Joachim Roman Bar
Rozwój stanów doskonałości w
Polsce : (program dalszej pracy)
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 23/1-2, 319-322
dokonywać się w ramach pełnej w spólnoty biskupów m iędzy sobą i następcą św. Piotra. Dalej rozciąga się na w spólnotę poszczególnych biskupów z ich kapłanam i, z zakonnikam i i z zakonnicami. Ta w sp ól nota buduje z k olei w spólnotę z laikatem , który ma decydujące zna czenie w dziele ew an gelizacji w spółczesnego św iata. Pow ołanie ka płańskie, pow ołanie zakonne oraz pow ołanie św ieckich realizuje się w K ościele partykularnym poprzez służbę całej w spólnocie Ludu Bo żego.
D yskusja, która w yw iązała się po referacie uzupełniła jego treść, Ks. doc. E. S ztafrow ski zw rócił uw agę na to, że ks. K ardynał W ojtyła w sw oich w ypow iedziach często w racał do idei służby K ościołow i po w szechnem u poprzez K ościół partykularny, a obecnie jako papież, w i zytując diecezję rzym ską, daje dowód swojego osobistego zaangażow a nia w nią.
Podkreślono, że w najnowszej eklezjologii pokazuje się m odel K ościo ła — Sługi; diakonia w ew nątrz K ościoła i na zewnątrz, w stosunku do św iata (ks. dr M. Stasiak, ks. doc. T. Pieronek).
Ks. dr B. Zubert zaznaczył, że w służbie Kościoła partykularnego K ościołow i powszechnem u zakony pow innny odegrać szczególną rolę. Na zakończenie uczestnicy Sym pozjum przesłali telegram z adresem hołdow niczym od papieża Jana Paw ła II.
Ks. Jan Dyduch
ROZWÓJ STANÓW DOSKONAŁOŚCI W POLSCE
(Program dalszej pracy)
W badaniach naukowych nad prawem partykularnym zakonnym w Polsce, prowadzonych od 1955 r., m iałem przed oczyma ogólniejsze p y tanie: co Polska w niosła do rozwoju i organizowania życia zakonnego w K ościele, przez zakony pow stałe na ziem iach polskich. Gdy zaczą łem zbierać m ateriały przekonałem się, że trzeba się zapoznać z k ilk u dziesięciom a zakonami. K ażdy bowiem zakon jest oddzielnym zjaw i skiem historycznym i prawnym , posiada w łasn ą strukturę organiza cyjną, prawo partykularne i działalność. Dla zrozum ienia tego w szyst kiego n ależy szczegółowo przebadać archiw alia poszczególnych zako nów, zazwyczaj dość obszerne, a także inne archiwalia, np. w kuriach biskupich. W net też zorientow ałem się, że brakuje podstaw ow ych opra cow ań historycznych o zakonach pow stałych na ziem iach polskich, a konstytu cje tych zakonów przew ażnie nie b yły ogłoszone drukiem.
Zrozum iawszy, że bez szczegółow ych badań nad poszczególnym i za konam i nie można dać odpow iedzi na postaw ione pytanie ani pełnej an i zadaw alającej, zw róciłem się do opracowań szczegółowych. N aj p ierw podałem r y s o g ó l n y zakonów polskiego pochodzenia *, gdzie
zaznaczyłem okoliczności ich powstania, cel szczegółow y, zasady orga nizacyjne i stan prawny. N astępnie zająłem się s z c z e g ó ł o w o n ie k tórym i zgrom adzeniam i zakonnym i, jak p rezen tkam i2, sera fitk a m is, zgromadzeniem M atki Bożej M iłosierd zia4, benedyktynkam i sam ary ta n k a m i5, ob liczank am i6, m isjonarkam i św. R o d zin y 7, terezjan k am i8, i zgrom adzeniem Córek Serca M a r y i9. Specjalne studium pośw ięciłem zgrom adzeniom zakonnym bezhabitow ym stworzonym przez S ługę Bo żego Honorata K oźm iń sk iego10. Zająłem się także niektórym i k o n s t y t u c j a m i 11, aby na tych przykładach w skazać dalsze m ożliwości badań.
W przeciągu ostatnich trzydziestu lat wzrosło zainteresow anie h i s t o r i ą zakonów w Polsce, zostały opublikowane liczn e studia o po szczególnych zak on ach 12, a w iele rozpraw m agisterskich i doktorskich N ow szy przegląd zgrom adzeń zakonnych pow stałych w Polsce, opar tych na regule św. Franciszka, zob.: B a r J. (red.): Z akon y św. Fran
ciszka w Polsce w latach 1772—1970, W arszawa 1978 cz. 1.
2 Rozprawę obejm ującą 7 rozdziałów i dodatek źródłowy w ydałem drukiem w czterech odcinkach:
a) Zgromadzenie panien Ofiarowania N. M aryi Panny i jego u s ta w y
(1627—1955), Polonia Sacra 10(1958) z. 1, s. 219—251;
b) Z d zie jó w zgrom adzenia panien prezen tek, Nasza Przyszłość 10 (1959) 209—245;
c) Z d zie jó w w y c h o w a n ia d zie w c zą t w d a w n e j Polsce (Zakład panien
p re zen tek w Krakow ie), Prawo Kanoniczne 2(1959) n r 3—4 s. 313—339;
d) Najsta rsze d o k u m e n ty zgrom adzenia panien prezentek, Nasza P rze szłość 7(1959) 277—298.
3 Zgrom adzenie sióstr serafitek 1881—1961, Prawo Kanon. 6(1963) 75— 211, odb. s. 137.
4 Zgromadzenie M atki Bożej Miłosierdzia (1862—1962), Prawo Kanon. 9(1966) nr 3—4 s. 27— 184, odb. s. 158.
5 Początki zgrom adzenia sióstr b e n e d y k ty n e k sam aryta nek, Prawo Kanon. 10(1967) nr 1—2 s, 143— 192, odb. s. 50.
6 Zgromadzenie sióstr obliczanek (1888—1958), Praw o Kanon. 10 (1967) nr 3—4 s. 79—123, nadb. s. 45.
7 Zgromadzenie sióstr m is jonarek św. R odziny (1905—1959), Prawo Kanon. 12 (1969) nr 1—2 s. 35— 118, nadb. s. 84.
8 Początki zgrom adzenia sióstr św. T e re sy od Dzieciątka Jezus (1936—
1965), Praw o Kanon. 22(1979) nr 1—2, s. 59—91, nadb. s. 33.
9 Zgromadzenie Córek Serca M a ry i (SS. Sercanek) w latach 1885—
1958, Prawo Kanon. 23(1980) nr 1—2.
10 Z d zie jó w n ow yc h fo rm organizacyjnych stan ów doskonałości w
Polsce, Prawo Kanon. 8(1965) nr 3—4 s. 189—213, nadb. s. 25.
11 Najsta rsze kon stytu c je zgrom adzenia służebnic Serca Jezusowego, Roczniki Teolog.-K anoniczne 13(1966) zesz. 5 s. 21—27; K on sty tu cje zgro
madzenia sióstr franciszkanek od cierpiących (1884—1954), Prawo Ka
non. 14(1971) nr 1—2 s. 105—121.
12 Zob. W y c z a w s k i H. E., Bibliografia historii Kościoła w Polsce
za lata 1944—1970, W arszawa 1977 cz. 2 s. 102—142; S t o p n i a k F., Bibliografia historii Kościoła w Polsce za lata 1971—1972, W arszawa
1977 s. 174— 176; B a n a s z a k M., Bibliografia historii Kościoła w Pol
sce za lata 1973—1974, W arszawa 1978 s. 333—338. — Z najnowszej li
Nie-z tej dNie-ziedNie-ziny Nie-znajduje się w m asNie-zynopisach w Bibliotece KUL w Lu b lin ie i w B ibliotece ATK w W arszawie. R ównież przedm iotem ba dań naukow ych stała się działalność z a k o n o t w ó r c z a niektórych założycieli zakonów w Polsce, z okazji pisania ich biografii, jak np. bpa P elcza ra ls, arcybpa Felińskiego u , o. Honorata K oźm ińsk iego15, m. U rszuli L ed óch ow sk iej16 i i.
R ów nocześnie zostały praw ie w e w szystkich zakonach polskiego po chodzenia uporządkowane archiwa, stąd będą u łatw ion e studia nad praw nym stanem tych zakonów i ich konstytucjam i.
Sądzę, że w najbliższych latach, po przebadaniu historii jeszcze n ie których zgrom adzeń zakonnych i pew nej liczby konstytucji zakon nych, będzie można przystąpić do opracowania system atycznego dzieła na tem at rozw oju stanów doskonałości w Polsce.
D z i e ł o t o m o ż n a u j ą ć w s i e d m i u r o z d z i a ł a c h (poza w stęp em i zakończeniem ) w taki sposób:
R. I. Przegląd zakon ów założonych na ziemiach polskich.
— N ajlepiej w porządku chronologicznym , a w ięc w X III w. bracia dobrzyńscy, w XV I w. na W armii siostry św. K atarzyny, w XVII w. oo. m arianie i ss. prezentki, w X V III w. ss. życia Maryi (ss. m aria- w itki) i bracia św. Rocha (rochici). W X IX i X X w. powstało n aj w ięcej zgromadzeń zakonnych, w obec tego należałoby je odpowiednio zgrupować, np. wg terytoriów powstania i chronologii, typu ascetycz nego itp.
— Trzeba podać charakterystykę zakonu, głów n e lin ie rozwoju, li teraturę.
R. II. P r z y c z y n y powsta nia zakonów.
— Będą to przyczyny ogólne, jak potrzeby Kościoła i społeczeństw a ■i przyczyny szczegółowe: natchnienie założyciela, zaplanow anie ze w zględu na specjalne okoliczności, podział zgrom adzenia i i.
R. III. Założyciele.
—■ Biskupi, kapłani, zakonnice, osoby św ieckie.
— Czasem kilku założycieli. Trzeba też podkreślić udział pierwszych przełożonych generalnych zgrom adzeń żeńskich, gdy założycielam i byli biskupi lub kapłani.
R. IV. Proces form owania się zakonu.
pokalanej, t. I Powstanie, ro zw ó j i działalność w latach 1878—1918,
M ariówka 1978.
13 K a s p e r k i e w i c z K. M., Sługa Boży Józef Sebastian Pelczar
biskup p r z e m y s k i obrz. łac., ry s biograficzny, Rzym 1972.
14 W y c z a w s k i H. E., A r c y b isk u p Z yg m u n t Szczęsny Feliński
1822—1895, W arszawa 1975.
15 W e r n e r M., O. Honorat K oź m iń sk i kapu cyn 1829—1916, Poznań— W arszawa 1972.
16 L e d ó c h o w s k a J., Z ycie i działalność Julii Urszu li Ledóchow
—• Pow stanie grupy, zatw ierdzenie przez ordynariusza m iejscowego, zatw ierdzenie przez S tolicę Apostolską.
— Jak długo trw ał ten proces, jakie czynniki u łatw iały albo prze szkadzały.
R. V. Cel szczegółow y zakonu.
—■ Nauczanie, p ielęgnow anie chorych, akcja religijno społeczna, m i syjna lub in n y cel.
— Czy cel zam ierzony na początku był dalej realizow any, czy został zm ieniony i dlaczego.
R. V I. K ie ru n e k asc ety czn y .
— N aw iązanie do w ielkich zakonów (benedyktynów , franciszkanów), dom inikanów, augustianów), czy bez tego, dlaczego?
—■ Jak ten kierunek uw yd atn iał się w praktykach pobożnych, w pra cy.
R. VII. P raw o p a rty k u la rn e .
— Reguła, konstytucje, zw yczajnik (dyrektorium).
— Jakie reguły w spólne dla kilku zgromadzeń (św. Benedykta, św. A ugustyna, św. Franciszka...)?
— Kto układał konstytucje, czy w p ływ innych krajów, czy twory polskie?
To są p o d s t a w o w e m y ś l i , które trzeba odpowiednio rozw ią zać, stosow nie do zebranych m ateriałów, m ając na uwadze powstanie i rozwój poszczególnych zakonów.
Ze w zględu na stan zdrowia i w iek n ie będę już mógł opracować tego dzieła syntetycznego, ale przekazuję tem at i różne wskazania ks. drowi Julianow i Katowskiem u, który interesuje się tym zagadnieniem i na podstaw ie m ateriałów archiw alnych zdobytych w R zym ie opra cow ał początki zgrom adzenia sióstr życia Maryi (m ariawitek) p ow stałych w X VIII w iek u w diecezji w ileńskiej. Jest nadzieja, że tak badania nad rozwojem zakonów w Polsce w aspekcie r o z w o j u p r a w a p a r t y k u l a r n e g o zostaną ujęte w dzieło syntetyczne i do prowadzone do pom yślnego końca.
