Ślady małżowin usznych w praktyce Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Stołecznej Policji

3 —

z-A

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 209 40

Ślady małżowin usznych

w praktyce Laboratorium

Kryminalistycznego

Komendy Stołecznej Policji

Eustachy Łabaj

Jacek Gościcki

Specyfika powstawania śladów małżowin usznych, z uwagi na jej zło­ żoność, wymaga odrębnego potrakto­ wania. Brak dogłębnej wiedzy na te­ mat budowy zewnętrznej małżowin usznych i „opatrzenia się" z różnymi śladami może być przyczyną ich niezabezpieczania.

Sprawca, nasłuchując, przykłada ucho do płaszczyzny bardzo delikat­ nie. W zależności od kształtu twarzy, urzeźbienia i ustawienia małżowiny usznej odwzorowują się jedynie ele­ menty wypukłe, takie jak górna część obrąbka, zarys muszli i grobelki, rza­ dziej natomiast skrawek, przeciwskra- wek, płatek itp. Zależy to od siły naci­ sku oraz pozycji głowy. Im większa siła nacisku, tym więcej elementów urzeźbienia małżowiny zostanie od­ wzorowanych.

Należy również zwrócić uwagę na różnice odwzorowania poszczegól­ nych elementów urzeźbienia małżowi­ ny, ponieważ ślad złożony w różnych warunkach daje różne odwzorowania.

Rycina 2 przedstawia odwzorowa­ nie tej samej małżowiny dokonane przez bezpośrednie przyłożenie pa­ pieru do ucha (ryc. 2a), przyłożenie ucha do płaszczyzny drzwiowej w spo­ sób statyczny (ryc. 2b) i dynamiczny (ryc. 2c). Na rycinach 3,4, 5 przedsta­ wiono odwzorowania śladów małżo­ win zabezpieczone podczas oględzin miejsc zdarzeń. Należy zwrócić uwa­ gę na fragmentaryczność odwzoro­ wań poszczególnych elementów urzeźbienia małżowiny oraz fragmen­ tów części twarzowej.

Ślady małżowin, w przeważającej liczbie przypadków ujawniane na drzwiach, są częstokroć pomijane już w pierwszej fazie oględzin, kiedy tech­ nik kryminalistyki, w sposób subie­ ktywny, pobieżnie, opierając się na ru­ tynie, poszukuje śladów tylko na okre­ ślonych fragmentach powierzchni, np. okolice zamków, klamki i futryny drzwiowe. Tego typu ślady mogą wy--6

7

Ryc. 1. Budowa anatomiczna małżowiny usznej: 1 - płatek, 2 - skrawek, 3 - muszla, 4 - grobelka, 5 - obrąbek, 6 - przed wskrawek, 7 - wcięcie między- skrawkowe

Fig. 1. Analomical strticlure of an auricle: 1-a flap, 2 - a tragiis, 3 - auricnlar conclui, 4 - anthelix, 5 - helix, 6 - anlilrngus, 7 - intcrlrugian canal

Rozszerzenie zakresu badań krymi­ nalistycznych, dotyczących bezpo­ średniej identyfikacji osoby, wymaga szerszego zainteresowania śladami małżowin usznych, ujawnianymi pod­ czas oględzin miejsc zdarzeń. Liczba tych zdarzeń systematycznie rośnie. W ciągu ostatnich pięciu lat wpłynęło do Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Stołecznej Policji 31 ekspe­ rtyz ze śladami małżowin usznych; w roku 1994 - 11 ekspertyz. Liczba ta w roku 1994 przewyższyła liczbę eks­ pertyz ze śladami rękawic.

Ślady małżowin usznych zabezpie­ cza się najczęściej podczas oględzin miejsc kradzieży z włamaniem, za­ bójstw i napadów rabunkowych, co jest istotne w związku z powszechno­ ścią tego typu przestępstw. W wielu przypadkach stanowiły one jeden z podstawowych dowodów, pomimo to poświęca się im zbyt mało uwagi. Śla­ dy te są często pomijane przez prowa­ dzących oględziny, skupiających za­ zwyczaj uwagę na śladach linii pa­ pilarnych, rękawic i spodów obuwia. Przypuszczać należy, że wiąże się to z brakiem dostatecznej wiedzy teore­ tycznej i praktycznej z tego zakresu.

Małżowina uszna ma złożoną budo­ wę anatomiczną. Poszczególne mał­ żowiny różnią się jednak kształtem, wielkością, ustawieniem i szeregiem cech charakterystycznych. Urzeźbie­ nie ucha zewnętrznego jest w zasa­ dzie niezmienne przez całe życie czło­ wieka, natomiast różnorodność budo­ wy ucha powoduje, że u każdej osoby występują indywidualne cechy takie, jak kształt, niepowtarzalne konfigura­ cje oraz charakterystyczne i indywidu­

alne cechy szczegółowe. Budowę anatomiczną małżowiny usznej przed­ stawia rycina 1, na której punktami oznaczono elementy podstawowe: 1 - płatek, 2 - skrawek, 3 - muszla, 4 - grobelka, 5 - obrąbek, 6 - przeciw- skrawek, 7 - wcięcie międzyskrawko- we.

o

i

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 209 41

3

stępować na całej powierzchni płyty drzwiowej, tak od strony zewnętrznej, jak i wewnętrznej.

W praktyce Laboratorium Kryminali­ stycznego Komendy Stołecznej Policji wielokrotnie spotykano się z występo­ waniem, w obrębie śladów małżowin usznych, śladów budowy skóry z oko­ licy kości jarzmowych, okolic policzko­ wych i skroniowych. Ślady okolic poli­ czkowych spotykano również na do­ lnej zewnętrznej powierzchni drzwi, w odległości 50 cm od podłogi. Zdarza się to przy wyważaniu drzwi przez sprawcę (ryc. 6, 7).

Przy omawianiu tego zagadnienia nasuwa się ogólna uwaga, że podczas oględzin należy zabezpieczyć każdy ślad, którego wygląd nie pozwala na zakwalifikowanie do odpowiedniej grupy śladów (czoło, policzek, ucho itp.). Dopiero późniejsza analiza tego typu śladu może określić jego pocho­ dzenie i przydatność do identyfikacji.

Każdy fragment śladu małżowiny usznej, w zależności od stopnia nasy­ cenia cechami szczegółowymi, może być identyfikowany z konkretną oso­ bą. Bardzo ważne jest, aby ślady były

zabezpieczane kompleksowo, tzn. z

częścią twarzową. Zdarzają się bo­ wiem przypadki pomijania jej. Ujaw­ nianie i utrwalanie śladów małżowin usznych i okolic twarzy nie przedsta­ wia większych trudności, ponieważ wykorzystuje się metody i środki sto­ sowane do ujawniania i zabezpiecza­ nia śladów linii papilarnych.

Ujawniony ślad małżowiny usznej przed przeniesieniem na folię, najle­ piej przezroczystą (eliminuje to uszko­ dzenie śladu w przypadku oderwania podłoża, pokrycia lakierniczego) nale­ ży sfotografować. W opisie śladu i pro­ tokole oględzin podaje się odległość

■ ’-l' '

w

fb

Ę

Ki

goi

Ryc. 3,4 i 5. Ślady dowodowe z odwzorowanymi różnymi fragmentami małżowin i części twarzowej Fig. 3, 4 i 5. Euidence materiał zeith different fragmcnls ofauricles and facial part nuipped

Ryc. 2. Odwzorowanie małżowiny usznej dokonane na: a - papierze, b - drzwiach w sposób statyczny, c- drzwiach w sposób dynamiczny

Fig. 2. Printing ofan auricle on: a - paper, b -door, in a stahe zvay, c - door, in a dynamie zeay

B Jtet

rs

IW

filii® .

II ’

IIIii|

-,I< w

I 'II

i>

Budowa anatomiczna małżowiny usznej (ozn. jak przy ryc. 1) The anatomy of the auricle (comp. fig. 1)

Różne kształty małżowin usznych Different shapes of auricle

■ ' tes. A ' A---’-.

;.v.

p

. "fi,

--•-PROBLEMY KRYMINALISTYKI 209

44

od podłogi (poziom zerowy) do środka muszli ucha, co może być pomocne przy określaniu wzrostu typowanego sprawcy. Do wysokości tej dodaje się 17 cm i otrzymujemy przybliżony wzrost. Ustaleń tych nie należy jednak przyjmować jako pewnik, ponieważ osoba może pozostawić ślad tej samej małżowiny usznej na różnych wysoko­ ściach, kiedy zmienia pozycję sylwetki przy nasłuchiwaniu. Przypadek taki wystąpił w ekspertyzie ZKE-4769/88, gdzie różnica między pozostawionymi śladami wynosiła około 50 cm.

W pierwszej fazie postępowania przygotowawczego ślady małżowin usznych mogą być nośnikiem

istot-Ryc. 8. Ślad dowodowy mał­ żowi ny usznej z miejsca zabój­ stwa Anny Sz.

Fig. 8. Euidential print of an auricle, collected ul the scene of crinte (murder of Anna Sz.) nych informacji. Potwierdziło się to w

przypadku R.W. - sprawcy wielokrot­ nych napadów rabunkowych i za­ bójstw na terenie Warszawy. Na po­ czątku 1994 r. KRP Warszawa-Ocho­ ta zleciła porównanie śladów linii papi­ larnych z dwóch miejsc zabójstw i dwóch napadów rabunkowych doko­ nanych na starsze osoby. Prowadzący badania ustalił, że ślady linii papilar­ nych nie powtarzają się, natomiast wy­ stępujące na dwóch różnych miej­ scach zdarzeń ślady małżowiny usz­ nej pochodzą od tej samej osoby (ZKE-110/94). W jednym przypadku ślady zostały zabezpieczone na zew­ nętrznej i wewnętrznej stronie drzwi wejściowych, natomiast w drugim przypadku tylko od strony zewnętrz­ nej, na wysokości 150 cm od podłogi. Ustalenie to pozwoliło na ukierunko­ wanie postępowania przygotowaw­ czego i typowanie sprawcy (około 167 cm wzrostu). Również na wewnętrznej stronie płyty drzwiowej ujawniono ślad ucha, na miejscu zabójstwa M.B., przy ul. Igańskiej 24 w Warszawie (eksper­ tyza ZKE-3201/91).

Z typowanych przez KRP Warsza­ wa-Ochota osób podejrzanych ziden­ tyfikowano jedną jako tę, która pozo­ stawiła ślady małżowin usznych na miejscach dwóch, wyżej opisanych zdarzeń. Zidentyfikowano również śla­ dy linii papilarnych palców rąk tej oso­ by na miejscach opisanych napadów i zabójstw. Nie mogły się one powta­ rzać, ponieważ stanowiły fragmenty odbitek różnych palców rąk.

W dalszej fazie śledztwa ustalono, że dokonane na terenie Warszawy, w podobny sposób, napady rabunkowe

najprawdopodobniej są dziełem jed­ nego sprawcy. Potwierdziły to dalsze badania. Ślad małżowiny usznej ujaw­ niony w dniu 30 grudnia 1993 roku na miejscu jednego z napadów na Moko­ towie pochodził również od prawego ucha R.W. (ZKE-1935/94). Łącznie, w oparciu o ślady kryminalistyczne, udo­ wodniono podejrzanemu R.W. dwa zabójstwa i pięć napadów rabunko­ wych.

W celu udokumentowania faktu po­ zostawienia przez podejrzanego śla­ dów małżowin usznych wykonano w Laboratorium Kryminalistycznym KSP w Warszawie ekspertyzy ZKE-280/94; 283/94; 1935/94. W pierwszej fazie badań kryminalistycznych dyspono­ wano jedynie śladami. Analiza śladu małżowiny usznej z miejsca napadu na Zofię Z. i śladu małżowiny usznej z miejsca napadu na Annę Sz. pozwoliła na ustalenie, że jest to ślad prawej małżowiny (ryc. 8, 9). W dalszej fazie

Ryc. 6 i 7.Ślady dowodowe z widocznymi fragmen­ tami obu stron policzka, nosa i czerwieni wargowej

Fig. 6 i 7. Evidenlial materia! with ińsible fragments of

bolh parts of a dteek, noseand lubią! ret!

Ryc. 9. Ślad dowodowy mał­ żowiny usznej z miejsca napa­ du na Zofię Z.

Fig. 9. Evidential print of an auricle, collected al the scene of crime(robbery to Ihedetriment of Zofia Z.)

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 209

45

badań pobrano materiał porównawczy od wytypowanych podejrzanych. Czynności związane z pobieraniem materiału wykonywał ekspert prowa­ dzący badania.

Materiał porównawczy nadsyłany do badań przeważnie pobierany jest nieumiejętnie, bez uprzedniej oceny i

analizy szczegółowej śladów dowodo­ wych, po czym powinna następować konfrontacja z odbitkami porównaw­ czymi. Z doświadczeń nabytych przy opracowywaniu tego typu ekspertyz wynika, że błąd w procesie pobierania materiału porównawczego powtarza­ ny jest bardzo często. Nadsyłane są odbitki wykonane poprzez bezpośred­ nie przyłożenie papieru do małżowiny. Odbitka taka odwzorowuje wszystkie elementy urzeźbienia, ale nie uwz­ ględnia niektórych istotnych elemen­ tów śladu dowodowego (zniekształce­ nia, cechy dynamiczne). Tego typu materiał może służyć do wstępnej se­ lekcji osoby spośród innych, których odbitki nadesłano, nie zawsze nato­ miast jest wystarczający do wydania opinii. Najlepszym rozwiązaniem było­ by, aby odbitki porównawcze wykony­ wał ekspert opracowujący ekspertyzę, opierając się na ustaleniach, jakie po­ siada, po szczegółowej analizie śla­ dów dowodowych. Dotyczy to również rodzaju środka użytego do ujawnienia,

chy powstałe w wyniku działania na podłoże. Są to różnego rodzaju zgru­ bienia, deformacje itp. (ryc. 10).

Z uwagi na skalę trudności wykona­ nia jednej „idealnej odbitki" tylko seria odbitek stwarza szansę uzyskania od­ bitki porównawczej o charakterystyce zbliżonej do śladu dowodowego. Jed­ nocześnie należy stwierdzić, że nie ma żadnych przeszkód formalnych, aby badania identyfikacyjne przepro­ wadzać na jednym śladzie dowodo­ wym i np. na 2-3 odbitkach porównaw­ czych.

Analiza porównawcza śladów do­ wodowych z odbitkami osób wytypo­ wanych, stanowiącymi materiał po­

równawczy, obejmuje następujące etapy.

Wstępna faza badań dotyczy grupo­ wej analizy śladu dowodowego i odbi­ tek porównawczych. Dotyczy to wiel­ kości, kształtu, ustawienia małżowiny usznej oraz konfiguracji poszcze­ gólnych elementów (obrąbka, grobel- ki, skrawka, przeciwskrawka, muszli, płatka, wcięcia międzyskrawkowego). Wstępna ocena powinna być bardzo wnikliwa, ponieważ decyduje o przej­ ściu do następnej fazy badań. Jest to istotne w przypadku, gdy ślad dowo­ dowy jest fragmentaryczny, znie­ kształcony lub pozostawiony w spo­ sób dynamiczny.

IMS

Ryc. 11. Zestawienie cech wspólnych, a - ślad dowodowy z miejsca napadu na Annę Sz, b-odbitka porównawcza prawej małżowiny podejrzanego R.W.

Fig. 11. Matching of contnion features, a - euidential prinl front the crime scette (mtirder of Anna Sz„), b - comparatiue materiał collected front the right auride of the suspected

R.W.

Mb

4i

-Ryc. 10. Ślad dowodowy uwidaczniający cechy po­ wstałe w wyniku działania zgrubień występujących na obrąbku małżowiny (pkt. 1,2 i 3)

Fig. 10. Evidenlial print wilh specific features whidt

emerged as the restdl of swellings in an auride (points 1,

2,3)

folii użytej do zabezpieczenia, rodzaju powierzchni, na której pozostawiono ślad, jak również określenia przypusz­ czalnej mechaniki-sposobu pozosta­ wienia śladu. W praktyce wymaga to

wykonania serii odbitek porówna­ wczych. Odbitki wykonuje się poleca­ jąc stojącemu podejrzanemu przyło­ żyć ucho do płaszczyzny pod różnym kątem, z różnym naciskiem, w sposób statyczny i dynamiczny. Odbitki dyna­ miczne mogą zawierać dodatkowe

BIBLIOGRAFIA

SUMMARY

rycz n ej.

Wnioski

46

akcentować należy fakt ewentualnego pobierania materiału porównawczego. Zasadą jest umieszczenie na tablicy poglądowej fotogramu ucha, którym pozostawiono ślad (ślady) i odbitkę (odbitki) porównawczą. Wynikiem ba­ dań powinna być, wydana na podsta­ wie maksymalnie dobrze dobranego

Z dotychczasowych doświadczeń nasuwają się następujące wnioski:

The authors have used examples from their long practice, in order to discuss possibilities of auricle identi- fication. They draw the readers’ atten- tion to requirements which should be met during revealing, protecting traces, collecting comparative mate­ riał as well as during performing iden- tification and making documentation of obtained results.

1. Dębiński Z., Kozieł T., Niziałek Z.: An- troposkopia kryminalistyczna, Wyd. CLK, Warszawa 1994, s. 102-112,120. 2. Hirschi Fritz: Identyfikacja odcisków

uszu, „Biuletyn Informacyjny", 1979, nr 1,s. 5-10.

- w czasie oględzin należy zabez­ pieczać wszelkie ślady (nawet te, których pochodzenia nie można określić),

- ślady małżowin usznych powinny być poszukiwane na całej zewnę­ trznej i wewnętrznej powierzchni drzwiowej,

- należy dokładnie określać położe­ nie śladu przez podanie odległo­ ści od poziomu zerowego (posa­ dzki) do środka muszli ucha,

- materiał porównawczy winien być pobrany w takich samych warun­ kach i za pomocą takich samych środków, jak ślad dowodowy,

- materiał porównawczy powinien pobierać ekspert, wykonujący ba­ dania, ewentualnie technik po konsultacji z ekspertem,

- problematyka śladów małżowin usznych powinna być rozpro­ pagowana, poprzez włączenie jej, jako odrębnego tematu teo­ retycznego i praktycznego, w szkolenie pracowników służby te­ chniki kryminalistycznej i służby dochodzeniowo-śledczej,

- należy zastanowić się nad przy­ datnością rejestracji śladów mał­ żowin usznych w laboratoriach kryminalistycznych komend wo­ jewódzkich policji.

W przypadku pozytywnej oceny śla­ dów dowodowych i odbitek porównaw­ czych i po uzyskaniu możliwości prze­ prowadzenia pełnych badań następu­ je druga faza - badania szczegółowe. W tym celu wyselekcjonowuje się naj­ bardziej zbliżone do śladu dowodowe­ go odbitki porównawcze. Liczba i war­ tość cech szczegółowych, występują­ cych w obrębie analizowanego mate­ riału dowodowego i porównawczego, pozwala w sposób jednoznaczny wy­

kazać zgodność w zewnętrznej budo­ wie małżowin usznych. W przypad­ kach stwierdzenia różnic można za­ kończyć proces identyfikacji już na etapie badań grupowych.

Badania szczegółowe składają się z następujących etapów:

1 - opisu cech,

2 - wykonaniu dokumentacji poglą­ dowej (graficznej).

W opisie cech analizuje się elemen­ ty budowy zewnętrznej, kształt i chara­ kterystyczne cechy w obrębie po­ szczególnych najmniejszych elemen­ tów, które indywidualizują ślad (prze­ wężenia, zgrubienia, ubytki itp.) - ryc. 11a, b.

Ślad małżowiny z czytelną budową poletkową skóry można na tym etapie wykorzystać do identyfikacji w oparciu o poletkową budowę skóry. Z praktyki kryminalistycznej wynika, że metoda graficzna (punktowa) jest lepsza i ła­ twiejsza od dokumentacji konturowej. W przypadku śladu dowodowego

do identyfikacji wykorzystuje się fakt poletkowej budowy skóry (podobnie jak przy śladach rękawic skórzanych) oraz występujące nieraz bruzdy w okolicy ucha. Wybranie czytelnego fragmentu śladu policzka, wykonanie kilkakrotnego powiększenia, jak rów­ nież wykonanie powiększenia w takiej samej skali odbitki porównawczej umożliwia ustalenie cech wspólnych poletkowej budowy skóry (ryc. 12a, b). Należy zwrócić uwagę na elastycz­ ność skóry, ewentualny zarost, cechy

te mogą powodować zniekształcenie materiału opinia, włącznie do katego-

samych poletek, jak i ich położenia.

Sprawozdanie z przeprowadzonych badań powinno spełniać wszelkie wy­ mogi dotyczące wyczerpującego opi­ su materiału dowodowego, porów­ nawczego i przebiegu badań.

Za-Ryc. IZ Zestawienie cech wspólnych części policz-

uwidoczniającego fragment policzka kowej śladu dowodowego (a) odbitki porównaw­

czej, (b) z wykorzystaniem poletkowej budowy skó­ ry

Fig. IZ Matchingof common featuresfrom thecheek part

of the eviilentutl prinl (a) of comparaliue prinl, (b) wilh