Florian Dorożała
Ograniczenia podziału gospodarstw
rolnych
Palestra 7/11(71), 16-32
16 F l o r i a n D o r o ż a l a N r 11 (71)
powinna rozważyć również, jak to już zaznaczono wyżej, kwalifikacje
aplikanta adwokackiego do objęcia funkcji radcy prawnego — zgodnie
z wymaganiami uchwały nr 533.
Od uchwały załatwiającej wniosek odmownie przysługuje w ciągu
czternastu dni odwołanie do Naczelnej Rady Adwokackiej. Odpis uchwa
ły wraz z innymi dokumentami, uzasadniającymi posiadanie przez apli
kanta adwokackiego właściwych kwalifikacji do objęcia stanowiska, po
winien być dołączony do wniosku składanego prezesowi okręgowej ko
m isji arbitrażowej o wpis na listę radców prawnych.
Nie należy zapominać, że aplikant adwokacki, który na podstawie po
siadanych kwalifikacji i uzyskanego zezwolenia rady wykonuje funkcje
radcy prawnego, może je wykonywać bez żadnych zastrzeżeń ustawo
wych jedynie przez czas trwania aplikacji adwokackiej. Po wpisie bo
wiem na listę adwokatów, jeżeli pragnie wykonywać zawód adwokata
w zespole lub indywidualnie, nie może już być, zgodnie z brzmieniem
§ 7 ust. 2 pkt 1 uchwały nr 533, radcą iprawnym.
FLORIAN DOROŻAŁA
Ograniczenia podziału gospodarstw rolnych
Z ałożenia n ow ej p o lity k i ro ln e j w P o lsce L ud o w ej zre aliz o w ała u sta w a z 13 lip c a 1957 r. o obrocie n ieruchom ościam i r o ln y m i.1 W spom niana u sta w a z a jm u je się o b ro te m nieru ch o m o ściam i ro lnym i, a za te m rów n ież g o sp o d arstw am i ro ln y m i, nie z a w ie ra ona je d n a k p rzep isó w m a ją c y c h n a celu p rze ciw d ziała n ie ro z d ra b n ia n iu g o sp o d a rstw rolnych.
A n i p ra w o spadkow e, a n i p o stę p o w an ie sp ad k o w e (częściowo zm ienione p o w o łan ą w y że j u staw ą), a n i n a w e t u ch w a ła C ałej Izby C yw ilnej S ąd u N ajw yższego z 27.2.1960 r o k u 2, z a w ie ra ją c a w y ty czn e w y m ia ru sp raw ied liw o ści i p ra k ty k i s ą d c / e j w za k re sie sto so w an ia p rzep isó w p ra w a spadkow ego i p o stę p o w an ia spadkow ego w sp ra w a c h o d ział sp a d k u o b ejm u ją ce g o n ieruchom ość ro ln ą, n ie sta n o w iły h a m u lc a w p ro cesie podziału g o spodarstw .
Z aled w ie k ilk a la t obow iązy w an ia w sp o m n ia n e j u sta w y w y k azało konieczność w y d a n ia n ow ej u staw y , k tó ra by w sposób zdecydow any u sta liła zasady o b ro tu g o sp o d a rstw a m i ro ln y m i zgodnie z p o stu la ta m i z m ierza ją cy m i do za h am o w a n ia p ro ce su p o d ziału g o sp o d a rstw rolnych.
P o stu lo w an e zm ian y zostały w reszcie zre aliz o w an e z chw ilą w ejścia w życie u sta w y z 29 czerw ca 1963 r. o o g ran ic ze n iu p o d ziału g o sp o d a rstw r o ln y c h .3
U sta w a o g ran ic za się do re g u la c ji o b ro tu g o sp o d a rstw a m i ro ln y m i w dro d ze
1 D z . U . N r 39, p o z . 172. 2 O S N z 1960 r . z e s z . I I , p o z . 31.
3 D z . U . N r 28, p o z . 168 (w d a l s z y m c i ą g u k r ó t k o — „ u s t a w a " ; p r z e p i s y o z n a c z o n e b ę d ą t y l k o l i c z b ą o d p o w i e d n i e g o a r t y k u ł u ) .
N r 11 (71) O graniczenia p o d zia łu g o spodarstw ro ln y ch 17
■działu sp ad k u , zbycia części g o sp o d arstw a, n ab y c ia części w try b ie zasiedzenia oraz z n iesien ia w spółw łasności g o sp o d a rstw a rolnego. U sta w a n o w elizu je jednocześnie n ie k tó r e przep isy u sta w y z d n ia 13.7.1957 r., k tó re obow iązu ją w dalszym ciągu ró w n ie ż co do o b ro tu g o sp o d a rstw a m i ro ln y m i w częściach nie u reg u lo w a n y ch w sposób szczególny p o sta n o w ien iam i ustaw y.
O g raniczone ra m y niniejszego a r ty k u łu w y łąc za ją m ożliw ość p rze p ro w ad z en ia d o k ła d n e j an a liz y całej ustaw y. Z re sz tą b y ła b y ona w tej chw ili przedw czesna, gdyż sz ereg pro b lem ó w ro zstrz y g n ąć m u si n ie w ą tp liw ie do p iero orzecznictw o sądow e. W tych w a ru n k a c h a rty k u ł n in ie jsz y o g ranicza się do om ów ienia w a ru n k ó w p o d z ia łu g o sp o d a rstw a w dro d ze zbycia jego części, n ab y c ia w drodze zasiedzenia, zn ie sie n ia w spółw łasności g o sp o d a rstw a roln eg o oraz do om ów ienia odrębnego p r a w a spadkow ego g o sp o d arstw rolnych.
P rz e d d o k ła d n iejszy m om ów ieniem w a ru n k ó w p o d ziału g o sp o d a rstw ro ln y ch n ależy się za ją ć p rze d e w szystkim n o rm am i obszarow ym i g o sp o d a rstw ro ln y ch o raz k w a lifik a c ja m i ro ln iczy m i nabyw cy, gdyż oba te z a g ad n ien ia są w spólne d la w szy tk ich w yp ad k ó w o b ro tu g o sp o d a rstw a m i ro ln y m i p rze w id zia n y m i w u s ta w ie.
I. Normy obszarow e
i
P rz e p isy u sta w y z 13 lipca 1957 r. u s ta la ją je d y n ie g ó rn ą g ran ic ę n o rm o bszaro w y c h g o sp o d a rstw ro lnych. Z godnie w ięc z a rt. 4 u sta w y z 13.7.1957 r. obszar go sp o d a rstw a rolnego nab y w an eg o przez osobę fizyczną łącznie z o b sz aram i g ru n tów , k tó re sta n o w ią ju ż w yłączn ą w łasność n abyw cy lu b jego u d ział w e w spół w łasn o ści, nie może p rze k ra cza ć 15 ha bąd ź 20 ha u żytków ro ln y ch w ra z ie nabycia g o sp o d a rstw a hodow lanego. G ó rn a g ra n ic a 15 lu b 20 h a nie o b o w iązu je w raz ie n a b y c ia g o sp o d a rstw a w dro d ze dziedziczenia albo n ab y c ia od w łaściciela przez jego m ałżo n k a lu b zstępnego, gdyż w tym w y p ad k u m a k sy m a ln a n o rm a obszarow a w y n o si 100 ha p ow ierzchni ogólnej (użytki i n ieużytki) b ą d ź 50 h a u żytków ro l n ych, a n a te re n ie w ojew ó d ztw a poznańskiego, pom orskiego i ś lą s k ie g o 4 — 100 ha p o w ierz ch n i ogólnej bez w zględu n a w ielkość u ży tk ó w rolnych.
U sta w a z 1963 ro k u w p ro w a d za n o rm y obszarow e p o d sta w o w e i m in im aln e, w e d łu g k tó ry c h u s ta la się d o ln ą g ran icę o bszaru gosp o d arstw ro ln y ch . G o sp o d ar
stw o ro ln e n ie m oże w ięc być dzielone — w drodze zbycia jego części, d ziału sp a d k u , zn iesien ia w spółw łasności lu b zasied zen ia części g o sp o d a rstw a roln eg o — w za sadzie poniżej 8 h a u ży tk ó w ro ln y ch , tj. poniżej obow iązu jącej n a te re n ie całego k r a ju p o d s t a w o w e j n o rm y o b s z a ro w e j.s K ażd a w y n ik ła z p o d ziału część sa m a przez się bąd ź w ra z z g ru n ta m i już należący m i do n ab y w c y m u si odpow ia d a ć co n a jm n ie j p o w ierz ch n i 8 h a u ży tk ó w rolnych.
P R Z Y K Ł A D Y :
a) g o sp o d arstw o ro ln e o p o w ierz ch n i 24 h a m ożna podzielić n a trz y części, z k tó ry c h k aż d a będzie m ia ła p o w ierz ch n ię 8 ha;
b) z g o sp o d a rstw a 9 h a m ożna w y dzielić 1 ha, je śli n ab y w c a je s t w łaścicielem
4 D z . U . z 1945 r . N r 51, p o z . 295 z p ó ź n i e j s z y m i z m i a n a m i d o t y c z ą c y m i p o d z i a ł u a d m i n i s t r a c y j n e g o P a ń s t w a .
5 D z . U . z 1963 r . N r 36, p o z . 208 ( d a l e j w s k r ó c i e : „ r o z p . w y k o n a w c z e ” ).
18 F l o r i a n D o r o ż a ł a Nr 11 (71)
g ru n tó w o p o w ierzch n i co n a jm n ie j 7 h a; w te n sposób p o w sta ją znow u d w ie części, k a ż d a o p o w ierz ch n i 8 ha;
c) z g o sp o d a rstw a 24 h a m ożna w ydzielić' trz y części o p o w ierz ch n i 10 ha, 8 h a i 5 ha. N ab y w ca części 6 h a m u si być je d n a k w łaścicielem co n a jm n ie j 2 h a u ż y t k ó w ro ln y ch . W ty m sta n ie rzeczy p o w sta n ą sam odzielne trz y części o d p o w ia d a ją c e po d staw o w y m norm om obszarow ym ;
d) z g o sp o d a rstw a o obszarze 8 h a m ożna w y dzielić 8 części w ielkości 1 h a pod w a ru n k ie m , że zn a jd z ie się 8 n ab y w c ó w ja k o w łaścicieli u ży tk ó w ro ln y c h w ie l kości co n a jm n ie j 7 ha; ta k i p o d ział g o sp o d a rstw a roln eg o je s t dopuszczalny, gdyż w te n sposób p o w sta n ie znow u 8 części, k aż d a o p o w ierzch n i 8 ha. Z b y cie poszczególnych części p ow inno n a s tą p ić jednocześnie, w sk u te k czego gospo d a rs tw o ro ln e zbyw cy uw aż a się za p o d le g ają ce lik w id acji. W ypadek ta k i m oże m ie ć m ie jsc e w ted y , k ie d y dotyczasow y w łaściciel sta ł się trw a le n iezdolny do p ra c y i n ie m oże znaleźć n ab y w c y n a całe gospodarstw o, n a to m ia st są k a n d y d a c i spośród n ajb liższy ch sąsiadów , k tó rz y je d n a k r e fle k tu ją je d y n ie n a n a b y cie części g ru n tó w w ielkości 1 ha.
U sta w a nie w y m ag a, ab y g ru n ty nab y w cy , k tó re p o d le g ają w liczen iu do n o r m y p o d sta w o w e j, położone b y ły obok g ru n tó w n a b y w a n y c h (na te re n ie te j sa m e j grom ady). A by w ięc g ru n ty w ła sn e n ab y w c y m ożna było uw zględnić p rz y u s ta la n iu 8 h a p o d sta w o w e j n o rm y obszarow ej, w y sta rc z a , że w ielkość ich p o w ierz ch n i łącznie z częścią n a b y w a n ą będzie sta n o w ić co n a jm n ie j 8 h a u ży tk ó w ro ln y ch . N ab y w ca m u si być w łaścicielem g ru n tu , p rz y czym d o k u m e n tam i stw ie rd z a ją cym i p ra w o w łasności n ieruchom ości w ro z u m ie n iu a rt. 29 § 2 p o stę p o w an ia rzeczo w ego o ra z a rt. 142 § 2 p o stę p o w an ia sp adkow ego są d o k u m e n ty , k tó re z m ocy p rz e p isów p ra w a s tw ie rd z a ją n ab y c ie w łasności lu b te ż sta n o w ią d o k u m en t, z k tó re g o w y n ik a, że n ab y c ie m iało m iejsce; w szczególności do d o k u m e n tó w ty c h n ależ y zaliczyć odpisy z k siąg w ieczystych, o d p ow iednie orzeczenia sądow e lu b a d m in i stra c y jn e , odpisy um ów n o ta ria ln y c h o p rz e n ie sie n iu w łasności oraz w y ciąg i z t a b el lik w id a c y jn y c h (zob. OSN z 1958 r., zesz. IV, poz. 91).
J a k ju ż w spom niano, u tw o rzo n e p rze z podział części bąd ź sam e, b ąd ź też w ra z z g ru n ta m i sta n o w iąc y m i w łasn o ść n ab y w c y p o w in n y odpow iadać norm om obsza row ym . Z kateg o ry czn eg o sfo rm u ło w an ia p rz e p isu a r t. 2 u st. 1 w y n ik a, że całość g ospodarczą m a ją stan o w ić g ru n ty w ła sn e n ab y w cy i g ru n ty n ab y w an e.
N ie m oże być n ab y w c ą części g o sp o d a rstw a rolnego poniżej 8 h a w sp ó łw ła ś ciciel innego g o sp o d a rstw a roln eg o (w spółw łasność w częściach ułam kow ych), a l b ow iem do c h w ili zniesienia w spółw łasności nie m ożna przesądzić, czy o trzy m a on sw o ją część w n a tu rz e p rz y zasto so w a n iu p rzep isó w u staw y . Z a strz eż en ie p o w yższe n ie dotyczy w spółw łasności łącznej.
U d ział n ab y w c y w e w spółw łasności — zgodnie z a rt. 4 u sta w y z 13.7.1957 r. o o b rocie n ie ru c h o m o śc iam i ro ln y m i — po d leg a zaliczen iu p rz y u s ta la n iu górn ej g ra n ic y obszaro w ej g o sp o d a rstw a rolnego. W y d a je się rzeczą kon ieczn ą p rz y ję cie je d n o lite g o k ry te riu m do u s ta le n ia d o ln e j i g ó rn ej g ran ic y g o sp o d a rstw a ro ln eg o i d la teg o p rze p is a rt. 4 w sp o m n ia n e j u sta w y p o w in ie n m . zd. u lec zm ian ie p rze z sk re śle n ie słów : „lu b jego u d z ia ł w e w spółw łasności”.
U sta w a z 13.7.1957 r. obow iązy w ała ty lk o w sto su n k u do n ieruchom ości ro ln y c h położonych n a te re n ie gro m ad i d la teg o n ie d a w a ła p o d sta w do zaliczenia do n o rm obszaro w y ch g ru n tó w położonych w m ia sta c h i osiedlach. N ato m iast u s ta w a z 1963 r o k u d otyczy g o sp o d a rstw położonych ró w n ież w m ia sta c h i osiedlach, w w y n ik u
N r 11 (71) O graniczenia p o d zia łu gospodarstw ro ln ych 19
czego u ż y tk i ro ln e n abyw cy położone w m ia sta c h i o siedlach należy obecnie z a li czyć do jego łącznej n o rm y obszarow ej.
P o d staw o w a n o rm a obszarow a g o sp o d a rstw a rolnego (8 ha) m oże być obniżo n a w ra z ie zbycia części g o sp o d arstw a, zasiedzenia lu b też zn iesien ia w sp ó łw łas ności. U trzy m a n ie n o rm po d staw o w y ch 8 h a konieczne je s t je d y n ie w raz ie p o d ziału g o sp o d a rstw a w w y n ik u d ziału sp ad k u , chyba że p o w ierz ch n ia dzielonego g o sp o d a rstw a n ie p rze k ra c z a 0,5 h a u żytków ro ln y c h .6
P o d zia ł g o sp o d a rstw a rolnego poniżej p o dstaw ow ych n o rm o bszarow ych je s t d opuszczalny w tedy, k iedy n ab y w c a części g ru n tó w je s t już w łaścicielem go sp o d a rstw a rolnego o dpow iadającego m in im aln ej no rm ie obszarow ej, k tó ra na te re n ie całego k ra ju k s z ta łtu je się w g ran ic ac h od 2 do 5 h a u ży tk ó w r o ln y c h 7; po n a d to n a b y w a n a część g ru n tó w ro ln y ch m u si w ejść w sk ła d g o sp o d a rstw a rolnego stan o w iąceg o ju ż w łasność nabyw cy. W niniejszym w y p a d k u g ru n ty zbyw ane i n a b y w a n e m uszą zn ajd o w ać się w g ra n ic a c h je d n e j grom ady. U sta w a żezw ala tu nie ty lk o n a tw o rzen ie g o sp o d a rstw poniżej p o d staw o w ej n o rm y obszarow ej, ale n ad to a k c e p tu je p o w sta n ie g o sp o d a rstw o p o w ierzch n i poniżej 8 h a użytków rolnych.
P R Z Y K Ł A D Y :
a) z g o sp o d a rstw a 10 h a w ydziela się część w ielkości 2 ha; n ab y w c a je s t w łaści cielem 5 ha użytków ro ln y c h (Poznańskie). W w y n ik u p o d ziału p o w sta n ą dw ie sam odzielne części w ielkości 8 h a i 7 h a u żytków ro lnych;
b) z g o sp o d a rstw a 4 ha w ydzielono 2 ha; nab y w ca je s t w łaścicielem 5 h a użytków ro ln y ch . W w y n ik u podziału p o w sta ją d w ie części sam odzielne o pow ierzch n i
2 ha i 7 ha użytków rolnych;
c) z g o sp o d arstw a 7 ha w ydzielono 5 ha; nab y w ca je st w łaścicielem 5 ha. W w y n ik u podziału p o w sta ją dw ie części o p o w ierzch n i 2 h a i 10 ha u ży tk ó w ro l nych;
d) z g o sp o d a rstw a 6 ha w ydzielono d w ie części po 3 ha; n ab y w cy są w łaścic iela m i po 5 ha u ży tk ó w ro lnych. P o w sta ją trz y części ;po 8 ha, a dotychczasow e go
sp o d a rstw o ulega lik w id a c ji (zbycie n a s tę p u je je d n o c z e śn ie ).8
G osp o d arstw o ro ln e o obszarze do 0,5 h a u żytków ro ln y ch m oże być dzielone, chociażby n ab y w c a jego części nie b y ł w łaścicielem g o sp o d a rstw a rolnego o p o w ie rz c h n i od 2 do 5 h a u żytków ro ln y c h lu b chociażby należące do niego gospo d a rstw o było m n iejsze od m in im aln y ch n o rm obszarow ych.
J a k już w spom niano, lik w id a c ja g o sp o d a rstw a rolnego n a s tę p u je w w y n ik u je d noczesnego zbycia w szy stk ich g ru n tó w w chodzących w skład g o sp o d a rstw a ro ln e go, p rzy czym lik w id a cja m a m iejsce rów nież w ów czas, gdy w łaściciel zbył w szy stk ie g ru n ty z w y ją tk ie m g ru n tó w pod b u d y n k am i i d ziałk i p rzyzagrodow ej o łącznym obszarze nie p rze k ra c z a ją c y m 0,2 ha.
P o d staw o w a n o rm a obszarow a je s t niższa od 8 ha u ży tk ó w rolnych, a m ia n o w icie w ynosi 2 h a u żytków ro ln y c h w ra z ie zbycia części g o sp o d a rstw a rolnego o b jęteg o p rze p isam i u sta w y z d n ia 20 m a rc a 1950 r . 9
W ra z ie n ab y c ia g ru n tó w przez w spółm ałżonka bierze się pod uw agę łączny
# P a r a g r a f 3 ro z p . w y k o n a w c z e g o .
7 P a r a g r a f 2 u s t. 1 p k t 1 ro z p . w y k o n a w c z e g o . 8 P a r a g r a f 4 ro z p . w y k o n a w c z e g o .
20 F l o r i a n D o r o t a l a N r 11 (71)
o b szar g ru n tó w n ależący ch do obu m ałżo n k ó w lu b stan o w iący ch ich u d z ia ł w e w sp ó łw ła sn o śc i.10 D otychczasow a p ra k ty k a , o p a rta je d y n ie n a piśm ie okólnym n r 22 M in. R oln ictw a, doczekała się r e g u la c ji u s ta w o w e j.u
P rz y o k az ji o m a w ian ia n o rm o b szaro w y ch g o sp o d a rstw a rolnego nie m ożna n ie p o d k reślić, że w ed łu g u sta w y za je d n o g o sp o d arstw o ro ln e uw aża się rów n ież ta k ie g o spodarstw o, w sk ła d k tó reg o w chodzą g ru n ty sta n o w iąc e o d rę b n ą w łasność każdego z m a łż o n k ó w .IS
J a k ju ż zaznaczono w yżej, p o d staw o w e n o rm y obszarow e obow iązu ją nie za leż n ie od m ie jsc a p o łożenia g o sp o d a rstw a — z w y ją tk ie m w ydzielonych części n a rzecz S k a rb u P a ń s tw a oraz w y dzielonych g ru n tó w , w chodzących w sk ład g o sp o d a rstw ro ln y ch , k tó re w yznaczone zostały n a cele b u d o w lan e bąd ź n a p o d sta w ie p rzep isó w o te re n a c h b u d o w lan y c h n a obszarze w si, bąd ź też w m iejscow ych p la n a c h zago sp o d a ro w a n ia p rz e s trz e n n e g o .13 P o d staw o w e ’n o rm y obszarow e nie o b o w iązu ją też w ra z ie zbycia całego g o sp o d a rstw a bąd ź części ułam k o w ej, albow iem w ty c h w y p a d k a c h u sta w a n ie z n a jd u je w ogóle za sto so w an ia. W reszcie n o rm y pod staw o w e nie m a ją zasto so w an ia, jeżeli o tw arc ie sp a d k u n a stą p iło p rzed d niem w ejścia w ży cie u sta w y i k ilk u sp ad k o b iercó w u ż y tk u je osobiście w ydzielone części g o sp o d a r stw a, a podział tego g o sp o d a rstw a m iędzy u p ra w n io n y c h sp ad k o b iercó w z za ch o w an ie m dziś ob o w iązu jący ch n o rm je s t niem ożliw y (art. 24 p k t 7).
II. Kw alifikacje ro ln icze nabywcy
U sta w a w p ro w a d z a zasadniczą zm ianę, n o w elizu ją c a rt. 2 u st. 2 u sta w y z 13 lip - ca 1957 r. O becnie k ażdy n ab y w c a g o sp o d a rstw a roln eg o lu b jego części w y dzielo n e j lu b części u ła m k o w ej m usi się leg ity m o w ać zaśw iadczeniem stw ie rd z a ją c y m p o sia d an ie k w a lifik a c ji p ra k ty c z n y c h lu b te o re ty c z n y c h do p ro w a d z e n ia g o sp o d a r- ^ s tw a rolnego.
T ry b n a b y c ia w łasności g o sp o d a rstw a lu b jego części nie zw a ln ia od w y k a z a n ia p o sia d a n ia k w a lifik a c ji rolniczych. W m yśl p o sta n o w ień u sta w y k w a lifik a c ja m i ro ln ik a m u si w y k azać się rów n ież w spó łm ałżo n ek i n a b y w a ją c y g o sp o d a rstw o ro ln e w całości b ąd ź część w ydzielo n ą lu b część u ła m k o w ą od dru g ieg o w sp ó łm ał żonka, ja k ró w n ież zstęp n i w ra z ie d ziedziczenia gosp o d arstw a.
R ów nież sp a d k o b ie rc a te sta m e n to w y m u si się w y k azać k w a lifik a c ja m i ro ln ic zy m i w d ac ie o tw a rc ia spadku.
N ab y w ca g o sp o d a rstw a 'm u si się w y leg ity m o w ać zaśw iadczeniem p rez y d iu m ra d y n a ro d o w ej m ie jsc a jego za m ie szk a n ia , p rz y czym z za św iad czen ia tego p o w in n o w y n ik ać , że p o sia d a or: k w a lifik a c je p ra k ty c z n e lu b teo re ty cz n e do p ro w a d ze n ia g o sp o d a rstw a rolnego.
P o sia d a n ie k w a lifik a c ji sta n o w i w a ru n e k p ra w n y , k tó ry nie m oże być w a ru n k ie m w ro z u m ie n iu a rt. 77 p.o.p.c., i d ' tego n ab y w c a m u si p o siad ać te n p rz y m io t ju ż w dacie sp o rzą d ze n ia um ow y zbycia g o s p o d a rs tw a .14
C ała doty ch czaso w a p ro b le m a ty k a zw ią z a n a z w y k az an ie m k w a lifik a c ji ro ln ik a
10 A r t . 26 p k t 5. 11 P i s m o o k ó l n e n r 22 M in . R o l n . z i 8.1958 r . ( n r U R . U 1/63/58) 12 A r t . 2 u s t . 4. u A r t . 2 u s t . 5. H A . W o l t e r : P r a w o c y w i l n e — c z ę ś ć o g ó l n a , W a r s z a w a 1855, s t r . 293; S . S z e r : P r a w o c y w i l n e — c z ę ś ć o g ó l n a . W a r s z a w a 1955, s t r . 210. *
N r 11 (71) O graniczenia p o d zia łu g o spodarstw ro ln y ch 21
je s t w dalszym ciągu a k tu a ln a , d la teg o też od p ad a p o trz e b a bliższego om ów ienia tego w a ru n k u po stro n ie nabyw cy.
W y ją te k od zasad y w y k az an ia p rzez n ab y w c ę k w a lifik a c ji ro ln ik a m a m iejsce w raz ie nabycia d ziałk i b u d o w lan e j ok reślo n ej w p rz e p isa c h o te re n a c h b u d o w la n y ch n a te re n ie wsi, jeżeli n ab y w c a nie posiad a ta k ie j sam ej d ziałk i w te j sam ej m ie jsc o w o śc i.15 T a sa m a zasad a obow iązu je w ra z ie sprzedaży nieruchom ości ro l n e j w try b ie u sta w y z d n ia 12 m a rc a 1958 r. o sprzedaży p ań stw o w y c h n ie ru c h o m ości ro ln y c h oraz u p o rzą d k o w a n iu n ie k tó ry c h sp ra w zw iązan y ch z p rze p ro w a d z e niem re fo rm y ro ln e j i o s a d n ic tw a u (um ow y z a w ieran e są z B a n k ie m R olnym ). D otychczasow a g ó rn a g ra n ic a d ziałk i b u d o w lan e j n a wsi, tj. 5 000 m 2, nie obow ią zuje. W ielkość d ziałk i b u d o w lan e j o k re śla ją p rze p isy o b u d o w n ictw ie n a te re n a c h w si.
III. Z b y cie czę ści gospodarstwa rolnego
Z ch w ilą w ejścia w życie u sta w y , tj. począw szy od 5 lip c a 1963 r., podział g o sp o d a rstw a rolnego w drodze zbycia jego części lu b n ab y c ia przez z a s ie d z e n ie 17 m oże być d o k onany ty lko z zach o w an iem p rzepisów u staw y .
W m yśl a rt. 4 um ow a zbycia czępci g o sp o d a rstw a roln eg o nie m oże być z a w a rta bez u zy sk an ia decyzji o rg an u do sp ra w ro ln y ch w łaściw ej ra d y n aro d o w ej stw ie r d za ją ce j, że p ro je k t podziału odp o w iad a p rzepisom u staw y . >• D ecyzja o rg a n u ro l nego nie podlega k o n tro li p rzez in n e o rg an a (PBN, sąd). W ty c h w a ru n k a c h zbyw ca pow in ien p rze d sta w ić w P a ń stw o w y m B iurze N o taria ln y m za św iadczenie o r g an u do sp ra w ro ln y ch stw ie rd z a ją c e zgodność p ro je k tu z obow iązu jący m i p rz e p isa m i, a n a d to — w raz ie sp rzed aży lu b d aro w iz n y — za św iadczenie w łaściw e go o rg an u finansow ego (m iejsca za m ie szk a n ia zbyw cy i m iejsca położenia gospo d a rstw a , jeśli gospodarstw o nie je s t położone w m iejscu jego zam ieszkania) o n ie - zale g an iu p rzez zbyw cę w za p ła cie p o d atk ó w lu b in n y c h eg zekw ow anych przez te n o rg an należności, do k tó ry c h sto su je się p rze p isy o zo bow iązaniach p o d atk o w y ch o raz zaśw iadczenie pow iatow ego p u n k tu sk u p u o n ie za leg a n iu w p rz y m u sow ej d o sta w ie płodów rolnych.
P rz e d sta w ie n ie zatw ie rd z o n y ch p la n ó w podziału g o sp o d arstw a, sporządzonych p rze d d a tą w ejścia w życie u staw y , n ie je s t w y sta rc z a ją c e do p rz e p ro w ad z en ia podziału. Z byw ca m usi legitym ow ać się a k tu a ln y m zaśw iadczeniem w y d an y m zgod n ie z a r t. 4, w w y n ik u czego p la n y sporządzone p rzed d a tą w ejścia w życie u s ta w y po w in n y być ponow nie za tw ie rd z o n e oraz zaw ierać k la u zu lę , że p ro je k t po d ziału odpow iada p rzepisom u sta w y . S p o rząd zen ie um ow y zbycia — w ra z ie zby cia g ru n tó w w chodzących w sk ła d g o sp o d a rstw a rolnego, k tó re w yznaczone zo sta ły na cele b u d o w lan e — uzależnione je s t od p rz e d sta w ie n ia odpow iedniego za św iad czen ia lu b p o tw ie rd z en ia pow yższej okoliczności n a sam ym p ro je k c ie p la n u p odziału. U sta w a nie w spom ina, ja k a w ład z a p ow ołana je s t do w y d a n ia takiego z a św iadczenia, w y d a je się je d n a k , że k o m p e te n tn y tu je s t w y d ział b u d o w n ictw a i a r c h ite k tu ry w łaściw e j ra d y n aro d o w ej.
15 A r t . 26 u s t . 1 p k t 1. 1« A r t . 28 u s t . 4 p k t 2. 17 A r t . 3.
l i A r t . 4.
22 F l o r i a n D o r o t a l a Nr 11 (71)
P la n y p ro je k tó w sporządzone p rzed d a tą w ejśc ia w życie ustaw y, p o tw ie rd z o n e w try b ie p rze w id zia n y m w u sta w ie z d n ia 31 sty czn ia 1961 20 o te re n a c h b u d o w la nych n a te re n a c h w si, n ie w y m a g a ją u zu p e łn ie n ia i m ogą stan o w ić p o d sta w ę do sp o rząd zen ia um ow y zbycia.
IV. Z a sie d ze n ie
Sposób u n o rm o w a n ia n ab y cia w dro d ze zasied zen ia w łasności fizycznej części g o sp o d a rstw a rolnego, k tó re w o k ie sie w y m ag a n y m do zasiedzenia było p rz e d m iotem w spółw łasności k ilk u w spółw łaścicieli w częściach id e a ln y c h 21, nie w y m ag a bliższego u zasad n ien ia. Z ak az n a b y w a n ia w łasności g ru n tó w przez z a sie dzenie n ie dotyczy n ab y cia w d ro d ze za sied zen ia w łasności części id e aln e j, gdyż w tym w y p a d k u zasiedzenie nie p ro w a d zi do podziału gospodarstw a.
Do zasied zen ia należy stosow ać za sa d y om ów ione w yżej w p k t III a dotyczące zbycia części g o sp o d a rstw a rolnego. W szczególności podział g o sp o d a rstw a w tym try b ie m u si być zgodny z obow iązu jący m i n o rm am i obszarow ym i, a n ab y w c a p o w in ie n się le g ity m o w a ć . zaśw iadczeniem stw ie rd z a ją c y m jego k w a lifik a c je ro l nika.
P o d ział g o sp o d a rstw a w d ro d ze za sied zen ia bez zachow ania obow iązujących n o rm obszaro w y ch je s t dopuszczalny, jeżeli bieg te rm in u zasied zen ia kończy się w ciągu 2 la t, począw szy od 5 lipca 1963 r. (art. 25).
V . Z n iesien ie współwłasności
gospodarstwa rolnego, wynikłej z innych przyczyn niż dziedziczenia
Z n ie sien ie w spółw łasności g o sp o d a rstw a rolnego, w y n ik łe j z in n y c h przy czy n niż dziedziczenie, p rz e p ro w ad z a się w zasad zie w edług p rzepisów p ra w a rzeczo w ego i p o stę p o w an ia niespornego z za k re su p ra w a rzeczow ego. D opuszczalny je s t zatem podział fizyczny g o sp o d a rstw a rolnego, z tym ty lk o zastrzeżeniem , żeby p o w sta łe części o dpow iadały norm om obszarow ym , o k tó ry c h b y ła ju ż m ow a w yżej.
G dyby podział g o sp o d a rstw a był niezgodny z o b ow iązującym i n o rm am i o b szaro w ym i, g o sp o d arstw o ro ln e o trz y m u je te n ze w spółw łaścicieli, k tó ry w nim p ra c u je n ie p rz e rw a n ie co n a jm n ie j od ro k u . Je że li je s t k ilk u ta k ic h w spółw łaścicieli, g o sp o d arstw o ro ln e o trz y m u je ten, n a k tó reg o w y ra ż ą zgodę w szyscy w sp ó łw ła ś ciciele, p rz y czym w razie sp o ru w y b o ru d o kona sąd, m a ją c n a uw ad ze k w a li fik a c je poszczególnych w spółw łaścicieli.
W spółw łaścicielom , k tó ry m nie p rzy z n an o n a w łasność części w ydzielonej, a k tó rzy w ch w ili zn iesien ia w spółw łasno:'ci albo p rac o w a li w ja k im k o lw ie k gospo d a rstw ie ro ln y m (na ra c h u n e k w łasn y lu b w ra m a c h sto su n k u um ow nego), albo są osobam i trw a le do p ra c y niezdolnym i, albo też są m a ło le tn im i lu b uczniam i p o b ie ra ją c y m i n a u k ę zaw odu lu b u częszczającym i do szkół śred n ic h bąd ź s tu d e n ta m i szkół w yższych — p rz y z n a je się sp ła ty n a poczet należnego im udziału. O g ran icze nie obow iązk u sp ła t (praca w g o sp o d a rstw ie rolnym , re n c ista itd.) nie dotyczy
20 D z . u . N r 5, p o z . 30.
N r 11 (71) O graniczenia p o d zia łu g o spodarstw ro ln ych 23
zn iesien ia w spółw łasności g o sp o d a rstw a roln eg o stanow iącego d o ro b ek m ałżo n k ów .
Je ż e li żad en ze w sp ółw łaścicieli n ie p ra c u je w e w spólnym ' g o sp o d a rstw ie rolnym , w b r a k u um ow y pom iędzy w spó łw łaścicielam i zniesienie w spółw łasności n a s tę p u je n a w niosek k tó reg o k o lw iek ze w spółw łaścicieli lu b w łaściw ego do s p ra w ro ln y ch o rg a n u p rez y d iu m ra d y n aro d o w ej w d ro d ze sprzedaży g o sp o d a rstw a stosow nie do prze p isó w o p o stę p o w an iu n ie sp o rn y m z z a k re su p ra w a rzeczow ego. W ty m w y p a d k u S k arb o w i P a ń stw a p rz y słu g u je p ra w o p ie rw o k u p u , u sta w a je d n a k n ie p o d aje
b liżej, w ja k ic h w a ru n k a c h n a s tę p u je re a liz a c ja p ra w a p ie rw o k u p u .
Je ż e li w spółw łaścicielem g o sp o d a rstw a je s t P ań stw o , to obok p ozostałych w spół w łaścic ieli u d ział w ydzielony n a rzecz P a ń s tw a n ie m usi odpow iadać o b o w iąz u ją cym norm om obszarow ym .
P o d o b n ie ja k p rzy zn iesien iu sp ad k u , ró w n ież p rz y zn iesien iu w spółw łasności sz a c u n e k n ieruchom ości p rze p ro w a d z a się w edług p rzepisów obo w iązu jący ch przy sp rze d aż y p ań stw o w y c h nieru ch o m o ści r o ln y c h .22
VI. S zacu n ek nieruchom ości w chodzących w skład gospodarstwa rolnego
S zacu n ek nieruchom ości w chodzących w skład g o sp o d a rstw a roln eg o p rz e p ro w a d z a się w edług zasad określo n y ch w za rząd z en iu M in istra R o ln ictw a z d n ia
24.9.1962 r. w sp raw ie ceny, w a ru n k ó w i tr y b u sprzedaży p ań stw o w y c h n ie ru c h o m ości rolnych.
S zacu n ek w edług ty c h sam y ch zasad p rz e p ro w ad z a się w celu o k re śle n ia w a r to śc i ud ziałó w spad k o b iercó w g o sp o d a rstw a rolnego, ja k ró w n ież w w y p ad k u znie
sie n ia w spółw łasności g o sp o d a rstw a rolnego, p o w sta łej w w y n ik u d ziału spadku.
VII. O d ręb n e prawo spadkowe gospodarstw rolnych
U sta w a w p ro w a d za zm iany w p ra w ie spadkow ym zarów no m a te ria ln y m , ja k i fo rm a ln y m w w y p ad k u , k ie d y p rze d m io te m sp a d k o b ra n ia je s t gospodarstw o rolne.
U sta w a za ch o w u je za sa d y dziedziczenia, p o rzą d ek dziedziczenia ustaw ow ego, d ziedziczenie u staw o w e i te sta m e n to w e , a le ogran icza p ra w o sp ad k o w e sp a d k o b ie r ców u p ra w n io n y c h do dziedziczenia g o sp o d a rstw rolnych, u z a le żn ia jąc te p ra w a od w y k a z a n ia w aru n k ó w , o k tó ry c h m ow a w a rt. 5. N ie w y sta rc zy w ięc w y leg ity m o w a n ie się przy m io tem spadko‘b ie rc y u staw ow ego czy też te sta m en to w e g o ; trzeb a p onadto, ab y sp ad k o b ierca od p o w iad ał w aru n k o m , o ja k ic h m ow a w a rt. 5, w ch w ili o tw a rc ia spadku.
a) D z i e d z i c z e n i e
G o sp o d arstw o ro ln e należące do sp a d k u w ed łu g p o sta n o w ień u sta w y m ogą d zie dziczyć ty lk o ta cy spad k o b iercy , k tó rzy :
1) bądź p ra c o w a li — b ezpośrednio p rze d o tw arc iem sp a d k u — w ty m go sp o d ar stw ie n ie p rz e rw a n ie p rz y n a jm n ie j p rzez je d e n rok. P ra c ę ta k ą uw aża się za n ie p rz e rw a n ą , jeżeli sp a d k o b ierca zam ieszk iw ał w tym g o sp o d a rstw ie oraz w y
24 F l o r i a n D o r o t a ł a N r 11 (71)
k o n y w a ł w nim sta łe niezb ęd n e p ra c e i nie b y ł z a tru d n io n y gdzieindziej n a p o d sta w ie um ow y o p ra c ę lu b m ia n o w an ia . N ie zalicza się je d n a k do p rz e rw y w p rac y w spadkow ym g o sp o d arstw ie w y p ad k ó w w ym ien io n y ch w p rze p isa c h ro z po rzą d zen ia w y k o n a w c z e g o 23;
2) b ąd ź p ro w a d zą w chw ili o tw a rc ia sp a d k u inne in d y w id u a ln e go sp o d arstw o ro l n e albo p r a c u ją w g o sp o d arstw ie ro ln y m w spó łm ałżo n k a lu b jego rodziców ; 3) bądź są — w chw ili o tw a rc ia sp a d k u — m a ło le tn im i albo uczniam i p o b ie ra ją c y
m i n a u k ę zaw odu lu b uczęszczającym i do szkół śred n ic h albo s tu d e n ta m i szkół w yższych;
4) b ąd ź są — w ch w ili o tw a rc ia sp a d k u — trw a le n iezdolni do p rac y , tzn. są in w a lid a m i I lu b II g ru p y w ro zu m ien iu p rzep isó w o pow szechnym z a o p a trz e n ia
e m e ry ta ln y m p rac o w n ik ó w i ich rodzin.
5) W b r a k u sp ad k o b iercó w w y m ien io n y ch pod p k t 1 i 2 gospodarstw o ro ln e d zie dziczy — obok spad k o b iercó w w yliczonych pod p k t 3 i 4 — rów nież ta k i sp a d ko b ierca, k tó ry m a d o sta te czn e k w a lifik a c je do p ro w a d ze n ia g o sp o d a rstw a r o l nego, a n a d to złoży ośw iadczenie w P a ń stw o w y m B iurze N o taria ln y m albo w są dzie sp a d k u o gotow ości p ro w a d ze n ia g o sp o d a rstw a rolnego.
U sta w a nie p o d aje, w ja k ie j fo rm ie p ow inno być złożone to ośw iadczenie. W y d a je się konieczne, ab y złożenie tego ośw iadczenia n astąp iło co n a jm n ie j w fo rm ie pro to k o łu . U sta w a rów n ież n ie w y jaśn ia, na czym polega owa g o to
w ość p ro w a d ze n ia g o sp o d a rstw a rolnego, a w szczególności, czy o św ia d cz ają cy m usi je osobiście p row adzić, czy też m oże gospodarstw o oddać w d z ie rż a w ę albo w in n y sposób je użytkow ać.
O koliczność, że po o tw a rc iu sp a d k u o św iad czający o b ją ł gospodarstw o w p o sia d an ie (przy założeniu, że m a on k w a lifik a c je do p ro w a d ze n ia g o sp o d a rstw a rolnego) nie z w a ln ia go od złożenia w ym ienionego w yżej ośw iadczenia, p r z y czym w y sta rc zy w tym w y p a d k u z a d e k la ro w a ć gotow ość dalszego p ro w a d z e n ia g o sp o d a rstw a . N a szczególne p o d k reśle n ie zasłu g u je zachow anie 6 -m ie sięc z-
nego te rm in u do złożenia o m aw ianego ośw iadczenia, licząc od d n ia o tw a r c ia spadku.
6) W b ra k u sp ad k o b iercó w u p ra w n io n y c h do dziedziczenia g o sp o d a rstw a rolnego- a w y m ie n io n y ch pod p k t 1—5, g o sp o d arstw o to p rz y p a d a P a ń stw u ja k o sp a d k o b ie rc y ustaw ow em u. P a ń stw o uw aża się za spad k o b iercę ustaw ow ego także- w ted y , gdy do d ziedziczenia u p ra w n io n e są w y łącznie osoby w y m ien io n e p o d p k t 4, tzn. in w alid zi I i II k ateg o rii.
W raz ie d ziedziczenia S k a rb u P a ń s tw a w ted y , gdy do dziedziczenia u p ra w n ie n i są w yłączn ie sp a d k o b iercy niezdolni do p rac y , d o k o n u je ono na rzecz ty c h osób- sp ła t o d p o w iad a ją cy c h w a rto śc i ich u d z ia łu w g o sp o d arstw ie spadkow ym po od liczeniu długów o b ciążających to gospodarstw o.
Z asady w yżej p rze d sta w io n e dotyczą za ró w n o spad k o b iercó w ustaw o w y ch , jak: i te sta m en to w y c h .
U sta w a nie z a k a z u je sp o rzą d za n ia te sta m e n tó w , z a strz e g a ją c je d y n ie, że ro z p o rzą d zen ia te sta m e n to w e sprzeczne z p rze p isam i u sta w y są niew ażne. S przecz ność z p rze p isam i u sta w y należy stw ie rd z ić do p iero w chw ili o tw arc ia spadku* D latego też m ożna u zn ać za sp ad k o b iercę testa m en to w e g o g o sp o d a rstw a ro ln e g o sp ad k o b iercę n ie ro ln ik a w d ac ie sp o rzą d ze n ia te sta m e n tu , je śli ty lk o p o w ołany d o
N r 11 (71) O graniczenia p o d zia łu g o spodarstw ro ln y c h 25
sp a d k u będzie m ieć k w a lifik a c je teo re ty cz n e czy p ra k ty c z n e do p ro w a d z e n ia go sp o d a rstw a rolnego w dacie o tw a rc ia spadku.
P o d o b n ie k sz ta łtu je się sy tu a c ja w sto su n k u do roszczenia o zachow ek, z rz e czenia się p ra w do sp a d k u o raz o d rzu c en ia spadku.
T ak w ięc roszczenie o zachow ek p rz y słu g u je sp a d k o b iercy koniecznem u ty lk o w ted y , gdy w dacie o tw a rc ia sp a d k u m ożna go u znać za sp ad k o b iercę ustaw o w eg o g o sp o d a rstw a rolnego.
R ów nież zrzeczenie się p r a w do sp a d k u po sp a d k o b iercy u staw o w y m czy te sta m e n to w y m w części d o tyczącej g o sp o d a rstw a rolnego będzie sk u te cz n e pod w a ru n k ie m , że z rz ek ając y się w d ac ie o tw a rc ia sp a d k u będzie p osiadać k w a lifik a c je sp a d k o b iercy g o sp o d arstw a rolnego, a p o n ad to osoba, n a rzecz k tó re j d o k o n a n o zrzeczenia się spadku, w ykaże się w tym te rm in ie le g ity m a cją ro ln ik a : p ra k ty k a , lu b te o re ty k a . W raz ie od rzu cen ia sp a d k u przez sp ad k o b iercę ustaw ow ego, tra n s m i s ja m oże m ieć m iejsce pod w a ru n k ie m , że u staw o w i sp a d k o b iercy odrzucającego- sp a d ek należą do k ate g o rii spadkobierców , o k tó ry c h movfra w a rt. 5.
T akże w ra z ie w y łączen ia te sta m e n te m neg aty w n y m jednego ze sp a d k o b ie r ców ustaw o w y ch g o sp o d a rstw a roln eg o sp ad k o b ierca w yłączonego p rze jm ie je g o u d z ia ł je d y n ie pod w a ru n k ie m w y k az an ia p rze sła n e k w y m ien io n y ch w a rt. 5.
N ieco in aczej k s z ta łtu je się sy tu a c ja w raz ie do k o n an ia zapisu te sta m en to w e g o - Zgodnie z a rt. 113 p ra w a spadkow ego zapisobierca nie n ab y w a nigdy z a p isa n e g o p ra w a b ezpośrednio i nie je s t bezp o śred n im n astęp cą p ra w n y m spadkodaw cy. W y k o n a n ie za p isu n a s tę p u je w d ro d ze czynności p ra w n e j, k tó ra dochodzi do s k u tk u pom iędzy sp a d k o b iercą a zapisobiercą. W tych w a ru n k a c h w y starczy , że zap iso b ier c a w ykaże posiadanie k w a lifik a c ji ro ln ik a w d ac ie re a liz a c ji zapisu. O czyw iście r e aliz a c ja za p isu m u si m ieć n a uw ad ze p rze p is a rt. 2 ust. 1 o pod ziale g o sp o d a rstw
-b) D z i a ł s p a d k u
K ażdy sp ad k o b ierca m oże żądać d ziału s p a d k u .24 Z asa d a pow yższa nie została: n a ru sz o n a p o sta n o w ien iam i u sta w y ; je d y n ie ograniczony został k rą g sp a d k o b ie r ców, k tó rzy w w y n ik u d ziału sp a d k u u p ra w n ie n i są do o trz y m a n ia g o sp o d a rstw a roln eg o lu b jego części.
Do o trzy m an ia g o sp o d a rstw a rolnego lu b jego części w w y n ik u d ziału spadku, u p ra w n ie n i są w yłącznie sp a d k o b iercy w y m ie n ien i w a rt. 5 z w y ją tk ie m sp ad k o b iercó w trw a le niezdolnych do pracy, p rzy czym o b szar w ydzielonej części (sam a l bo w ra z z g ru n ta m i już należący m i do sp a d k o b iercy w ra z ie p rzy d z iele n ia cz ęści g o sp o d arstw a) nie m oże m ieć m n ie j niż 8 h a u żytków rolnych.
U sta w a p rz e w id u je p o w oływ anie sp ad k o b iercó w — w ra z ie d o k o n y w an ia d ziału — w n a s tę p u ją c e j kolejności:
1) sp ad k o b iercy , k tó rzy b ezpośrednio p rzed otw arciem sp a d k u p ra c o w a li w ty m g o sp o d a rstw ie n ie p rz e rw a n ie p rz y n a jm n ie j przez je d en rok,
2) spad k o b iercy , k tó rzy p ro w a d zą w chw ili o tw a rc ia sp a d k u in n e in d y w id u a ln e go sp o d arstw o ro ln e albo p ra c u ją w g o sp o d arstw ie ro ln y m w spó łm ałżo n k a lul> jego rodziców ,
3) spad k o b iercy , k tó rzy m a ją d o sta te czn e k w a lifik a c je do p ro w a d z e n ia gosp o d ar stw a rolnego i w e w łaściw y m czasie ośw iadczyli gotow ość p ro w a d ze n ia go sp o d a rstw a rolnego n ależącego do spadku,
;26 F l o r i a n D o r o ż a ł a Nr 11 (71)
4) spad k o b iercy , k tó rz y w chw ili o tw a rc ia sp a d k u b y li m a ło le tn im i lu b u cz n ia m i p o b ie ra ją c y m i n au k ę zaw odu lu b uczęszczającym i do szkół średnich, albo s tu d e n ta m i szkół w yższych.
U sta w o w a k o lejność m oże u lec zm ian ie za zgodą spadkobierców , k tó ry c h p r a w a do u d ziału w n a tu rz e p rzez zm ianę k o lejn o ści byłyby naruszone. M ożność je d n a k o trz y m a n ia g o sp o d a rstw a bez za ch o w a n ia k o lejn o ści nie dotyczy sp a d k o b ie r ców w y m ie n io n y ch pod p k t 4.
U p ra w n io n y m i do o trz y m a n ia całości lu b części g o sp o d a rstw a rolnego są p rze d e w szy stk im sp a d k o b iercy w y m ie n ien i w pie rw sz ej kolejności. S p ad k o b ie rc y w y m ie n ie n i pod p k t 2—4 m ogą o trzy m ać go sp o d arstw o lu b jego część w n a tu rz e , gdy je s t n a to zgoda spadkobierców , gdy sp a d k o b iercy z g ru p y pie rw sz ej nie w y ra żą gotow ości objęcia g o sp o d a rstw a w n a tu rz e albo gdy po zasp o k o jen iu sp ad k o b iercó w z p ie rw sz ej k o le jn o śc i zo stanie jeszcze n ad w y ż k a, k tó rą zgodnie z obow iązu jący m i n o rm am i ob szaro w y m i m ożna w ydzielić.
W yłączenie spad k o b iercó w u p ra w n io n y c h do dziedziczenia g o sp o d a rstw a ro ln e go w p o stę p o w an iu działow ym u p ra w n ia ich je d n a k do o trzy m a n ia sp łaty , k tó ra p o w in n a od p o w iad ać w arto śc i ich u d ziału spadkow ego, jeśli chodzi o sp ad k o b iercó w w y m ie n io n y ch pod p k t 1 oraz sp ad k o b iercó w inw alidów , ja k rów n ież o sp a d k o bie rc ó w w y m ien io n y ch pod p k t 2 (ale w ty m o sta tn im w y p a d k u sp ła ty m ogą być odpow iednio obniżone w w a ru n k a c h o k reślo n y c h bliżej w a rt. 9 ust. 2).
S p łaty u d z ia łu spadkow ego należn e m a ło le tn im albo uczniom p o b ie ra ją c y m n a u k ę zaw odu lu b uczęszczającym do szkół śre d n ic h albo stu d e n to m szkół w yższych u s ta la się w g ra n ic a c h w arto śc i ich u d z ia łu spadkow ego z u w zględnieniem w iek u sp ad k o b iercó w oraz p o trze b zw iązan y ch z p o b ie ra n iem nau k i. T a g ru p a sp a d k o biercó w o trz y m u je sp ła ty w ra ta c h m iesięcznych w w ysokości do 450 zł, gdy cho dzi o m a ło le tn ic h albo uczniów p o b ie ra ją c y c h n a u k ę zaw odu lu b uczęszczających do szkół śred n ich , oraz w w ysokości do 550 zł (m iesięcznie), gdy chodzi o stu d e n tó w szkół w yższych. U czniow ie i studenci, k tó rz y p o b ie ra ją n a u k ę w szkołach dla p r a cu ją c y c h lu b o d b y w ają stu d ia d la p ra c u ją c y c h , tr a c ą p raw o do sp ła t spadkow ych po osiągnięciu pełnoletności. P o zo sta je tu o tw a rta sp ra w a w ym agalności spłat, a m ianow icie, czy sp ła ty należą się od d a ty zgłoszenia żą d an ia spłat, czy też od d a ty w szczęcia p o stę p o w an ia działow ego.
N ato m ia st sp ad k o b iercó w w y m ien io n y ch pod p k t 3, tj. tych, k tó rz y m a ją d o sta te c z n e k w a lifik a c je do p ro w a d ze n ia • g o sp o d a rstw a rolnego i w e w łaściw y m czasie ośw iadczyli gotow ość p ro w a d ze n ia g o sp o d a rstw a rolnego należącego do spadku, jeżeli w w y n ik u p o stę p o w an ia działow ego nie o trz y m a li g o sp o d a rstw a roln eg o a n i jego części, uw aż a się — w sto su n k u do części sp a d k u sta n o w iąc ej g o sp o d a rstw o ro ln e — tak , ja k b y sp a d k o b ie rc a m i nie byli. S p ad k o b iercó w tych, je śli chodzi o g ospodarstw o rolne, należy u w ażać za spad k o b iercó w w aru n k o w y ch ; co do re sz ty sp a d k u ta g ru p a sp ad k o b iercó w dziedziczy w ed łu g p ra w a sp a d k o wego. S pad k o b ierco m tym n ie p rz y słu g u ją żadne sp ła ty z ty tu łu w yłączenia ich od u d ziału w g o sp o d a rstw ie spadkow ym . U sta w a w yłącza stosow anie a rt. 17 § 2 i a rt. 19 § 2 p ra w a spadkow ego w sto su n k u do g o sp o d a rstw a rolnego, albow iem sp a d k o biercę, o k tó ry m m ow a, u w aż a się ta k , ja k b y sp a d k o b iercą nie był, a nie, ja k by w ch w ili o tw a rc ia sp a d k u nie żył.
U sta w o w a re g u la c ja kolejności sp a d k o b iercó w u p raw n io n y c h do o trz y m a n ia go sp o d a rstw a roln eg o lu b jego części; w w y n ik u d ziału sp a d k u sta n o w i o d chylenie od za sa d y p rze w id zia n ej w a r t. 162 § 2 p o stę p o w an ia spadkow ego. Z asa d a ta m a je d n a k zastosow anie, gdy chodzi o p rz y d z ia ł g o sp o d a rstw a w o b ręb ie d a n e j grupy.
N r 11 (71) O graniczenia p o działu gospodarstw ro ln ych 27
W ierzy teln o ści z ty tu łu sp ła t sp ad k o w y ch należn y ch od spadkobierców , k tó rzy w w y n ik u d ziału o trzy m ali g ospodarstw o ro ln e lu b jego część, zabezpiecza się n a ż ą d a n ie u p raw n io n e g o sp a d k o b iercy przez u sta n o w ien ie h ip o te k i n a n ieruchom ości w chodzącej w sk ład g o sp o d a rstw a rolnego. W b ra k u księgi w ieczy stej w y sta rc zy złożenie d o k u m en tó w do zb io ru d o k u m e n tó w .25
Z asad y i try b u d zielan ia pom ocy k re d y to w e j d la spad k o b iercó w gosp o d arstw r o ln y c h (z przeznaczeniem m iędzy in n y m i n a p o k ry cie sp ła t) za w ie ra u ch w ała
n r 251 R ad y M inistrów z d n ia 19 lipca 1963 r. (Mon. Pol. N r 58, poz. 299).
U sta w a zniosła jednocześnie u sta w ę z d n ia 18 czerw ca 1959 r. o zaw ieszeniu n ie k tó ry c h sp ła t spadkow ych, re g u lu ją c obecnie sp ła tę w sposób odm ienny. S p ad k o b ie rc y u p ra w n ie n i do dziedziczenia g o sp o d a rstw a rolnego (z w y ją tk ie m sp ad k o bie rc ó w w ym ien io n y ch w a rt. 5 ust. 3), je że li p rzy dziale sp a d k u nie o trzy m ali g o sp o d a rstw a rolnego lu b jego części, a do tego czasu za m ieszk iw ali w tym go sp o d a rstw ie, zach o w u ją u p ra w n ie n ia do dalszego za m ieszk an ia n a w a ru n k a c h służebności m ieszk an ia przez o k res n ie d łu żej niż 5 la t, p rzy czym d la m a ło le t n ic h o k res la t 5 zaczyna biec od d o jścia p rzez nich do p ełnoletności.
Te sam e u p ra w n ie n ia p rz y słu g u ją w szy stk im spad k o b ierco m pow ołanym do d ziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego, k tó rzy w chw ili d ziału sp a d k u zam ieszkali w g o sp o d a rstw ie spadkow ym . O graniczenie o k resu trw a n ia służebności m ieszk an ia n ie dotyczy sp a dkobierców trw a le n iezdolnych do pracy.
C elem p rze p ro w ad z en ia d ziału sp ad k u , a w n astęp stw ie u sta le n ia w ysokości spłat, konieczne je s t do k o n an ie sz ac u n k u w arto śc i gosp o d arstw a. S zacunek te n p rze p ro w a d z a się w ed łu g p rzepisów o bow iązujących p rzy sprzedaży p ań stw o w y c h g o sp o d a rstw rolnych.
W szystkie p rze d staw io n e w yżej zasady dotyczące d ziału sp a d k u sto su je się ta k że do zn iesien ia w spółw łasności g o sp o d a rstw a rolnego p o w sta łej w w y n ik u działu spadku.
«) O d p o w i e d z i a l n o ś ć z a d ł u g i s p a d k o w e
O dpow iedzialność za dłu g i spadkow e p odlega w zasadzie re g u la c ji p rzew id zian ej w p ra w ie sp a d k o w y m .20 Je d y n ie w sto su n k u do spad k o b iercó w m a ło le tn ic h albo u cz n ió w p o b ie ra ją c y c h n a u k ę zaw odu lu b uczęszczających do szkół śred n ic h albo s tu d e n tó w szkół w yższych u sta w a w p ro w a d za pew ne zm iany. M ianow icie ta g ru p a sp ad k o b iercó w odpow iada za dłu g i spadkow e w ta k ie j części, ja k ą p rze d staw ia w arto ść sp a d k u nie w chodzącego w sk ła d g o sp o d arstw a rolnego w sto su n k u do w a rto śc i całego spadku, p rzy czym odpow iedzialność za dług sp ad k o w y w części, od k tó re j g ru p a ta je st zw olniona, przech o d zi n a spadkobierców o trzy m u jąc y ch w w y n ik u działu sp a d k u g o sp o d arstw o ro ln e. Je że li w dro d ze d ziału p o w sta je w spółw łasność g o sp o d arstw a rolnego, to odpow iedzialność za d ługi ro zk ła d a się p ro p o rc jo n a ln ie do w arto śc i o trzy m an y ch przez nich części gosp o d arstw a.
P R Z Y K Ł A D :
M asa sp ad k o w a p rz e d sta w ia w arto ść 160 000 zł, z czego n a go sp o d arstw o rolne p rz y p a d a 120 000 zł, a 40 000 zł sta n o w i w a rto ść sam ochodu. D ług sp ad k o w y w ynosi 24 000 zł. S pad k o d aw ca p o zostaw ił 4 spad k o b iercó w A, B, C i D, k tó rz y dziedziczą w ró w n y c h częściach. Z godnie zatem z p rze p isam i p ra w a spadkow ego k ażdy z nich
25 A r t. 13.
28 F l o r i a n D o r o ż a l a Nr 11 (71)
p o w in ien od p o w iad ać do w ysokości 6 000 zł za dług spadkow y. J e d e n ze sp a d kobierców , m a ło le tn i C, o d pow iada za d łu g sp a d k o w y w części, ja k ą p rz e d sta w ia w arto ść sp a d k u n ie w chodzącego w sk ład g o sp o d a rstw a (40 000 zł) w sto su n k u do w a rto śc i całego sp a d k u (160 000 zł); tj. w 1/4 części, czyli do kw o ty 1 500 zł (1/4 część k w o ty 6 000).
G o sp o d arstw o ro ln e o b jęli sp a d k o b iercy A i B po połow ie. O d p o w iad a ją oni za d łu g i sp a d k u w części, w ja k ie j nie odp o w iad a m a ło le tn i C, tj. za k w o tę 6 000 zł — 1 500 zł = 4 500 zł, a w ięc w w ysokości po 2 250 zł — p ro p o rc jo n a ln ie do w a rto śc i o trzy m an y ch przez nich części g o spodarstw a.
W o sta te czn y m w y n ik u sp a d k o b iercy A, B, C, D o d p o w iad a ją za d łu g sp ad k o w y w w ysokości 24 000 zł w sposób n a s tę p u ją c y : A — 8 250 zł, B — 8 250 zł, C — 1 500 zł, D — 6 000 zł; razem — 24 000 zł.
Je ż e li do sp a d k u należy jeszcze in n y m a ją te k poza gosp o d arstw em ro ln y m (tak ja k w pow yższym p rzykładzie), to u d ziały sp ad k o b iercó w w g o sp o d a rstw ie ro ln y m zalicza się n a poczet ich u działpw w całym sp a d k u . O dpow iedzialność za d łu g i sp ad k o w e u sta lo n a zatem z o sta je nie n a p o d sta w ie u d z ia łu w ym ienionego w p o sta n o w ie n iu o stw ie rd z en ie p r a w do sp a d k u , lecz w w y n ik u p o sta n o w ien ia d z ia łow ego po zaliczeniu n a p o cz et u d z ia łu w całym sp a d k u u d ziału sp a d k o b iercy w g o sp o d a rstw ie rolnym .
U sta w a zezw ala, ab y sp a d k o b ierca u p ra w n io n y do sp ła ty z ty tu łu u d z ia łu w go sp o d a rstw ie ro ln y m o trzy m ał z a m ia st ty c h sp ła t lu b ich części odpow iednio w ię k szą część pozostałego m a ją tk u spadkow ego.
d) P o s t ę p o w a n i e s p a d k o w e
U sta w a w p ro w a d z a rów n ież zm ian y w p o stę p o w an iu spadkow ym . W szcze gólności w p o sta n o w ien iu stw ie rd z ając y m p ra w a do sp a d k u — poza w y m ie n ien iem u d ziałó w sp ad k o b iercó w n a le in y c h im w m a ją tk u osobistym i dorobkow ym sp a d kodaw cy — należy w ym ienić p o n ad to u d ziały w szy stk ich spad k o b iercó w u p ra w n io nych do d ziedziczenia g o sp o d a rstw a r o ln e g o .27 W raz ie p o m inięcia w p o sta n o w ien iu stw ie rd z a ją c y m p ra w a do sp a d k u ud ziałó w spad k o b iercó w w g o sp o d a rstw ie ro ln y m , p o sta n o w ien ie to należy u zupełnić, n a w ią z u ją c do w ydanego ju ż o rze czenia.
P o sta n o w ie n ie stw ie rd z a ją c e p ra w a do sp a d k u a w y m ie n iając e u d ziały sp a d kob iercó w w g o sp o d arstw ie ro ln y m sta n o w i le g ity m a cję w obrocie n o ta ria ln y m oraz w p o stę p o w an iu przed sądem hipotecznym . W tra k c ie p o stę p o w an ia d ziało w ego p o sta n o w ien ie ta k ie p o w in ie n sąd w y d ać bez in ic ja ty w y stro n (art. 141 § 3 post. spadkow ego).
B łędy w o k re śle n iu poszczególnych sp a d k o b iercó w lu b pom inięcie ich, ja k ró w nież n ie p ra w id ło w e u sta le n ie ud ziałó w sp a d k o w y c h p o w in n y być p ro sto w a n e w drodze pow ó d ztw a w try b ie a rt. 70 p r a w a spadkow ego.
W y k azan ie p rz e sła n e k w a ru n k u ją c y c h u zn a n ie sp ad k o b iercy za u p raw n io n e g o do d ziedziczenia g o sp o d a rstw a rolnego stosow nie do a rt. 5 p ow inno m ieć m ie jsc e p rzed sąd em sp ad k o w y m w p o stę p o w an iu o stw ie rd z e n ie p r a w do spadku.
U sta w a nie z a w ie ra bliższego w y ja ś n ie n ia , w ja k i sposób n ależy w y k az ać p rzy m io t sp a d k o b iercy u p raw n io n e g o do dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego. Z b r a k u p rze p isó w szczególnych n ależy stosow ać odpow iednie p rze p isy p o stę p o w an ia
Kr 11 (71) O graniczenia p o d zia łu gosp o d a rstw ro ln y ch 29
spad k o w eg o , a je śli chodzi o w y k a z a n ie k w a lifik a c ji roln iczy ch sp ad k o b iercy , to tr y b te n r e g u lu je u sta w a z d n ia 13.7.1957 r. Z godnie z p rze p isam i w sp o m n ia n ej u s ta w y k w a lifik a c je do p ro w a d ze n ia g o sp o d a rstw a roln eg o w y k a z u je się za św ia d czeniem w y d an y m p rzez p rez y d iu m w łaściw e j ra d y n aro d o w ej m ie jsc a zam iesz k a n ia u praw nionego.
W celu p o tw ie rd z e n ia okoliczności, że u p ra w n io n y sp a d k o b ierca p ra c o w a ł w go s p o d a rstw ie spadkow ym n ie p rz e rw a n ie p rz y n a jm n ie j przez je d e n ro k b ąd ź że p r a c o w a ł w ch w ili o tw a rc ia sp a d k u w in n y m gospodarstw ie, należy p rze d sta w ić od p o w ied n ie zaśw iadczenie w łaściw ej ra d y n aro d o w ej m ie jsc a położenia g o sp o d a rstw a (jed n a k że ró w n ież w szelkie in n e śro d k i dow odow e p rze w id zia n e w k.p.c. są tu dopuszczalne).
N iezdolność do p ra c y sp a d k o b iercy w ch w ili o tw arc ia sp a d k u n ależy u d o k u m e n to w a ć o dpow iednią d ecyzją Z ak ład u U bezpieczeń Społecznych.
W reszcie m a ło le tn i sp a d k o b iercy p o w in n i w y legitym ow ać się d o k u m e n tem u ro d z e n ia , a uczniow ie bąd ź stu d e n c i — o dpow iednim i za św ia d cze n ia m i w łaściw ych szkół.
Z godnie z a rt. 45 p ra w a spadkow ego sąd n a w n io sek osoby za in te re so w an e j s tw ie rd z a p o stan o w ien iem p ra w a sp ad k o w e do spadku. Z ain tereso w a n y m je st n ie w ą tp liw ie — jeśli chodzi o sp ad ek , w sk ład k tó reg o w chodzi g ospodarstw o ro ln e — rów n ież S k a rb P a ń s t w a 2a, k tó ry za te m m oże w szcząć p o stęp o w an ie o stw ie rd z e n ie p ra w do sp ad k u . W p o stę p o w an iu o stw ie rd z e n ie p ra w do sp a d k u w szc zę ty m n a w niosek k tó reg o k o lw iek ze spad k o b iercó w należy od te j ch w ili w zy w a ć ja k o u cz estn ik a S k a rb P a ń stw a , jeżeli w skład sp a d k u w chodzi g ospodarstw o ro ln e . S k a rb P a ń s tw a nie m a p o trze b y w szczy n an ia p o stę p o w an ia działow ego, a l b o w iem je s t w yłącznym sp a d k o b iercą u sta w o w y m g o sp o d a rstw a rolnego z b ra k u in n y c h spad k o b iercó w u p ra w n io n y c h do dziedziczenia g o sp o d a rstw a rolnego. N ie m n ie j je d n a k je s t on u p ra w n io n y do w d ro ż en ia p o stę p o w an ia działow ego. U p ra w n io n y m w nioskodaw cą je s t — obok p r o k u ra to ra 28 — o rg an do s p ra w ro ln y c h p r e z y d iu m w łaściw ej ra d y naro d o w ej.
e) P r z e p i s y s z c z e g ó l n e
S p ad k o b ierca, k tó ry o trz y m a ł g o sp o d arstw o rolne, nie m oże zbyć w całości lu b części g ru n tó w w chodzących w sk ład tego g o sp o d a rstw a w ciągu 5 la t, licząc o d u p raw o m o c n ien ia się p o sta n o w ien ia stw ie rd z ając eg o p ra w a do sp ad k u , a w w y p a d k u d ziału — od d a ty u p raw o m o c n ien ia się orzeczenia d z ia ło w e g o .30
Z ach o w an ie tego te rm in u nie o b o w iązu je w raz ie za m ia n y g ru n tó w w ch o d z ą c y c h w sk ła d otrzy m an eg o g o sp o d a rstw a n a in n e g ru n ty Oraz w ra z ie zbycia lu b zrzeczenia się g o sp o d a rstw a n a rzecz P a ń s tw a lu b zbycia w chodzących w skład .gospodarstw a g ru n tó w p rze w id zia n y ch n a cele budow lane.
U m ow y d zierżaw y g o sp o d a rstw a z a w a rte przez spad k o d aw cę ze sp a d k o b ierca m i w y g a s a ją z u pływ em ro k u gospodarczego, w k tó ry m n a stą p iło o tw arc ie spadku, n a to m ia s t um o w y d zierżaw y z a w a rte z in n y m i osobam i trze cim i w y g a sa ją n a w a r u n k a c h ogólnych p rze w id zia n y ch w k.z.
2» A r t . s.
29 J . G w i a z d o m o r s k l : Z a r y s p r a w a s p a d k o w e g o , W a r s z a w a 1961, s t r . 131. ao A r t . 22.
30 F l o r i a n D o r o t a ł a Nr 11 (71)
VIII. Z a k re s obowiązyw ania ustawy
J a k ju ż w spom niano, p rze p isy u sta w y dotyczą n ie tylko gospodarstw położonych n a te re n ie g rom ad, a le ró w n ież g o sp o d a rstw z n a jd u ją c y c h się w g ra n ic a c h m ia s t i o s ie d li.31 W ty c h w a ru n k a c h należy obecnie, p rzy u sta la n iu łącznej p o w ie rz c h n i n ab y w a n y c h g ru n tó w , uw zg lęd n iać w szy stk ie g ru n ty nabyw cy niezależnie od m ie j sca ich położenia.
R ów nież w y k a z a n ie przez nab y w cę k w a lifik a c ji ro lniczych obow iązu je w ra z ie n ab y c ia g o sp o d a rstw a rolnego położonego poza te re n e m grom ady.
U sta w a n ie obow iązu je w ra z ie zbycia całego g o sp o d a rstw a lu b części u ła m k o w ej. J e ż e li zachodzi w y p ad e k zbycia całego g o sp o d a rstw a , n o ta riu sz p o w in ien o d e b ra ć od zbyw cy stosow ne ośw iadczenie, ż ą d a ją c jednocześnie złożenia o dpow iedniego z a św iad czen ia w ład z rolnych.
U sta w a w eszła w życie, ja k w iadom o, z d n ie m 5 lipca 1963 r., p rzy czym je j p rze p isy sto su je się ta k że do sp ad k ó w o tw a rty c h przed dn iem w ejścia w ż y
cie u sta w y .
W y jątk o w o nie należy stosow ać p rze p isó w u sta w y , jeżeli o tw arc ie sp a d k u n a stą p iło p rz e d 5 lip c a 1963 r. w o d n ie sie n iu do w y p ad k ó w e n u m e ra ty w n ie w y li czonych w u staw ie.
P ra w o dziedziczenia g o sp o d a rstw a roln eg o w ra z ie o tw a rc ia sp a d k u p rze d 5 lip ca 1963 r. za ch o w u ją:
a) sp ad k o b iercy , k tó rz y w dro d ze fak ty c z n y c h (nie fo rm aln y ch ) działów sp a d k o w y ch o trz y m a li w p o sia d an ie g o sp o d arstw o ro ln e lu b jego część; p o sia d an ie n ależy rozum ieć w edług zasad p ra w a rzeczow ego; dopuszczalne je s t w y k o n y w a n ie p o sia d a n ia za p o śred n ic tw em osób trzecich;
b) sp a d k o b iercy , k tó rzy bezpośrednio p rze d d n ie m w ejścia w życie u sta w y p ra c o w a li w ty m g o sp o d a rstw ie p rz y n a jm n ie j przez je d en rok;
c) sp ad k o b iercy , k tó rz y p ro w a d zili w ch w ili o tw arc ia sp a d k u inne indyw idualne- g o sp o d arstw o ro ln e albo p rac o w a li w g o sp o d a rstw ie ro ln y m w spó łm ałżo n k a lu b jego rodziców ,
d) sp a d k o b iercy , k tó rzy w ch w ili o tw a rc ia sp a d k u są m a ło le tn im i albo u cz n ia m i p o b ie ra ją c y m i n a u k ę zaw odu lu b uczęszczającym i do szkół śred n ic h albo s tu d e n ta m i szkół w yższych,
e) sp a d k o b iercy , k tó rz y w ch w ili o tw a rc ia sp a d k u są trw a le n iezdolni do p ra c y . f) W b ra k u sp a d k o b iercó w w y m ien io n y ch pod a) i b), p raw o dziedziczenia gospo d a r s tw a roln eg o za ch o w u je ta k że te n z p ozostałych spadkobierców , k tó ry m a d o sta te c z n e k w a lifik a c je do p ro w a d ze n ia g o sp o d a rstw a rolnego i ośw iadczy w P a ń stw o w y m B iurze N o ta ria ln y m albo w sądzie spadku, nie później je d n a k niż w ciąg u 6 m iesięcy od d n ia w e jś c ia w życie ustaw y, gotow ość p ro w a d z e n ia g o sp o d a rstw a spadkow ego.
N a p o d k re śle n ie z a słu g u je w y łączen ie sp ad k o b iercy , k tó ry p rac o w a ł p rze d o t w a rc ie m sp a d k u w g o sp o d a rstw ie sp ad k o w y m p rz y n a jm n ie j przez 1 rok, jeżeli bez p o śred n io p rze d 5 lip c a 1963 r. n ie p ra c o w a ł w g o sp o d arstw ie p rz y n a jm n ie j przez je d e n ro k .
N r 11 (71) O graniczenia p o d zia łu gospodarstw ro ln y ch 31.
P oza sp a d k o b ierca m i w yżej w y m ie n io n y m i p raw o dziedziczenia g o sp o d a rstw a ro ln eg o za ch o w u ją n ab y w cy ud ziałó w w sp a d k u zby w an y ch p rzez sp ad k o b iercó w p rze d d n ie m 5 lipca 1963 ro k u . N abyw ca u d z ia łu za ch o w u je p ra w o do tego u d z ia łu bez w zględu n a to, czy zbyw ca u d z ia łu należy do k rę g u sp adkobierców , którzy" za ch o w u ją p ra w o do dziedziczenia. U sta w a , w b re w zasadzie a rt. 167 § 3 p ra w a spadkow ego, p rz y z n a je n ab y w c y u d ziału w ięcej p ra w niż zbyw cy (spadkobiercy).
S p ad k o b ie rc y w yliczeni pod lit. od a) do f) oraz n ab y w cy ud ziałó w sp ad k o w y ch m a ją rów n ież p ra w o do o trz y m a n ia g o sp o d arstw a roln eg o lu b jego części w dro d ze d ziałów spadkow ych. L iczba sp ad k o b iercó w u p ra w n io n y c h do o trz y m a n ia g o sp o d a rstw a lu b jego części w d ro d ze d ziału sp ad k u , w y m ie n io n a w a rt. 7, z o sta je pow iększona, ale u sta w a n ie p o d a je uzu p ełn io n ej k o lejn o ści u p ra w n io n y ch do o trz y m a n ia gospodarstw a.
S pad k o b ierco m w ym ienionym pod a) i b), k tó ry m w d ro d ze d ziałów sp a d k o w y ch nie zo stan ie p rzy d z ielo n e gospodarstw o, p rz y słu g u ją sp ła ty n a z a sa d a c h o k reślo n y c h w a rt. 8 i 9 (była ju ż o tym m ow a pod p k t V II, lit. b).
T akże nabyw com u d ziałów spadkow ych, k tó rzy n a b y li u d ziały p rze d 5 lip c a 1963 r., je że li nie o trz y m a ją g o sp o d a rstw a roln eg o w w y n ik u d ziału spadku, p rz y słu g u ją sp ła ty określo n e w a r t. 8.
R eszta sp ad k o b iercó w w yliczonych pod lit. od c) do f) a p o m in ięty c h p rz y d ziale sp ad k o w y m o trzy m u je sp ła ty n a za sa d ach p rze w id zia n y ch d la u p ra w n io n y c h do d ziedziczenia g o sp o d a rstw a roln eg o w edług a rt. 5.
U sta w a a k c e p tu je p rze p ro w ad z o n e d ziały spadkow e, z tym je d n a k za strze że niem , że spad k o b iercy , k tó ry m w m y śl u sta w y sp ła ty n ie p rz y słu g u ją , nie m ogą dochodzić resz ty nie uiszczonych sp łat. Je że li egzekucja ju ż się toczy, n ależ y zastosow ać p rze p is a rt. 573 k.p.c., a je śli eg zek u cja nie z o stała jeszcze w szczęta, n ależy w nieść pozew o u sta le n ie (art. 3 k.p.c.), iż obow iązek sp ła ty w ygasł. W raz ie n a d a n ia w y ro k o w i k la u z u li w y k o n aln o ści po 5.7.1963 r. stro n o m p rz y słu g u je zaża le n ie n a p o sta n o w ien ie sąd u o n a d a n iu k la u z u li w try b ie a rt. 545 k.p.c.
IX . Zm iany podatkowe
Z arzą d ze n iem M in. F in an só w z d n ia 29 lipca 1963 r. w p ro w ad zo n e zo stały zm ia n y p rz e w id u ją c e ca łk o w ite lu b częściow e zw o lnienie n ab y cia n ie k tó ry c h p r a w m a ją tk o w y c h od p o d a tk u od n ab y c ia p r a w m a ją tk o w y c h .32
W m y śl pow ołanego za rząd z en ia z w a ln ia się od p o d a tk u od n ab y c ia p ra w m a ją tk o w y c h nabycie g o sp o d a rstw ro ln y c h lu b ich części położonych n a o b sz arze gro m ad lu b osiedli:
a) w dro d ze spadku, jeżeli w szy stk ie g ru n ty spadkodaw cy odziedziczył b ąd ź w w y n ik u d ziału sp a d k u o trz y m a ł je d e n sp ad k o b ierca b ędący ro ln ik ie m . Z a rz ą d z e n ie n ie p o d aje, w ja k i sposób sp a d k o b ierca p o w in ie n się w y leg ity m o w ać k w ilifik a - cjam i ro ln ik a ,
b) w dro d ze sp a d k u o tw a rte g o po d n iu 5 lipca 1963 r., jeżeli g ru n ty sp ad k o d aw cy dziedziczy w ięcej niż je d e n sp ad k o b ierca , ale d ział sp a d k u zgodnie z p rz e p isa m i u sta w y p rzep ro w ad zo n y zo stan ie n a jd a le j w ciągu 2 la t od d n ia o tw a rc ia
spadku,
