Albert Meszorer
Niezależność uprawnień do
świadczeń z ubezpieczenia
społecznego od zgłoszenia
pracownika do ubezpieczenia
Palestra 3/7-8(19-20), 82-86
1959
s ę d iia S adu N a jw y ż s z e g o
N iezależność uprawnień do świadczeń
z ubezpieczenia społecznego od zgłoszenia
pra cow n ika do ubezpieczenia
S to so w n ie do art. 232 ust. 1 u staw y z dn. 28 marca 1933 r. o ubezpie czeniu sp ołeczn ym (Dz. U. Nr 51, poz. 396), w razie u traty przez u bez pieczon ego lub człon k ów jego rodziny prawa do św iad czeń, p rzew id zia nych w tej u staw ie, z powodu n iezgłoszenia pracow nika przez praco d aw cę do ubezpieczenia lub nieuiszczenia n ależn ych za n iego skład ek w e w ła ściw y ch term inach — pracodawca je st obow iązany w y p łacić zain teresow an em u su m ę rów ną w artości w szystk ich św iadczeń, ja k ie otrzy m ałb y z ty tu łu sw ego ubezpieczenia, oraz w ynagrodzić m u p o w sta łe stąd szkody i straty.
Jednakże w ed łu g p rzepisów obecnie obow iązujących u p raw n ien ia do św iad czeń w zakresie ubezpieczenia na w yp ad ek choroby i m a cie rzyństw a, ubezpieczenia rodzinnego i zaopatrzenia em ery taln eg o pracow n ik ów i ich rodzin nie zależą od zgłoszenia do u bezp ieczenia i n ie są uw aru n kow an e uiszczeniem składek w e w łaściw ych term inach.
Art. 232 ust. 1, jak k olw iek nie został u ch ylo n y przez art. 112 u st. 2 pkt 3 dekretu z dn. 25 czerw ca 1954 r. o p ow szechnym zaopatrzeniu em e ry ta ln y m p racow nik ów i ich rodzin (Dz. U. z 1958 r. N r 23, poz. 97), w ym ien ia ją cy uchylone p rzep isy u staw y o u bezpieczeniu sp o łeczn y m — w rzeczyw isto ści stał się bezprzedm iotow y.
W szczególności art. 232 ust. 1 n ie może d otyczyć zaopatrzenia e m e rytaln ego pracow ników i ich rodzin, unorm ow anego p óźn iejszym aktem u staw od aw czym w yczerpu jąco ok reślającym to zaopatrzenie, m ian o w icie d ek retem z dnia 25 czerw ca 1954 r.
N ie m oże rów nież odnosić się ten artykuł do ubezpieczenia na w y p a dek choroby i m acierzyń stw a unorm ow anego ustaw ą z dn. 28 marca
N r 7— 8 U P R A W N I E N IA D O Ś W IA D C Z E Ń Z U B E Z P . S P O Ł . 83
1933 r. o u b ezp ieczen iu sp ołeczn ym i d o u bezp ieczenia rodzinnego unor m ow an ego d ek retem z dn. 28 października 1947 r. o u bezpieczeniu ro d zin n ym (Dz. U . z 1950 r. N r 36, poz. 333), jak w y ja śn ił b ow iem Sąd N a jw y ższy w orzeczeniu z dn. 18 listopada 1952 r. C 1479/52 (O SN poz. 114/1953; „ N o w e P ra w o ” 1953, nr 6, str. 52— 54), obow iązek u b ezp ie czen ia na w y p a d ek choroby i m acierzyń stw a, pociągający za sobą — z m ocy art. 2 u st. 1 dekretu z dn. 28 października 1947 r. — ob ow iązek u bezp ieczenia rodzinnego, rozpoczyna się z d niem fak tyczn ego rozpoczę cia p racy, p rzy czym praw o do św iad czeń z ty tu łu teg o ubezpieczenia p o w sta je n ie p rzez fakt zgłoszenia do ubezpieczenia, lecz decydująca tu je st okoliczność, jak długo przedtem pracow nik pracow ał i czy praca ta uzasadniała obow iązek ubezpieczenia (art. 115 u sta w y o ubezpieczeniu sp ołeczn ym ). Sąd N ajw y ższy podniósł, że skoro w m y ś l art. 2 ust. 1 dekretu z dn. 28 października 1947 r. zasiłki z ubezpieczenia rodzinnego w yp ła ca się osobom , p od legającym obow iązkow i ubezpieczenia na w y p a dek ch orob y i m acierzyń stw a, na członków rodziny upraw nionych do św iad czeń z tego u bezp ieczenia na 'podstawie art. 111 i 112 u staw y o u bezp ieczen iu sp ołeczn ym i skoro z m ocy art. 7 usfcr 1 dekretu w za k resie (m ięd zy inn ym i) u stalania prawa do św iad czeń p rzew idzianych w ty m d ek recie sto su je się od pow iedn io p rzepisy o ubezpieczeniu sp ołecz nym , to n a leży przyjąć, że rów nież w zakresie sk u tk ów u traty praw a do św iad czeń z ty tu łu ubezpieczenia rodzinnego n a leży stosow ać odpo w ied n io p rzep isy u sta w y z dn. 28 m arca 1933 r. o u bezpieczeniu spo łecznym .
Sąd N a jw y ż sz y podniósł ponadto w ty m orzeczeniu, iż w zw iązku z okolicznością, że prawo do św iad czeń z ty tu łu ubezpieczenia p ow staje n ie przez fak t zgłoszenia do u bezp ieczenia oraz że pracow nik jest upraw n ion y w każdym czasie do dokonania zgłoszenia do ubezpieczenia, n ależy w konk retn ej sp raw ie — zgod n ie z tym i zasadam i — rozw ażyć, czy w in ę za utratę zasiłk u przez pow oda m ożna przypisać stro n ie pozw anej, czy też w in ę p o n o si tu powód, je żeli ntó zgłosił się po w yp łatę zasiłku i do p uścił do p rzed aw n ien ia sw ej n ależn ości z tego ty tu łu (art. 16 u sta w y o u bezp ieczen iu społecznym ).
N a leży zau w ażyć, że w om aw ian ym orzeczeniu Sąd N a jw y ższy m iał na uw adze p rzep isy rozporządzenia M inistra O pieki Społecznej z dn. 28 grudnia 1933 r. o sposobie d ok on yw an ia zgłoszeń w zakresie ubezpieczeń sp ołeczn ych , u iszczaniu skład ek i kontroli czynn ości pracodaw ców (Dz.
U. z 1933 r. Nr 103, poz. 818 i z 1938 r. N r 12, poz. 84).
W spom niane rozporządzenie zostało jednak u ch ylo n e na podstaw ie rozporządzenia M inistra P racy i O pieki Społecznej z dn. 19 styczn ia
1951 r. w sp raw ie sposobu dokonyw ania zgłoszeń w zakresie ubezpieczeń sp ołeczn ych , uiszczania sk ład ek i kontroli czynn ości zakładów pracy (Dz. U. N r 7, poz. 60), które w eszło w życie z dniem 1 lutego 1951 r. i które w § 3 stanow iło: „Zakłady pracy obowiązane są dokonyw ać zgło szen ia w szy stk ich zatrudnionych pracow ników do w łaściw ego oddziału
ob w od ow ego Zakładu U bezpieczeń Społecznych.
P racow n ik om słu ży praw o zgłoszenia się do ubezpieczenia w razie za niedbania tego obow iązku przez zakład pracy. P racow nik może dokonać zgłoszenia w każdym czasie i w d ow olnej form ie, podając d zień rozpo częcia zatru d n ien ia”.
W ym ien ion e rozporządzenie M inistra Pracy i O pieki Społecznej z dn. 19 sty czn ia 1951 r. zostaje z k olei uchylone przez rozporządzenie Rady M in istrów z dn. 23 styczn ia 1959 r. w spraw ie opłacania składek na ubez p ieczenia sp ołeczn e oraz rozliczania zasiłków w yp łacan ych przez zakłady p raćy (Dz. U. Nr 9, poz. 46), które w eszło w życie z mocą od dnia 1 sty c z nia 1959 r.
R ozporządzenie Rady M inistrów z dn. 23 stycznia 1959 r. p rzew iduje w § 5 ob ow iązek "zakładów pracy przesyłania co m iesiąc do w łaściw ego zarządu ubezpieczeń społecznych deklaracji rozliczeniow ej w edłu g w zoru ustalonego przez C entralny Zarząd U bezpieczeń Społecznych oraz dołączania przez nie uspołecznione zakłady pracy do deklaracji rozlicze n iow ej im ien n ej listy w ypłaconych zasiłków.
O ile rozporządzenie z dn. 19 stycznia 1951 r. p rzew idyw ało w § 4, że w y k o n y w a n ie obowiązku zgłoszenia przez uspołecznione zakłady p racy n astęp u je przez podaw anie stanu zatrudnienia w ostatnim dniu poprzed niego m iesiąca, a w § 5 była m ow a o tym , że w yk on anie tego obowiązku przez zak ład y pracy, pozostające w e w ładaniu p ryw atnym , n astęp u je przez p rze sy ła n ie im ien n ego w ykazu pracow ników zatrudnionych w m ie siącu u b iegłym , o ty le rozporządzenie Rady M inistrów z dn. 23 sty czn ia 1959 r. pom im o u ch ylenia w całości rozporządzenia z dn. 19 sty czn ia 1951 r. n ie p rzew idu je w ogóle unorm owania obowiązku zgłaszania p ra cow n ik ów , uznając dla uproszczenia za w ystarczające p rzesyłan ie co m iesiąc przez zakłady pracy do zarządów ubezpieczeń sp ołeczn ych w sp om n ianych deklaracji rozliczeniow ych oraz dołączenie przez nie u sp o łeczn io n e zakłady pracy nadto im iennej listy w yp łacon ych zasiłków . T en brak unorm ow ania obow iązku zgłoszenia do ubezpieczenia w n iczym n ie szkodzi pracow nikom , gdyż ich upraw nienia do korzystania ze św iadczeń n ie są u zależn ion e od zgłoszenia do ubezpieczenia.
W tych w arunkach przepis art. 232 § 1 ustaw y o ubezpieczeniu sp o łecz n ym je st obecnie n iew ą tp liw ie bezprzedm iotow y, skoro obowiązek ubez
Nr 7— 8 U P R A W N IE N IA D O Ś W IA D C Z E Ń Z U B E Z P . S P O Ł . 85
pieczenia, na w ypadek choroby i m acierzyń stw a i obow iązek u b ezp iecze nia rodzinnego rozpoczyna się z dniem fak tyczn ego rozpoczęcia pracy, a praw o do św iadczeń z tego u bezp ieczenia p o w sta je n ie p rzez fak t zgło szenia do ubezpieczenia, lecz je st uzależnione od okoliczności, czy praca uzasadniała obow iązek ubezpieczenia i — ew en tu a ln ie — jak d łu go pra cow nik pracow ał.
G odzi się w reszcie zauw ażyć, że w m y śl art. 14 ust. 1 d ek retu z dn. 25 czerw ca 1954 r. o p ow szechn ym zaopatrzeniu em ery taln ym p racow n i ków i ich rodzin p raw o do św iad czeń ok reślon ych w d ek recie p o w sta je z d niem sp ełn ien ia się w szystk ich w arunków w ym agan ych przez d ek ret do pow stania tego p raw a. W arunkiem w ym agan ym przez d ek ret do po w stan ia prawa do św iadczeń nie jest zgłoszenie do u bezp ieczenia w ogóle ani w żadnym szczególn ym w ypadku, jak rów nież n ie je st w a ru n kiem u iszczenie składek.
W daw niejszej literatu rze przedm iotu pod rządem p rzepisów poprze dzających w yd an ie obecnie obow iązującego d ek retu o p o w szech n ym za opatrzeniu em erytaln ym pracow ników i ich rodzin S ta n isła w G arlicki w glo sie do orzeczenia Sądu N ajw y ższego z dn. 29 w rześn ia 1950 r. C 41/50, zatytu łow anej „O dpow iedzialność pracodaw cy za n iezg ło szen ie do ubezpieczenia pracow nika, który doznał w ypadku w zatru d n ien iu ” (zob. „P aństw o i P raw o” 1951, zesz. 4, str. 772— 777), p odk reślił tr a fn ie następujące m om enty:
„Św iadczenia w yp ad kow e nie zależą od uprzedniego zgłoszenia pracow nika do ubezpieczenia przez pracodawcę. W zak resie św iadczeń u bezp ieczeniow ych istn ieją zasadnicze różnice m ięd zy św iad czen iam i na w yp ad ek choroby i m acierzyń stw a i z ty tu łu n ieszczęśliw y ch w yp ad ków w zatrudnieniu i chorób zaw odow ych z jednej stron y a św iad czen iam i p otocznie zw an ym i em ery ta ln y m i z drugiej. T ylko p rzy św iad czeniach z ty tu łu in w alid ztw a (art. 153 i nast. u staw y o ubezp. społ. i art. 16 rozp. Prez. o ubezpieczeniu p racow nik ów u m ysłow y ch z 24.XI.1927 r.) w a ru n k u je praw o do tych św iadczeń p rzeb ycie w ubezpieczeniu p ew n eg o ok resu czasu, a w ięc zgłoszenie do ubezpieczenia i u iszczenie bądź w y m ie rze n ie sk ład ek za odpow iedni okres. P rzy ty m ubezpieczeniu d okon an ie zg ło szenia do ubezpieczenia m a d ecyd u jące znaczenie i zaniedbanie tego obo w iązk u m oże narazić u bezp ieczon ego na szkodę, przejaw iającą się w po zb aw ien iu go prawa do św iad czeń (art. 155 u staw y o ubezp. społ., art. 16 i a r t . l l l rozp. Prez. o ubezp. prac. u m ysłow ych ). Art. 232 p rzew id u jący odpow iedzialność pracodaw cy za n iezgłoszen ie do u bezp ieczenia p racow nika lub nieuiszczenie składek, podobnie jak i art. 112 rozp. Prez. o ubezp. prac. um ysł., ma w ięc zastosow an ie przy roszczeniach z ty tu łu u b ezp ie
czenia em erytaln ego (inw alidzkiego), n ie ma natom iast żadnego znacze nia przy u bezp ieczeniu w yp ad k ow ym . Z godnie b ow iem z art. 179 ust. o ubezp. społ. prawo do ren ty w yp ad kow ej p ow staje z d niem pow stania n iezd oln ości do zarobkowania w sk u tek w yp ad ku lub choroby zaw odow ej, chyba że p oszk od ow an y posiada p raw o do zasiłk ów lub w ynagrodzenia, przysłu gującego w m y śl p rzepisów praw n ych w okresie leczenia nas tę p stw w yp ad ku (...). W jed n ym i drugim w yp ad ku n ie m a żadnego zna czenia data zgłoszenia do ubezpieczenia (...). Z głoszen ie roszczenia o św iad czenia w yp ad kow e m oże m ieć zn aczen ie ze w zględu na przedaw n ien ie, n atom iast zgłoszenie do św iadczeń w yp ad k ow ych je st bez znacze nia, je żeli ty lk o istn iał w ogóle obow iązek ubezpieczenia. P rzy św iad czeniach z ubezpieczenia w yp ad kow ego zan iech an ie zgłoszenia do u b ez pieczen ia nie pociąga za sobą żadnej od pow iedzialności cy w iln ej praco d a w cy w ob ec osób upraw nionych do św iad czeń w yp ad kow ych, albow iem w aru n k iem odpow iedzialności z art. 232 ust. o ubezp. społ. je st utrata przez u bezpieczonego lub człon k ów jego rod zin y praw a d o św iadczeń, a w u bezp ieczeniu w yp ad k ow ym praw o do św iadczeń n ie zależy od uprzedniego ^zgłoszenia do u bezp ieczenia”.
Glosa ta je st ch arak terystyczna dla zaznaczenia, w jakich ciasnych gra nicach m ogło być aktualne roszczenie oparte na art. 232 ust. o ubezp. sp oł. przed w yd an iem d ek retu o p ow szech n ym zaopatrzeniu em ery ta l n ym p racow nik ów i ich rodzin, przy czym p o w yd an iu teg o dekretu na w e t w w yp ad ku zaopatrzenia em erytaln ego nie je st w arunkiem k oniecz n y m do u zyskania tego zaopatrzenia zgłoszen ie do ubezpieczenia.
Z tego w zględ u poddana k ry ty c e w e w spom nianej glosie teza orzecze nia z dn. 29 w rześnia 1950 r. C 41/51 („N ow e P ra w o” 1951, nr 11, str. 37— 39; „P ań stw o i P raw o” 1951, zesz. 1, str. 153— 155), że pracodawca p o w in ien w y p łacić p racow nik ow i rów now artość tych w szystk ich św iad czeń w yp ad kow ych, k tórych pow ód n ie m ógł otrzym ać od Zakładu U b ez pieczeń S połeczn ych w e w łaściw y m czaisie w sk u tek n iezgłoszen ia go do u bezp ieczenia, p r z y c z y m o b o w i ą z e k t e n b ę d z i e m i a ł c h a r a k t e r z a s t ę p c z y na czas do u zyskania tych św iadczeń od Z U S — je s t obecnie w ogóle i zaw sze nieaktualna tak że co do zaopatrze nia em ery ta ln eg o p racow nik ów i ich rodzin p od rządem d ek retu z dn. 25 czerw ca 1954 r., jak k olw iek i poprzednio n ie była ona dostatecznie uzasadniona, je śli chodzi w ła śn ie o św iadczenia w yp ad kow e, które po w ołana teza m iała na w zględzie.
