Stefan Moysa
"Der hermeneutische Frage in der
Theologie", wyd. Oswald Loretz i
Walter Strolz, Freiburg 1968 :
[recenzja]
Collectanea Theologica 40/1, 184-185
184 R E C E N Z JE
ko zm ieniającej się rzeczyw istości, które m ają szczególne znaczenie dia wiary chrześcijańskiej i zmuszają teologię do rew izji w łasnych postaw i w łasnej odnowy. Można do tego dodać, że tytu ł P e r s p e k t y w y teologii bar dzo dobrze zgadza się z przewodnią ideą całej teologii M o l t m a n n a , którą jest nadzieja chrześcijańska. Nadzieja to nie trw anie w osiągniętym już stanie, ale stałe w ybieganie ku przyszłości, to w łaśn ie otwarcie per spektyw i ich badanie.
Książka składa się z dwóch części. Pierw sza zajm uje się pojęciem Boga i zrozumieniem słowa, które w ypow iada On do ludzkości i w którym oznaj mia sw oją obecność, posiada w ięc — jak możnaby się w yrazić — bardziej aprioryczny charakter. Druga przekracza dziedzinę ścisłej teologii zajmując się etyką społeczną, socjologią, naukami ścisłym i, ale zaw sze w perspektyw ie dialogu słow a Bożego z ludzką rzeczyw istością, co ściąga teologię z w yżyn abstrakcji i nadaje jej kształty konkretne, służąc w ten sposób zrozumieniu słow a w jego dzisiejszej aktualizacji.
W yliczanie, a tym bardziej om awianie poszczególnych artykułów nie byłoby w krótkiej recenzji ani m ożliwe, ani celowe. W ystarczy zasygnali zować, że w poszczególnych opracowaniach powtarza się analiza kategorii stanowiących całą osnowę teologii M o l t m a n n a . Do nich należy na przykład kategoria historii. Autor stara się przezw yciężyć pozytywizm historyczny, w skazując na znaczenie zw iązków przyczynow ych w rozwoju czasowym i na określony cel, do którego historia zmierza.
M o l t m a n n często powraca rów nież do pojęcia nadziei, nie tylko w chrześcijańskim , ale w czysto ludzkim znaczeniu i określa ją jako ocze kiw anie przyszłości z ręki drugiego człowieka. Kategoria „nowości” w chrze ścijaństw ie to też jeden z przedm iotów zainteresowania autora. Czy nowość chrześcijańska jest zerw aniem z przeszłością, czy integracją przeszłości w teraźniejszość? P ytanie pozostaje w łaściw ie bez odpowiedzi.
W filozoficznej analizie pojęć autor przypom ina Karola R a h n e r a. Wychodzi bowiem od prostych codziennych rzeczyw istości, starając się zwrócić uwagę na skom plikow aną problem atykę, która ukazuje się przy ich głębszej analizie. Są jednak i duże różnice w m etodzie obu autorów. R a h - n e r bowiem ogarnia niem al całą teologię, starając się poruszyć pola leżące odłogiem i zakw estionow ać rzeczy dotąd przez nikogo nie kw estio nowane. M o l t m a n n natom iast jest bardziej jednolicie ukierunkowany, z uporem powraca do jednego: stara się zrozumieć, jak eschaton człowieka w pływ a na kształt jego dzisiejszego życia. Perspektyw a może jednostronna, ktoś powie. Zapewne tak, ale już od dawna odkryto pożytek tego rodzaju jednostronności, polegającej na mocnym postaw ieniu problefnu dotąd nie- dostrzeżonego i odkryciu nowego wym iaru życia chrześcijańskiego i teologii.
W ydaje się, że konsekw entne eschatologiczne i przyszłościow e ukierun kow anie jest tajem nicą powodzenia teologii M o l t m a n n a . Człowiek dzi siejszy m yślący stale o przyszłości, budujący przyszłość, oczekujący od niej czegoś lepszego, jest szczególnie uczulony na tę w łaśn ie eschatologiczną sk ła dową chrześcijaństw a. Dlatego szczególną zasługą autora jest um iejętne rozeznanie tego w łaśn ie znaku czasów i w skazanie, jaką odpowiedź może nań dać Ewangelia.
Ks. Stefan Moysa SJ, W arszawa
Die hermeneutische Frage in der Theologie, wyd. Oswald L o r e t z i W alter
S t r o 1 z, Freiburg 1968, Herder, s. 514.
Problem herm eneutyczny staje się dzisiaj centralnym problem em teo logii. Konieczność głoszenia jedynej Ewangelii w św iecie znajdującym się w ciągłym , dynam icznym rozwoju, troska aby posłannictw o Kościoła nie
R E C E N Z J E
185
stanęło poza czasem i nie przeszło obok ludzi dzisiejszych, zmuszają do reflek sji nad problem em języka i jego adaptacji. Z tym teologicznym pun ktem w idzenia zbiega się zainteresow anie filozofów sięgające poza czysto pozytywistyczne ujęcia do m etafizyki m ow y ludzkiej. Recenzowana książka jest usystem atyzowaną próbą ujęcia tych różnych punktów widzenia, choć nie staw ia sobie za cel poruszenia w szystkich pytań zw iązanych z proble m atyką herm eneutyczną ani tym bardziej udzielenia na nie wyczerpujących odpowiedzi.
W ramach krótkiej recenzji można tylko zasygnalizow ać problem atykę. Pierw sze trzy studia filozoficzne otwierają drogę do teologicznego rozstrzą- sania k w estii. W i p l i n g e r zajm uje się zagadnieniem pierwotnego do św iadczenia w języku i jego stosunkiem do m etafizyki. N astępnie A p e l przeprowadza porów nanie m iędzy ontologiczną filozofią języka u H e i d e g g e r a a analityczną krytyką języka u W i t t g e n s t e i n a. Thomas E o n h o e f f e r w reszcie, którego nie należy m ylić z zam ordowanym przez hitlerow ców ew angelickim teologiem Dietrichem B o n h o e f f e r e m , zaj m uje się w pływ em , który w yw iera psychologia na problem herm eneutyczny. Główną część pracy stanow ią studia o zasadach interpretacyjnych Starego Testam entu ( W e s t e r m a n n ) oraz Nowego ( P e s c h ) . W e s t e r m a n n podkreśla konieczność uw zględnienia w interpretacji Starego Testamentu zarówno strony filologiczno-historycznej, jak i prehistorii biblijnej. P e s c h natom iast podaje zasady interpretacyjne oparte głów nie na pism ach P a w iow ych oraz analizuje fuhkcje tradycji i historii w w ykładzie Pism a Świętego.
Trzy następne prace zajm ują się problem em herm eneutycznym w juda izm ie okresu przedbiblijnego, Septuaginty i czasów w spółczesnych. Dalej S c h ä f e r m ów i o ew angelickiej w izji problemu herm eneutycznego. Czyni to najpierw historycznie, koncentrując się głów n ie na m yśl B a r t h a i B u l t m a n n a , a następnie system atycznie, poruszając głów ne problem y teologicznej herm eneutyki jak na przykład problem podm iotu czy przed m iotu interpretacji. W reszcie L o r e t z om awia zasady rozum ienia Pism a św., zawarte w konstytucji Dei V erbu m i podkreśla praw dziw y postęp, który dokument ten stanow i w dziedzinie nauki kościelnej, choć nie waha się rów nież uw ydatnić jego braków.
Mimo ograniczeń, którym podlega z konieczności każda praca zbiorowa, problem herm eneutyczny uzyskał tu głębokie i w szechstronne naśw ietlenie. W ydaje się, że nie najm niejszą zasługą w ydaw ców i autorów jest spojrze nie na zagadnienie w św ietle różnych tradycji k onfesyjnych. Sprzyjał temu sam tem at aktualny i podstaw ow y zarówno w katolicyzm ie i protestantyz m ie, jak i w judaizmie. Ponadto punkt odniesienia, w tym wypadku Pism o św., jest jasno określony i obejm uje odpowiednio szeroki zakres proble m atyki, aby można było odkryć w iele m iędzykonfesyjnych zbieżności, k tó rych istnienia dotąd się nie spodziewano. Książka stanow i w ięc w ym ow ny przykład, jak naukowa współpraca stojąca pod znakiem ekum enizm u może przyczynić się do pogłębienia zagadnień teologicznych.
