Józef Dzikowski
Skarb monet z XV i XVI wieku z
Mokrska Dolnego w powiecie
jędrzejowskim
Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 8, 209-228
R o c z n i k M u z e u m Ś w i ę t o k r z y s k i e g o T o m V I I I , K r a k ó w 1973
JÓ Z E F D Z IK O W SK I
SKARB MONET Z XV I XVI WIEKU Z MOKRSKA DOLNEGO
W POWIECIE JĘDRZEJOWSKIM
N a te re n ie w si M o k rsk o D olne w pow iecie jęd rzejo w sk im w o b ręb ie zab u do w ań g o sp o d arstw a ro ln ik a S ta n isła w a C h ab la o d k ry to sk a rb m o n et pocho dzących z XV i X V I w ieku.
N a sk a rb n a tra fio n o w d n iu 9 p a ź d ziern ik a 1970 ro k u podczas k o p an ia dołu pod kopiec n a ziem niaki. O d k ry cia d o k o n ali: S ta n isła w C habel i S tan isław W nuk. M onety z n a jd o w a ły się w naczy n iu g lin ian y m , k tó re zostało rozbite. Nie dało się u stalić k s z ta łtu ani w ielkości naczynia, w k tó ry m znaleziono m o nety, p oniew aż znalazcy, z b ie ra ją c m onety, n ie p rzy w iązy w ali d ) tego w agi. N ie zd a ją c sobie sp ra w y z w a rto śc i n au k o w ej znaleziska, nie zgłosili o nim w ładzom i podzielili się m o n etam i.
Od rozproszenia cennego zn aleziska u c h ro n iła je d n a k en ergiczna in te r w en cja st. sierż. Jó zefa G o n czark a — k o m e n d a n ta p o s te ru n k u MO w Sobko w ie, k tó ry p rz e ją ł m o n ety z r ą k znalazców i po zgłoszeniu w ładzom p rz ek azał je do M uzeum Ś w ięto k rzy sk ieg o w K ielcach w ilości 142 sztuk.
R ozm ow y p rz e p ro w ad zo n e ze znalazcam i w k ilk a d n i po o dkryciu sk a rb u pozw oliły odnaleźć jeszcze pięć m o n et, k tó re je d e n ze znalazców zaraz po znalezieniu oddał znajom em u. M o n ety te d o stały się do zbioru k o lek cjo n era, k tó ry u d o stę p n ił je do opraco w an ia. Z eb ran e in fo rm a c je p rz e m a w ia ją za ty m , że sk a rb n a jp ra w d o p o d o b n ie j został z in w e n ta ry z o w an y w całości i za w ie ra ogółem 147 m o n et, k tó ry c h w ag a p rzed oczyszczeniem w ynosiła 195,7 g, a po oczyszczeniu 191,4 g. S k a rb został z a re je stro w a n y w m u zeu m pod pozycją n r 4483 K
N a jstarsza m o n e ta w zespole pochodzi z o k re su p a n o w a n ia W ładysław a J a giełły, najm ło d sza n a to m ia st z p a n o w a n ia Z y g m u n ta III W azy. W sk ład sk a rb u w chodzi:
— 99 m o n et po lsk ich z o k re su : W ładysław a Jag iełły , K azim ierza Ja g ie llo ń czyka, J a n a O lb ra c h ta , A le k sa n d ra Jag iello ń czy k a, Z y g m u n ta S tarego, Z y g m u n ta A ugusta, S te fa n a B ato reg o i Z y g m u n ta III W azy;
1 P ragn ę w ty m m iejscu w y ra zić głęboką w d zięczn o ść m grow i Jan u szow i K u czyńskiem u, k iero w n ik o w i d ziału arch eologii M uzeum Ś w iętok rzysk iego w K ielcach, za u d o stęp n ien ie m i skarbu do op racow an ia oraz cen n e w sk a
zów k i i pom oc w opracow aniu. 14 — R ocznik M uzeum Ś w ięto k r zy sk ieg o
210 Jó z e f D z i k o w s k i
— 13 m o n et śląsk ich : k się stw a w rocław skiego, nyskiego i św idnickiego; — 13 m o n et P ru s len n y c h A lb re c h ta B ra n d e n b u rsk ie g o ;
— 5 m o n et p a ń stw a krzyżackiego z o k re su rząd ó w w ielkich m istrzó w M i c h a ła K ü c h m e istra von S te rn b e rg a , P a w ła vo n R u ssd o rfa, M arcina T ru ch sessen a von W etzh au sen i J a n a T iefen a;
— 2 m o n ety czeskie F e rd y n a n d a I;
— 12 m o n et tzw . „groszy m a ry jn y c h ” 2: B ru n szw ik , G etynga, N o rth eim , E lm sh o rn , H erfo rd , H ö x te r i G oslar;
— 3 m o n ety ró ż n e: N o ry m b erg a, A u g sb u rg i b isk u p stw o Salzburg. M onety polskie sta n o w ią w sk a rb ie — 67,3°/o
śląsk ie — 8,8% p ru sk ie — 8,8% krzyżackie — 3,4% grosze m a ry jn e — 8,2% czeskie — 1,4% i pozostałe — 2,1%
S ta n zachow ania m o n et je s t zróżnicow any, słabo zachow ała się w iększość półgroszy i n ie k tó re grosze m a ry jn e . P ozostałe m o n e ty zachow ały się w dobrym , a n a w e t b ard zo d o b ry m stanie.
W izja lo k a ln a m iejsca znalezien ia s k a rb u p rzep ro w ad zo n a przez p ra c o w n i ków M uzeum Ś w ięto k rzy sk ieg o w K ielcach n ie d ała re z u lta tu w postaci u s ta le n ia naczynia, w k tó ry m b y ły zdeponow ane m o nety. Ziem ia, w k tó re j k o pano dół, za w ierała b ard zo dużą ilość fra g m e n tó w n aczyń g lin ian y ch różnych typów , pochodzących n ajp ra w d o p o d o b n ie j z X V I i X V II w ieku. W m iejscu ty m w y stę p u je duża ilość k a m ie n i w sk a zu jąca n a to, że zn ajdow ało się ta m ja k ie ś za b u d o w an ie o bliżej nie o k reślo n y m przeznaczeniu. D ział archeologiczny M u zeum Ś w iętokrzyskiego p o stan o w ił w n ajb liższy ch p la n ach przep ro w ad zić szer sze ro zezn an ie tego ciekaw ego pod w zględem archeologicznym stan o w isk a. P o d kreślić należy, że M okrsko D olne, k tó re oddalo n e je st o k ilk an aście k ilo m etró w od szosy głów nej i lin ii kolejow ej, m a b o g a tą i ciek aw ą przeszłość. P o siad a cen n e z a b y tk i a rc h ite k tu ry , sz tu k i s a k ra ln e j o raz archeologii. Do zab y tk ó w tej m iejscow ości, k tó re w szczególności z a słu g u ją n a uw agę, należą:
— Kościół p a ra fia ln y o rie n to w an y , p o siad ający p ierw szy poziom ro m a ń sk i z około połow y X III w ieku, w k tó ry m późniejsze liczne p rzeb u d o w y p ozostaw iły cenne z a b y tk i g o ty k u , re n e sa n su i b a ro k u ;
— późnośredniow ieczne grodzisko — p raw d o p o d o b n ie pozostałość po zam k u F lo ria n a z M o k rsk a h e rb u J e lita — b isk u p a k rak o w sk ieg o z ok. połow y X IV w ie k u — położone n a w schód od kościoła n a s k ra ju p aro w u , częściowo otoczone fosą. W idoczne n a n im są za ry sy w ałó w oraz w o d k ry w ce od stro n y p a ro w u w y ra ź n e w a rs tw y k u ltu ro w e ;
— ru in y z am k u sterczące w śró d łą k n ad b rzeg iem N idy w M o k rsk u G ó r nym .
P ie rw o tn y zam ek gotycki b y ł w zn iesio n y w końcu X IV w iek u przez jelitczy - ków , p raw d o p o d o b n ie przez K lem en sa z M okrska, k a sztelan a radom skiego, i jego sy n a F lo rian a, podstolego krak o w sk ieg o . Z am ek został ro zb u d o w an y około
S k a r b m o n e t z X V i X V I w . z M o k r s k a Dolnego 211
1535 ro k u n a o k azałą rezy d en c ję re n e san so w ą przez P io tra K m itę, m arszałk a w ielkiego ko ro n n eg o i w ojew odę san d o m iersk ieg o 3.
M iejsce, w k tó ry m znaleziono sk arb , położone je st n a w schód od kościoła, m niej w ięcej w połow ie dro g i do grodziska, po p raw ej stro n ie p arow u.
S k a rb stan o w i w p ew n y m sto p n iu cząstkę h isto rii M okrska, je st d o k u m e n te m z o k resu początków p a n o w a n ia Z y g m u n ta III W azy i odzw ierciedleniem sy tu a c ji m o n e ta rn e j w k r a ju w y n ik łej ze złożonych sto su n k ó w o g ó ln o eu ro p ej skich. S tą d duża różnorodność m o n e t w y stę p u ją c a w znalezisku nie stanow i osobliw ości w śró d sk a rb ó w pochodzących z X V I w ieku. N a to m ia st w y ją t kow o długi, bo p ra w ie d w u stu le tn i n ie p rz e rw an y u k ła d chronologiczny ze społu m o n et polskich od W ładysław a Ja g ie łły do Z y g m u n ta III sp o ty k a n y je st w nielicznych sk a rb a c h pochodzących z tego o k re su 4.
R óżnorodność m o n e t w y n ik a z tego, że do P o lsk i n a p ły w a ła b ard zo duża ilość m o n ety obcej, k tó ra b y ła w obiegu razem z m o n etą rodzim ą. S tw arzało to olb rzy m ie zam ieszanie m o n e ta rn e , tru d n o było zo rien to w ać się, ile k tó ra m o n eta b y ła w a rta . W y m ian ą m o n e t i oceną ich w a rto ści zajm o w ali się h a n d la rz e pie niędzy, zw ani w ek slarzam i.
S te fa n B a to ry w p ra w d z ie u p o rząd k o w a ł w Polsce sy stem p ien iąd za i sy tu a c ja n a ty m o dcinku b y ła za jego p a n o w a n ia znacznie lepsza niż za jego p o p rzed n i ków , n iem n iej je d n a k p ro b lem te n w późniejszych czasach p rzy jm o w ał różne fo rm y , zanim został u p o rz ą d k o w a n y w 1766 ro k u przez S ta n isła w a A ugusta.
O p raco w an e w w y k o n a n iu u ch w ały sejm u w arszaw sk ieg o z 1593 r. dziełko K a sp ra R y tk ie ra W ize ru n e k i sza c u n ek m y n ic w szela kich c u d zo ziem skich , w y d a n e w K rak o w ie w ro k u 1600, p o d a je zn aczną liczbę ro d zajó w obcej m o n ety s re b rn e j, zn a jd u ją c ej się n a ry n k u polskim pod koniec X V I w ieku, i u s ta la jej re a ln ą w arto ść w p rzeliczen iu n a p ien iąd z rod zim y 5.
P rzypom nieć należy, że o rd y n a c ja m ennicza z d n ia 5 stycznia 1580 r. obo w iązy w ała do ro k u 1601, a polski sy stem m o n e ta rn y w ty m czasie obejm ow ał n a stę p u ją c e g a tu n k i m o n ety s r e b r n e j:
ta la r = k tó ry odpo w iad ał w a rto ści 35 groszy p ó łta la r = o d p o w ied n ik połow y w a rto ści ta la r a szóstak = 6 groszy
tro ja k = 3 grosze
grosz = 3 szelągi = 1 8 d e n aró w
3 K a ta lo g z a b y t k ó w s z tu k i u> Polsce, t. III, W oj. kieleckie . P o w . J ę d r z e jó w , W arszaw a 1957, s. 24—26; J. K uczyński Z a m k i w o j e w ó d z t w a kiele ckie go, K raków 1969.
4 W g pracy V. M. P otin a Z n a le z i s k a m o n e t n a o b sz a r z e P o lsk i w e d ł u g d a n ych le n in g ra d zk ic h 1859— 1889, „W iadom ości N u m izm a ty czn e”, 1967, zeszy t dodat kow y, na 181 za rejestrow an ych zn alezisk za le d w ie k ilka posiada podobną rozpiętość chronologiczną.
5 K asper R ytk ier — zarządca m en n icy olk u sk iej od 1592 r., a od 1595 r. m en n icy lu b elsk iej — d n ia 20 lipca 1599 roku zatw ierd zon y został przez króla na stan ow isk u probierza gen eraln ego, p od ległym bezp ośred n io podskarbiem u k oronnem u J a n o w i F irlejow i. N a stan ow isk u tym d ysp on ow ał szerokim i k o m p eten cja m i w zak resie kon troli w szy stk ich m en n ic koronnych oraz k w a lifik a cji w szy stk ich m on et obcych.
212 Jó z e f D z i k o w s k i
półgrosz = od p o w ied n ik połow y w arto ści grosza szeląg = V3 grosza (czyli 3 sztu k i n a grosz) d e n a r = 1/is grosza (czyli 18 sz tu k n a grosz)
Od p o czątk u X V II w iek u p o tęg o w ał się sp a d e k w a rto ści m o n e ty d ro b n e j, sp ow odow any obniżeniem w niej zaw arto ści czystego sreb ra . S k u tk ie m tego w arto ść ta la ra , k tó ry zaw sze em ito w an y był z n iezm ie n n ą zaw arto ścią czystego s re b ra , w zrastała.
W ro k u 1587 ta la r liczony był n a groszy 35, n a to m ia st w 1631 ro k u n a g ro szy 90, czyli stan o w ił w a rto ść 3 złotych. S p a d e k w arto ści m o n ety d ro b n ej był ściśle zw iązany ze w zro stem płac i cen ry n k o w y c h n a te re n ie całej R zeczypospo litej. Z łoty polski b y ł p o d staw o w ą je d n o stk ą o b ra c h u n k o w ą , stan o w ił w a rto ść 30 groszy, nie był je d n a k b ity ja k o je d n o stk a m o n e ta rn a , poza k ró tk im o k resem za Z y g m u n ta A u g u sta, k ie d y b ito go w m en n icy w ileń sk iej. P ierw sza złotów ka polska, zw an a „ ty m fe m ” , w y b ita została ja k o je d n o stk a m o n e ta rn a w ro k u 1663 n a p o d staw ie u m o w y z a w a rte j z A n d rz e je m T y m fem 6.
Z an aliz y zespołu m o n et w y n ik a, że s k a rb zo stał u k ry ty w ziem i w la ta c h 1589— 1590; w sk azu je n a to n ajm ło d sza m o n eta, k tó rą je s t szeląg k o ro n n y Z yg m u n ta III W azy z ro k u 1589, zach o w an y bez śla d u zużycia. W iadom o, że od ro k u 1588 do 1601 tr w a ł n ie p rz e rw a n y ciąg p ro d u k c ji d ro b n ej m o n ety s re b rn e j w siedm iu m en n icach k o ro n n y c h i dziew ięciu m ennicach poza K oroną. W zw iązku z ty m o k reślen ie d a ty u k ry c ia m o n e t n ie u lega w ątpliw ości, gdyż w zespole n ie w y stę p u je żad n a m o n e ta d a to w a n a po ro k u 1589.
O k reślen ie d o k ład n ej w arto ści pieniężnej s k a rb u w chw ili jego u k ry c ia je st dość p ro b lem aty cz n e w zw iązk u z s y tu a c ją m o n e ta rn ą , ja k a w ów czas istn iała. M ożna je d y n ie p rz y ją ć z d u żą dozą ostrożności, o p ie ra ją c się częściowo n a o k re ślen iu w arto śc i m o n et obcych w e w sp o m n ian ej w yżej p ra c y K. R y tk ie ra , że w a rto ść s k a rb u w y n o siła około 120 groszy bieżącej m o n e ty s re b rn e j 7.
J a k ą w a rto ść n ab y w czą p rz e d sta w ia ł s k a rb w okresie, k ied y został u k ry ty w ziem i?
R óżne źró d ła h isto ry czn e p o d a ją, że w la ta c h 1584— 1589 d zienny za ro b ek ro b o tn ik ó w w ynosił 3 grosze, czyli 9 szelągów . Łokieć p łó tn a g ru b eg o kosztow ał 4—5 szelągów , p a ra b u tó w kosztow ała 18— 20 groszy, k u ra 4—5 szelągów , cielę 18 groszy, w ół rzeźn y 6— 7 złotych, koń roboczy około 15 z ło ty c h 8. S k a rb pod w zględem w ielkości n ależy zaliczyć do niedużych, aczkolw iek ja k w y n ik a z po w yższych d an y c h n a u zy sk an ie w arto ści sk a rb u ro b o tn ik n ie w y k w a lifik o w a n y p ra co w a ć m u siał w ow ych czasach około 40 dni. W nioskow ać należy, że w łaściciel s k a rb u n ależał do ludzi n iezb y t zam ożnych, pon iew aż sk a rb n ie z a w ie ra ł m o n e t „ g ru b y c h ” sto so w an y ch p rz y w iększych tra n sa k c ja c h h a n d lo w ych. R óżnorodność m o n et św iadczy, że s k a rb n a jp ra w d o p o d o b n ie j g ro m ad zo n y
6 A ndrzej T ym f — d zierżaw ca m en n ic k ró lew sk ich w P ozn an iu i W sch ow ie 1650— 1659, później w K rak ow ie, L w o w ie i B ydgoszczy.
7 U K aspra R ytkiera w y stęp u ją w n ie w ie lk ic h odm ianach w szy stk ie grosze m a ryjn e zn ajd u jące się w skarbie.
8 D an e dotyczące cen i płac zaczerp n ięto z n astęp u jących prac: Z. Sadogórski R o z p r a w a o p ie n i ą d z u w Polsce p i e r w s z e j p o ł o w y X V I I w ie k u , W arszaw a 1959; H istoria Polski, t. I, cz. 2, W arszaw a 1958; T. K a łk ow sk i 1000 la t m o n e t y p ols kie j, K rak ów 1963.
S k a rb m o n e t z X V i X V I w. z M o k r s k a Dolnego 213 był z m ały ch dochodów , być m oże z ty tu łu w y k o n y w a n ia u słu g rzem ieślniczych lu b też d robnego h a n d lu . Z aryzykow ać m ożna przypuszczenie, że w łaści ciel s k a rb u m iał ja k iś zw iązek z p ro d u k c ją bąd ź h a n d le m n aczyń g lin ia nych, k tó ry c h liczne fra g m e n ty w y stę p u ją w m iejscu, gdzie b y ł schow any sk arb .
L a ta 1589— 1590, w k tó ry c h u k ry to sk a rb , b y ły n a ogół spokojne. D ziałan ia w o jen n e S te fa n a B ato reg o przeciw ko R osji zakończyły się b itw ą pod P skow em w 1582 ro k u . W ojna z arcyksięciem M ak sy m ilian em H ab sb u rsk im , p re te n d e n tem do k o ro n y p o lsk iej, i jego zw o len n ik am i zakończyła się zw ycięstw em — b itw ą w y g ra n ą przez J a n a Z am ojskiego w d n iu 24 sty czn ia 1588 ro k u pod Byczyną.
P ierw sze p o w sta n ie kozacko-chłopskie n a U k ra in ie w y b u ch ło w 1591 ro k u , a w o jn y ze S zw edam i ro zp o czy n ają się n a p a d e m Szw edów n a P olskie In fla n ty w ro k u 1601.
J a k a p rzy czy n a złożyła się n a to, że w łaściciel nie w y d o b y ł n ig d y sk a rb u z u k ry c ia albo nie p rz e k a z ał n ik o m u in fo rm a c ji o m iejscu jego zachow a nia, p ozostanie n a zaw sze nie w y ja śn io n ą ta je m n ic ą . P rzeleżał on p ow ierzony ziem i około 380 la t do chw ili p rzy p ad k o w eg o jego odkrycia.
IN W E N T A R Z S K A R B U 9
PO LSK A
W ład y sław Ja g iełło (1386— 1434) PÓ ŁG RO SZ K O R O N N Y (1 szt.)
1. Av. K o ro n a k ró le w sk a p ro sta, w o to k u n a p is: M O NETA W LADISLAI. Rv. O rzeł w k o ro n ie, w oto k u n ap is : R E G IS . PO LO N IE . (m oneta w y
ta r ta , n a p is częściowo nieczytelny).
G um . 518, K u b . ta b . IX . poz. 53 1,070 g
K azim ierz Ja g iello ń czy k (1447— 1492) SZELĄG I G D A Ń SK IE (2 szt.)
2. Av. T arcza z h e rb e m P ru s K rólew skich, w o to k u n a p is: K A SIM IR V S : R : PO LO N .
Rv. H erb m ia sta G d ań sk a, w o to k u n a p is: M ONETA : C1VIT : DAN CZ . (m oneta w y ta r ta , nap is słabo czytelny).
G um . 541 1,250 g
3. Av. T arcza z h e rb e m P ru s K rólew skich, w o to k u n a p is: K A SIM IR U S . REX . PO. (tarcza o d m ien n a, leg en d a słabo czytelna).
Rv. w y ta rty , nieczytelny.
G um . 541 0,980 g
9 G w iazdką o zn aczon e są m on ety u d ostęp n ion e do opracow ania, n ie będące w posiadaniu M uzeum Św iętok rzysk iego.
214 Jó zef D z i k o w s k i
J a n O lb ra c h t (1492— 1501) PÓ ŁG RO SZE K O R O N N E (25 sztuk)
4. Av. O rzeł w k oronie, w o to k u n a p is: M O N ETA . I . A LBERTI .
Rv. K o ro n a k ró lew sk a, w o to k u n a p is: R E G IS (herb P o raj p o d sk arb ieg o P io tra K urozw ęckiego) PO LO N IE .
G um . 547 0,720 g 5 — 28 m o n ety ja k w yżej. W aga m o n e t: 1,050 g, 1,030 g, 0,750 g, 0,700 g, 0,820 g, 0,930 g, 0,840 g, 0,950 g, 0,780 g, 0,750 g, 1,050 g, 0,980 g, 0,980 g, 0,730 g, 0,850 g, 0,830 g, 0,920 g, 0,770 g, 0,870 g, 1,040 g, 0,920 g, 0,800 g, 0,640 g, 0,800 g.
A le k sa n d e r Jag iello ń czy k (1501— 1506) PÓ ŁG RO SZE K O R O N N E (szt. 21)
29. Av. O rzeł w koronie, w oto k u n a p is: A LEX A N D ER : DEI : G : R E X . Rv. K o ro n a k ró lew sk a, w o to k u n a p is: M ONETA : REG IS : PO LO N IE :
G um . 547 0,900 g 30 do 49 m o n e ty ja k w yżej. W aga m o n e t: 0,970 g, 0,860 g, 0,940 g, 0,900 g, 1,200 g, 0,970 g, 0,940 g, 0,910 g, 0,910 g, 0,980 g, 0,970 g, 1,060 g, 1,060 g, 0,980 g, 0,900 g, 0,870 g, 0,920 g, 0,890 g, 0,830 g, 0,810 g. Z y g m u n t S ta ry (1506— 1548) G RO SZ K O R O N N Y (1 szt.)
50*. Av. K o ro n a ren esan so w a, pod n ią n ap is w tró j w ierszu: SIG ISM V N D / PR IM . R EX . / PO LO N IE . Pod n ap isem h e rb O drow ąż p o d sk arb ieg o M ik o łaja Szydłow ieckiego (1516— 1532).
Rv. O rzeł zw rócony w p raw o , w o to k u n a p is: M ONETA . R EG N I P O L O NIE . 15Z9 .
G um . 564 1,940 g
PÓ ŁG R O SZE K O RO N N E (16 szt.)
51. Av. Orzeł, w oto k u n a p is: M O N ETA : SIG ISM V N D I +
Rv. K o ro n a królew ska, w o to k u n a p is: R EG IS : PO LO N IE 1507 .
G um . 559 0,895 g 52. m o n eta ja k w yżej 0,930 g 53. ,, „ „ ro k 1508 0,845 g 54. „ „ „ „ 1508 0,840 g 55. „ „ „ „ 1508 0,820 g 56. „ „ „ „ 1508 0,870 g 57. „ „ „ „ 1508 0,870 g 58. „ „ „ „ 1509 0,910 g 59. „ „ ,, „ 1509 0,850 g 60. „ „ „ „ 1509 0,780 g 61. „ „ „ „ 1510 0,960 g 62. „ „ „ „ 1511 0,830 g 63. „ „ „ „ 1511 0,920 g 64. „ „ „ d a ta niecz y te ln a 0,670 g 65. „ „ „ „ „ 0,610 g 66. „ „ „ „ „ 0,830 g
S k a r b m o n e t z X V i X V I w . z M o k r s k a D olnego 215
Ryc. 1. M okrsko D olne, pow . jęd rzejow sk i. M onety ze skarbu
Av. Rv. 8
.
Av. Rv. 38. Av. Rv. 6 8. Av. R v 78.216 Jó z e f D z i k o w s k i
PÓ ŁG R O SZE LIT E W SK IE (2 szt.)
67. Av. Pogoń, w o to k u n a p is: + M O N ETA : SIG ISM V N D I : 1514 + Rv. Orzeł, w o to k u n a p is: + D V CIS : LITV A N IE . +
G um . 589 1,150 g
68. m o n eta ja k w yżej 1,275 g
SZELĄ G I ZIEM P R U S K IC H (2 szt.)
69. Av. D uże S (inicjał królew ski) pod k o ro n ą, w oto k u n a p is: SIG IS . R EX . POLO . DO . PR V S
Rv. O rzeł z m ieczem w p ra w e j ręce, w o to k u n a p is: SOLID V S . PR V SSIE 15Z9
G um . 605 1,180 g
70. m o n eta ja k w yżej, w y ta rta , częściowo nieczytelna.
G um . 605 0,820 g
SZELĄ G G D A Ń SK I (1 szt.)
71. Av. O rzeł z m ieczem w p ra w e j ręce, w o to k u n a p is: SIG IS . DEI . G RA . R EX . POLO (skrzyżow ane p ro p o rce — zn ak m ennicy).
Rv. H erb m ia sta G d ań sk a, w o to k u n a p is: MONE . CIVI . G ED A N EN . 1539 (m oneta z a ta rta , n ap isy słabo czytelne).
G um . 636 0,810 g
G RO SZE G D A Ń SK IE (2 szt.)
72. Av. P o p iersie k ró la w p raw o , w k oronie, w łosy długie proste. W oto k u n a p is: SIG IS * I * R E X . POLO * DO * TO CI * PR .
Rv. H erb m ia sta G d ań sk a, w o to k u n a p is: G R O SSV S . CIVI . DANC 3 . 1531 .
G um . 642 1,950 g
73. m o n e ta ja k w yżej, ro k 153Z.
G um . 643 1,980 g
G R O SZ ELB LĄ SK I (1 szt.)
74. Av. O rzeł p ru s k i z m ieczem w p ra w e j ręce, w oto k u n a p is: S IG IS . I . R EX . PO . TOCI . PR V SS (napis n iew y raźn y , słabo czytelny). Rv. T arcza z h e rb e m m ia sta E lbląga, w o to k u n ap is: G RO SSV S . CIVIT .
ELB IN K . 1533 .
G um . 665 1,860 g
SZELĄ G I ELB LĄ SK IE (2 szt.)
75. Av. O rzeł p ru sk i z m ieczem w p ra w e j ręce, w oto k u n a p is: SIG IS . P . R E X . POLO . DO . PR V S .
Rv. T arcza z h e rb e m m ia sta E lbląga, w o to k u n ap is: SOLID . CIV IT . ELBIN G . 1531 (napisy z a ta rte , słabo czytelne).
G um . 663 0,900 g
76. m o n eta ja k w yżej, ro k 1532, p o d w ó jn ie u d e rzo n a stem plem .
S k a rb m o n e t z X V i X V I w. z M o k r s k a Dolnego 217 G R O SZ E DLA ZIEM P R U SK IC H (8 sztuk)
77. Av. P o p iersie k ró la w p raw o , w koronie, w łosy długie, proste. W otoku n a p is: S IG IS . R E X . PO . DO . TO CI . PR V SS .
Rv. O rzeł p ru sk i z m ieczem w p ra w e j ręce, w o to k u n a p is: G R O SS . COMV . TE R R . P R VS . 15Z9.
G um . 608 1,810 g
78. Av. ja k w yżej, n a p is w o to k u : SIG IS . I . R E X . PO . DOCI . PR V SS . Rv. ja k w yżej, ale r. 153Z.
G um . 611 1,870 g
79. Av. ja k w yżej, o d m ie n n a k o ro n a, n a p is w o to k u : SIG IS . I . R EX . PO . DO . TOCI . PR V S .
Rv. ja k w yżej.
G um . 611 1,950 g
80. Av. ja k w yżej, w o to k u nap is ja k w poz. 77.
Rv. n ap is w o to k u : G R O SS . COMV . TER R . PR V SSIE . 1533 .
G um . 612 1,910 g
81. Av. ja k w yżej, n a p is w o to k u : SIG IS . I . R EX . PO . DO . TOCI . PR V SSIE . Rv. ja k w yżej, n a p is w o to k u ja k w poz. 79, ale ro k 1534.
G um . 613 1,950 g
82. Av. ja k w yżej, n ap is w o to k u ja k poz. 77.
Rv. ja k w yżej, n ap is w o to k u : G R O SS . COMV . TER R . PR V SS . 1534 .
G um . 613 1,920 g
83. Av. ja k w yżej, ale pod k o ro n ą g ład k i czepek, n ap is w o to k u : SIG IS . I . REX . PO . DO . TOCI . P R V SSI .
Rv. ja k w yżej, n ap is ja k w poz. 79 ro k 1534.
G um . 613 1900 g
84. Av. ja k w yżej, ale pod k o ro n ą w łosy p ro ste, n ap is w o to k u : SIG IS . I . REX . PO . DO . TOCI . PR V SS .
Rv. ja k w yżej, poz. 79, ro k 1534.
G um . 613 1,970 g
Z y g m u n t A u g u st (1548— 1572) CZW O RA K I LIT E W SK IE (3 szt.)
85. Av. U k o ro n o w an e p o p iersie k ró lew sk ie w p raw o , w o to k u n a p is: SIG IS . AVG . D . G . R E X . PO . MAG . DVX . L .
Rv. D w ie tarcz e h e rb o w e : Pogoń i K o lu m n y jagiellońskie, n ad nim i m itra w ielkoksiążęca, pod nim i oznaczenie w arto ści IIII (grosze). W otoku n a p is: M ONETA . M AGNI . DVCAT . LITV A . 1568 .
G um . 706 3,970 g
86. m o n e ta ja k w yżej, ale ro k 1569 4,200 g
87. ja k w yżej 4,170 g
S te fa n B a to ry (1576— 1586) G RO SZ Z O BLĘŻEN IA G D A Ń SK A (1 szt.)
88. Av. H erb m ia sta G d ań sk a, po b o k ach d a ta 15-77, w o to k u n ap is: G R O S-SVS . CIV I . G D A N E SIS . N ad k o ro n ą h e rb u gołąbek, zn ak W a lte ra
218 J ó z e f D z i k o w s k i
T allem an a z L ubeki, dzierżaw cy m en n icy w G d ań sk u podczas oblę żenia.
Rv. P ćłp o stać C h ry stu sa w p raw o , z krzy żem w ręk u . W o to k u n a p is: DEFEN D E . NOS . C H RISTE .
G um . 871 1,850 g
GRO SZ G D A Ń SK I (1 szt.)
89. Av. U k o ro n o w an a głow a k ró la w praw o. N apis w oto k u p rz e rw a n y k o ro n ą : STE PH A N . D . G . R EX . PO L . D . P .
Rv. W sty lizo w an y m k a rtu sz u h e rb m ia sta G dańska, po bokach skrócona d a ta (15)79 w oto k u n a p is: G R O SSV S . CIV I . G ED A N EN SIS i p ie r ścień, zn ak b ra c i G ebeliuszów vel G oebel, J a n a i K a sp ra , dzierżaw ców m ennicy g d ań sk ie j i m alb o rsk iej.
G um . 882 1,920 g
SZELĄ G I K O RO N N E (2 szt.)
90. Av. Pod k o ro n ą in icjał k ró le w sk i S (S tephanus), pod nim w o to k u h erb „P rze g o n ią” J a n a D ulskiego, p o d sk arb ieg o koronnego. W oto k u n ap is: STEPH A . D . G . REX . PO LO N .
Rv. D w ie tarcze z h e rb a m i P olski i L itw y. W oto k u n ap is (p rz e rw an y m a ły m h e rb e m B ato ry ch „K ły W ilcze”): SO LID V S . REG . PO LO N IE 1582 .
G um . 756 1,030 g
91*.Av. Pod k o ro n ą in icjał k ró lew sk i S (S tephanus). Po bokach lite ry J — D, u dołu h e rb „ P rzeg o n ią” J a n a D ulskiego, p o d sk arb ieg o koronnego (1581— 1590). W oto k u n a p is: ST E PH A . D . G . R EX . PO L . M . D . L . Rv. D w ie tarcz e z h e rb a m i P olski i L itw y. N ad nim i korona. U dołu prze
ry w a n a p is h e rb B ato ry ch „K ły W ilcze”. N ad k o ro n ą lite rk i NH gdańsz czanina M ikołaja H óvela de K olpino, przełożonego m en n icy olkuskiej. W otoku n a p is: SOLID V S . REG . PO LO N 1586 .
G um . 766 1,105 g
SZELĄ G I G D A Ń SK IE (2 szt.)
92. O rzeł p ru sk i z m ieczem w p ra w e j ręce, w oto k u n a p is: ST E PH A N . D . G . REX . POL . D . PR V S .
Rv. W k a rtu sz u h e rb m ia sta G d a ń sk a, po bokach skrócona d a ta (15)8Z. W oto k u n a p is: SOLDVS . CIVI . G EDAN . — EN SIS (oraz pierścień G ebeliuszów )
G um . 882 1,210 g
93. M o n eta ja k w yżej. 1,010 g
SZELĄG LIT E W SK I (1 szt.)
94. Av. P od k o ro n ą in icjał k ró lew sk i S ozdobiony h erb em B ato ry ch „K ły W il cze” . W oto k u n a p is: ST E PH . D . G . R EX . POL .
Rv. D w ie tarc ze z h e rb a m i P olski i L itw y. N ad nim i koro n a, n ad k o ro n ą trójliść, zn ak m en n icy w ileń sk iej. P od ta rc z a m i h e rb „L eliw a” p o d sk a r biego litew skiego J a n a H lebow icza. W oto k u n ap is: SOLDVS . M . D . LIT . 1583 (napis i d a ta z a ta rte , słabo czytelne).
S k a r b m o n e t z X V i X V I w . z M o k r sk a Dolnego 219
Ryc. 2. M okrska D olne, pow . jęd rzejow sk i. M onety ze skarbu A v. Rv. 86. A v. Rv. 89. A v. Rv. 95. A v. Rv. 1 0 1 .
220 Jó z e f D z i k o w s k i
T R O JA K I L IT E W SK IE (2 szt.)
95. Av. U k o ro n o w an a głow a k ró la w p raw o , pod n ią p rz e ry w a o tok h e rb „Le- liw a ” p o d sk arb ie g o J. H lebow icza. W o to k u n a p is: S T E P . D . G . R E X . PO . M . D . L .
Rv. N apis w trz e c h w ierszach poziom ych: G R O S . A RG / T R IP . M . D . / LIT . N ad n ap isem d a ta 15-83 p rz e rw a n a h e rb e m B ato ry ch „K ły W il cze” , pow yżej O rzeł i Pogoń, u g ó ry c y fra w a rto ści III (grosze).
G um . 852 2,440 g
96*.Rv. U k o ro n o w an a głow a k ró la w p raw o , pod n ią p rz e ry w a o tok h e rb „L is” L w a S apiehy, k an c lerz a w ielkiego litew skiego. W o to k u n a p is: S T E P . D . G . R E X . PO . M . D . L .
Rv. N apis w trz e c h w ierszach. G RO S . A RG / T R IP . M . D . / LIT . N ad n ap isem d a ta 1585 p rz e rw a n a h e rb e m B ato ry ch „K ły W ilcze”, pow yżej O rzeł i Pogoń, u g ó ry c y fra w a rto ści III.
G um . 857 2,320 g
T R O JA K R Y SK I (1 szt.)
97*.Rv. U k o ro n o w an a głow a k ró la w p raw o , w oto k u n a p is: S T E P . D . G . R E X . P . D . L .
Av. U góry c y fra w arto ści III, pow yżej w ielk i h e rb m ia sta i b ra m a m ie j sk a o dw óch w ieżach, w e w ro ta c h głow a lw a, n ad b ra m ą d w a sk rz y żow ane klucze, n a d nim i krzyż. Po bok ach h e rb u d a ta : 1585. N apis cztero w ierszo w y : G R -O S / ARG + T R IP / CIVI + RI / GE / .
G um . 909 2,065 g
Z y g m u n t III W aza (1587— 1632) SZELĄ G I K O R O N N E (2 szt.)
98. Av. P od k o ro n ą in icjał k ró lew sk i S (S igism undus), po b okach I-D i u dołu h e rb „P rz e g o n ią ”. lin ie ja ły i h e rb J a n a D łuskiego, p o d sk arb ieg o k o ro n nego w la ta c h 1581— 1590. W o to k u n a p is: SIG . III . D . G . REX . — PO L . M . D . LIT .
Rv. T rzy ta rcze z h e rb a m i P olski, L itw y i W azów. N ad nim i koro n a, w oto k u n a p is: SO LID V S . REG . PO LO N . 1589 (znak m en n icy olkuskiej).
G um . 926 0,990 g
99*.Av. P od k o ro n ą in ic ja ł k ró le w sk i S (S igism undus), po bok ach I-D, u dołu h e rb „ P rz eg o n ią”. In ic ja ły i h e rb J a n a D ulskiego, p o d sk arb ieg o k o ro n nego. W o to k u n a p is: SIG . DG . R E X . — POL . M . D . LIT .
Rv. T rzy ta rcze z h e rb a m i P olski, L itw y i W azów. N ad nim i k o ro n a, w oto k u n a p is: SOLID V S . REG . PO LO N . 1588 (znak m en n icy olkuskiej).
G um . 922 1,240 g
SLĄSK K sięstw o n y sk ie
G RO SZ „B IA Ł Y ” b isk u p a w rocław skiego J a n a T urzo (1 szt.)
100. Av. T arcza h e rb o w a ro d u T u rzo : pół lw a i trz y róże, n a d ta rc z ą d a ta : 1508. W yżej in fu ła. W o to k u n a p is: JO A N N E S . E PV S . V R A TI .
S k a r b m o n e t z X V i X V I w. z M o k r s k a Doln ego 221
Rv. G łow a św. Ja n a , pod n ią ta rc z a z h e rb e m k sięstw a N y sy — trz y lilie. W o to k u n ap is : S. B A PT IST A . SV CV RRE .
F b g 454 2,270 g
K sięstw o w ro cław sk ie G R O SZ M IE JS K I W ład y sław a II (1 szt.)
101. Av. P ółpostać św. J a n a z b a ra n k ie m n a rę k ach , po b o k ach d a ta 15-07. W o to k u n a p is: S. JO A N N E S : B A PT IST A . PA T R O N .
Rv. G ry f, h e rb W rocław ia, w o to k u n a p is: M ONETA : NOVA : W R A TI- SLA V IEN S .
F bg 123 2,045 g
K sięstw o św idnickie
PÓ ŁG R O SZE LU D W IK A II k ró la w ęgierskiego i czeskiego (11 szt.) 102. Av. O rzeł, w o to k u n a p is: LVDOVICVS . R . VN . ET . BO .
Rv. K orona, w o to k u n a p is: C IV ITA S . SVIEN . 1 . 5 . 20 .
F bg 362 0,770 g
103. Av. ja k w yżej.
Rv. ja k w yżej, n a p is w o to k u : C IV ITA S . SV IEN . 1520 .
F bg 364 1,070 g 104. m o n e ta ja k w yżej 0,810 g 105. „ „ „ 1,005 g 106. „ „ „ 0,760 g 107. m o n e ta ja k w yżej, ro k 1525 0,835 g 108. „ „ „ „ 1526 0,860 g 109. „ „ „ „ 1526 0,825 g HO. „ „ „ „ 1526 1,095 g 111. „ „ „ ro k n ieczy teln y 0,950 g 112- „ „ „ „ „ 0,750 g P ru s y len n e. A lb re c h t B ra n d e n b u rsk i (1525— 1568) SZELĄ G I (4 szt.)
113. Av. In icjał książęcy A (A lbertus), u dołu ta rc z a czteropolow a, w oto k u n a p is: SOLID'VS . PR V S IE . 1529 .
Rv. O rzeł p ru sk i, n a p iersi u k o ro n o w a n a ta rc z k a z inicjałem k ró lew sk im S (Sigism undus). W otoku n a p is: ALBERT VS . D V X . PR V SSIE .
1,000 g
114. M oneta ja k w yżej 0,965 g
115. M oneta ja k w yżej, ale o dm ienne z n ak i m iędzyw yrazow e, ro k 1530. 1,030 g 116. M oneta ja k w yżej, d a ta n ieczytelna. 0,880 g G RO SZE (9 szt.)
117. Av. P o p iersie księcia w praw o , w zbroi z o d k ry tą głow ą, b ro d a p rosto ścięta. W o to k u n a p is: IV STV S . EX . F ID E . V IV IT . 1533 .
Rv. O rzeł p ru sk i, n a p iersi u k o ro n o w a n a ta rc z k a z in icjałem k ró lew sk im S. W o to k u n a p is: A LBER . D . G . M AR . D U X . PR V SS .
222 Jó ze f D z i k o w s k i
118. M oneta ja k w yżej, nieco o d m ien n y ry su n e k księcia n a av. 1,840 g
119. M oneta ja k w yżej, ro k 1538. 1,940 g
120. M oneta ja k w yżej, ro k 1540. 1,845 g
121. M oneta ja k w yżej, o d m ien n y ry su n e k księcia na av. — b ro d a długa, ostro
zakończona, ro k 1541. 1,950 g
122. M oneta ja k w yżej, o d m ien n y ry su n e k księcia n a av. — b ro d a długa, ko
niec lekko ścięty, ro k 1542. 1,935 g
123. M oneta ja k w yżej, ro k 1543. 1,940 g
124. M oneta ja k w yżej, o d m ien n y ry s u n e k księcia, ro k 1544. 1,860 g 125. M oneta ja k w yżej, odm ien n y ry su n e k księcia, ro k 1545. 1,980 g
P a ń stw o k rzyżackie SZELĄ G I (5 szt.)
M ichał K ü c h m eister v o n S te rn b e rg (1414— 1422)
126. Av. T arcza w ielkiego m istrz a n a k rzy żu przez całą śred n icę m onety. W oto k u n a p is p rz e ry w a n y ra m io n a m i k rzy ża: M A G ST . M ICHAEL . PR IM .
Rv. T arcza zak o n u krzyżackiego przez całą średnicę m onety. W oto k u n a pis p rz e ry w a n y ra m io n a m i k rz y ż a : M ONETA . DNO . PRV .
1,740 g P aw eł von R u ssd o rf (1422— 1441)
127. Av. ja k w yżej, w oto k u napis p rz e ry w a n y ra m io n am i k rzy ża: M A G ST . PA V LU S . PR IM .
Rv. ja k w yżej, w oto k u n a p is p rz e ry w a n y ra m io n am i k rzy ża: M ONETA . DNORVM . PRV C .
(m oneta z a ta rta , n ap is słabo czytelny). 1,410 g 128. M oneta ja k w yżej, s ta n zach o w an ia lepszy. 1,580 g
M arcin T ruchsess (1477— 1489)
129. Av. T arcza w ielkiego m istrza, n ad n ią w o to k u gw iazd k a sześcioram ienna dzieląca n a p is: M A G IST . M AR ... (dalej n ap is nieczytelny).
Rv. T arcza zak o n u krzyżackiego, w o to k u n a p is: M ONETA . DNORVM .
P R : 0,980 g
J a n von T iefen (1489— 1497)
130. Av. T arcza w ielkiego m istrz a n a k rzy żu przez całą śred n icę m onety, r a m iona krzy ża zakończone „ liliam i” . W otoku n ap is p rz e ry w a n y r a m io n am i k rz y ża: M A G IS . IOA . (dalej nieczytelny) P .
Rv. T arcza zak o n u krzyżackiego, n a d n ią k o n iczynka tró jlistn a . W otoku n a p is: M ONETA . DNORVM . P .
(m oneta słabo czytelna, p rz y ta rta ) 0,920 g
Czechy. F e rd y n a n d I (1527— 1564) G RO SZE PR A S K IE (2 szt.)
131. Av. L ew czeski zw ró co n y w lew o, w o to k u n ap is: G R O SSI . PR A G E N -SES . A . 1543 .
S k a rb m o n e t z X V i X V I w . z M o k r s k a D olnego 223
Ryc. 3. M okrsko D olne, pow . jęd rzejow sk i. M onety ze skarbu A v. Rv. 119. A v. Rv. 126. A v. Rv. 133. A v. Rv. 145.
224 J ó z e f D z i k o w s k i
Rv. W p olu k o ro n a, w okół dw a otoki. W w e w n ę trz n y m o to k u n a p is: FER D IN A N D V S . PR IM , w z e w n ę trz n y m : DEI . G R A TIA . R EX .
BOEM IA . 2,500 g
132. Av. Lew czeski zw rócony w lew o, w o to k u n a p is: G R O SSI . PR A G E N SE S (bez daty).
Rv. W polu k o ro n a, w okół d w a otoki, w w e w n ę trz n y m nap is : FE R D IN A N DVS PR IM , w zew n ę trz n y m : DEI : G R A T IA * R EX : BOEM .
2,260 g A u g sb u rg
10 K R A JC A R Ó W (1 szt.)
133. Av. O rzeł dw ugłow y, n a p ie rsi w o krągłej ta rc z y IO. N ad orłem w oto k u M adonna z D zieciątkiem , p a tro n k a B aw arii. W oto k u n a p is: FE R D I- NANDI . IM P . AVG . P . F . D ECRETO .
Rv. W o k rą g ły m polu karczoch n a k a p ite lu k o lu m n y k o ry n ck iej (herb m ia sta A ugsburga). W o to k u n a p is: A U G U STA . V IN DELICORVM . M .
DLX (= 1 5 6 0 r.). 3,995 g
GROSZE M A R Y JN E (12 s z t.) 10
1.800 g B ru n szw ik , m iasto
134. Av. W o k rąg ły m polu G ry f, w o to k u n a p is: M ONETA . NOVA . B ítV N S -VIC . 1550 .
Rv. W izeru n ek M atk i B oskiej, w o to k u n a p is: M A RIA . MA . TE . SALVAT . B ru n szw ik — L ü n e b u rg
135. Av. S ty lizo w an a ta rc z a czteropolow a, w lew y m g ó rn y m p olu dw a lw y, w pozostałych polach G ryfy, w o to k u n a p is: ER IK V S . SE . DV . BRVN . E . LVN . 1550 .
Rv. W izeru n ek M atk i B oskiej, w o to k u n a p is: M A RIA . M A T-ER . DOM IN . 1,590 g 136. Av. G ry f ja k w yżej. W o to k u n ap is częściow o c z y t e l n y : ...I * D *
IV * 3 * BRVN . E . L 1533 .
Rv. W izeru n ek M atk i B oskiej, w o to k u n a p is: M A RIA . M A T-ER DO
M INI . 1,700 g
G ety n g a
137. Av. W o k rąg ły m polu pod k o ro n ą sty lizo w an a lite ra G, w o to k u n a p is: M ONETA : NOVA : G O TTIN G : 1545 (d ata słabo czytelna).
Rv. M atk a B oska ja k w yżej, w o to k u n ap is : M A RIA . M A T-ER :
C R ISTI . * 1,935 g
138. Av. ja k w yżej, lite ra G w o d m ien n y m sty lu , n ap is w o to k u : M ONETA . NOVA . G O TTIN G . 1544 .
19 W ok reślan iu groszy m aryjnych oparto się na pracy K. R ytkiera W i z e r u n e k i sz a c u n e k m y n i c w s z e l a k ic h c u d zo z ie m s k ic h , W arszaw a 1965 (reedycja).
S k a r b m o n e t z X V i X V I w. z M o k r s k a D olnego 225 Rv. ja k w yżej
(m oneta silnie z a ta rta ). 1,670 g
139. M o n eta ja k w yżej (złam ana przez znalazców n a trz y części), z a ta rta , słabo czytelna.
1,650 g N o rth eim
140. Av. W o k rąg ły m p olu ozdobnie sty lizo w an a lite ra N, w oto k u n a p is: MO : NO . CIV I . N O RTH EM . 1548 .
Rv. M atk a B oska z dzieciątkiem , w o to k u n a p is: M A R IA . M A -TE . -IH E SV .
(m oneta siln ie z a ta rta ). 1,550 g
E lm sh o rn
141. Av. W o k rąg ły m p olu pod k o ro n ą ozdobnie sty lizo w an a lite r a E, w oto k u n a p is: M O N ETA . E L M ... 1554 (napis częściowo z a tarty ).
Rv. M a tk a B oska z dzieciątkiem , w o to k u n a p is: M A RIA . M A -TER - IH ESV (napis częściowo nieczytelny).
1,660 g
H e rfo rd
142. Av. T arcza h e rb o w a czteropolow a, w pierw szy m p olu rozeta, w d ru g im i trzecim p oprzeczny pas, w czw a rty m p ta k siedzący na k w iatk u . W o to k u n a p is: MO : NO : A ER [nieczytelne] T . CIV . HER . Rv. M a tk a B oska z d zieciątkiem , w o to k u n a p is: M A RIA . M A -TER . SAN .
M oneta nie d a to w an a.
1,665 g
H ö x te r
143. Av. W o k rąg ły m p o lu h e rb m iejski, w oto k u n a p is: M O N ETA . NOVA . H O X E . 1550 .
Rv. M atk a B oska z dzieciątkiem , w oto k u n a p is: G A V D EI GE - N I . M A RIA .
1,420 g 144. Av. H erb ja k w yżej, w oto k u n a p is: M ONETA — NOVA . H O X E . 1552 . Rv. M a tk a B oska ja k w yżej, w o to k u n a p is: G AV . D EI . G E-N I . M A RIA . 1,835 g
G oslar
145. Av. W o k rą ły m p olu orzeł zw rócony w lew o, w o to k u n a p is: M ONETA : NOVA : G O SLA R I . 1544 .
Rv. M atk a B oska ja k w yżej, w oto k u n a p is: M A RIA . M A T-ER . DOM IN A .
2,255 g
226 Jó z e f D z i k o w s k i
N o ry m b erg a
1/2 SZELĄ G A (1 szt.)
146. Av. W o k rąg ły m p olu ta rcza h e rb o w a dw upolow a, w lew ym polu pół orła, w p ra w y m dw ie skośne w stęgi. W o to k u n ap is g o ty k iem : N U RM BERG M EDIVM SOLDVS .
Rv. W o k rą g ły m polu orzeł, w o to k u n a p is: M ONETA : NOV A : A R G EN TEA MINO.
M oneta nie d a to w an a. 1,210 g
G RO SZ (1 szt.)
147. Av. T arcza czteropolow a z h e rb a m i, n a d n ią d a ta 1533. W oto k u n a p is: M ATHEVS . CARD . AR . E PS . SALZ + .
Rv. P o p iersie b isk u p a trz y m ają ceg o w lew ym rę k u p a sto ra ł, d w a palce p ra w e j rę k i uniesio n e są k u górze, w o to k u n a p is: S. RV D BERTV S . MEVS (n iek tó re lite rk i m o n ety z a ta rte ).
1,600 g S alzb u rg (biskupstw o)
S k a r b m o n e t z X V i X V I w . z M o k r s k a Dolnego 227 К Л А Д П О Л Ь С К И Х И И Н О С Т РА Н Н Ы Х М ОНЕТ X V И X V I ВЕК О В И З Д Е РЕВ Н И М О К РС К О ДОЛЬНЕ ЕНДЖ ЕЮ ВС К О ГО П О ВЯ ТА На территории дер ев н и М окрско Д ол ьн е Е н дж ею в ск ого повята в п р ед ел а х у садь бы крестьянин а С танислава Х абела был о б н а р у ж ен клад монет, относя щ и х ся к X V и X V I векам. К л а д был н ай ден 9 октября 1970 году в яме, вырытой дл я хр ан ен и я к ар тоф ел я . М онеты находи л и сь в глиняном сосуде, которы й к со ж а л ен и ю был разбит. Н е удал ось установить ф орм ы ни разм еров сосуда, со д ер ж а в ш его клад, так как о бн ар уж и в ш и е его лю ди, собирая монеты, н е придавали ем у зн ач ен и я . П очва на месте, где н аходи тся яма, со д ер ж а л а больш ое количест во ф рагм ен тов гли н ян ы х сосудов р азн ы х типов, относящ и хся, вер оятн ее всего, к X V I и X V II вв. В этом м есте имеется т а к ж е зн ач и тельн ое количество камня, ук а зы в а ю щ ее на то, что зд есь н аходи л ась к ак ая -то постройка неустановленн ого назн ачения. О бн ар уж и в ш и е клад м естны е ж и тел и , н е отдавая себе отчета о научной ц енн ости находки , н е сообщ и ли о ней властям и р аздел и л и монеты м е ж д у . со бой. Ц елостность ценн ой н аходк и бы ла однако сп асен а энергичны м вм еш атель ством старш его сер ж ан т а Ю зеф а Гончарека, начальника отделен ия м илиции в С обкуве, п ередав ш его монеты в С вентокш цский м узей в К ел ьц е. Они бы ли з а регистрированы в м у зее под номером 4483. К л а д по-в идим ом у дош ел до нас полностью ; он со д ер ж и т 147 монет, вес к о торы х п еред очисткой составлял 195,7 г, а после очистки 191,4 г. Д ревн ейш ая монета клада относится к царствованию В лади слав а Я гайлы (1386— 1434), п оздн ей ш ая — к 1589 г., т.е. к первы м годам царствования С иги з- м унда III В азы . В состав к лада входят: — 99 пол ьск и х монет (67,3°/о) — 13 си л езск и х монет (8,8%) — 13 монет вассальной П русси и (8,8%) — 5 монет государства К р естон осц ев (3,4%) — 12 м арийны х грош ей (с и зобр аж ен и ем богородицы ) (8,2%) — 2 ч еш ск ие монеты (1,4%) — 3 други е (городские) монеты (2,1%).
THE TREASURE OF THE 15TH A N D 16TH-CENTURY PO LISH A N D FOREIGN COINS FROM M OK RSK O DOLNE, THE JĘDRZEJÓW DISTRICT
In th e v illa g e M okrsko D olne, th e Jęd rzejów district, a treasure of coin s from the fifteen th and six teen th cen tu ries h a v e been found on th e p rem ises belon gin g to a farm er S ta n isła w C habel. T h e treasure w a s unearth ed on O ctober 9, 1970 w h en d igging a h ole fo r a p otato clam p. T he coin s w ere in an earth en w are v e sse l w h ich , u n fortunately, w as th en broken. N eith er th e shape nor size of the, v e ss e l could be reconstructed b ecau se th e fin d ers attached no im p ortan ce to it and lo st n early all the fragm ents. T he earth in w h ich th e h ole w a s being dug con tain ed a great num ber of fragm en ts of ea rth en w a re v e sse ls of d ifferen t k in d s th a t v ery lik e ly dated back to th e fifteen th and sev en teen th centuries. M any stones w ere also u n covered in th e sam e place, in d icatin g th a t a bu ild in g once had stood there, th e d estin ation of w h ich rem ains h o w ev er obscure.
228 J ó z e f D z i k o w s k i
T he finders, havin g n o id ea of th e scien tific v a lu e of th eir find, did not report it to th e au th orities and divid ed th e coin s b etw een th em selves. Y et th e precious find w as protected from d ispersion th an k s to an en erg etic in terv en tio n of th e com pany sergeant Józef G onczarek, com m ander of th e p o lice-sta tio n at Sobków , w h o took over th e coins from th e fin d ers and tran sferred th em to th e Ś w ięto k rzy sk ie M useum in K ielce. T he coin s have b een registered at th e M useum as item 4483.
The treasure has b een m ost lik e ly catalogu ed as a w h o le; it con tain s 147 coins, th eir w eig h t b ein g 195,7 g before clea n in g and 191,4 g after cleaning.
The o ld est coin in th e treasure dates back to th e reign of W ład ysław J a g iełło (1386— 1434) w h erea s th e n e w e st o n e from 1589 — to th e fir st years of th e ru le of Sigism u n d III Vasa.
The treasure con sists of: — 99 P o lish coin s (67,3%>) — 13 S ilesia n coin s (8,8%) — 13 R oyal P ru ssia coin s (8,8%)
— 5 coin s of th e T eutonic Order (3,4%) — 12 grosz devoted to th e V irgin M ary (8,2%) — 2 C zech coin s (1,4%)
