>6 <J(2 ^ 17l>1 21>1 15>в 1 И З a ont anu a,

ГлйТАА«#Tri 1 ПаИ AUX" о «.I X •- «Д

s a n d s to n e s 4 -7 10 3 , 4 15, 5 4 , 6 1 4 , 3 103, 4 4 7 , 9 10,8 2 1 , 9 0 , 5 5 Luzulo Pa.çotu* Аз " 7 - 16 9 3 , 9 11, 8 1 , 2 - • 8 1 , 3 2 0 , 3 5, 6 19 ,4 0 , 7 0

В 16-88 в 4 , 4 2 1 , 8 - - 2 4 4 , 2 4 2 , 7 10 ,7 2 5 , 8 0 ГЯ7 ВС 8 8 -1 3 0 13 4 , 7 2 7 , 5 . - - 218 ,1 5 4, 4 21,1 31 , 9 1, 16 С 130- п . о . п . о . п . о . - - 1 1 4 , 9 4 0 , 7 1 6 , 1 2 6 , 6 0 , 8 6

3. Gleby brunatne - Brown e o i l a

I I 1. Piaskowce A ^ ° ” 1 n . o . 4 , 7 n . o . n . o , n . o . 7 3 3 , 4 28 1, 8 12,4 1 6 ,9 1,03 Pagetua c a r p a t i -P i n e - p r a i r e dflte Л1 1-11 12 Ą’ b 4 0 ’ 7 6 »9 12»3 9 2 0 »3 1б8*8 2 0 ’ 6 2 7 » 1 1»43 CU™ s a n d s to n e s А^/ В/ 11 -29 16 4 , 9 4 2 , 9 2 , 3 9 , 5 8 2 2 , 3 120 ,0 1 6 , 0 2 8 , 0 1,17 2 ’ С l u y ^ s h a l e s * / B / 2 9 - 3 6 18 5 »1 5 3 » 3 1 » ° " 5 5 5 »4 1 1 7 »2 1 5 ' 9 3° » 2 1 »?9 /B/C,DG 8 6 - 1 3 6 21 5 , 7 6 5 , 5 - - 5 6 7 , 9 139 ,3 33 ,6 4 5 , 8 1,68 С, D 1 36 - п . о . ‘ п . о . п . о . - - 5 0 3 , 2 126,1 22,4 3 3 , 3 1,43 I “ S e r i a kwaïcowo-krzeaiano*a - Q u a r t a - 3 i l i c n t e s e r i e s , I I - o e r i a a a r g l i n t o - k r z c a i a n o w a - M a r l - a i l i c a t e 3 e r i e e

VyC - S t o p i e ń n a s y c e n i a k o m p le t u oo r pc yj ne g o k a t i o n a a i zaeadowyni - Degree o f base s a t u r a t i o n n . o . - n i e oznaczano - not determined

ś r e d n ia C ałkow ita za w a rto ść Mn, Zn, Cu, В i Mo w: b i e l i c a c h , g le b a c h b ie lic o w y c h i brunatnych Mean t o t a l c o n te n t o f Mn, Zn, Cu, В i iîô ln p o d z o ls , p o d z o lic a o i l e and brown e o i l e

T a b e l a 5 M ik ro ele m en ty w gl eb ac h le śn yc h w y tw o rz o n y ch ze sk ał fl is z u 8 9

90 W. M aciaszek

w tych glebach akumulację boru w warstwach wierzchnich (A 0 i A t). W zbadanych glebach objętych procesem bielicowania nie obserwowano tego zjawiska. Przyczyny odmiennego rozmieszczenia boru m ożna upatrywać w znacznej ilości opadów atm o­ sferycznych, jakie występują w terenach górskich i wymywaniu tego pierwiastka w głąb profilu glebowego.

W glebach brunatnych zaznacza się akum ulacja mikroelementów (z wyjątkiem boru) w poziomach próchnicznych (A j). W głąb profilu glebowego zawartość tych składników stopniowo zmniejsza się, a ponowny ich wzrost zaznacza się w pozio­ mach przejściowych do skały macierzystej. Bor osiąga najmniejszą koncentrację w powierzchniowych warstwach profilów gleb brunatnych, a największą w pozio­ m ach przejściowych do skały macierzystej. Rozmieszczenie m olibdenu w profilach gleb brunatnych jest podobne do rozmieszczenia w glebach bielicowych i bielicach (tab. 5). N a rozmieszczenie mikroelementów w profilach badanych gleb wywarły również wpływ procesy denudacyjne i fluwialne, rozwinięte na szerszą skalę w okre­ sie czwartorzędowych zmian klimatu, ja k i współcześnie zachodzące procesy osu­ wiskowe [24]. Przemieszczenie zwietrzałego m ateriału wzdłuż stoku doprowadzało najczęściej do obniżenia całkowitej zawartości mikroelementów w przemieszczanej pokrywie. Wierzchnie warstwy gleb wykształconych z pokryw soliflukcyjnych i

osu-Rys. 2. Całkowita zawartość manganu, cynku, miedzi, boru i molibdenu w poziomie

próchnicz-nym Ąj

1 — gleb bielicowych i bielic pod zbiorowiskiem boru jodłowo-świerkowego regla dolnego (Abieti-Piceetum monta• пит). 2 — gleb brunatnych pod zbiorowiskiem buczyny karpackiej (Fagetum carputicum); a — m inim um , b —

średnia, с — maksimum

Total content of manganese, zinc, copper, boron and molibdenum in the humus horizon 4 i

I — of podzolic soils and podzols under the com m unity o f fir-spruce forest o f the lower subalpine zone (Abieti-Pi- ceetum montanuni), 2 — o f brown soils under the com m unity o f C arp ath ian beech (Page turn carpaticum); a — m inim a,

M ikroelem enty w glebach leśnych w ytw orzon ych ze skał fliszu ₉₁

kowych (np. profilu 23 i 7, tab. 4), w porów naniu do nie ulegającego przemiesz­ czaniu podłoża, zawierają mniej mikroelementów mimo zbliżonej ilości frakcji iłu koloidalnego (rys. 2).

Właściwości bio-fizykochemiczne badanych gleb i zawartość w nich mikroele­ mentów wykazują powiązanie z rodzajem zbiorowiska leśnego. Poziomy wierzch­ nie (A x) gleb bielicowych i bielic pod zbiorowiskiem boru jodłowo-świerkowego regla dolnego Abieti-Piceetum montanum, w porów naniu z poziomami A 1 gleb brunatnych pod zbiorowiskiem buczyny karpackiej Fagetum carpaticum, zawierają 12 razy mniej M n, 3 razy mniej Zn, 2 razy mniej Cu i około 1,4 raza mniej В i M o (rys. 2). W ahania zawartości tych pierwiastków w poszczególnych podtypach gleb brunatnych znajdują odzwierciedlenie w zróżnicowaniu florystycznym zespołu Fa­

getum carpaticum. Wartości minimalne stwierdzono w glebach brunatnych kwaś­

nych, tworzących siedlisko uboższych florystycznie wariantów tego zespołu (Face-

tum carpaticum oxalicetosum), natom iast wartości maksymalne oznaczono w gle­

bach brunatnych właściwych i szarobrunatnych, tworzących siedlisko bogatych florystycznie podzespołów: Fagetum carpaticum typicum = Dentario glandulosae-Fa-

getum, F.c. lunarietosum i F.c. alietosum. W raz ze wzrostem koncentracji m ikro­

elementów w wierzchnich warstwach gleb wzrasta na ogół liczba roślin naczynio­ wych runa i zmienia się jego skład florystyczny. Szczegółowe poznanie powyższych prawidłowości może ułatwić wycenę zasobności gleb leśnych w ten rodzaj skład­ ników pokarmowych dla roślin.

Przeprowadzone badania pozwalają na wyciągnięcie następujących wniosków. 1. Całkowita zawartość Mn, Zn, Cu, В i Mo oraz rozmieszczenie tych pier­ wiastków w profilach zbadanych gleb zależą głównie od właściwości podłoża skal­ nego.

2. Nadrzędny wpływ podłoża skalnego uwidacznia się nie tylko w bezpośred­ nim dziedziczeniu przez glebę określonej ilości mikroelementów, lecz także w dzie­ dziczeniu tych cech, które rzutują z kolei na ilościowe występowanie w glebie tych pierwiastków. D o takich cech należałoby zaliczyć: skład mechaniczny, odczyn, ogólną sprawność biologiczną gleby zaznaczającą się w występowaniu różnych ty­ pów próchnic.

3. D o skał zasobnych w mikroelementy należą drobnoziarniste łupki ilaste oraz mieszane utwory piaskowcowo-łupkowe serii marglisto-krzemianowej, a do ubo­ gich — gruboziarniste piaskowce i zlepieńce serii kwarcowo-krzemianowej.

4. Zawartość mikroelementów w głębszych warstwach gleb jest uzależniona od ich składu mechanicznego. Wraz ze wzrostem frakcji iłu koloidalnego zwiększa się zasobność gleb we wszystkie badane mikroskładniki.

5. Koncentracja Mn, Zn, Cu, В i Mo w warstwach wierzchnich, zawierających różne typy próchnic, jest uzależniona nie tyle od ilości węgla organicznego, ile od typu próchnicy. Największe ilości tych składników zawiera próchnica mullowa, najmniejsze — próchnica typu mor.

Panu Profesorowi B. Adamczykowi oraz Recenzentom mojej pracy doktorskiej, której część została tu przedstawiona, składam tą drogą serdeczne podziękowanie.