Zeeziekteonderzoek aan boord van Hr.Ms. Makkum

JAARGANG 23 NUMMER 1 1986 4.

Sheepsiwkunde

Tecbnische Hogeschool

Deift

[RING

ARCH1EF

MEDEDELINGENBLAD VAN DE VERENIGING

ZEEZIEKTEONDERZOEK AAN BOORD VAN HR.MS. MAKKUM door ir. M. Dijkstra

HrMs. Makkum, haar benammlng en 'weten-schappers' speelden in november vorig jaar ti/dens flinke najaarsstormen op de Noordzee de hoc fdrol in het wetenschappelijk onder-zoék naar de die pere oorzaak en do gevolgen van zeeziekte. Het wetenschappelijkteam was samengesteld uit onderzoekers van de Tech-nische Hogeschoo Deift, het !nstituut voor Zintuigfysio!ogie van TNO en van de afdeling

Scheepsbouw van do Dire ktie materieel Konink-luke marine.

Zeeziekte kan naast de verschijnselen als braken nog vele andere, minstens even ver-velende of nog onaangenamerverschijnselen of gevoelens oproepen. Angst, benauwdheid, slapte in de benen, ademnood, draaierigheid, boeren, moeheid, tijdelijke slechtziendheid, snèllere haitsiag, stijfheid van vingers of ar-men, om er maar een paar te noemen. Som mige zeezieken ráken totaal van slag en ko-men in een soort droomtoestand te verkeren of krijgen zelfs zelfmoordneigingen. Kortom, de gevolgen van zeeziekte kun non voorwie er door wordt getroffen ingrijpend zijn. Niet at-teen trouwens voor het slachtoffer zeif, maar ook voor zijn omgeving, het schip en do be-manning waar hij of zij deol van uitrnaakt. In het ergste geval is lemand geruime tijd uit de

roulatie of kan zelfs afgekeurd worden. En aan

boord van een operationoel marineschip telt dat des te meer. Ondor bepaalde omstandig-heden zou de verminderde inzetbaarheid van personeel vervelende tot zeif fatale gevolgen kunnen hebben.

Vandaar dat er, mede in opdracht van de Koninklijke marine, wetenschappelijk onder-zoek wordt verricht naar de oorzaken en do gevolgen van zeeziekteen naar do mogelijk-heden am de effecten ervan te verminderen en de gevoeligheid ervoor at in eon vroeg stadium te kunnen voorspellen. Zeezlekte is bij het Instituut voorZintuigfysiologie van TNO In studie in het kader van een breder onder-zoek naar bewegingsziekten in het algemeen. Want zeeziekte is een bewegingsziekte. Net

als

luchtziekte waarmee bijvoorbeeld do

Koninklijke Iuchtmacht wordt geconfronteerd en wagenziekte waardoor meerijders in auto's of bussen wet eens warden geplaagd. Eigenlijk is iedereen er gevoelig voor als de irriterende beweging maar stork genoeg is. Alto bowegingsziekten hebben gemeen dat zij ontstaan. doordat do visuele informatie, hot gezichtsvormogen this, en de informatie van de evenwichtsorganen niet op elkaar zijn af-gestemd.

22

Als vorm van -1ewegingsziekte is zeeziekte

het meost beknd. Het is altijd al als eon

nadeet ervaren, maar onderzoek word er tot flu to nauwelijks naàr gedaan. Dat had ver-schitlendo oorzaken, varierend van do ont-kenning van het bestaan van het probleom

onder hot motto 'éen echte man is niet zeeziek' of 'hot gaat wet over', tot de overtuiging dat het

verschijnsel te complex is om er een zinnig woord over te zeggon.

Dat er wet degelijk eon probloem bestaat wordt keer op keer onder de aandacht ge-bracht door marine-artsen de betrokken zijn bij afkeuringsprocedures op grond van chro-nische zeeziekte. En voor de Koninktijko ma-rine als organisatie, maar ook voor hen die

zich bij do KM aanmetden voor eefl zeevarend

beroep zou het alleszins nuttig kunnen zijn in

een vroeg stadium to weten of er sprako is van

zeoziektegevoeligheid. Do organisatie zou zelfs eon flink bedrag aan opteidingskosten kunnén besparen, en do betrokken aspirant zeevarenden een desillussie in een to Iaat stadium van zijn carnëre.

En zeeziokte komt veet vaker voor dan mon misschien zou denken, ook onder de ,,echto zoelui". Hot zijn niet echt alleen do "land-rotten", die een dagjo uit met de nare ge-volgen ervan moeten bekopen, ook doorge-winterde marinelui blijken or in veel gevallen

niot geheel ongevoelig voor te zijn. Er zijn or

onder hen die al dertig jaar bij 'de baas' zijn en

toch elke keer dat zij het zeegat kiezon or in meordere of mindero mate last van hebben.

Do meeste mensen gewennen wet snel aan do

zeezioktevorwekkende bewegingen van hot schip am vervolgens klachtenvrij verder to kunnen varen, maar die gewenning kan weer verdwijnen wanneer de bewegingen van hot schip ophouden of voranderen. Do snelhoid on de mate van gewenning wisselen indivi-dueel ook nogal. Minstens zo wisselend zijn

de middeltjes die onder het motto

"Voor-komen is beter dan genezon" warden tooge-past am aan de nare gevolgen van zeeziekte te ont.komen. Voor menig zeevarende is het gebruik van eon pilletje ofeen ander middeltje eerdor regel dan uitzondoring. Voor mensen die weten dat zij snel zeeziek warden is hot raadzaam ongeveer een uur voor vertrek me-dicijnen in te nemen en dat op gozotte tijden te herhalen. Ook met oten on drinken kan er rekening moe Wordon gehouden.Antizooziek-temiddelen hobben echter staperlgheid on concentratiestoornissen tot gevoig. Maar ook

de mentale instelling waarmee men aan board

stapt kan at doorsiaggevend zijn.

"Naast do farmaceutische middelen kunnen houding en gedrag van het individu preventief werken", aldus luitenant terzee derderde kias der Koninklijke marine-reserve ir. P. Vermeij die, geplaatst bij deafdeling Scheepsbouw, eveneons is betrokken bij het zeeziekteon-derzoek, een oflderwerpwaarop hij aan deTH-Deift afstudeerde. Het is een bekend felt dat. sommige mensen al zeeziek worden bij het zien van de vaireep. En dat ligt dan ook voor

een belangrijk deel aan hetidee dat men na de

afvaart niet zonder meer het schip kan

ver-laten. De nare gevolgen van zeeziekte kunnen

blijkens de praktijk ook 'omzeild' worden door de aandacht op iets anders te richten dan do

toestand van de maag en actief bezig te

blijven.

Do gebondenheid aan de persoon en de

situa-tie hebben zeeziekte overigens attijd tot een

vrij onvoorspelbare zaak gemaakt. Met actueel

onderzoek probeert men flu hot verschijnsel beter onder controle te krijgen.

Tot nog toe verricht onderzdek heeft opge-leverd dat de gevoeligheid voor zeeziekte, en die voor de bewegingsziekte in het algemeen, onder meer samenhangt met leeftijd, gewen-fling en ziekteverteden. Kinderen beneden de 2 jaar zijn ongevoelig voor bewegingsziek-ten. Tussen 2 en 12 jaar is de gevoeligheid ervoor het hoogst, om tussen de 12 en 21 jaar sterk at to nomen. Tot het vijftigste levensjaar kan men er last van hebben, máar bovon die leoftijd is het eon zeldzaam verschijnsel. Al bevestigd do uitzonderingen uiteraard oak hier de regel.

Het zeeziektepercentage aan board van eon schip hangt oak stork af van wie er op

mee-varen. "Hot maakt een enorm verschil at je een

oversteek aver de Atlantische Oceaan maakt met een gemengd gezelschap aan board van een passagiersschip of eon marineschip, met een bemanning die waarschijnhijk oak al eon betere gewenning en mativatie heeft", aldus ir. Vermeij.

Problemen met zeezlekte ander het marine-personeol vormden een paar jaar geteden do aanleiding om er eon nader anderzoek naar in te stellen. In juni 1984 Iegde luitenant ter zee arts G.J. Boor van de Inspectie Geneeskun-dige Dienst hiervoor contact met dr. W. BIos, verbonden aan zawel het lnstituut voor Zin-tuigfysiologie to Soesterberg als aan do

af-deling Evenwichtsonderzoek van de Vrije

Uni-versiteit van Amsterdam.

Op dat moment werkte het IZFin opdracht van do Koninklijke Iuchtmacht aan de apzet van eon onderzoek dat als dael had een betrouw-baar testmiddel te vinden om toekomstige straaljagerpiloten op mogelijke aanlog vaor Iuchtziekte to kunnen selecteren. De

ver-ROERING

wantschap van de problemen was duidelijk. Taen tegelijkertijd ir. J.A. Keuning van de afdeling Maritieme Techniek van de Tech-nische Hageschool Delft na een ontmoeting met dr. Bles aan de Directie materieel KM voorstelde hot enkele jaren daarvoor gestran-de zeeziekte-ongestran-derzoek opnieuw op te ne-men, was eon drie-eenheid snel gevormd. Do belangstelling van de DMKM en do

TH-Deift gaat vaoral uit naar de materiêle kant van

de zogenoemde 'mens-machine-interactie'. Terwiji het KLU-projekt stuk liep, op problo-men door gebrek aan proefpersonen, werd vanuit do IZF-TH-KM-combinatie een projekt-team samengesteld.

DaeI van het onderzoek, zoals dit in het pro-jektvoorstel staat beschreven, is "het verschaf-fen van inzicht in het verschijnsel bewegings-ziekte en de uitwerking ervan op de effecti-vitoit van het menselijk handelen, alsmede het vastleggen van het verband tussen het op-treden van bewegingsziekte en de belang-rijksto parameters zoals bijvaarbeeld verticale versnellingen on frequenties".

Doze infOrmatie moot de ontwerper in staat stellen in do ontwerpfase van eon schip tat een verantwoordo optimalisatie to komon van scheepsgeometrie en schoopsindeling am de inzetbaarheid van het schip zo maximaal ma-gelijk te maken binnen de grenzen van het technisch en financieel haalbare". DoOr ook do fysiologische eigenschappen van onder-zochte proefpersonen vast te leggen en deze af te zetten tegen de mate van optreden van

bewegingsziekte bij doze proefpersonen hoopt

men uiteindelijk selectiecriteria en proeven te kunnen ontwikkelen waarmee het mogelijk is opvarenden van schepen op voorhand te se-lecteren.

In do eerste plaats dienden hiervoor vragen

beantwoord te worden als wat, hoe, aan wie en andor welke omstandigheden moest er warden

gemeten. Terwijl oak de vraag opkwam of dit aan board van eon schip dan wel met een simulator moest geschieden. Zowel hot een als het ander heeft zijn voor- en nadelen. Simulataren hebben het voardeel dat elke gewenste beweging of combinatie van bewe-gingen eumeo kan worden opgeroepen on zovoel keer herhaald als nodig is. Maar eon schØ1ieeft als pluspunt weer dat alle minder good to definieren invloeden aan board

aan-wezig zijn. Wat bijvoorbeeld te den ken van do

fatale combinatie van kambuisluchtjes en die-seloliegeur uit de machinekamer. Aan de an-dere kant is men vaor het vinden van vol-doonde 'meetpunten' op een schip echtor weer afhankelijk van hot weer en het type schip dat ter beschikking staat.

Hoe lang moet er met het oog op de meestal

23 - -

-

r

-optredende gewenning worden gemeten? Met mensen die gewend zijn te varen of juist weer niet? Kortom voldoende vragen die om een antwoord vroegefl omte besluiten één of meer 'proefonderzoekefl' tehouden aan boord van een marineschiP.

De voor deze eerste proefneming doorde KM beschikbaar gestelde fflhjnenjager 'HtMs. Makkum, stond twee perioden van 4 dagen geheel in het teken van het wetenschappeliik onderzoek. Zestien van de veertig bernañriingsleden stonden op vrijwillige basis -permanent ter beschikking van de weten-schappers voor het uitvoeren vafl allerlei op-drachten en tests onder muserabele omstan-digheden.

Het onderzoek aañ boord vond plaats op het 'sonarplein', de verbreding van de walegang in hot voorschiP en de daaraafl gelegen hutten. Op het sonarplein was de apparatuur ge-plaatst waarrnee de coflditie van de proef-personen voortdurend werd gecontroleerd en de bewegingen van' het schip warden gere-gistreerd. Het begon de eerste dag al met vrij zwaarweer. tedereen die zeeziek kon worden werd het ook, inclusief de prOjectleiding. Met hot oog op eventuele gewenning werden dagtochten gemaakt, zodat zeezieken de

vol-24

gende dag weer 'fris' konden aantreden. De proefpersonefl werden een aantal maten per dag onderworpefl aan testen met kop-telefôons, beeldschermen en beademings-apparatuur en werden daamaast gevraagd allerlei vragenhijStefl in te vüllen.

Alle proefpersoflen waren van te voren even-eens getest in het laboratorium voor bewe gingsziekten van de Vrije Universiteit van Amsterdam. Er werd een zekere correlatie tussen de resultaten In het laboratorium en aan boord geconstateerd. Hetvoorkomefl van zeeziekte hangt bijna wetmatig samenmet de bewegingen van het SchiP in die un dat meer bewegingen meer zeezieken opleveren ende

zieken in de meeste gevallen ook dezelfde

personefl z.ijn.

Het is rnoeilijk OJLflU al aan te gevenwat voor

tests buj seIectimoeten worden gedaan Met grovere testen ifl het laboratorium kom je al

een eind, maar het gaat er omsubtilere testen tekrijgen. Volledig immuum is eigeflhijk niemand.

Met het proefonderzoek aan boord vanHr.Ms.

Makkun is nietternin eefl goede stap gezet in

de ruchtung van zeeziekte beheersung, waar in

de toekomst na het nodige vervoig onderzoek zeker dé vruchten van geplukt zullen kunnen worden.