Jan Krajewski
Formy realizacji uprawnień
współwłaściciela do posiadania
rzeczy stanowiącej przedmiot
współwłasności
Palestra 12/3(123), 32-45
1968
JAN KRAJEWSKI
Formy realizacji uprawnień współwłaściciela
do posiadania rzeczy stanowiqcej przedmiot
współwłasności
1. W edług art. 206 k.c. k a żd y ze w sp ó łw ła ś c ic ie li je s t u p ra w n io n y do w s p ó ł p o sia d a n ia rze c z y w sp ó ln ej oraz do k o rzy sta n ia z n ie j w ta k im zak resie, jak i *daje s ię p ogod zić ze w sp ó łp o sia d a n ie m i k o rzy sta n iem z rzeczy p rzez p o zo sta ły ch
w sp ó łw ła ś c ic ie li.
W p ra k ty ce c z ę ste są sy tu a c je , że w s p ó łw ła ś c ic ie l z różn ych w z g lę d ó w n ie jest w p o sia d a n iu r z eczy sta n o w ią c e j p rzed m io t w sp ó łw ła s n o śc i; w y ła n ia s ię w ó w czas p ro b lem śro d k ó w p r a w n y c h m o g ą cy ch z a p e w n ić r e a liz a c ję jeg o up raw n ień . Z darzają s ię ró w n ie ż w y p a d k i, że w s p ó łw ła ś c ic ie l a lb o n ie w y k o n u je sw o ic h ob o w ią z k ó w w z g lę d e m in n y c h w s p ó łw ła ś c ic ie li, alb o o b o w ią zk i te w y k o n u je -w sposób n ie w ła ś c iw y , za g ra ża ją cy p ra w o m in n y c h w s p ó łw ła ś c ic ie li; . p o w sta je w ó w cza s z a g a d n ien ie d rogi m a ją cej n a celu och ron ę p ra w w sp ó łw ła ś c ic ie li.
O koliczność, że w obu p r z e d sta w io n y ch w y p a d k a ch p rzy słu g u je och ron a s ą d o w a , n ie m oże b u d zić w ą tp liw o ś c i. T rudność n a to m ia st p o leg a ć m o że n a w y b o rze w ła śc iw e g o tryb u p o stęp o w a n ia : procesji czy te ż drogi p o stęp o w a n ia n iep ro ce sow ego.
R o zstrzy g n ięciu teg o sk o m p lik o w a n eg o za g a d n ien ia p o św ięco n a b ęd zie n i n ie jsz a w y p o w ied ź. *
2. P rob lem , w ja k i sp osób w sp ó łw ła ś c ic ie l, k tó ry n ie je s t w p o sia d a n iu rzeczy sta n o w ią cej p rzed m io t w sp ó łw ła s n o śc i, m oże re a liz o w a ć sw o je u p ra w n ien ia do jej w sp ó łp o sia d a n ia , n ie b y ł r o zstrzy g a n y je d n o lic ie a n i w o rz e c z n ic tw ie są d ó w n iż sz e g o rzędu, an i w ju d y k a tu rze S ądu N a jw y ż s z e g o .1 J a k tr a fn ie pod k reślon o w w y ty c z n y c h w sp r a w ie sto so w a n ia art. 78, 82— 85 i 90 p ra w a r z e c z o w e g o 2, w k w e s tii tej z a r y so w a ły się d w a k ieru n k i. Z g o d n ie z p ie r w sz y m z n ich w s p ó ł w ła ś c ic ie l, k tó ry n ie w sz e d ł w p o sia d a n ie r z e c z y w sp ó ln e j alb o je u tracił, m ógł d om agać się d o p u szczen ia go do p o sia d a n ia rze c z y ja k o c a ło ś c i3, n a to m ia st sto so w n ie d o d ru giego u p r a w n ie n ie to m o g ło b y ć r e a liz o w a n e p rzez w y d z ie le n ie tem u w s p ó łw ła ś c ic ie lo w i części rzeczy do w y łą c z n e g o u ży tk u (podział quoad vsu m ). 41 Oba k ieru n k i — w zd ecy d o w a n ej w ię k s z o ś c i5 — rep r e z e n to w a ły sta n o
1 B liżej na te n tem a t por. A . S t e l m a c h o w s k i , M. W a w i l o w a : Z p ro b lem a t y k i w sp ó łw ła sn o śc i, ,, B iu le ty n M in isterstw a S p r a w ie d liw o śc i” nr 12/1957, s. 1.
2 U ch w a ła C ałej Izb y C y w iln ej z d n. 28.IX.1963 r. III CO 33/62, O SNCP nr 2/1964, poz. 22. 3 U ch w a ła SN z d n. 15.XII.1958 r. 1 CO 22/58, O SP iK A nr 6/ 9E0, poz. 147.
ł T a k ie sta n o w isk o z a ją ł SN m . in . w o rzec zen iu z d n . 19.X.1951 r. w sp ra w ie C 1164/51 aOSN z 1953 r„ p oz. 39). P o d o b n y p o g lą d w y p o w ie d z ia ł w d o k tr y n ie S. G r z y b o w s k i :
Z p r o b le m a ty k i w ła sn o ś c i o so b iste j, N P nr 6/1955, s. 23.
5 P or. o rzecz. SN w K ra k o w ie z d n. 28.IV.1958 r. III Cr 155/58 (,, B iu l. M in. S p ra w .” nr 6/1958, s. 41), w k tó r y m w y r a ż o n o p o g lą d , ż e w ra zie b ra k u zg o d y w s p ó łw ła ś c ic ie li co d» za k resu p o sia d a n ia w s p ó łw ła ś c ic ie lo w i p r z y słu g u ją d w ie drogi: żą d a n ie zn iesie n ia w sp ó ł w ła sn o śc i lu b u sta n o w ie n ie zarząd cy.
jNr 3 (123) R e a liz a c ja u p ra w n ie ń w s p ó łw ła ś c ic ie la d o p o sia d a n ia r z e c z y
w isk o , że ro szczen ia te p o w in n y b y ć r e a liz o w a n e w drodze p o w ó d z tw a .6 Ż aden je d n a k z w y m ie n io n y c h k ieru n k ó w n ie d a w a ł w p e łn i p r a w id ło w e g o r o z w ią z a nia. D o p u szczen ie do w sp ó łp o sia d a n ia p rzez w y d z ie le n ie żąd ającem u części rzeczy w sp ó ln ej je s t za p rzeczen iem w sp ó łp o sia d a n ia p rzew id zia n eg o w art. 206 k.c., który jak o za sa d ę x e leg e p rzy jm u je w sp ó ln e k o rzy sta n ie p rzez w sz y stk ic h w s p ó ł w ła ś c ic ie li, z ca łej rzeczy , a p on ad to p o zo sta je ono ró w n ież w sp rzeczn o ści z is to tą w sp ó łw ła sn o śc i, w m y śl której w s p ó łw ła ś c ic ie l n ie m oże m ieć w y łą c z n e g o p r a w a do żad n ej fiz y c z n e j części rzeczy, p o n iew a ż zarów n o cała rzecz, ja k i k ażda je j część n a le ż y do w sz y stk ic h w s p ó łw ła ś c ic ie li.7
M an k am en t zaś p ierw szeg o k ieru n k u p o le g a ł na tym , że sąd y og ra n icza ły s ię w se n te n c ji do p o w tó rzen ia tr e ś c i art. 90 pr. rzecz., dop u szczając w s p ó łw ła ś c ic ie la do w sp ó łp o sia d a n ia rzeczy w sp ó ln ej np. w 1/3 części, b ez fiz y c z n e g o w y d z ie le n ia tej części. W yrok i ta k ie w razie oporu p osiad acza b y ły p r a k ty czn ie n ie w y k o n a ln e . N ie trzeb a dod aw ać, że o m a w ia n e ro z w ią z a n ie — poza w sk a za n ą już w a d ą — god ziło w p o w a g ę w y m ia ru sp r a w ie d liw o śc i, gd yż p ro w a d ziło do w y d a w a n ia n ie w y k o n a ln y c h w y ro k ó w , co w k o n se k w e n c ji w y w o ły w a ło n ie z r o z u m ie n ie tak iej sy tu a c ji p rzez s p o łe c z e ń s tw o .8
D rugi p rob lem , a m ia n o w ic ie to, czy w r a z ie n ie w ła ś c iw e g o w y k o n y w a n ia p rzez jed n eg o ze w s p ó łw ła ś c ic ie li sw y c h o b o w ią zk ó w lub in n y ch w s p ó łw ła ś c ic ie li ci o sta tn i m ogą p o zb a w ić ta k ie g o w s p ó łw ła ś c ic ie la u p raw n ień w y n ik a ją cych z art. 206 k.c., b y ł w p ra w d zie ro z str z y g n ię ty w sposób n e g a ty w n y zarów no w o r z e c z n ic tw ie 9, ja k i w lite r a t u r z e 1*, jed n a k że za g a d n ien ie trybu, w jak im m a b y ć p o sz u k iw a n a och ron a p raw n a, n ie zo sta ło w sposób w y ra źn y r o z str z y g n ięte. S u g e s tie sz ły raczej w k ieru n k u p rzep isó w n iep ro ceso w y ch o za rząd zie rzeczą w sp ó ln ą , a le sta n o w isk o to b yło ch w ie jn e , n ie p op arte w y czerp u ją cą a rg u m en ta cją . 11
R ozb ieżn ości i w ą tp liw o ś c i w d zied zin ie o rzeczn ictw a z o sta ły ro z str z y g n ię te p rzez w y ty c z n e w y m ia r u sp r a w ie d liw o śc i w sp r a w ie sto so w a n ia art. 78, 82— 85 i 90 pr. r z e c z o w e g o .12
W lite r a tu r z e na tle n o w eg o k od ek su c y w iln e g o o m a w ia n y prob lem p r z e d sta w ił S . R e jm a n ,3, a le ze w z g lę d u na c a ło śc io w e o m ó w ie n ie p ro b lem a ty k i w s p ó łw ła s n o śc i oraz c e l o p ra co w a n ia n ie b y ł w sta n ie r o zw ią za ć w sz y stk ic h n a su w a ją cy ch s ię zagad n ień .
6 W d o k tr y n ie p o ja w iły s ię su g e stie , żeb y p ro b lem te n ro zw ią zy w a ć p rzez p rzep isy 0 zarząd zie rzeczą w sp ó ln ą . P or. A. W o l t e r : G losa do o rzeczen ia S N z dn. 15.X I I.1958 r. 1 CO 22/58, O S P iK A n r 6/1960, poz. 147.
7 J. W a s i l k o w s k i : P ra w o rzeczo w e w za ry sie, W arszaw a 1957, s. 165.
8 T rzeba je d n a k p o d k r e ślić , że in sty tu c ja w sp ó łw ła sn o śc i n astręcza w ie le tr u d n o śc i in te r p r e ta c y jn y c h ró w n ież w d o k try n a ch in n y ch k r a jó w . P or. n p. W o l f , R e i s e r : S a c h e n rech t, T yb in ga 1957, s. 36 i n.; E h r e n z w e i g : S y ste m d es a llg e m e in e n ö ste r r e ic h isc h e n P r iv a tr e c h ts, t. I, cz. II, W iedeń 1923, s. 95 i n.
9 P or. o rz e c z e n ie SW w e W rocław iu z d n ia 13.V II.1960 r. III CR 274/60 (,,B iu l. M in. S p r a w .” nr 11—13/1962, s. 53), w k tó r y m w y r a ż o n o n a stę p u ją c y p o g lą d : „ O k o liczn o ść, że je d e n ze w sp ó łw ła ś c ic ie li n ie zw r ó c ił p o zo sta ły m p rzy p a d a ją c y ch n ań w y d a tk ó w na rzecz w sp ó ln ą , n ie u p ra w n ia p o zo sta ły ch w s p ó łw ła ś c ic ie li d o o d m ó w ie n ia p ierw szem u k o rzy sta n ia z rzec zy w s p ó ln e j” .
10 F . B ł a h u t a : G losa d o orzec zen ia SW w e W rocław iu z dn. 13.V II.1960 r. III CR 274/60, „ B iu l. M in. S p ra w .” nr 11—12/1962, s. 54.
11 P or. p r z y p isy 9 i 10.
12 U ch w ała Izby C yw iln ej z dn. 28.IX.1963 r. III CO 33/62, OSNCP nr 2/1984, poz. 22. 13 S. R e j m a n : W sp ó łw ła sn o ść, C en traln e S tu d iu m N o w e g o P ra w a C y w iln e g o , R o d z in n e g o i O p iek u ń czeg o , K a to w ice 1965/66 (sk ryp t).
J a n K r a j e w s k i N r 3 (123)
4. R o zw ią za n ie p o d n iesio n eg o p rob lem u d e leg e la ta w y m a g a p rzy p o m n ien ia is to ty w sp ó łw ła s n o śc i oraz ro zw a żen ia , czy w y ty c z n e w y m ia ru sp r a w ie d liw o śc i z 28.IX.1963 r., w y d a n e na g ru n cie u c h y lo n eg o w tej części p ra w a rzeczo w eg o , za ch o w a ły a k tu a ln o ść pod rząd em o b ecn ie o b o w ią zu ją ceg o k od ek su cy w iln eg o .
a) W sp ó łw ła sn o ść — ja k w ia d o m o — jest sto su n k ie m , w k tó ry m w ła sn o ś ć te j sam ej rzeczy p rzy słu g u je k ilk u osobom n ie p o d z ie ln ie (art. 195 k.c.).
P ra w o n a sze rozróżn ia d w a ro d za je w sp ó łw ła sn o śc i: w sp ó łw ła s n o ść w czę ścia ch u ła m k o w y ch oraz w sp ó łw ła s n o ść łączn ą. P ie r w sz y rodzaj w sp ó łw ła s n o śc i ch a ra k tery zu je s ię ty m , że je s t ona u k szta łto w a n a jak o sa m o istn y sto su n ek p ra w a rzeczo w eg o , a k ażd a z osób, k tó ry m w sp ó ln ie p rzy słu g u je p raw o w ła sn o ś c i, m a w n im o k reślo n y u d zia ł, n a zy w a n y id e a ln ą lu b u ła m k o w ą częścią r z e c z y .lł W sp ó łw ła śc ic ie l n ie m a w y łą c z n e g o p ra w a do żad n ej fizy czn ej części r z e c z y , g d y ż ta k cała rzecz, ja k i jej k ażd a część n a le ż y w sp ó ln ie do w sz y stk ic h w s p ó ł w ła ś c ic ie li, a jej p o d zia ł fiz y c z n y p row ad zi do lik w id a c ji w sp ó łw ła sn o śc i. W sp ó ł w ła śc ic ie lo m p r z y słu g u je n a to m ia st p raw o (w zasad zie) sw ob od n ej d y sp o zy cji u ła m k o w y m i c zęścia m i rzeczy, k o rzy sta n ie zaś z rzeczy w sp ó ln ej jako ca ło ści i rozp orząd zan ia n ią w y m a g a w za sa d zie zgod y w sz y stk ic h albo p rzy n a jm n iej w ię k sz o ś c i w sp ó łw ła ś c ic ie li.
W sp ó łw ła sn o ść łą czn a ch a ra k tery zu je s ię ty m , że n ie je s t sa m o istn y m sto su n k iem p ra w n y m , a le op iera s ię na szczeg ó ln y m stosu n k u o sob istym , k tórego s t a n o w i k o n se k w e n c ję w sfe r z e p raw a r z e c z o w e g o 15. T en rodzaj w sp ó łw ła s n o śc i ch a ra k tery zu je się p on ad to b rak iem o zn a czen ia u d zia łó w w rzeczy w sp ó ln ej, do p ó k i w sp ó łw ła sn o ść łą czn a is tn ie je , oraz n iem o żn o ścią żąd an ia p od ziału r z e c z y w sp ó ln e j, d opóki n ie n a stą p i ro zw ią za n ie lu b zm ian a sto su n k u p o d sta w o w e g o .16 P rzy p o m n ien ie isto ty w sp ó łw ła s n o śc i i cech k ażd ego z jej ro d za jó w b yło n ie zb ęd n e ze w z g lę d u na to, że cech y te rzu tu ją n a sposób rozp orząd zen ia rzeczą w sp ó ln ą i n a m ożn ość r e a liz a c ji u p ra w n ień w sp ó łw ła ś c ic ie li.
b) P o w o ły w a n e ju ż k ilk a k r o tn ie w y ty c z n e w y m ia r u sp r a w ie d liw o śc i i p ra k ty k i są d o w ej d o ty czą ce w sp ó łw ła s n o śc i z o sta ły w y d a n e n a tle u ch y lo n y ch art. 78, 82—85 i 90 p ra w a rzeczo w eg o . W z w ią zk u z ty m p o w sta je w ą tp liw o ś ć , czy zach o w a ły one a k tu a ln o ść pod rzą d em ob o w ią zu ją ceg o k o d ek su c y w iln eg o . M ożna bo w ie m b ron ić pogląd u , że w y ty c z n e słu żą ce w y ja śn ie n iu k on k retn eg o p rzep isu p r a w n eg o p rzesta ją is tn ie ć z ch w ilą u tra ty p rzez ten p rzep is m o cy o b o w ią zu ją cej, z w ła szcza że m ają one m oc w ią żą cą dla w sz y stk ic h są d ó w p o w szech n y ch w P a ń stw ie. 17
A b stra h u ją c od fo rm a ln ej tra fn o ści teg o pogląd u , trzeb a jed n a k — u w z g lę d n ia ją c p ra k ty czn y p u n k t w id z e n ia — zająć sta n o w isk o , że ro z w ią z a n ie przyjęte w w y ty c z n y c h z a ch o w u je sw o ją p rak tyczn ą p rzyd atn ość, je ż e li treść n o w eg o p rze p isu n ie dozn ała m ery to ry czn ej zm ian y oraz je ż e li n ie u le g ły za sa d n iczej zm ia n ie za sa d y i z a ło że n ia n o w e g o p r a w a .18 Jak tr a fn ie p o d k reśla n o w lite r a tu r z e , za ło że n ia n o w eg o k od ek su c y w iln e g o w d zied zin ie w sp ó łw ła s n o śc i n ie u le g ły zm ia
H B liż e j n a te n tem a t por. A . W ą s i e w i c z : C harakter p ra w n y w sp ó łw ła sn o śc i u ła m k o w ej w e d łu g k o d e k su c y w iln e g o , „R uch P ra w n iczy , E k o n o m iczn y i S o c jo lo g ic z n y ” z 1964 r. nr 4, s. 107.
,15 J. W a s i l k o w s k i : op. c it., s. 166.
16 P or. — w o d n ie sie n iu d o m a ją tk u w sp ó ln e g o m a łżo n k ó w (art. 31 k .r.o .) — K od ek s R o d zin n y i O p iek u ń c zy , K om en tarz, W arszaw a 1966, s. 108—109.
17 T a k i p o g lą d r e p r e z e n tu je S. W ł o d y k a : Z agad n ien ia d o w o d o w e w n o w y m k o d e k sie p o stęp o w a n ia c y w iln e g o , „ N o w e P r a w o ” nr 1/1966, s. 3.
18 T aki p ogląd rep r e z e n tu ją S. W a l t o ś i S. H a n a u s e k w a r ty k u le : O zn aczen iu i a k tu a ln o ś c i w y ty c z n y c h S ąd u N a jw y ż sz e g o , N P nr 5/1965, s. 455.
(Nr 3 (123) R e a liz a c ja u p ra w n ie ń w s p ó łw ła ś c ic ie la d o p o sia d a n ia r z e c z y
n ie, zm ian a zaś art. 189 i 206 k.c. m a w y łą c z n ie r e d a k c y jn y c h a r a k te r .19 S tw ie r d zen ie to u p o w a żn ia do w y su n ię c ia tezy , że w y m ie n io n e w y ty c z n e z a ch o w a ły a k tu a ln o ść na tle n o w eg o k od ek su c y w iln eg o . W k o n se k w e n c ji p rzy jęte ta m k on stru k cje r o zstrzy g a ją w ie le w ią żą cy ch się z te m a te m n in ie jsz e g o o p ra co w a n ia za g a d n ień oraz sta n o w ią p u n k t w y jśc ia do ro zw ią za n ia w y k ra cza ją cy ch poza ich zak res k w e stii.
5. O k reślen ie sp osob ów r e a liz a c ji p ra w a w s p ó łw ła ś c ic ie la do w sp ó łp o sia d a n ia rz eczy w sp ó ln e j u za leżn ia ją w y ty c z n e od dw óch k ryteriów : od rodzaju rzeczy w sp ó ln ej oraz od teg o , czy u p ra w n ien ie p ły n ie e x lege, czy też jeg o źródło sta n o w i u m o w a w sp ó łw ła ś c ic ie li.
a) P o d sta w ę p ra w n ą r e a liz a c ji u p ra w n ien ia do w sp ó łp o sia d a n ia rzeczy w s p ó l nej sta n o w i art. 206 k.c., sto so w n ie do k tó reg o k ażd y ze w sp ó łw ła ś c ic ie li je s t u p raw n ion y do w sp ó łp o sia d a n ia rzeczy w sp ó ln ej w zak resie, w ja k im d aje s ię to p ogod zić ze w sp ó łp o sia d a n ie m p o zo sta ły ch w sp ó łw ła ś c ic ie li.
W y n ik a ją ce ze sto su n k u w sp ó łw ła sn o śc i p raw o je s t p ra w em p o d m io to w y m i jak o ta k ie k o rzy sta z ochrony są d o w ej, przy czym w o b ec tego, że w sp ó łw ła s n o ść sta n o w i szczeg ó ln ą p o sta ć w ła sn o śc i, w s p ó łw ła ś c ic ie lo w i p rzy słu g u je a n alogiczn a ochrona jak w ła ś c ic ie lo w i.
N a ru szen ie p ra w a w s p ó łw ła ś c ic ie la p o leg a ć m oże n a n ied op u szczen iu go do w sp ó łp o sia d a n ia rzeczy w sp ó ln ej lub n a p o zb a w ien iu go p rzed m iotu teg o praw a. W sp ó łw ła śc ic ie l m oże w te d y w y stą p ić na d rogę są d o w ą z żąd an iem ochrony sw e g o praw a. F orm ą, w ja k iej to p raw o b ęd zie r ea lizo w a n e , jest w za sa d zie p ow ód ztw o. W yn ik a (to z art. 13 § 1 k.p.c., sta tu u ją ceg o zasad ę, że sąd z r eg u ły rozp ozn aje sp ra w y w p ro cesie, w p o stęp o w a n iu zaś n ie p ro ceso w y m ty lk o w te d y , g d y w y p ły w a to ze szczeg ó ln eg o przep isu . B rak ta k ie g o szczeg ó ln eg o p rzep isu co do r e a li za cji o m a w ia n eg o u p ra w n ien ia n ie p o zo sta w ia w ą tp liw o ś c i co do tego, że p o sz u k iw a n ie och ron y p ra w n ej w ty m z a k resie m oże n a stą p ić w y łą c z n ie w fo rm ie p ow ód ztw a, p rzy czy m je s t to p o w ó d ztw o p ety to r y jn e , sta n o w ią ce o d p o w ied n ik p o w ó d ztw a w in d y k a c y jn e g o .20 Jed n ak że ochrona w drodze p o w ó d ztw a m oże b yć tra k to w a n a je d y n ie jak o zasad a i n ie w o ln o jej od ry w a ć od isto ty w sp ó łw ła sn o śc i.
R ea liza c ja p ły n ą c e g o z art. 206 k.c. u p ra w n ien ia w drodze p o w ó d ztw a b ęd zie ty lk o w te d y dop u szczaln a, g d y w y d a n y w sp r a w ie w y r o k dop row ad zi do sy tu a c ji, w której p o w ó d b ęd zie m ia ł p raw o w sp ó łp o sia d a n ia całej rzeczy, a w y k o n a n ie teg o u p ra w n ien ia n ie w y łą c z y w sp ó łp o sia d a n ia p o zo sta ły ch w s p ó łw ła ś c ic ie li r ó w n ie ż do ca ło ści p rzed m io tu w sp ó łw ła sn o śc i. S y tu a c ję tę w y ja śn ia ją c y to w a n e już w y ty c z n e , w k tó ry ch Sąd' N a jw y ż sz y w a sp e k c ie art. 206 k.c. d zieli w sp ó łp o s ia dan ie na za leż n e , k tóre w y m a g a zgodnego w sp ó łp o sia d a n ia z a in tereso w a n y ch osób (np. p rzy k o rzy sta n iu z go sp o d a rstw a roln ego), i na n ie z a le ż n e 21, k tóre ta k ie g o w sp ó łp o sia d a n ia n ie w y m a g a (np. w w y p a d k u k o rzy sta n ia ze w sp ó ln ej studni). T ylk o p rzy w sp ó łp o sia d a n iu n ie z a le ż n y m k a żd y ze w s p ó łw ła ś c ic ie li m oże w sp ó łp o sia d a ć ca ło ść rzeczy , a za tem je d y n ie w sto su n k u do ta k ich rzeczy m o ż li w a je s t r e a liz a c ja p ły n ą c y c h z art. 206 k.c. u p ra w n ień w drodze p ow ód ztw a. N ie będ zie zaś ona d op u szczaln a w stosu n k u do p o zo sta ły ch rzeczy. W ty m o sta tn im w y p a d k u r o z str z y g a ją c y sp ra w ę sąd m u sia łb y m ieć n a u w a d ze jed n ą z n a stę p u
19 S. R e j m a n : o p . c it., s. 17.
20 T ak ie sta n o w isk o z a ją ł Sąd N a jw y ż sz y w o rzec zen iu z dn. 15.XII.1S5S r. 1 CO 22/58, O SiP K A n r 6/1960, p oz. 147.
21 P o d z ia ł te n p rzy ją ł w cze śn iej w d o k tr y n ie J. I g n a t o w i c z w p racy: O chrona p osiad an ia, W arszaw a 1963, s. 99.
J a n K r a j e w s k i N r 3 (1,23)
ją c y c h m o żliw o ści. W yrok, aby m ó g ł b y ć r ea ln y , m u sia łb y p rzy zn a w a ć p o w o d o w i sa m o d zieln e p o sia d a n ie do ok reślo n ej c z ę śc i rzeczy w sp ó ln ej — ta k a e w e n tu a ln o ść e x le g e je s t n ied o p u szcza ln a , g d y ż sta n o w iła b y zap rzeczen ie is to ty w s p ó ł w ła sn o ś c i i is to ty w sp ó łp o sia d a n ia . P rzy drugiej e w e n tu a ln o ś c i se n te n c ja w y ro k u og ra n icza ła b y się do p o w tó rzen ia słó w u sta w y , że dop u szcza się do w sp ó łp o s ia d an ia rzeczy w o k reślo n ej id e a ln ie części, a le w y r o k ta k i n ie b y łb y w y k o n a ln y w ra zie za sto so w a n ia p rzez p o sia d a czy b iern eg o oporu. T eo rety czn ie, w y k o n a n ie ta k ie g o w y ro k u m o g ło b y n a stą p ić w tr y b ie eg z e k u c ji p rzew id zia n y m w art. 1046 cz y art. 1051 k.p.c., a le — ja k tr a fn ie p o d n iesio n o w lit e r a t u r z e 22 — „sposób ta k i p r a k ty czn ie je s t n ie m o ż liw y , zw ła szcza w g o sp o d a rstw ie ro ln y m , g d zie w s p ó ł- g o sp o d a ro w a n ie na ca ło śc i w y m a g a w sp ó łd z ia ła n ia w s z y stk ic h d o sło w n ie na co d zień .”
S ąd n ie m ó g łb y w w y r o k u sk o n k rety zo w a ć, na czy m m ają p o le g a ć obo w ią z k i p o zw a n eg o , k tó ry ch w y k o n a n ie za p e w n i p o w o d o w i w sp ó łp o sia d a n ie. B rak sp recy zo w a n ia ta k ic h o b o w ią zk ó w c zy n i w y r o k n ie r e a ln y m i d la teg o trudno od m ó w ić ra cji ty m g łosom w d o k try n ie i w o r z e c z n ic tw ie są d ó w n iższych , k tóre w y r o k o w i d op u szczającem u do w sp ó łp o sia d a n ia „w o g ó le ” o d m a w ia ją p rzy m io tu ty tu łu e g z e k u c y jn e g o .23
In n a n a to m ia st sy tu a c ja zach od zi przy w sp ó łp o sia d a n iu n ie z a le ż n y m (np. w sto su n k u do stu d n i, p a stw isk a , drogi). T utaj k a żd y k o rzy sta z całej rzeczy, a le zarazem n ie z a le ż n ie od ta k ie g o k o rzy sta n ia p rzez p o zo sta ły ch w s p ó łw ła ś c i c ie li. W w y p a d k u ta k im są d n ie m oże o g ra n iczy ć się do o g ó ln ik o w eg o sfo r m u ło w a n ia o d o p u szczen iu do w sp ó łp o sia d a n ia , a le m u si r ó w n ie ż o k reślić, do jak ich św ia d czeń zo b o w ią zu je p o zw a n eg o , p rzy czym m o że tu ch od zić zarów n o o o b o w ią zek n ie c z y n ie n ia (np. n ie s ta w ia n ia p rzeszk ód p rzy w p ęd za n iu b y d ła na w sp ó ln e p a stw isk o ), jak i o św ia d c z e n ie p o z y ty w n e (np. ro zeb ra n ie p ło tu , k tó ry z a g ra
dza d rogę do w sp ó ln e j s t u d n i).24
Z a sta n a w ia ją c s ię nad le g ity m a c ją w ta k im p ro cesie, Sąd N a jw y ż s z y w p r z y to czo n y ch w y ty c z n y c h z a ją ł sta n o w isk o , że le g ity m a c ja czyn n a p rzy słu g u je tem u w s p ó łw ła ś c ic ie lo w i, k tó ry dom aga s ię d op u szczen ia do w sp ó łp o sia d a n ia , b iern ą zaś m a ten , ze w s p ó łw ła ś c ic ie li, k tó ry u n ie m o ż liw ia lub utru d n ia p o w o d o w i k o rz y sta n ie z rzeczy w sp ó ln ej. S ta n o w isk a teg o n iep od ob n a p rzy ją ć b ez b liższego w y ja śn ie n ia , a z w ła szcza b ez zd a n ia so b ie sp r a w y z teg o , że w y r o k w ja k im ś sto p n iu m u si d o tk n ą ć r ó w n ie ż ty c h w s p ó łw ła ś c ic ie li, k tó rzy n ie ty lk o n ie k w e stio n u ją p ra w p o w o d a , a le n ie czy n ią m u żad n ych p rzeszk ód w k orzystan iu z r z eczy w sp ó ln e j. W y ła n ia s ię w ó w c z a s z a g a d n ien ie, czy p o w in n i oni brać u d zia ł w sp ra w ie. K w e stia ta m a n ie ty lk o te o r e ty c z n e zn aczen ie: w c ią g a n ie do p rocesu lu d zi bez u za sa d n io n ej p otrzeb y p ro w a d zi do zb ęd n y ch k o sztó w i stra ty czasu, z d ru giej zaś stro n y n ie m ożn a w y łą c z y ć sy tu a c ji, że dop iero przy w y k o n y w a n iu w y ro k u p o zo sta li w s p ó łw ła ś c ic ie le p r z e c iw sta w ią s ię k o rzy sta n iu p o w o d a z rzeczy w sp ó ln e j (w ta k iej sy tu a c ji m u sia łb y on w y ta c z a ć n o w e p o w ód ztw o).
N ie w y d a je się jed n a k , a b y w p rzed sta w io n ej sy tu a c ji m ia ło zach od zić w sp ó ł u c z e stn ic tw o k o n ieczn e p o m ięd zy osobą n a ru sza ją cą p raw o p ow od a a p o zostałym i w s p ó łw ła ś c ic ie la m i. A c z k o lw ie k b o w iem sto su n e k w sp ó łw ła s n o śc i bardzo często p ro w a d zi do w sp ó łu c z e s tn ic tw a k o n ieczn eg o , to jed n a k p r z e d sta w io n a w y żej s y
22 A . W o l t e r : G losa do orzec zen ia SN z dn. 15.XII.1958 r„ O SPiK A nr 6/1980, poz. 147. 23 S t e l m a c h o w s k i i W a w i ł o w a : op. c it., s. 6; A . W o l t e r : op. cit. 24 P r z y k ła d y z a cze rp n ięto z cy to w a n y c h w y żej w y ty c z n y c h .
!Nr 3 (123) R e a liz a c ja u p ra w n ie ń w s p ó łw ła ś c ic ie la d o p o sia d a n ia r z e c z y
tu a c ja n ie u za sa d n ia ta k ie g o w sp ó łu c z e stn ic tw a . W sp ó łu czestn ictw o k o n ieczn e w y n ik a b o w ie m z w y ra źn eg o p rzep isu lub is to ty sto su n k u p raw n ego. S z c z e g ó ln e go p rzep isu w ty m z a k resie n ie m a. N ie w id a ć ta k że d o sta teczn y ch r a cji do p rzy jęcia k o n ieczn eg o w sp ó łu c z e s tn ic tw a ze w z g lę d u n a is to tę sto su n k u p r a w nego. P o w ó d m oże zrea liz o w a ć sw o je p r a w a b ez p o trzeb y p o z y w a n ia reszty w s p ó łw ła ś c ic ie li; n ie jest to w k ażd ym ra zie w a ru n k iem r e a liz a c ji ty ch praw . R oszczen ie n a le ż y k iero w a ć p rzeciw k o osob ie, k tóra je s t zob ow iązan a do w y k o n a n ia o d p o w ied n ieg o św ia d czen ia .
Z a słu sz n o śc ią w y su n ię te j su g e s tii p rzem a w ia ją ta k że w z g lę d y p ra k ty czn e. W n a szy ch w a ru n k a ch p r z y ję c ie k o n cep cji o w sp ó łu c z e s tn ic tw ie k o n ieczn y m pro
w a d ziło b y do zb ędnej k o m p lik a cji. C zęsto b o w iem się zdarza, że w s p ó łw ła s n o ś cią in te r e su ją s ię ty lk o n iek tó rzy w sp ó łw ła ś c ic ie le , g d y ż in n i m ieszkają- w innej z u p ełn ie d z ie ln ic y k raju , a n ie k ie d y n ie są n a w e t zn an i z m ie jsc a pob ytu . N ie m a za tem ż y c io w y c h ra cji, ab y utru d n iać sy tu a c ję p ow od a i stw a r z a ć k o m p li k a cje osobom n iep o trzeb n ie p ozw an ym .
P o za ro szczen iem w in d y k a c y jn y m z art. 206 k.c. w s p ó łw ła ś c ic ie lo w i m oże p rzy s łu g iw a ć r o szczen ie n e g a to ry jn e z art. 222 § 1 k.c. M a ono m ie jsc e w ó w cza s, g d y jed en z e w s p ó łw ła ś c ic ie li n arusza p ra w o do k o rzy sta n ia z rzeczy w sp ó ln ej w in n y sposób a n iż e li p rzez p o zb a w ien ie dru giego w s p ó łw ła ś c ic ie la fa k ty czn eg o w ła d z tw a nad rzeczą w sp ó ln ą . Z god n ie z ty m p rzep isem w s p ó łw ła ś c ic ie lo w i p rzy słu g u je r o szczen ie o p r z y w r ó c e n ie stan u zgod n ego z p ra w em i o z a n ie c h a n ie naruszeń. R o szczen ie to r e a liz u je s ię ró w n ie ż w drodze p ow ód ztw a.
R ozw ażan ia d o ty ch cza so w e p row ad zą do w n io sk u , że w w y p a d k u tzw . w s p ó ł p o sia d a n ia za leż n e g o d op u szczen ie do w sp ó łp o sia d a n ia rzeczy w sp ó ln ej n ie je s t m o ż liw e e x leg e w fo r m ie p ow ód ztw a. W sp ó łw ła śc ic ie lo w i p rzy słu g u je w te d y jed n a z d w óch dróg: żą d a n ie zn ie sie n ia w sp ó łw ła s n o śc i (art. 210 k.c.) albo doch o d zen ie sw y c h p ra w p op rzez p rzep isy o za rząd zie rzeczą w sp ó ln ą (art. 193 i n. k.c.).25
b) N ied o p u szcza ln o ść r e a liz a c ji u p ra w n ień do w sp ó łp o sia d a n ia rzeczy w sp ó ln ej
e x le g e w drod ze p o w ó d ztw a w o d n iesien iu do tzw . p o sia d a n ia za leż n e g o n ie
w y łą c z a m o ż liw o śc i o d m ien n eg o od u sta w o w e g o sp osob u u r e g u lo w a n ia k o rzy sta n ia ż p rzed m iotu w sp ó łw ła s n o śc i p rzez sa m y ch w s p ó łw ła ś c ic ie li n a p o d sta w ie z a w a rty ch m ięd zy n im i um ów . U m o w y ta k ie są w za sa d zie d op u szczaln e, g d y ż n ie p o zo sta ją w sp rzeczn o ści z p rzy jętą w n a szy m p ra w ie sw ob od ą k o n tr a k to w ą (art. 58 k.c.).2ę P rzed m io tem ich są p ra w a m a ją tk o w e, k tó ry m i k o n tra h en ci m ogą sw o b o d n ie d ysp on ow ać. P oza ty m m o żliw o ść ich za w iera n ia w y n ik a z art. 221, k tó ry r e g u lu je ich sk u teczn o ść w o b ec osób trzecich .
S w ob od a k o n tra k to w a ty c h u m ó w ro zcią g a s ię ró w n ież n a ich treść, gdyż z z e sta w ie n ia art. 56 i 58 k.c. w y n ik a , że w g ra n ica ch tam za k reślo n y ch i z z a strzeżen iem sa n k c ji p rzew id zia n y ch w art. 59 k.c. czyn n ość p raw n a m oże m ieć tr e ść d o w o ln ą .27 N ie m a za tem p rzeszk ód , aby w sp ó łw ła ś c ic ie le w y b r a li ta k i sposób k o rzy sta n ia z rzeczy w sp ó ln e j, ja k i im n ajb ard ziej odpow iada.
25 P o z o sta je o c z y w iś c ie droga d zia łu spad k u , k ie d y w s p ó łw ła sn o ść je st sk u tk ie m sp a d k o b ra n ia (art. 1035 k .c.).
26 M im o p o m in ię c ia w k o d e k sie c y w iln y m art. 55 k .z. zasada sw o b o d y k o n tra k to w ej d a się w y d e d u k o w a ć z art. 56 i 58 k .c. U sta w o d a w ca n ie zakazał b o w iem za w iera n ia u m ó w n ie ty p o w y c h . Z asada ta o d n o si s ię ta k ż e do je d n o s te k g o sp o d a rk i u sp o łecz n io n ej, a c z k o l w ie k sw obod a za w iera n ia u m ó w p rzez te p o d m io ty je st z n a tu ry rzec zy w ę ż sz a . P o r. J. G ó r s k i : R o la u m ó w w g o sp o d a rce u sp o łe c z n io n e j, Z rzeszen ie P r a w n ik ó w P o lsk ic h — Zarząd G łó w n y — O środek sz k o le n ia rad ców i r e fe r e n tó w p ra w n y ch , z. X IV , 1966/63, s. 24.
27 z . R a d w a ń s k i : Z darzenia p ra w n e ze sz c z e g ó ln y m u w z g lę d n ie n ie m czy n n o śc i p r a w n y c h , C .Z.S. N o w e g o P ra w a , ZPP, K a to w ice 1965/66, s. 34.
J a n K r a j e w s k i N r 3 (1(23)
C h arak ter p r a w n y ty ch u m ó w p o w o d u je, że do ich za w a rcia n ie je s t w y m a g a n e z a ch o w a n ie o k reślo n ej fo rm y . N ie m a ją o n e w o g ó le ch a ra k teru r z e c z o w ego. P ra w o , o k tó ry m m o w a , m a ch arak ter- o b lig a c y jn y ; ty le ty lk o , że n a le ż y do p ra w n ien a zw a n y ch . T ra fn ie b o w ie m w y ja ś n ił S ą d N a j w y ż s z y 28, że p rzez od d a n ie jed n em u ze w sp ó łw ła ś c ic ie li do w y łą c z n e g o u ży tk u ok reślo n ej części rzeczy n ie p o w sta je sto su n e k n a jm u czy d zierż a w y , le c z sto su n e k op arty n a w s p ó łw ła s ności. N ie p o w in n a ta k ż e m y lić n a zw a „p od ział do u ż y tk o w a n ia ”, g d y ż p o w sta łe w w y n ik u za w a rcia ta k ie j u m o w y p ra w o n ie je s t o g ra n iczo n y m p ra w em rzeczo w y m o k reślo n y m w art. 252 k .c .29 D o za w a rcia ta k ich u m ó w n ie je s t za tem w y m a g a n a a n i fo rm a n o ta ria ln a , a n i n a w e t p is e m n a 30; u m o w a ta k a m oże d ojść do sk u tk u ró w n ie ż w sp osób k o n k lu d e n tn y .51
W y ja śn ien ia w y m a g a z a g a d n ien ie, czy u m o w y ta k ie , g d y d otyczą n ieru ch o m o ści, m ogą b yć u ja w n io n e w k sięd ze w ie c z y ste j, a w zw ią z k u z tym , czy m u szą b y ć sp orząd zon e w fo r m ie a k tu n o ta ria ln eg o .
N a g ru n cie d a w n eg o p ra w a p o zy ty w n a o d p o w ied ź n a p o sta w io n e p y ta n ie n ie b u d ziła w ą tp liw o ś c i w o b ec w y ra źn ej tr e śc i art. 98 p ra w a rzeczo w eg o . P raep is te n jed n a k zo sta ł u ch y lo n y (art. III ust. 3 przep. w p ro w . k.c.) i o b ecn ie brak p o d sta w y p raw n ej do u ja w n ie n ia ta k ieg o p ra w a w k się d z e w ie c z y ste j.
W yn ik a to w y r a ź n ie z art. 290 pr. rzecz., zg o d n ie z k tó ry m p ra w a i ro szczen ia o so b iste m ogą b y ć u ja w n io n e w k się d z e w ie c z y ste j je d y n ie w w y p a d k a ch w u sta w ie p rzew id zia n y ch .
T ym sa m y m za g a d n ie n ie fo r m y n o ta ria ln ej p rzy sp orząd zan iu p od ziału q u o a d
u su m w o d n iesien iu do n ieru ch o m o ści rolnej sta ło s ię b ezp rzed m iotow e.
P o w o ła n e już w y ty c z n e u zn ają w p ra w d zie za d op u szczaln y p o d zia ł q u o a d
u su m , a le z w y łą c z e n ie m g o sp o d a rstw ro ln y ch . P rzeciw k o d o p u szczaln ości tak ich
u m ów w stosu n k u do g o sp o d a rstw ro ln y ch p rzem a w ia ją zd a n iem Sądu N a jw y ż szeg o w z g lę d y w y n ik a ją c e z o góln ej p o lity k i agrarnej P a ń stw a , k tórej w y ra z sta n o w i z w ła szcza u sta w a z d n ia 29.VI.1963 r. o o g ra n icze n iu p od ziału g o sp o d a rstw ro ln y ch (Dz. U. N r 28, poz. 168). Z p u n k tu w id z e n ia p o lity k i P a ń stw a ro zstrzy g a ją ce z n a c z e n ie m a to, że w w y n ik u p od ziału q u o a d u su m p o w sta je stan ty m c z a so w y , k tó ry n ie sp rzy ja p ra w id ło w ej go sp o d a rce i u n iem o żliw ia r o ln ik o w i k o rzy sta n ie z p o m o cy fin a n so w e j P a ń stw a oraz p o w strzy m u je r o ln ik ó w od d o k o n y w a n ia in w e s ty c ji ze śro d k ó w w ła sn y ch .
O g ra n iczen ie p o w y ż sz e n ie d o ty czy jed n a k n ieru ch o m o ści ro ln y ch o p o w ie r z c h n i p on iżej 0,2 . h a 32, g d y ż w rozu m ien iu rozp orząd zen ia R ady M in istró w z dn. 28.XI.1964 r. (Dz. U. N r 45, poz. 304) w sp r a w ie p rzen o szen ia w ła sn o śc i n ieru ch o m o ści ro ln y ch , zn o szen ia w sp ó łw ła s n o śc i ta k ich n ieru ch o m o ści oraz d zie d ziczen ia g o sp o d a rstw ro ln y ch — n ieru ch o m o ści ta k ie n ie są u w a ża n e za g o sp o d a rstw o roln e. P o za ty m n ie od n osi się ono do u m ów za w a rty ch przed d niem
5 lip ca 1963 r., k tó re za c h o w a ły sw ą m oc ró w n ie ż p o tej d a cie.33 28 O rzecz. S N z dn. 23.1.1958 r. 2 CR 804/57, OSN 1959, p oz. 81.
29 P or. S. C i c h o s z 1 T. S z a w ł o w s k i : P raw a rzec zo w e o g ra n iczo n e, CZS N o w e g o P ra w a , Z P P, K a to w ic e 1965/66, s. 14.
30 P or. orzecz. SW d la W oj. W arszaw sk iego z d n. 14.X II.1954 r. III CR 2159/54, „ B iu l. M in. S p r a w ie d l.” nr 6/1955, s. 47.
31 O rzecz. S N z d n. 9.II.1954 r. 1 C 1912/53, „ B iu i. M in. S p r a w ie d l.” nr 3/1953, s. 49. 32 U ch w a ła S N z dn. 4.II.1967 r. III CZP 110/66, O SN 1967, poz. 122.
33 J a k w y ż e j. P o r. p on ad to E. M i e l c a r e k : P o d z ia ł n ieru ch o m o ści d o k o rzy sta n ia , „ N o w e P r a w o ” nr 11/1965, s. 1247. P or. też u c h w a łę SN z dn. 4.II.1967 r. III CZP 1 10/66, O SN C P 7—8/1967, poz. 122.
N r 3 (123) R e a liz a c ja u p ra w n ie ń współwłaściciela d o p o sia d a n ia r z e c z y
W św ie tle o rzeczn ictw a S ąd u N a jw y ż sz e g o d op u szczaln y je s t d a lej p od ział
ą u o a d u su m s ie d lisk a i za b u d o w a ń gosp od arczych , ilek ro ć słu żą one, jak o n a
le ż ą c e do k ilk u r o ln ik ó w , k ilk u od ręb n ym g o s p o d a r s tw o m .3ł W y łą czo n y je s t n a to m ia st p od ział q u o a d u su m s ie d lisk a i zab u d ow ań g osp od arczych , g d y sta n o w ią one część sk ła d o w ą jed n e g o go sp o d a rstw a , w ó w c z a s b o w iem p o d zia ł sie d lisk a b y łb y w is to c ie r z eczy w y n ik ie m n ied o p u szcza ln eg o p od ziału sa m eg o g o sp o d arstw a.
D op u ścić r ó w n ież trzeb a p od ział qu o a d u su m n ieru ch o m o ści m ie j s k ic h 35 oraz dom u m ie sz k a ln e g o lub lo k a lu m ieszk a ln eg o , je ż e li ich rozm iary na to p o zw a la ją , d a lej — ogród k ów p rzy d o m o w y ch i w r e sz c ie m a ły c h d zia łek ziem i w y k o r z y sty w a n y c h przez w s p ó łw ła ś c ic ie li do u p raw y w a rzy w .
S tw ie r d z e n ie d op u szcza ln o ści z a w iera n ia u m ó w q u o a d u su m oraz w sk a z a n ie n ajb ard ziej ty p o w y c h w y p a d k ó w i n a jc z ę stsz y c h w y p a d k ó w ich p o w sta w a n ia w y s u w a is to tn e z p u n k tu w id z e n ia tem a tu n in ie jsz e g o op racow an ia za g a d n ien ie sk u teczn o ści ty ch um ów i sposobu r e a liz a c ji w y n ik a ją c y c h z nich u p ra w n ień w r a z ie n iep o d p o rzą d k o w a n ia s ię ich p o sta n o w ien io m .
O góln e za sa d y d o ty czą ce h on o ro w a n ia i w y k o n y w a n ia um ów o d n o sić się m u szą ró w n ież do u m ó w p rzew id u ją cy ch p o d zia ł q u o a d u su m , p rzy czy m u m o w y te o b o w ią zu ją p rzez czas w n ich ozn aczon y bądź — w b raku ta k ie g o o zn a czen ia — do czasu z n ie s ie n ia w s p ó łw ła s n o śc i.36; W w y p a d k u za tem gd y jed en ze w s p ó ł w ła ś c ic ie li — w b r e w p o sta n o w ie n io m u m o w y — o d m a w ia w y d a n ia części rzeczy ,
k tóra m ocą tej u m o w y zo sta ła p rzyzn an a d ru giem u , alb o n aru sza tę u m o w ę w o k resie p ó źn iejszy m , za in te r e so w a n i m ogą d och od zić sw y ch p ra w z m ocy u m o w y n a za sa d a ch ogóln ych , a w ię c w drodze p o w ó d ztw a .
P o d zia ł q u o a d u su m w y w ie r a sk u tk i ta k ż e w za k r e sie p osiad an ia. A c z k o l w ie k b o w iem w s p ó łw ła ś c ic ie le p o zo sta ją w sp ó łp o sia d a cza m i sa m o istn y m i całej rzeczy , to jed n a k sta ją s ię zarazem p o sia d a cza m i za leżn y m i, k a żd y co do w y d zielo n ej m u c z ę ś c i .37 W ty ch w aru n k ach w ra zie n a ru szen ia p o sia d a n ia p o szk o d o w a n em u p r z y słu g u je ochrona p o seso ry jn a .
S k o m p lik o w a n a sy tu a cja , je ś li chodzi o och ron ę p o seso ry jn ą p om ięd zy w s p ó ł w ła śc ic ie la m i, zach od zi n a tle art. 346 k.c. sta tu u ją ceg o zasad ę, że ro szczen ie o ochronę p o sia d a n ia n ie p rzy słu g u je w sto su n k a ch p o m ięd zy w sp ó łp o sia d a cza m i tej sam ej rzeczy, je ż e li n ie da s ię u sta lić za k resu w sp ó łp o sia d a n ia .
W u ch w a le z d n ia 16.VI.1967 r. III CZO 45/67 38 S ąd N a jw y ż sz y zajął w ty m w z g lę d z ie n a stęp u ją ce sta n o w isk o :
„W w y p a d k u g d y za k resu w sp ó łp o sia d a n ia n ie da się u sta lić (art. 346 k.c.), ro szczen ie o och ron ę p o sia d a n ia — ta k w sto su n k u do jed n eg o ze w sp ó łp o s ia d a czy, ja k i osob y, która d ok on ała n a ru szen ia p o sia d a n ia n a jeg o k orzyść — n ie p r z y słu g u je ta k ż e w te d y , g d y w sp ó łp o sia d a cz z o sta ł p ozb a w io n y p o sia d a n ia w c a ło ś c i”.
O d p ow ied zi tej S ą d N a jw y ż s z y u d z ie lił na tle n a stęp u ją ceg o sta n u fa k ty c z n e go: P o zw a n a w r a z z m ężem za m ie sz k iw a ła u sw e g o s y n a i razem z n im p ro w a d z iła g o sp o d a rstw o roln e. N a sk u tek n iep o ro zu m ien ia z sy n e m op u ściła ona
34 O rzecz. SN z dn. 22.XII.1966 r. III CS 228/66 (n ie p u b lik o w a n e).
35 P or. S . C i c h o s z i T. S z a w ł o w s k i : U m o w y o k r e śla ją c e zarząd i sp osób k o r z y sta n ia z n ie r u c h o m o śc i, „ B iu l. M in. S p r a w ie d l.” nr 4/1957, s. 32.
36 P o r. o rz e c z . SN z d n ia 12.VI.1950 r. C 98/50, P iP nr 10/1951, s. 629.
37 O rzecz. S N z d n ia 20.1.1956 r. III CO 38/55, O SN 1956, p oz. 88.
J a n K r a j e w s k i N r 3 (1,23>
d o ty ch cza so w e m ie sz k a n ie i p r zen io sła s ię do córki, p rzy czym p rzy p o m o cy sw e g o z ię c ia p rzejęła część te g o g o sp o d a rstw a do w y łą c z n e g o u żytk u . W ty m sta n ie r z eczy sy n p o zw a n ej w y to c z y ł p r z eciw k o m a tce i sz w a g r o w i p o w ó d ztw o z m ie rza ją c e do och ron y jeg o d o ty ch cza so w eg o p o sia d a n ia .
W od p o w ied zi sw e j S ąd N a jw y ż s z y n a w ią z a ł do p op rzed n iej u c h w a ły z d n ia 18.VI.1966 r . 39, w k tórej d ok on ał w y k ła d n i art. 346 k.c.
Z d a n iem S ąd u N a jw y ż s z e g o zak resu w sp ó ln e g o p o sia d a n ia n ie da się u sta lić w te d y , g d y w ra ch u b ę w ch o d zi w sp ó łp o sia d a n ie p o le g a ją c e na zgod n ym w sp ó ł d zia ła n iu w sp ó łp o sia d a czy , np. w w y p a d k u w sp ó łp o sia d a n ia g o sp o d a rstw a r o l n ego. Z akres te n je s t b o w ie m w ó w cza s c a łk o w ic ie n iesp recy zo w a n y , a r e a liz a cja orzeczen ia o d op u szczen iu do ta k ie g o w sp ó łp o sia d a n ia za leż a ła b y w y łą c z n ie od dobrej w o li w s z y stk ic h za in tereso w a n y ch .
Z d alszych w y ja śn ie ń u z a sa d n ien ia u c h w a ły w y n ik a , że p rzep is art. 346 k.c. m a z a sto so w a n ie p rzed e w s z y stk im w te d y , gd y doszło do c a łk o w ite j u traty p o sia d a n ia p rzez w sp ó łp o sia d a cza , w te d y b o w ie m r e a liz a c ja e w e n tu a ln e g o ro szczen ia zm ierza ją ceg o do p rzy w ró cen ia w sp ó łp o sia d a n ia n'ie b y ła b y — w iraziie o d m o w y w s p ó ł d zia ła n ia ze stro n y p o zo sta ły ch w sp ó łp o sia d a c z y — m o żliw a . W ra zie zaś n a ru sze n ia w sp ó łp o sia d a n ia p rzez u tru d n ien ie w y k o n y w a n ia w sp ó łp o sia d a n ia art. 346 k.c. n ie stoi na p rzeszk o d zie do u w zg lęd n ien ia p o w ó d z tw a jed n ego w sp ó łp o sia d a cza p rzeciw k o in n em u w sp ó łp o sia d a czo w i, g d y ż w y ro k n a k a zu ją cy z a n iech a n ia c zy n ó w n a ru sza ją cy ch p o sia d a n ie m oże być w y k o n a ln y .
P rzech od ząc do ro zw ią za n ia na tle p r z e d sta w io n e g o sta n u fa k ty czn eg o , Sąd N a jw y ż s z y p o d k reślił, że a c z k o lw ie k w e d łu g lite r a ln e g o b rzm ien ia a rty k u ł 346 k.c. w y łą c z a ro szczen ie p o m ięd zy w sp ó łw ła ś c ic ie la m i, to jed n a k lo g iczn a jeg o w y k ła d n ia p ro w a d zi do k o n k lu zji, że d oty czy on ta k że o sob y n ie b ęd ą cej w sp ó łp o sia d a czem , je ż e li d ziała on a w in te r e sie o k reślo n eg o w s p ó łw ła ś c ic ie la , w e fe k c ie b o w iem p o sia d a n ie u z y sk u je n ie b ezp o śred n i sp ra w ca n a ru szen ia , le c z te n , na czyją k o r zy ść p o sia d a n ie z o sta ło naru szon e.
W k o n k lu zji S ąd N a jw y ż s z y dochodzi do stw ie r d z e n ia , że o rzeczen ie u w z g lę d n ia ją c e p o w ó d ztw o w sto su n k u do b ezp o śred n ieg o sp r a w c y n a ru szen ia albo w y w ie r a ło b y sk u tek ta k ż e w z g lę d e m w sp ó łp o sia d a cza , na k o rzy ść k tó reg o dokonano n a ru szen ia , alb o b y ło b y n ie w y k o n a ln e . T a k ie p r z y w r ó c e n ie p o sia d a n ia g o d ziło b y w p rzep is art. 346 k.c. alb o b y ło b y b ezp rzed m iotow e.
Z a sta n a w ia ją c s ię n ad sp o łe c z n y m i sk u tk a m i p r z y ję te g o p rzez s ie b ie ro zw ią za n ia, Sąd N a jw y ż s z y stw ierd za , że p rzep is art. 346 k.c., a c z k o lw ie k w p ro w a d za p e w n e og ra n icze n ie o ch ro n y p o seso ry jn ej ze w z g lę d u n a k o n ieczn o ść w y n ik a ją c ą ze s k o m p lik o w a n y ch sto su n k ó w m ię d z y w s p ó łw ła ś c ic ie la m i, to jed n a k n ie p o zb a w ia ty c h osób in n ej fo rm y och ron y p ra w n ej. W sp ó łw ła śc ic ie lo m b o w iem p rzy słu g u je d roga z n ie s ie n ia w s p ó łw ła s n o śc i oraz m o żliw o ść w y stą p ie n ia z w n io sk ie m o u re g u lo w a n ie p rzez są d sp osob u k o r z y sta n ia i zarządu rzeczą w sp óln ą.
N ie są ró w n ie ż p o zb a w ien i ty c h form och ron y w sp ó łp o sia d a cze, k tó rzy n ie są w sp ó łw ła ś c ic ie la m i rzecz, np. g d y sp a d k o b iercy o b jęli w p o sia d a n ie n ieru ch o m o ść n a b y tą p rzez sp a d k o d a w cę bez za ch o w a n ia fo r m y a k tu n o ta ria ln eg o , g d y ż n a le ż y do n ich sto so w a ć p rzez a n a lo g ię p rzep isy o w sp ó łw ła sn o śc i.
39 O rzecz. w sp r a w ie III CZP 49/66 (OSNC P 1967, poz. 6), w k tó rej w y r a ż o n o p ogląd , że a r t. 346 k .c . n ie sto i n a p r zeszk o d zie d o ch o d zen iu ro szczen ia o o ch ro n ę w sp ó łp o sia d a n ia s ie n i ze w z g lę d u na to , iż w sp ó łk o r z y sta n ie m o że s ię o d b y w a ć b ez w sp ó łd z ia ła n ia w s z y s t k ic h za in te r e so w a n y c h , a w razie n a ru sze n ia ta k ie g o w sp ó łp o sia d a n ia są d m o że w w y r o k u sk o n k r e ty z o w a ć , n a c z y m m a p o le g a ć p rzy w ró c en ie p o sia d a n ia .
N r 3 (123) R e a liz a c ja u p ra w n ie ń w s p ó łw ła ś c ic ie la d o p o sia d a n ia r z e c z y
P rzep is art. 346 k.c. p o zb a w ia n a to m ia st o ch ron y p oseso ry jn ej w sp ó łp o sia d a cza n ie b ęd ą ceg o w s p ó łw ła ś c ic ie le m rzeczy p r z eciw k o w sp ó łp o sia d a czo w i b ęd ącem u w sp ó łw ła ś c ic ie le m . O dm ienna w y k ła d n ia p o zo sta w a ła b y w sp rzeczn o ści z tr e śc ią art. 140 k.c., k tó ry m .in. za p ew n ia w ła ś c ic ie lo w i p ra w o k o rzy sta n ia z r z eczy z w y łą cze n iem in n y ch osób.
W u ch w a le z d n ia 15.IV.1967 r. III CZP 23/67 (O SN C P 1967, poz. 195) w y p o w ie d z ia ł się Sąd N a jw y ż s z y p rzeciw k o d o p u szczaln ości och ron y p oseso ry jn ej p o m ięd zy m a ł żon k am i w o d n iesien iu do w sp ó łp o sia d a n ia m ie sz k a n ia w tok u p rocesu ro zw o d o w ego. S ta n o w isk o sw e u za sa d n ił S ąd N a jw y ż sz y ty m , że ro zstrzy g a n ie sp orów , k tóre w p ły w a ją n a sto su n k i m ięd zy m ałżon k am i, w y m a g a w szech stro n n ej ocen y ca ło k szta łtu sp ra w rod zin y, a n ie ty lk o sa m eg o ro szczen ia , ja k ie jed en m a łżo n ek k ieru je w z g lę d e m d rugiego. D la teg o p rzep is art. 443 k.p.c. p rzek a zu je rozp ozn a w a n ie ta k ich sp ra w (a w śró d nich sp ra w o k o rzy sta n ie ze w sp ó ln e g o m ie sz k a n ia ) tem u są d o w i, k tóry rozp ozn aje p roces ro zw o d o w y , a w ię c są d o w i o rien tu ją cem u się w całości sp r a w rodziny.
P o sia d a n ie rzeczy w y d z ie lo n e j qu o a d u su m , jak o zależn e, n ie m oże p r o w a d zić do za sied zen ia ; stąd w y łą c z o n e je s t p om ięd zy ta k im i w sp ó łw ła ś c ic ie la m i p o stę p o w a n ie o stw ie r d z e n ie n a b y cia w ła sn o ś c i n ieru ch o m o ści p rzez za sied zen ie.
P o d zia ł q u o a d u su m n a le ż y odróżnić od tzw . n iefo rm a ln eg o z n ie s ie n ia w s p ó ł w ła sn o śc i, jak np. n iefo rm a ln y ch d zia łó w g o sp o d a rstw a rolnego. Z arów no do z n ie s ie n ia w sp ó łw ła s n o śc i, ja k i do d ziału g o sp o d a rstw a roln ego k odeks w y m a g a za ch o w a n ia fo r m y ak tu n o ta ria ln eg o (art. 213 w zw . z art. 158 oraz 1037 § 2 k.c.), p rzy czym sto so w n ie do art. 73 § 2 k.c. brak tej fo rm y p o cią g a za sobą n ie w a ż n o ść czy n n o ści p ra w n ej. N iew a żn o ść n iefo rm a ln eg o z n ie s ie n ia w sp ó łw ła s n o śc i n ie p o zb a w ia go jed n a k w sz e lk ic h sk u tk ó w , w y d a je się b o w iem , że u m ow a tak a p o w in n a być tr a k to w a n a jak o u k ład co do p od ziału rzeczy qu o a d usum . Istn ie je jed n a k za sa d n icza różn ica p o m ięd zy obom a ty p a m i u m ów , m a ją ca sw o je źródło w o d m ien nej tr e śc i w o li k o n tra h en tó w . O ile b o w iem p rzy p orozu m ien iu co do p od ziału rzeczy qu o a d u su m w o lą w sp ó łw ła ś c ic ie li b y ło d o k o n a n ie d ziału ty m cza so w eg o , o ty le p rzy n iefo rm a ln y m z n ie sie n iu w sp ó łw ła s n o śc i za m ia rem k o n tra h en tó w b y ło d ok on an ie d ziału osta teczn eg o .
R óżnica ta m a isto tn e zn a czen ie z pu n k tu w id z e n ia m o żliw o ści za sied zen ia bo o ile jest ono w y k lu c z o n e p rzy p o d zia le do u ż y tk o w a n ia ze w z g lę d u na ty m cza so w o ść p o sia d a n ia , o ty le uznać je n a leży za d op u szczaln e przy n ie fo r m a ln y m zn iesien iu w sp ó łw ła s n o śc i w ła śn ie ze w z g lę d u na zam iar tr w a łe g o p o sia d a n ia w e w ła sn y m im ie n iu i za zgodą p o zo sta ły ch w s p ó łw ła ś c ic ie li. P r z e w id z ia n y p rzez p raw o u p ły w cza su u za sa d n ia łb y żą d a n ie stw ie r d z e n ia n a b y cia w ła sn o śc i p rzez za sied zen ie. N ie w a ż n o ść n iefo rm a ln eg o zn ie sie n ia w sp ó łw ła sn o śc i p o zw a la jed n a k p o zo sta ły m w sp ó łw ła ś c ic ie lo m n a w y s tą p ie n ie z w n io sk ie m o z n ie s ie n ie w s p ó łw ła s n o ści i zap o b ieżen ie w te n sposób zasied zen iu .
c) K o n ieczn ą p r zesła n k ę r e a liz a c ji w y n ik a ją c y c h z art. 206 k.p.c. u p ra w n ień w sp ó łw ła ś c ic ie la , k tó ry n ie je s t w p o sia d a n iu r z eczy sta n o w ią cej p rzed m iot w s p ó ł w ła sn o ś c i w fo r m ie p od ziału do w y łą czn eg o k o rzy sta n ia , sta n o w i zgoda w s z y s t k ich w s p ó łw ła ś c ic ie li. W zw ią zk u z ty m ro zw a żen ia w y m a g a sy tu a cja , gd y zgod y ta k iej n ie m a, a w szczeg ó ln o ści, czy brak zgod y m oże b yć za stą p io n y d ecy zją sąd u alb o śc iśle j, czy w s p ó łw ła ś c ic ie lo w i p rzy słu g u je ro szczen ie o w y d z ie le n ie m u części r z eczy w sp ó ln e j do w y łą c z n e g o u żytk u . P rob lem te n w y ja ś n ił Sąd N a jw y ż s z y w cy to w a n y ch w y ty c z n y c h z dnia 28.IX.1963 r., p rzyjm u jąc za p u n k t w y jśc ia sw o je g o ro z str z y g n ię c ia p rzep is art. 82 pr. rzecz, (o b ecn ie art. 199 k.c.).
J a n K r a j e w s k i N r 3 (1123)
W św ie tle te g o p rzep isu k a żd y ze w sp ó łw ła ś c ic ie li m oże żądać, żeb y w sz y sc y w sp ó łw ła ś c ic ie le p o d ję li — w ra m a ch zarządu rzeczą w sp ó ln ą — d e c y z ję co do o d m ien n eg o , n iż p rzew id u je to u sta w a , sp osob u k o rzy sta n ia z rzeczy w sp ó ln ej p rzy u w zg lęd n ien iu u za sa d n io n y ch in te r e só w żą d a ją cy ch i p o zo sta ły ch w sp ó ł- u p raw n ion ych . B rak ja k ie g o k o lw ie k og ra n icze n ia u sta w o w e g o co d o tr e śc i ta k iej d e c y z ji u s p r a w ie d liw ia tw ie r d z e n ie , że d ecy zja ta k a m oże p o leg a ć m ięd zy in n y m i w ła ś n ie na w y d z ie le n iu k a żd em u lu b n iek tó ry m ty lk o ze w s p ó łw ła ś c ic ie li części r z eczy do w y łą c z n e g o użytk u . O dm ow a p o d jęcia ta k iej d ecy zji lub p o d jęcie d e c y zji k rzyw d zącej u p o w a żn ia k ażd ego ze w sp ó łw ła ś c ic ie li, jeżeli d ecy zja p rzed sta w ia ła b y się ja k o czy n n o ść zw y k łe g o zarządu (art. 201 i 202), albo w s p ó łw ła ś c i c ie li, k tórych u d zia ły w y n o sz ą co n a jm n iej p o ło w ę (art. 199), je ż e li d ecy zja ta p rzed sta w ia się jak o czyn n ość p rzek ra cza ją ca zak res z w y k łe g o zarząd u — do żą d a n ia , ab y sąd w y d a ł o d p o w ied n ie o rzeczen ie na p o d sta w ie p rzep isó w art. 199—203 k.c. D ecy zja sąd u za stęp u je zgodę w sp ó łw ła ś c ic ie li i m a r ó w n ież ch arak ter k sz ta łtu ją c y . W obec teg o że za stęp u je ona u m o w ę stron, t r e ś ć , d ecy zji n ie m oże w y jść poza ra m y u p ra w n ień sam ych w s p ó łw ła ś c ic ie li, co ozn acza, iż sąd n ie m oże w sw y m orzeczen iu w y d a ć d ecy zji, ja k iej n ie m o g lib y podjąć sa m i w sp ó łw ła ś c i c ie le , a w ię c n ie m oże ona np. p o le g a ć n a p o d z ia le g o sp o d a rstw a ro ln eg o , g d y ż n ie m o g lib y teg o d okonać sa m i w sp ó łw ła ś c ic ie le .
Z w n io sk ie m o w y d a n ie r o zstrzy g n ięcia są d o w eg o m oże w y stą p ić zarów no w s p ó łw ła ś c ic ie l b ęd ą cy w p o sia d a n iu rzeczy w sp ó ln e j, jak i w s p ó łw ła ś c ic ie l p oz b a w io n y jej p o sia d a n ia , g d y ż p o sia d a n ie lu b jego brak je s t — z pu n k tu w id zen ia fu n k c jo n o w a n ia zarządu rzeczą w sp ó ln ą — ok o liczn o ścią obojętną.
Z god n ie z tr e śc ią art. 611— 616 k.p.c. p o stę p o w a n ie m a ją ce n a celu w y d a n ie t a k ieg o o rzeczen ia to czy się w p o stęp o w a n iu n iep ro ceso w y m , a w ię c z u d ziałem w sz y stk ic h w sp ó łw ła ś c ic ie li.
T ra fn ie w r e sz c ie p o d k reślo n o w w y ty c z n y c h , ż e w y d a ją c p o w o ła n ą d ecyzję, sąd o b o w ią za n y jest z urzędu zob ow iązać osobę w ła d a ją c ą częścią rzeczy, która w w y n ik u ta k iej d ecy zji p rzyp ad a in n em u w sp ó łw ła ś c ic ie lo w i, do w y d a n ia tej części rzeczy u p raw n ion em u . W sk u tek teg o o rzeczen ie ta k ie m oże się sta ć ty tu łe m e g z e
k u cyjn ym . 40
6. F orm y r e a liz a c ji u p ra w n ień w s p ó łw ła ś c ic ie la n ie b ęd ą ceg o w p o sia d a n iu rze c z y w sp ó ln ej w drodze p o w ó d ztw a w in d y k a c y jn e g o p rzy tzw . p o sia d a n iu n ieza le ż n y m , u m o w y co do p o d zia łu r z eczy do w y łą c z n e g o u ży tk o w a n ia oraz w tryb ie o rzeczen ia są d o w eg o w y d a n e g o w ram ach p o stęp o w a n ia o zarząd zie — m ają ch a ra k ter ty m c z a so w y i is tn ie ć m ogą ta k długo, d op ók i k to ś ze w s p ó łw ła ś c ic ie li n ie zażąda tr w a łe g o i o sta teczn eg o u r e g u lo w a n ia sw y c h p ra w do rzeczy w sp ó ln ej. C elo w i tem u słu ż y p o stę p o w a n ie o z n ie s ie n ie w sp ó łw ła sn o śc i.
S to s o w n ie do art. 210 k.c. k a żd y z e w sp ó łw ła ś c ic ie li m oże żąd ać z n ie s ie n ia w sp ó ł w ła sn o śc i, p rzy czym u p r a w n ie n ie to m oże b yć w y łą c z o n e p rzez czyn n ość p ra w n ą n a czas n ie d łu ższy n iż la t p ięć z m o żliw o ścią d a lszeg o p rzed łu żen ia tego o k resu . W o k resie o b o w ią z y w a n ia u m ow y, która d la sw e j w a żn o ści n ie w y m a g a żad n ej fo rm y , w y s tą p ie n ie z żą d a n iem z n ie s ie n ia w sp ó łw ła s n o śc i uzn ać n a leży za n ied o p u szcza ln e i p o d le g a ją c e — jako p r zed w czesn e — od d alen iu .
P ra w o c y w iln e p r z e w id u je dw a sp osob y zn ie sie n ia w sp ó łw ła sn o śc i: alb o w dro d ze u m ow y, alb o w drodze są d o w ej.
« A n a lo g iczn e s ta n o w isk o z a ją ł ju ż Sąd N a jw y ż sz y w u c h w a le Całej Izby C yw iln ej
iNr 3 (123) R e a liz a c ja u p r a w n ie ń w s p ó łw ła ś c ic ie la d o p o s ia d a n ia r z e c z y
J e żeli p rzed m io tem z n ie s ie n ia w sp ó łw ła s n o śc i je s t n ieru ch om ość roln a, to u m o w a m u si b y ć z a w a rta w fo r m ie ak tu n o ta ria ln eg o , gd yż w jej w y n ik u n a s t ę p u je p r z e n ie s ie n ie w ła sn o ś c i na p o szczeg ó ln e osoby. K on trah en ci m ogą sw o je w z a je m n e sto su n k i u reg u lo w a ć w sposób d o w o ln y — o c z y w iśc ie z za ch o w a n iem p r z e p isó w d o ty czą cy ch p o d zia łu ta k iej n ieru ch o m o ści w razie p r zen iesien ia w ła s n o ści (art. 213 k.c.). P rzy p o d zia le n ieru ch o m o ści m ie jsk ic h trzeb a m ieć na u w a d ze p r zep isy u sta w y z d nia 25.V I.1948 r. o p o d zia le n ieru ch o m o ści na te r e n ie m ia st i o sied li (Dz. U. N r 35, poz. 240), a w sz c zeg ó ln o ści jej art. 5, w y m a g a ją c y z e z w o le n ia w ła d z y a d m in istr a c y jn e j, k tóre sta n o w i w a ru n ek w a żn o ści p od ziału w s p ó ł w ła sn o śc i n ieru ch o m o ści m ie jsk ie j. P rzy sp orząd zen iu ak tu n o ta ria ln eg o n a le ż y zw ró cić u w a g ę na p rzep is art. 777 p k t 4 k.p.c. p rzew id u ją cy , że ak t n o ta ria ln y m o że się sta ć ty tu łe m e g zek u cy jn y m , je ż e li w s p ó łw ła ś c ic ie le zob ow iążą się do w y d a n ia rzeczy w o k reślo n y m w u m o w ie term in ie . P rzep is ten w p ro w a d za u ła tw ie n ie w d ojściu do o trzym an ej n a p o d sta w ie u m o w y części rzeczy w sp ó ln ej
w ra zie oporu in n y ch k o n tra h en tó w ; n ie trzeb a w te d y w y stę p o w a ć z p o zw em o e k sm isję , w y sta r c z a n a to m ia st za o p a trzen ie ak tu n o ta ria ln eg o w k la u zu lę w y k o n a ln o ści.
S ą d o w e p o stę p o w a n ie o z n ie s ie n ie w sp ó łw ła s n o śc i to czy się w tr y b ie n ie p r o c e so w y m (art. 617— 625 k.p.c.) przed sąd em p o w ia to w y m w ła śc iw y m w ed łu g m ie jsc a p o ło żen ia n ieru ch o m o ści (art. 606 k.p.c.). L e g ity m a c ja do w y stą p ie n ia z ta k im w n io sk ie m p r z y słu g u je n ie ty lk o w sp ó łw ła ś c ic ie lo m i p rok u ratorow i, a le — w o d n ie s ie n iu do n ieru ch o m o ści roln ej — ró w n ież org a n o w i p a ń stw o w em u (art. 215 k.c.), ozn aczon em u w § 19 rozp orządzenia R ad y M in istró w z d nia 28.XI.1964 r. w sp r a w ie p rzen o szen ia w ła sn o ś c i n ieru ch o m o ści ro ln y ch , zn o szen ia w sp ó łw ła sn o śc i ta k ich n ieru ch o m o ści oraz d zied ziczen ia g o sp o d a rstw ro ln y ch (Dz. U. Nr 45, poz. 304). P o n ie w a ż sz c z e g ó ło w e o m ó w ie n ie p o stęp o w a n ia o z n iesien ie w sp ó łw ła s n o śc i n ie sta n o w i p rzed m io tu n in ie jsz e g o o p racow an ia, w y p a d n ie ogran iczyć się je d y n ie do k ilk u p o n iższy ch k w e stii ogóln ych , w ią ż ą c y c h s ię z form ą r e a liz a c ji p ra w w s p ó łw ła ś c ic ie li:
a) w m y ś l art. 618 § 1 k.p.c. w p o stęp o w a n iu o z n ie sie n ie w sp ó łw ła s n o śc i sąd ro zstrzy g a ta k ż e sp ory o p raw o żąd an ia z n ie s ie n ia w sp ó łw ła s n o śc i i o p raw o w ła sn o śc i, ja k ró w n ie ż w z a je m n e ro szczen ia w s p ó łw ła ś c ic ie li z ty tu łu p o sia dan ia rzeczy . P o za p a d n ięciu p ra w o m o cn eg o p o sta n o w ie n ia o zn iesien iu w ła s n o śc i u czestn ik n ie m oże doch od zić ty ch ro szczeń , ch oćb y n ie b y ły one z g ło szo n e w p o stęp o w a n iu o z n ie s ie n ie w sp ó łw ła sn o śc i. Ze w zg lęd u n a p rek lu zję z art. 618 § 3 k.p.c. zach od zi k o n ieczn o ść z g ło sz e n ia o d p o w ied n ieg o żąd an ia w e w n io sk u o w sz c z ę c ie p o stęp o w a n ia lu b w to k u p o stęp o w a n ia p rzed s ą d em p ie r w sz e j in sta n cji. A c z k o lw ie k red a k cja p rzep isu m o g ła b y w sk a z y w a ć n a d o p u szczaln ość zg ło szen ia w y m ie n io n y c h w art. 618 § 1 k.p.c. żądań aż ■do z a m k n ię c ia ro zp ra w y r e w iz y jn e j, to jed n a k ze w zg lęd u na fu n k c je są d ó w obu in sta n c ji ta k ą e w e n tu a ln o ść n a le ż y odrzucić. M ożna by je d y n ie z m ie n ić lub ro zszerzy ć żą d a n ie n a zasad ach p rzew id zia n y ch w art. 386 k.p.c. Z god n ie z zasad ą ek o n o m ii oraz ró w n o rzęd n o ści p rocesu i p o stęp o w a n ia n ie p ro ceso w eg o n ie je s t d op u szczaln e — z c h w ilą w sz c z ę c ia p o stęp o w a n ia o z n ie sie n ie w sp ó łw ła s n o śc i — odrębne p o stę p o w a n ie o te praw a. S p ra w y b ęd ą ce w tok u p rzek a zu je s ię do d a lszeg o rozp ozn an ia są d o w i p row ad zącem u p o s tę p o w a n ie o z n ie s ie n ie w sp ó łw ła s n o śc i (art. 618 § 2 k.p.c.);
b) w jed n y m p o stęp o w a n iu m ożna d ok on ać z n ie sie n ia w sp ó łw ła sn o śc i i d ziału sp ad k u (art. 689);
