Eugeniusz Wojnar
Zabezpieczenie represji
ekonomicznej na mieniu sprawcy
przestępstwa a pokrycie szkody
wyrządzonej przestępstwem
Palestra 9/10(94), 63-67
EUGENIUSZ WCJNAR
Zabezpieczenie represji ekonomicznej na mieniu
sprawcy przestępstwa a pokrycie szkody
wyrzqdzonej przestępstwem
1
1. Problem skutecznej ochrony praw nokam ej mienia społecznego przed w sze l kim? zam acham i przestępnym i znajduje się ciągle w centrum uwagi władz, orga nów powołanych do ścigania przestępstw, sądów i społeczeństwa.
U staw a styczniow a z 1958 r. o w zm ożeniu ochrony m ienia społecznego przed szkodami w ynikającym i z przestępstw a (Dz. U. Nr 4, poz. 11) zapewnia tę w zm o żoną ochronę w dwóch płaszczyznach: 1) przez ustaw ow e określenie minimum kar pozbawienia w olności, jakie sąd orzekający wym ierza sprawcom zaboru m ienia społecznego określonej w ielkości, przy czym gdy w artość zagarniętego m ienia lub w ielkość w ynikłej z zaboru szkcdy w ynosi przeszło 50 0C0 zł, to kara nie mo'-e być niższa od 5 lat w ięzienia, a gdy wartość takiego m ienia lub w ielkość szkody wynosi przeszło 100 000 zł, kara ta nie może być niższa od 8 lat w ięzienia (art. 1), oraz 2) przez ustanow ienie sankcji ekonom icznych, polegających m.in. na obo wiązku orzeczenia przepadku m ajątku sprawcy, który dopuścił się zaboru mienia społecznego w artości przeszło 50 000 zł (art. 2). W tym samym kierunku zm ie rzają przepisy artykułów trzeciego i następnych tej ustaw y, które upoważniają sąd i prokuraturę do zabezpieczenia — już w toku postępow ania przygotow aw czego — roszczeń odszkodowawczych i kar m ajątkow ych, grożących sprawcom przestępstw a (dalej w skrócie: „roszczeń odszkodowawczych i kar”), na ich m ie niu na poczet naprawienia wyrządzonej w m ieniu społecznym szkody oraz na po czet kary grzywny i przepadku majątku.
Instytucja zabezpieczania roszczeń odrzkodowawczych i kar powołana została po to, by już w toku postępowania przygotowawczego, m ianow icie w ś'edztw ie lub w dochodzeniu, zagwarantować w ykonanie przyszłych orzeczeń sądowych co do przepadku m ajątku, kary grzyw ny i naprawienia szkody spowodowanej w m ieniu społecznym . Ma w i~c ona za zadanie zapewnienie w ym iarow i spraw ie dliw ości sprawnej i efektyw nej realizacji w praktyce funkcji ekonomicznej kar m ajątkowych przez uniem ożliw ienie sprawcom przestępstwa (ew entualnie także członkom ich rodzin) ukrycia lub zbycia m ajątku zagrożonego toczącym się po stępow aniem karnym.
Do wzm ożenia zabezpieczenia w procesie karnym interesów gospodarczych jed nostek uspołecznionych przyczynia się także przepis art. 3311 § 1 k.p.k. stanowiący, że w razie skazania za przestępstwo zagarnięcia m ienia społecznego, jeśli nie
ł N a t e m a t z a b e z p ie c z e n ia r o s z c z e ń o d s z k o d o w a w c z y c h i k a r m a j ą t k o w y c h n a m i e n i u s p r a w c ó w z a b o r u m i e n i a s p o łe c z n e g o n a p i s a n o d o t e j p o r y w i e l e . M im o t o t e m a t t e n , j a k s i ę w y d a j e , j e s t n a d a l a k t u a l n y . P a t r z m . i n . : S . P a w e l a : R o la 7 a b e z p ie c z e ń w p r o c e s i e k a r n y m , N P n r 10/63, s. 1059; E . W e n g e r e k : C z y n n o ś c i k o m o r n i k ó w s ą d o w y c h w p o s t ę p o w a n i u e g z e k u c y j n y m i z a b e z p i e c z a j ą c y m n a l e ż n o ś c i m i e n i a s p o łe c z n e g o , N P n r l ’/63; Z . Z d z i t o w i e c k i : W y k o n a n i e o r z e c z e ń o p r z e p a d k u m i e n i a r u c h o m e g o w p r a k t y c e , B i u l e t y n G P n r 3/65, s . 39.
64 E u g e n i u s z W o j n a r Nr 10 (94)
w ytoczono w cześniej powództwa cywilnego, sąd na pokrycie wyrządzonej szkody zasądza z urzędu na podstaw ie ujaw nionych w spraw ie m ateriałów na rzecz po szkodowanej instytucji państw ow ej, jednostki gospodarki uspołecznionej lub ogra- nizacji społecznej odszkodowanie p ien iężne odpowiadające wartości zagarnię tego m ienia. Jednakże skuteczność takiego orzeczenia, jego efektyw ność zależna jest m. in. od tego, czy i co zostało zabezpieczone na poczet naprawienia szkody w yrządzonej czynem przestępnym w m ieniu społecznym.
Gdy m ówim y o zabezpieczeniu roszczeń odszkodowawczych i kar, to trzeba m ieć na uwadze, że w ystępują tu dwa rodzaje zabezpieczeń: zabezpieczenie m i nim alne, które zachodzi przez sam fakt w ydania postanow ienia przez uprawniony do tego organ, określenia w nim tytu łów i w ielkości zabezpieczeń, oraz zabezpie czenie realne, które polega na zajęciu konkretnych wartości m ajątkow ych lub praw. To ostatn ie osiąga się przew ażnie przez tym czasow e zajęcie m ienia rucho mego, którego dokonuje m ilicja obyw atelska, przew ażnie przy okazji dokonywania rew izji m ieszkaniow ych, oraz w drodze w ykonania postanow ień prokuratorskich lub sądowych o zabezpieczeniu m ienia; dokonują tego skarbowe urzędy kom orni c z e 2 istniejące przy prezydiach rad narodowych lub organa egzekucji sądowej (komornicy).
Tym czasow e zajęcie m ienia dokonane przez MO wyprzedza w ydanie przez pro kuratora postanow ienia o zabezpieczeniu roszczeń odszkodowawczych i kar. U sta w a zobow iązuje jednak prokuratora, który w yd aje postanow ienie o zabezpieczeniu, do zajęcia w yraźnego stanow iska bądź przez określenie w postanowieniu, że tym czasow e zajęcie utrzym i^e w mocy, i przesłanie w zw iązku z tym skarbowemu urzędow i kom orniczemu protokołu tym czasow ego zajęcia wraz z w łasnym p osta now ieniem do w ykonania, bądź też przez p om in ięcie protokołu tym czasow ego za jęcia w e w łasn ym postanow ieniu, w skutek czego tym czasow e zajęcie upada sam o przez się.
Jak w ięc w ynika stąd, w k w estię zabezpieczenia roszczeń odszkodowawczych i kar na m ieniu spraw ców przestępstw angażuje się w iele organów adm inistra cyjnych i sądowych. Mimo to efek ty ekonomiczne, a w ięc realizacja w praktyce tego zasadniczego celu, któremu poza zaostrzeniem kar pozbawienia w olności mają słu żyć przepisy u staw y styczniow ej, nie przedstaw iają się korzystnie. Z. N aum o- w icz w artykule pt. „Fikcja uderzenia po k ieszen i”, zam ieszczonym w „Prawie i Życiu” 0, w skazał — opierając się na analizie konkretnych spraw karnych — na to, jak m ało realna jest w rzeczyw istości instytucja zabezpieczeń na poczet napra w ienia, 'szkody w m ieniu społecznym spowodowanej przestępstwem popełnionym z chęci zysku (to samo odnosi się także do kar grzyw ny i przepadku majątku). Tej praw dy n ie zm ienia okoliczność, że ostatnio notu je się coraz w ięk sze za b ez p ieczenie tych roszczeń na m ieniu sprawców.
Na t ę n iew ielk ą realność składają się w zasadzie dwie przyczyny: po pierw sze — istnieją duże trudności w ujaw nieniu i zajęciu konkretnych w alorów m a jątkow ych rokujących realność zabezpieczenia, a po drugie — realizacja już do
2 S k a r b o w e u r z ę d y k o m o r n i c z e n i e p o w i n n y j e d n a k o g r a n i c z a ć s ię t y l k o d o f o r m a l n e g o z a j ę c i a t e g o , c o j u ż f a k t y c z n i e z o s ta ło z a b e z p i e c z o n e p r o t o k o ł e m t y m c z a s o w e g o z a j ę c i a , l e c z n a m o c y a r t . 16 c y t . u s t a w y p r z e p r o w a d z a ć z u r z ę d u s t o s o w n e d o c h o d z e n i a . T y m c z a s e m u r z ę d y t e b a r d z o c z ę s to z w r a c a j ą s ię d o p r o k u r a t o r ó w , k t ó r z y w y d a l i p o s t a n o w i e n i a o z a b e z p i e c z e n i u m i e n i a , o u s t a l e n i e i w s k a z a n i e i m m a j ą t k u , n a k t ó r y m m i e l i b y d o k o n a ć f o r m a l n e g o z a j ę c i a . D la w i ę k s z e g o u ł a t w i e n i a — p o s ł u g u j ą s i ę w t y m w z g l ę d z i e o d e z w ą o d b i t ą n a p o w i e l a c z u . o Z . N a u m o w i c z p o r u s z a t e n s a m t e m a t t a k ż e n a ł a m a c h ,,N o w e g o P r a w a ” z 1963 r ., z. 3.
N r 10 (94) Z abezpieczenie roszczeń odszkodow aw czych i k a r m a ją tk . 65
konanego zabezpieczenia nie przebiega w sposób gwarantujący m aksym alną efe k tyw ność zabezpieczenia.
N ie ma potrzeby zatajać, że pierw sza ze w skazanych przyczyn w iąże się, po części, z sytuacją m ajątkow ą sprawców przestępstw a, po części zaś, z brakiem um iejętności i m ożliw ości w ykryw ania m ienia, które stanowi przedmiot zabezpie czenia. Jeśli pominąć w ypadki w ielkich afer gospodarczych, w których przedmio tem zaboru jest m ienie społeczne w ielotysięczn ej, a nawet kilkum ilionow ej w ar tości i w których spraw cy zainw estow ali w sposób trw ały skradzione m ienie (np. budując w ille, kupując samochody, działki itp.), to w przeważającej ilości p rzecięt nych spraw o zabór m ienia społecznego obiektyw ne w arunki m ajątkow e spraw ców przestępstw stoją na przeszkodzie pełnem u urzeczywistnieniu zabezpieczenia.4
Przedm iotem zajęcia są najczęściej m eble, pralki, radia, lodówki, telew izory, dyw any, odzież, kupony m ateriałów itp. Są to zazwyczaj przedm ioty używ ane, a w ięc o zm niejszonej wartości. Poza tym zabezpiecza się je najczęściej przez opi sanie w protokole zajęcia i pozostaw ienie w m ieszkaniu zobowiązanego do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia przez sąd spraw y karnej. N ie chroni to przed d a l szym używ aniem tych rzeczy, przed ich niszczeniem i dalszą stopniow ą utratą wartości. N aw et dostarczenie tych rzeczy do m agazynów SU K lub innego organu egzekucyjnego nie m oże w p ełni zapobiec skutkom niszczenia, ze w zględu bowiem na szczupłość pomieszczeń m agazynowych, brak konserwacji i przew lekłość p ostę pow ania karnego od chw ili zajęcia rzeczy do m omentu ich ew entualnego sp ienię żenia upływ a stosunkowo długi okres, który pow ażnie w pływ a na obniżenie w ar tości tych rzeczy.5
Przeszło siedm ioletni okres stosow ania przepisów ustaw y styczniow ej i zdobyte d ośw iadczenie w dziedzinie zabezpieczeń uprawniają do snucia rozważań na tem at perspektyw w iększego niż do tej pory urealnienia sankcji ekonom icznych w stosunku do spraw ców zaboru m ienia społecznego. W ydaje się, chociażby na podstaw ie tego, co zostało wyżej powiedziane, że cel sankcji ekonom icznych prze w idzianych w przepisach u staw y styczniow ej nie został do tej pory w pełni osiąg n ięty i że w zasadzie brak w tej chw ili obiektyw nych przesłanek pozwalających' rokować poprawę na przyszłość. W ydaje się też, że przyczyna tego stanu rzeczy tk w i także w samej ustawie. Tak np. obecny stan prawny nie zachęca sprawców przestępstw i ich rodzin do dobrowolnego zwrotu zagarniętego m ienia chociażby dlatego, że taki zw rot nie może uchylić groźby skazania w pełnym w ym iarze k a ry, a w szczególności nie pozwala zejść poniżej przewidzianych m inim ów kar: 5 lub 8 lat w ięzienia, jeśli przedmiotem zaboru było m ienie w artości przeszło 50 009 zł lub przeszło 100 000 zł. N ie uchyla też niebezpieczeństwa przepadku m ająt ku sprawcy. U stawa styczniowa o wzm ożeniu ochrony m ienia społecznego w
obec-■* N i e t r u d n o to / s o b ie w y o b r a z i ć n a p r z y k ł a d z i e , w k t ó r y m n p . k o n w o j e n t u c z e s t n i c z ą c y ■w z a b o r z e m i e n i a s p o łe c z n e g o w a r t o ś c i k i l k u s e t t y s i ę c y z ł o t y c h o t r z y m u j e z p o d z i a ł u d r o b n e k w o t y p i e n i ę ż n e , w y n o s z ą c e w m i e s i ą c u p l u s m i n u s 2 000 z ł. P i e n i ą d z e t e z u ż y w a n a b i e ż ą c e w y d a t k i d o m o w e . W r e z u t a c i e w i ę c n i e m a u n i e g o t a k i c h p r z e d m i o t ó w , n a k t ó r y c h m o ż n a b y d o k o n a ć z a b e z p i e c z e n i a . 5 M a t e m u z a p o b i e c n o w e l i z a c j a u s t a w y z d n i a 21.1.1958 r . A r t y k u ł X I V p r z e p i s ó w w p r o w a d z a j ą c y c h n o w y k o d e k s p o s t ę p o w a n i a c y w i l n e g o (D z . U . z 1964 r . N r 43, p o z . 297) w p r o w a d z i ł b o w ie m u z u p e ł n i e n i e p r z e p i s ó w d o t y c h c z a s o w y c h o z a b e z p i e c z e n i u , p o l e g a j ą c e m . in . n a u p o w a ż n i e n i u d o s p r z e d a ż y , w o k r e ś l o n y c h w a r u n k a c h , p r z e d m i o t ó w z a j ę t y c h w t o k u p o s t ę p o w a n i a z a b e z p i e c z a j ą c e g o . N a t e j p o d s t a w i e M i n i s t e r s t w o F i n a n s ó w w y d a ł o p is m o o k ó l n e n r . G M 596/65 z d n . 1.II.1965 r . w s p r a w i e w y s t ę p o w a n i a d o o r g a n ó w p r o k u r a t u r y i s ą d ó w z w n i o s k a m i o w y d a n i e d e c y z j i o s p r z e d a ż y . G e n e r a l n a P r o k u r a t u r a z a ś w y d a ł a w d n i u 26.11.1965 r . p is m o o k ó l n e n r 4/65 w s p r a w i e p o d e j m o w a n i a d e c y z j i o s p r z e d a ż y p r z e d m i o t ó w z a j ę t y c h w p o s t ę p o w a n i u z a b e z p i e c z a j ą c y m . C b a w s p o m n i a n e p i s m a z a s t r z e g a j ą b y d e c y z j e o s p r z e d a ż y p o d e j m o w a n e b y ł y t y l k o w w y j ą t k o w y c h w y p a d k a c h . 5 — I a ! e s t r a
€ 6 E u g e n i u s z W o j n a r Nr 10 (94) >
nym jej brzm ieniu nie przewiduje bowiem w tej m ierze żadnych odstępstw od przyjętych zasad postępowania. A kto w ie, czy — gdyby istniała jakaś m ożliw ość odstępstw — zarówno spraw cy, jak i ich bliscy n ie czyniliby starań w celu po krycia szkód w m ieniu społecznym spowodowanych czynem przestępnym.
Nie negując potrzeby, w ynikającej z określonej _ sytuacji w dziedzinie prze stępczości godzącej w m ienie społeczne, w ym ierzania surowych kar pozbawienia w olności i dotkliw ych kar dodatkowych, jakie przew idują przepisy ustaw y stycz niow ej, trzeba stw ierdzić, że kara pozbaw ienia w o’ności w w ym iarze 5 lub 8 lat w ięzienia jest w sensie obiektyw nym karą bardzo surową. Można w ięc przypusz czać, że gdyby istniała szansa uw olnienia się od tej kary w drodze pokrycia strat spowodow anych czynem przestępnym w mieniu społecznym, to nierzadko korzy stano by i tej szansy.
2. Nie można w ięc nie w idzieć, że obecny stan prawny zapewnia w łaściw ie tylko jednorodzajow y rezultat, m ianowicie surową represję karną, że w żadnej m ierze n ie w pływ a na dobrowolny zwrot zagarniętego majątku społecznego lub na pokrycie spowodow anych szkód w tym mieniu. Okoliczność ta nie może być obojętna, a to tym bardziej, że odzyskiw anie w drodze aktu przymusu utracone go m ienia nie daje w łaściw ych efektów. W zasadzie odzyskuje się tyle, ile orga na MO zdołają uchw ycić i tym czasow o zająć w trybie zabezpieczenia. Podejrzany i jego rodzina nie są zachęceni do działania na rzecz restytucji mienia społecznego.
W ydaje się n ie ulegać w ątpliw ości, że niektórzy siprawcy zaboru m ienia spo łecznego, a szczególnie uczestnicy w ielkich afer gospodarczych, dysponują środ kam i m aterialnym i pozw alającym i im na zaspokojenie roszczeń Państwa. W iado mo, że lokują zagrabione m ienie lub jego równowartość nie tylko w in w estycje o charakterze trw ałym , widocznym , ale także w obcych w a’utach, łatw ych do ukrycia, co w sposób szczególny utrudnia ich u jaw nienie i zabezpieczenie w dro dze aktu przym usu (przykładem mogą tu być chociażby sprawcy nadużyć na szko d ę Miejskiego H andlu Mięsem w Warszawie).
, Czy stw orzenie jakiegoś odstępstwa od sztywnej dotychczas zasady wyrażonej w przepisach omawianej ustaw y oznaczałoby danie m ożliwości uchylenia się od kary za popełnione przestępstwo? Oczywiście, nie. Sprawca mimo zwrotu zagar niętego m ienia lub jego równowartości m usiałby ponieść odpowiedzialność, ale- ponosiłby ją w ówczas na zasadach ogólnych, na m ocy przepisów ustaw y z dnia 18.VI.1959 r. o odpowiedzialności za przestępstwa przeciw w łasności uspołecznio nej, w której ustaw ow e zagrożenie karą pozbawienia w olności (poza w ypadkiem rabunku mienia społecznego) w ynosi od 6 m iesięcy do 10 lat. Przepisy tej u sta w y dają sądowi orzekającem u pełną swobodę kształtow ania w ielkości kary, n ie krępują określeniem ustaw ow ego w ysokiego minimum, tak jak to czyni ustawa styczniowa. Tak w ięc — teoretycznie biorąc — za zabór m ienia społecznego o w ar tości poniżej 100 COO zł sąd m ógłby orzec karę poniżej 5 lat w ięzienia, a także odstąpić od orzeczenia przepadku m ajątku sprawcy przestępstwa.
W prowadzenie takiej zm iany do przepisów ustaw y styczniowej oznaczałoby w iększe ich u elastycznienie Zmiana taka byłaby chyba także poważnym czynni kiem o charakterze psychologicznym , stw arzałaby świadom ość możliwości skorzy stania z dobrodziejstwa łagodniejszego potraktowania przy wym iarze kary.
Koncepcji tej można by zarzucić, że m oże się przyczynić w przyszłości do za chęcenia niektórych osób do dokonywania nadużyć na szkodę mienia społecznego.
« A n a lo g ic z n ą p r o p o z y c j ę w y s u n ą ł j u ż p r z e d p r z e s z ło c z t e r e m a l a t y J e r z y S m o l e ń s k i w a r t y k u l e p t . „ O u s t a w i e s t y c z n i o w e j ” („ N o w e P r a w o ” n r 3/61, s t r . 303—315).
Nr 10 (94) Z a b e z p ie c z e n ie ro s z c ze ń o d s z k o d o w a w c z y c h i k a r m a ją tk . 67
z nastaw ieniem , że jeśli przestępstw o nie zostanie ujawnione w porę, to sprawca spożytkuje jego efekty w całości, a jeże'i w yjd zie ono na jaw, to zwróci te efekty w naturze lub ich równowartość i w konsekw encji skorzysta z łagodniejszego uka rania.
Trzeba przyznać, że takie obiekcje nie b yłyb y pozbawione podstaw. A le trzeba również w ziąć pod uwagę, że obecnie — m im o obowiązywania pełnego obostrze nia — spraw cy w dalszym ciągu dokonują poważnych przestępstw godzących w m ienie społeczne. Jedni kontynuują sw ój przestępczy proceder rozpoczęty jeszcze przed w ejściem w życie ustaw y styczniow ej, inni rozpoczynają go już pod jej rządami. A w ięc i tak podejmują ryzyko.
Warto zauważyć, że przepis art. 8 ustaw y czerwcowej o ochronie m ienia spo łecznego przewiduje w razie dobrowolnego pokrycia szkody w m ieniu społecznym m ożliwość zaw ieszenia w ykonania kary pozbawienia w olności orzeczonej w roz miarze nie przekraczającym 2 lat. Proponow ana zmiana przepisów ustaw y stycz niowej byłaby rozwinięciem , w pewnym sensie, tej m yśli i celu, które w w ęż szym zakres.ie wyraża w spom niany art. 8.
W praktyce okazuje się, że spraw cy przestępstw i ich rodziny często isięgają po tę szansę, jaką stwarza m ożliwość zaw ieszenia wykonania kary, chociaż, co trzeba tu z naciskiem podkreślić, naprawienie szkody w m ieniu społecznym samo przez się jeszcze nie przesądza o zaw ieszeniu w ykonania kary pozbaw ienia w o l- ci, gdyż jest ono uwarunkow ane z jednej strony w ym ierzeniem kary w granicach nie przekraczających dwóch lat w ięzienia, a z drugiej strony swobodnym uznaniem sądu wyrokującego w danej sprawie. M imo to ju ż sama m ożliwość orzeczenia w a runkowego zaw ieszenia w ykonania kary powoduje, że szkody wyrządzone w m ie niu społecznym o stosunkowo m niejszych rozmiarach są dobrowolnie pokrywane, a w ielkość w płat z tego tytułu znacznie przekracza w ielkość odzyskiw anego w drodze przym usu m ienia społecznego. Z. Naum owicz w cytowanym już artykule przytacza w tym w zględze ciekawą charakterystykę. Otóż na ustaloną w wyrokach : ądowych w badanych sprawach wysokość strat w m ieniu społecznym na ogólną sumę 16 144 580 zł z tytułu kar m ajątkow ych i roszczeń odszkodowawczych odzys kano zaledw ie 802 543 zł, co stanowi tylko 12,8% ustalonych sądownie strat. Jeśli chodzi o same roszczenia odszkodowawcze, to udało się w yegzekw ow ać z zajętego m ienia zaledw ie 44 991 zł, co stanowi 0,7 % zasądzonych roszczeń, a dobrowolne w płaty z tego tytułu w ynosiły 307 105 zł, czyli 5 o/Q zasądzonych odszkodowań. Wprawdzie nie jest to w ielka suma, ale w porów naniu z tym, co zostało odzyskane w drodze egzekucji, jest ona mimo w szystko stosunkowa znaczna.
U stawa styczniow a ma za pomocą surowych kar pozbawienia w olności i sankcji ekonom icznych przyczyniać się do w yrobienia przekonania, że zam achy przestęp ne na m ienie społeczne nie popłacają. Ma też zapewniać odzyskanie m aksimum tego, co z m ien ia społecznego zostało utracone. Te w ysokie sankcje karne m ają godzić przede w systkim w tych, którzy czynem przestępnym w yrządzili znaczną szkodę w m ieniu społecznym . W razie dobrowolnego pokrycia tej szkody odpadła by podstawa faktyczna i prawna do stosow ania przepisów art. 1 i 2 tej ustaw y. Uspraw nienie realizacji zabezpieczeń w drodze usunięcia w ystępujących w prak tyce niedociągnięć oraz stworzenie warunków sprzyjających (w w iększym stop niu niż do tej pory) odzyskiwaniu dobra utraconego, zachęcenie do dobrowolnego pokrywania spowdowanych strat powinno w płynąć na osiągnięcie w iększych efek tów ekonomicznych kar m ajątkow ych i tym samym na zm niejszenie strat m a terialnych ponoszonych przez gospodarkę uspołecznioną. A te ostatnie cele są chy ba z punktu w idzenia interesów gospodarczych i społecznych najważniejsze.
