Bronisław Rogalski
Regres Skarbu Państwa do
oskarżyciela posiłkowego na tle art.
487 k.p.k.
Palestra 19/7-8(211-212), 66-68
1975
BRONISŁAW ROGALSKI
Regres Skarbu Państwa do oskarżyciela posiłkowego
na tle art. 4 8 7 k.p.k.
P r z e d m io te m a r t y k u ł u j e s t r o z w a ż a n ie , c z y w s to s u n k u d o d z ia ła n ia o s k a r ż y c ie la p o s iłk o w e g o w p ro c e sie k a r n y m , k tó r e d o p r o w a d ziło d o n ie s łu s z n e g o s k a za n ia i w y p ła c e n ia o d s z k o d o w a n ia o s k a r ż o n e m u n a p o d s ta w ie a rt. 487 k .p .k ., m o ż e b y ć za s to s o w a n y r e g r e s i n a c z y m o p a rta j e s t w t e d y o d p o w ie d z ia ln o ść S k a r b u P a ń stw a .
J e d n ą z p ra k ty c z n y c h k w e stii w y stę p u ją c y c h n a tle udziału oskarżyciela p o sił k o w eg o w p ro cesie k a rn y m je s t p ro b lem , czy S k arb o w i P a ń s tw a p rz y słu g u je r e g re s do o sk arży ciela posiłkow ego, je ż e li się okaże, że oskarżony po sk a zu ją cy m p ra w o m o c n y m w y ro k u został w try b ie re w iz ji n ad zw y czajn ej un iew in n io n y , gdyż p o p rz e d n ie sk a za n ie opierało się n a n ie p ra w d ziw y ch dan y ch o sk arży ciela p o siłk o w ego, a o skarżony o trzy m ał o d szkodow anie w try b ie a rt. 487 k.p.k.
J a k w iadom o, p o k rzyw dzony s ta je się oskarżycielem posiłkow ym dopiero po w n ie sie n iu a k tu o sk arżen ia przez o rg an p ro k u ra to rsk i, a n a stę p n ie zgodnie z a rt. 44 i 45 k.p.k. je s t u zn a n y za s tr o n ę ,1 k tó re j u d ział leży w in te re sie w y m ia ru s p ra w ie d liw ości. O sk arży ciel posiłkow y fa k ty c z n ie s ta je w ięc po stro n ie p r o k u ra to ra , k tó ry w p ro w a d zo n e j sp ra w ie przeciw ko o sk a rż o n em u je s t dominus litis.
O rg a n p r o k u ra tu r y pro w ad zi dochodzenie, zbiera p o trze b n e dow ody, k o n fro n tu je tr e ś ć zebranego m a te ria łu łącznie z w y ja ś n ie n ia m i pod ejrzan eg o i pokrzyw dzonego, b a d a d o k u m e n ty , jeżeli ta k ie w y stęp o w ały , i p o d ejm u je cały szereg czynności k o nieczn y ch do p rze p ro w ad z en ia p o stę p o w an ia , a przy ty m nie sk o rz y sta ł on z p rz e p is u a rt. 284 k.p.k., nie u m orzył p o stę p o w a n ia (art. 280 k.p.k.), n ie w y d a ł p o sta n o w ie n ia o w a ru n k o w y m u m o rzen iu p o stę p o w an ia , an i też nie o d stą p ił od o s k a r ż e n ia (art. 47 k.p.k.).
W niesienie a k tu o sk arżen ia łącznie z ze b ra n y m m a te ria łe m dow odow ym p rze ciw s ta w ia się zdecydow anie tezie niew in n o ści podejrzan eg o (p rz y n ajm n iej do czasu złożenia ty c h a k t sądow i) i p ozw ala ty m sa m y m przy jąć, że o rgan p ro k u ra to rs k i doszed ł do p rześw iad czen ia o istn ie n iu w in y p odejrzanego. S tą d też o rgan p ro k u r a to r s k i je s t m o to rem o sk arżen ia i sp ra w y , a uczestnictw o o sk arży ciela p o siłk o w eg o m a c h a r a k te r uboczny 2, gdyż działa on obok p ro k u ra to ra .
N ie zm ienia to sy tu a c ji w św ietle a rt. 395 ko d ek su p o stę p o w an ia karnego, alb o w ie m osk arży ciel posiłkow y m oże w n ieść re w iz ję w yłącznie n a niekorzyść o s k a r żonego i „ty lk o w części dotyczącej o rzeczenia o w in ie ”, a w ięc nie ty lk o od w y
-l U c h w a -la SN z d n ia 10 w rz e ś n ia 1970 r . V I K Z P 20/70 (O SN K W n r 12/1970) w y r a ż a p o g -lą d p r a w n y , że o s k a rż y c ie l p o siłk o w y , b io rą c u d z ia ł w sp ra w ie , w y s tę p u je w c h a r a k te r z e s tr o n y < a rt. 44 § 2 k .p .k .) o r a z m o że u d z ie lić p e łn o m o c n ic tw a do z a s tę p s tw a a d w o k a to w i (a rt. 79 k .p .k .) . z S. W a l t o ś w p r a c y p t.: O s k a rż y c ie l p o s iłk o w y w p r a k ty c e są d o w e j (P iP n r 10/1973) p is z e n a s. 107, że „ K o m is ja k o d y f ik a c y jn a w p r o w a d z iła d o p r o j e k t u k .p .k . d e fa c to in s ty t u c j ę o s k a rż y c ie la u b o c z n e g o , p o z o s ta w ia ją c z a r a z e m w g e s tii o r g a n ó w p r o k u r a t u r y ro z s tr z y g n ię c ie z a ż a le ń n a o d m o w y w sz c z ę c ia p o s tę p o w a n ia p rz y g o to w a w c z e g o lu b u m o r z e n ia ” , a n a s. 203, że o s k a rż y c ie l p o s iłk o w y w e d łu g k o d e k s u p o s tę p o w a n ia k a r n e g o z 1928 r o k u < s u b s y d ia rn y i k o n k u r u ją c y ) b y ł w y r a z e m t e j s a m e j id e i, z m ie rz a ł b o w ie m d o p rz e ła m a n ia p a ń s tw o w e g o m o n o p o lu s k a rg i p u b lic z n e j i d o w p ro w a d z e n ia k o r e k t u r y ś c ig a n ia p r z e s tę p s tw
N r 7-8 (211-212) R egres S k a rb u P aństw a do o ska rżyciela posiłkow ego 67
ro k u u n iew in n iająceg o . I chociaż pozornie w y d aw ało b y się, że ze w zględu n a treść a rt. 395 k,p.k. oskarżyciel posiłkow y sta je się dom inus litis, to je d n a k ja k o ta k i n i e m a o n u p r a w n i e ń d o c o f n i ę c i a a k t u o s k a r ż e n i a oraz złożenia re w iz ji „n a korzyść oskarżonego” . J e s t on zatem ograniczony w u p r a w nieniach, k tó re m a osk arży ciel publiczny (art. 374 § 3 i 4 k.p.k.). T a k i u d ział po krzyw dzonego „pozostaje uzależniony — p rz y n a jm n ie j p o średnio — od w oli i in ic ja ty w y p ro k u ra to ra , k tó reg o sk a rg a sta n o w i w a r u n e k sine qua non p o stę p o w a n ia są dow ego”. 3 R ola zatem o sk arży ciela posiłkow ego je s t tu d ru g o rzęd n a.
Rów nież sąd, p ro w ad ząc p o stę p o w an ie w sze ch stro n n ie, b a d a tre ść zebranego m a te ria łu w sp ra w ie i m a obow iązek ocenić w sz y s tk ie okoliczności p rz e m a w ia ją c e ta k n a korzyść sp raw cy zarzucanego czynu k a ra ln e g o , ja k i o b ciążające go’ (art. 3 k.p.k.), a ponadto, o rzek ając w spraw ie, o p iera się n a sw oim p rze k o n an iu o p a rty m na sw obodnej ocenie z uw zględnieniem w sk az ań w iedzy i dośw iadczenia życiowego (art. 4 k.p.k.).
Tezy z a rz u tu o sk a rż en ia zostały w ięc p o d d a n e fachow ej k o n tro li pow ołanych organów w ładzy p ań stw o w e j, jeżeli je d n a k n a s tą p ił b łą d w p o d ję te j ocenie przez niesłuszne sk a za n ie, a w k o n se k w e n cji w y k o n a n ie orzeczonej k a r y przez sk a z a nego w całości lu b w części — to w ta k p o w sta łej sy tu a c ji p rz y z n a n ie odszkodo w a n ia od S k a rb u P a ń s tw a człow iekow i za w y rz ąd z o n ą szkodę o raz zadośćuczynie n ia za doznaną k rz y w d ę z n a jd u je w pełn i u z a sa d n ie n ie w p rze p isa c h a r t. 487—491 k.p.k. niezależnie od w in y fu n k cjo n a riu szy p u b liczn y ch (art. 120 § 11 k.k.).
W ynika to rów n ież z w y k ła d n i art. 418 k.c., k tó ry obciąża odpow iedzialnością S k a rb P a ń s tw a w raz ie n a ru sz e n ia p rzep isó w p r a w a w p o stęp o w an iu k a rn y m lu b d y sc y p lin a rn y m i stw ie rd z e n ia w in y sp ra w c y szkody, przy czym „b ra k stw ie r dzenia w iny w w y ro k u k a rn y m lu b orzeczeniu d y sc y p lin a rn y m ” n ie w y łącza od pow iedzialności S k a rb u P a ń stw a . Poza ty m odpow iedzialność S k a rb u P a ń s tw a o p a r ta je s t na ogólnych zasad ach a rt. 417 k.c., albow iem w y ro k sk a zu ją cy został w y d an y i k rz y w d a ju ż p o w sta ła n a sk u te k częściow o lu b w całości w y k o n an eg o orze czenia. 4
Nie zachodzą ró w n ież w o m aw ianym przez n a s w y p a d k u p rz e sła n k i dotyczące so lid arn ej odpow iedzialności. J a k w y n ik a z p rz e p isu a rt. 417 i n a st. k.c., S k a rb P a ń stw a ponosi odpow iedzialność za szkodę w y rz ąd z o n ą przez fu n k c jo n a riu sz a p a ń stw ow ego. Do n ic h zaliczyć należy sędziów i p ro k u ra to ró w . A rty k u ł 487 § 1 k.p.k. szczegółowo o k reśla, w ja k ic h w a ru n k a c h p rz y słu g u je p raw o dochodzenia ro sz czenia za n iesłu szn e skazanie, n ie p rz e w id u ją c w ogóle odpow iedzialności innych osób poza S k a rb e m P a ń stw a , a ponadto n ie w y m a g a uprzedniego stw ie rd z e n ia w iny fu n k c jo n a riu sz a . T ak ie u ję cie w yłącza ta k ż e m ożliw ość sto so w an ia so lid arn ej o d pow iedzialności S k a rb u P a ń stw a i o sk arży ciela posiłkow ego (art. 441 i n ast. k .c.).5
s R. K m i e c i k : P o ję c ie o sk a rż y c ie la p o siłk o w e g o w te o r ii i u s ta w o d a w s tw ie k a r n y m p ro c e so w y m w P o lsc e , „ A n n a le s U n iv e r s ita tis M a ria e C u r ie - S k ło d o w s k a ” , L u b lin 1973, s. 207 o ra z s. 211—212. O k re ś le n ie ,»o sk a rży c ie l p o siłk o w y u b o c z n y ” b y ł p ro p o z y c ją a u to r a w jeg o g lo sie d o u c h w a ły SN z d n ia 20.IX.1970 r. VI K Z P 40/70, P iP z 1971 n r 11, s. 879.
4 J . W a s z c z y ń s k i (O d sz k o d o w a n ie za n ie s łu s z n e s k a z a n ie lu b a r e s z to w a n ie , „ P a - l e s t r a ” z 1974 r . n r 11, s. 103—104) słu sz n ie p isz e , że „ p r a w o n a s z e u z n a ło z a s a d ę o d p o w ie d z ia ln o ś c i c y w iln e j S k a r b u P a ń s tw a za w s z e lk ie d z ia ła n ia , ja k ie w y k o n u ją je g o f u n k c jo n a r iu s z e w w y k o n a n iu p o w ie rz o n y c h im c z y n n o ś c i ( a r t. 417 k .c .) ” , i d a le j: „ w o d n ie s ie n iu d o sz k ó d s p o w o d o w a n y c h p rz e z n ie s łu s z n e s k a z a n ie (...) k o d e k s c y w iln y o d sy ła d o p r z e p i só w sz c z e g ó ln y c h ( a rt. 421 k .c.). T a k im i p r z e p is a m i s ą a r t . 487 i n a s t. k .p .k .” .
5 D z ię k u ję a d w . S. W u rz lo w i za z w ró c e n ie m i u w a g i (w r e c e n z ji n in ie js z e g o a r ty k u łu ) n a a r g u m e n t „ o d m ie n n e g o c h a r a k t e r u r o li o s k a rż y c ie la p o s iłk o w e g o ” w p o r ó w n a n iu z ro lą o s k a rż y c ie la p u b lic z n e g o . O s k a rż y c ie l p u b lic z n y n ie j e s t w p ro c e s ie ź ró d łe m d o w o d o w y m , a je s t n im p r z e d e w s z y s tk im o s k a rż y c ie l p o s iłk o w y , p o n ie w a ż w y s tę p u je o n w c h a r a k te r z e
6 8 B r o n i s ł a R o g a l s k i Nr 7-8 (211-212)
R egres S k a rb u P a ń s tw a do oskarżyciela posiłkow ego je s t za te m b ezp o d staw n y . O skarżyciel posiłkow y nie sp o rząd zał przecież a k tu osk a rż en ia . Sp iritu s m ovens do chodzeń b y ł p ro k u ra to r, on sfo rm u ło w ał zarzu ty , ze b rał dow ody i w n ió sł a k t osk arżen ia. Je że li pokrzyw dzony, a n a stę p n ie oskarżyciel posiłkow y, su b ie k ty w n ie b y ł p rze k o n an y o sw ojej krzyw dzie, to nie oznacza to w cale, że stw o rzy ł on f a ł szyw e dow ody, gdyż ta k a okoliczność p o w in n a być p o tw ierd zo n a. A le gdyby n a w e t św iad k o w ie stw ie rd z ili tę okoliczność, to ta k ż e w ów czas n ie sta n o w iło b y to p o d sta w y do zgłoszenia re g re su przeciw ko S k arb o w i P a ń stw a , alb o w iem f a k t zło żenia fałszy w y ch zeznań pow in ien być u sta lo n y praw o m o cn y m w y ro k ie m sk a z u ją c y m 6, a p o n ad to należałoby udow odnić i w y k azać istn ien ie złej w o li po stro n ie o sk a rż y cie la posiłkow ego, k tó ry fak ty c z n ie obok p ro k u ra to ra p o p ie ra ł tre ść a k tu osk arżen ia. W ta k im zrozum ieniu n a w e t n ie u m y śln e d ziała n ie pokrzyw dzonego a n a stę p n ie oskarżyciela posiłkow ego n ie w y cz e rp u je k w a lifik o w a n e j o dpow ie dzialności, albow iem w in y n ie m ożna się dom niem yw ać. 7
O sk arży ciel posiłkow y w w y p a d k u skazującego w y ro k u z a r t. 247 k.k. ponosi odpow iedzialność k a rn ą , k tó ra podlega w y k o n an iu . J e s t je d n a k rzeczą oczyw istą, że oskarżyciel posiłkow y nie w y d a ł w y ro k u (skazującego) przeciw k o osk arżo n em u , k tó ry w w y n ik u w znow ienia p o stę p o w an ia lu b re w iz ji n ad z w y cz ajn e j został u n ie w inn io n y . O dpow iedzialność oskarżyciela posiłkow ego z ty tu łu o d szkodow ania za n iesłu szn e sk a za n ie oskarżonego nie je s t określo n a w a rt. 487 § 1 k.p.k., k tó ry to przep is sta n o w i w y ra ź n ie tylk o o odpow iedzialności S k a rb u P a ń stw a . W p o stęp o w a n iu sądow ym zachow ano zasadę k o n trad y k to ry jn o ści, tzn. że stro n y i pok rzy w dzony łącznie z oskarżycielem posiłkow ym i oskarżonym p rz e d sta w ia li sw oje racje, k tó re m iały być rozstrzy g n ięte. Jeżeli sąd poczynił w zw iązku z ty m b łę d n e u s ta le n ia i o p a rł się n a n ie p ra w id ło w y m dowodzie, to sp raw cę fałszyw ego stw ie rd z en ia o czekuje o dpow iednia k a ra , n a to m ia st S k a rb P a ń s tw a ponosi odpow iedzialność z a rt. 487 k.p.k. w obec w y ra źn ie w yrażonego sta n o w isk a ustaw o d aw cy .
ś w ia d k a . J e ż e li o s k a rż y c ie l p o siłk o w y zło ży ł ja k o ś w ia d e k fa łsz y w e z e z n a n ia , k tó r e s ta ły s ię p o d s ta w ą n ie s łu s z n e g o s k a z a n ia , a w n a s tę p s tw ie z ro d z iły s k u tk i p rz e w id z ia n e w a r t . 487 k .p .k ., to ty lk o t e z e z n a n ia o s k a rż y c ie la p o siłk o w e g o m o g ły b y ć p o d s ta w ą r o z w a ż a ń n a te m a t e w e n tu a ln e g o p r a w a do re g re s u . A le s k o ro a r t. 487 k .p .k . ta k ie j s y t u a c j i n ie p rz e w i d u je , to k o n s e k w e n tn ie r o z u m u ją c n ie m o ż n a z n a le ź ć p o d s ta w d la ro s z c z e ń r e g re s o w y c h S k a r b u P a ń s tw a do o s k a rż y c ie la p o siłk o w e g o .
6 S ą d N a jw y ż s z y w p o s ta n o w ie n iu z d n ia 16.V I.1973 r. IV K Z 98/73, ro z p o z n a ją c z a ż a le n ie s k a z a n e g o n a p o s ta n o w ie n ie SW w R z eszo w ie, p o d z ie lił p o g lą d , że ,,z a ż a le n ie j e s t b e z z a s a d n e — p o p ie rw s z e d la te g o , że p o w o ła n i ś w ia d k o w ie b y n a jm n ie j n ie p o tw ie r d z ili o k o lic z n o śc i, iż z e z n a n ia E. J . b y ły fa łsz y w e , a po d r u g ie d la te g o , że g d y b y tę o k o lic z n o ść r ó w n ie ż s tw ie rd z ili, to n ie sta n o w iło b y to je sz c z e p o d s ta w y do w z n o w ie n ia p o s tę p o w a n ia (a rt. 475 § i k .p .k .), a lb o w ie m f a k t f a łsz y w y c h z e z n a ń m u s i b y ć u s ta lo n y p r a w o m o c n y m w y r o k ie m s k a z u ją c y m ” (o rz e c z e n ie n ie p u b lik o w a n e ).
7 ,,G a z e ta S ą d o w a ’ w n r z e 4 z d n ia 16.11.1974 r . p isz e n a tle w y r o k u S N I K R 116/72 z d n ia 8.IX.1973 r. (d o ty c z ą c y m a r t . 7 § 1 i 164 § 1 k .k .): „ Z a m ia ru e w e n tu a ln e g o n ie m o ż n a się a n i d o m y ś la ć , a n i d o m n ie m y w a ć , lecz m u si on w y n ik a ć z k o n k r e tn y c h f a k tó w o c e n ia n y c h w p o w ią z a n iu z c a ło k s z ta łte m o k o lic z n o śc i d a n e j s p r a w y o ra z z w ła ś c iw o śc ia m i o so b is ty m i s p r a w c y , je g o s to s u n k ie m d o p o k rz y w d z o n e g o itp .” .
