Czesław PESiZAT
Zagadnienie występowania skaleni autigenicznych w wapieniach cieszyńskich
WSTĘP
Lite~atUTa dot~cząca ska,lEm,i au:tigen~cznyoh za.w~h w różne~o l'O'"
dzaju. $ałach !Osadawych jest stosumikOiWO 'bogata i !Sięga rpoczątków Id.i-u ...
giej połowy XIX :stulecia. Z :tt:lgo olkre.ru 'podhordzą Ipierwsze prace A.IDr'ia- na {lS61), C. Lott-y'€\go !(1861) Ql!'la.z G. R!Ose':a (HJ:6'5). Opimając się !na wSJpo- lnn1a/I1y.ch /PI"acach, jrak również na późn~:ejszY'ch jpiulbHkia;cjaeh, można wtnioslrorwać, i<enaj1częścde'j 'spotykane są skalelni.e sodowe, podczas, gdy odmiany potasowe iWy\Stępują znacznie <rzadziej. Nie~<Wna.z TeglM-y za;-
walI"tość slkal~i :au.1J~gemJi.C2Jnych oraz ich 'bardzo małe śreidnice spraWiJają, że przy !bada:niaCih ~rpowy'Clh u.twIory tego typu. lS.ą częs,ta. pomijane.
Ten stan rzeczy. niewą:fJpliwie :sprawił, . że mimo dużego rJOozprzestrzenie- :Qilia l'ÓIż.nlOwieUroiWy<ch. skał węglanolW'y'C'h ma tererne ,Poliski wysitąpietn:iJa
skaleni autigenicżnydh iIllie były dotychczas ,szczegółolWlO OtpilSlatr1e.
W czasie badańsedym.entacji, litołogii i U'ży1Jkowania w.apl·eni ciesz,yń
skicth stwie'rid2xJno :W wielu. ,prepaJra'tatch IIIlliJrnoslrolpOtWytch oIbe,C!IlIOŚĆ ska- leni, które :W 'Wi,ęiksZJOLści są pochodzenia alUrtiJg~nicznelgo. Ohal"ialk:terystY'kia ska1eni aUltigenicznycll, Jak 1r6wnież wax'llllki ich ~awaniaJ stanowią
p.r:zedmiot ni:nrl.ejszego opraCIQIWa(Ilia.
OGÓIJN'A CHARAKTERYSTYKA WAPIENI ICEESZYŃSKICH
WaJpienie cieszyńSkie lOidsŁamiając-e 'się nJa. terenJie ~pait Zaohocltn:ich międży Sołą !a Olzą należą wedłuig V. Uhłiga :(190<1:) do, bel'liiasu.~ L. Hdne'- neggelr .'(18'6:1) wyd:łielił wcmawia:nej seTii dw;a ogniwa: dolJme ~z !PII"z,e- wa.gą cietn!kołaWliooiWycll wapieni 'Peli'tyoznych oraz igórne, iw którego sk.ŁIid wchodzą warpi,elnie detTy:ty'CZiIle.Wedlłulg S. M. Gą'siorowSkieg() ~196'1f dol- ne nieLlilSZlOlwe wapienlie' cieszyńskie repre'~enltują :flytotn! górn,y,' a może
i środkowy, IPodczas ,gdy gwne wapien:i.ecieszyń'skie o oharakterze ~li
s.zIOiWYlll mogą lIliależeć do :tytWnl,l igÓ!rUJ,elgo lU!b ;berriasu:
T!ektlOnlcz1.nie warpienie lciesz~ie halażą dO! Ipłasrowwi.~ ślJ.ąskd.ej, ściśle 7JaŚ do jej doJJnego iOigttlilwia iwalr!'ego płaszoww:irną cieszyńską. Ta os1;a1miia <rozpada się na 'szereg dnulgiOTzędny,oh' jed:nlOrstak tektorucznych, zwanyClh przez M. Ksi.ą:żkiewicza (1'9'32) maiz K.KorrriO!r,a (W3'8) dygi-:- ta:cjami.
Kwartalnik Geologiczny, t. 10, nr 2, 1966 r.
464 Czesław ]?eszat.
;Wapienie deszyńsldewylka'zują zna·czne lZl'óżnicow.ame iw wykształ
ooniu Jitdlqgicznym. ZTó2miooWi~i,e to podkreśl.alIl.e ;było między jJnnymi w ipl"acach W. Szajinoohy (1896, 1922,), Z. Suj!koWlSkiego (1932, 1933), J. Bu:rtan§wny, K. Ko:niOTa i M~ KsiąZkiewicza .(1937), .K. K?niora (1938) ora:z M. KJsiążkiewkza (1'964). Jak wY'~ ze wspo.n:1!nianych prac, a talkże
O'Sta!tndch ibadań alUitora, 'zr6żJnioowaJnie to 'W'YITa:Za się w zmi.eD!Ilym ilościo
wym udziale ławic walpieni . W)11kazujących odmienne warstwowania, w :zJmierm:ym lStosuin:ku miążs2XlŚCi 'Wialpieni do hllpków w poS2;·czegóhnY'cIh profilaCh, a także w 2lmi'ermym skłaJd7li.e _granulamet:r'ylC2lnym ~m:iJneTal
ńytm IW I()ibr~bi,e' pOiSZlC1J€tgólnych. odmian wapieni.
Przeprowadzone lbadania J:ittoJ.ogiczne 'Wykazały, że w dohnych wapie- niach cieszyńSk:icth. ipl"ÓCZ wapieni pelity.czny.ch, występują
rvv
Z!Il8<cmychilościach ławice detTy!tYlCZllytcll wapieni iJamiJnmvanych równolegle, pnze-
kątIllie i fa1iściE!, Ild:órym towarzyszą ławice wapieni '. btwdzo drOiboodebry- tycznych, ·mO!IllOfrakcyjnych. IPodTzędniezaś .obserwuje się tu gruboławi.
oowe wapienie WaTstwowane fu-akcjlOlna1lnie o dużym rozsi·ewie zi!aima.
W .gó'rn:y.oh watpiendachcieszyńskidh nie w.ystępuj-ą zupełnie lWapi€!Ilie pe- HtycZ!Ile, si'lnie natomiast rozwijają się piaszczy.ste wapienie laminowane, a w nie!którytdh O'bszara·ch równieżgru'hoławilCOiWe wapien!ie :wall"stwOlW.aIIre
fr~jlOflla!Jm.ie.
Z obserwacji milk:roskopowy:eh wyniika, a:e w detryrtycznych odmiJam.adh wapieni można IWyró'Ż:Ilić oIkr-uChy wapieni, oolity, wapienne szczątki orga- niczne, ria:m;a kwa'!'icu detryttyoznegb, niekiedy tailtŻe łyszczyki,mi!n.·ariały cięiJkie, :bW2lO rzad!ko zaś SklalenLe detry·tycZIle', oIkIruchy granitów iskał
metamorlicznych, :glaukonit oraz rueznaczneillości pirytu. Wym:ien1on.e elementy składowe ~ią w lbogart:yim za7JWY'czaj spoiwie Ik:alcy'toiw:ym.
Poza wymieniJOnymi składnli!kami' obserwuje się tu rowmeż Ikr>remiOfIlik.ę aJutigeniczną rozwiniętą w formie !kw$'Ców idiomorficznie wylkis~tałoo
nych oraz sk.uipień c'haJcedo!nu, które stanowi!ły przedmiot mojego p<l'-
. pTzedm.i~o qpraoowalIl!iJa
te.
lPeszat, 1959).SkalenieaiurtigeruC2ll'l!e W)"$1:ępują we w1szyst1dcth-ddmiamaeh detlryrtycz- :nylCh Walpieńii: deszyńSkich, IW obu poziomach,
na
oałym dbsmrze wySt;ęlpowama: i we wszystJkidh jednastlkacll1eilrto:nicznycll.:Z an:a1izmdlk.roSkol-
lPCJWY'dh
wyrrriik.a, IŻe lIlia ogólLną :ldlC21bę li32 fbadlalnych poopalratów, wylroipa- lI1ycll ze wspomn'itanyIChwalPienti! w 90 moŻIlla obyło olkr'eślić ilościowo .za,,-wartośćiSklalletlJi aUJtigen!iicznyoh. W 'Pozostałyoh ipl"eparatach SkaJenJie nie
występowały, hądź tęż oJbserwlQlW1~O je wyłącznie w postaci pojedynczych Osobników. W peliiycznych rw:aJpieni.ach sk:aJlenieobserwowalIlO wyłącZ!Ilie w smugaJCh d wa.rstewkiaiCh detryityczn1ch,podcza!S gdy paTtie ~wio 'z:bu ...
dowam.e z sa.m€lgo pelitu wapiennego Ibyły 'zupehcie pozbawione skałeni.
Średma zawaa:itość skaleni a-u:tiJgeniJaZllY'oh IW
poszczególlnym
odm:iJa- naCh wapieni jest :n.ieznacżna i waiha się .w 'gratnicach 0,3+0,90/0, przy czym naj'Wy'ższe za'W!all':toSci skaleni :wykazały pró1Jki poóbraJIle z odmi.a!n wrupieni lamdarowa!ll~h i 'z. wapie'ni piaszczystytch laą:nilnoWa1l:1Ch.CHARAKTERYSTYKA SKALENI AUTIGEN1lCZNYCH
Jalk lW)Tillika z prac H. Fii.ohfuaJUem (1948, 195<6), Y. Ba~ (1'966), a ost;a·tnio takżę W. P. Szu,towa 'i W. I. Mfli!l"awiewa 1(-11964) istnieje szereg kryteriów .ro2!pOI2lIlawClZyCh, d2Jiękd 1dórym moim,a· 0Idr62inić skalenie 3tut.i-
---
gen:iCZ1Ile ołCj Oikruichbwych. W ninieiszym opraoowaniu lkryte!l'iJa ro~
znawcze skaleni :aJU1j;~geniC2JIlych qpa:iite !Są wyłąlC2mde naJ podstawie cech optycznych, które oznaczonoO Jprzy . użyciu UlIliwersa1negoO stolika Fedo- I'owa, or'az lIlia stosuIn1ru 'tych minerałów do skały otaczają.cej.
Wśxóld.Sk.aleni awtigeniczmyoh 'W\ystępująlCych 'W waJPiendachcieszyń:"
skich możn,a wY'różnić Odmiany sodowe, które 'Występują JW przewadze we wszystik:ich ibadain~h próbkaCh omz Skalenie. ;potasowe. Te OBtaltnie oIbserwoWano w Ibart:łm małyICh iloSci~h i głównie w prÓil:lkach Q IIl/aj-
wyŻ:Szejzaw.arlości . ska'leni autigenicznych. 'W tegoO irod.zaju pOOl:)kach
przewailają z oreguły ska~en!ie aUJtiJgenic$e, powgtałe 'W wynilk.lu. !r~ene
racji-zia.IlO_A~ytycznY'cih. TlO'WIa!l"zyszą im rówlIlież IWniezn·acmych ilo-
ściach 51k.aJ.eni.eld:etrytycme,
m
ikt6rych procesy regeneratOji nie uWydat- niły się. W próbkaph 00 małej zawarlości skaleni na ipierwsZy !plan wy-suwają-,.~. QiSQbniJki IpOwstałe'
w
wym.iiku saanodzi:e1inegoO W1ZIroSbu, a ,więcpoz~wione detry1;yczmych rdzeni. .
J;:>e'trytycznę rdZenie na ogół ostrok;rawęd:ziste lUlb średni.iOObtoc2'JOlle wyśtępujązazwyczaj w części środkowej ziarn ~leni, alUtigenicmycl1.
Wielikość ich jest nieznaczna, Sporadycznie przekJraczaO,,05 mm. lNiel.kiedy jednak .oihserwuje się IPOjedymc.ze duże SkaIlenie detrytyczne, na któTycll
brżega:ch ip.'arastają liczne drobne Slka,lenie Jautigani:czne. Wedłu;g A. C. Te-
~lerai G. LAuwatera (1934) detryltyczny rdzeń lIlie zawsze 'pdSiada dderu- tyczny skład i or.ienltację optytczną :z częścią marosłą. W !przypadku bada:"
n)11Ch skaleni sodąwyCh detrytymne rdtzeniewyUmzują zwykle il"OOm.e ~
Chy
optytC2llle <W ;pOtrowmmiu z częścią narosłą (tabl. I, fig. 1). 'ZalWiierająone zazwyczaj 10-;.;-200/0, anortytu, :gdyż część ~ jest 2JUiPełn'ie czy- stym allbitem, bądź też zarwartość am.or.tyitlu nie przekracza w lIliej' H)iO/o.
Ziarna skalem ·sodowycll powstałe w wynilkusamO<biell!neigoO WZIl"osW łpo
siadają atna:.logiczny skład doO wykBlzaJIlego <W częściJ.narosrej na deItTy- tyc2JD.ym rozeniu. Są to więc iZUipełlilie czyste albity, rMC1llro .zaś oso'bniiki'
Q zarwartości :anortytu do 1 f1'/o.
Ziarna Ska:leni soddWydh wykazują często zblitniac~en:ia a.Jbi.towe, które są IlootntYlIliulacją :z;blliZniaczeń WiystępująlC)"Ch w detryttyczn'Y'C'h .rdze- nia'ch. Zi!arna powstal1:e w wynilku saimlOdziemego WlZI"ostu IPI"ÓCZ IZbli'Źn:i:a
czenia albitowegb (tabl. I, fig. 2) wytka~ją róWlIlież IZIbliźniaczeniaa:1bi:
towwal'llsbad11kie, a niekiedy 1:aIkże charakterystyczną Iburlorwę szaclww:"
nioową. Taos1JaltJn,iJa, jak !pOdjkTeśla H. Fiichtbaluer '~11956) ocaz W. D. SzuI..
towi W. I. MUTa'Wi.~ (1964), sUmowi waŻIlą coohę T()~Czą auti-
geniczm)7'Cih ska'len,i so4Jowytch. - ,
OmawianeskalenJi,e Sooow!'L osiągają tllieznaczne roZm.iaIry, co 'bardzo utrudnia pcmria:rykątów OSi . dptycmych. Z !pOWyższyCh w~ęd6w pa- miaJrY tewylkonano na ba,rdzO I\lelicznych osobnikach. WyIka'zały one, że kąt osi opty~ych 2V waha sięfu.ttąj w .graJllicaCh 82+86 o ,a więc j-est wyzE1Ly. od ,wylkatzyiw!aln~ d1Jai aIlb.iltóW pochodzenia, magmowego. Stanlorwii
to rÓWlIlież cedł:lJę ro~B!Wczą a'lllti'geruC2lIl:yclh skaleni Sodawyc'h, 00 pod-
kreśhme jeSt vi praciujh cyItow.any!ch 'autarow.
W
ipnZyIpadikU
skałend potflaSowych, rrepr.ezentbwam.ycll pnez 0I1t0lk1azy, detrytyc2JD.e rozen!ie ipOSiaJd:aJją identyczny :Charakter t; częścią lIlartliSłą.W. części narosłej, jak również 'VI osoIbnilkadh po~wionych detrytycz- nych rdzenli . w żadnym przypadku nie .obserwoOwano struiktur perty'to-
466 Czesław lPelizat
wych, 00 jest między innymi. według Y. Baskina (1956) jedną z charraJkte- rystycmyCh :cech lSkaJleniaJWti:gen.i.cimycll .
. Ska'lenie !alutigenic:mle rr.ezantoJwalIie pr.zez odmliany SIOdłowe i lPO,ta- sowe, powstałe w wy.n:i!lgJJ xelgen-etrooj,i czy saroad.me1nelgo IWZIl'~\ł., w Więk
szości przypadków W:yikształoone Są idiomlOTficmie. W Sk.all€ln:iach s0-
dowych obsarwruje si.ęzaTówtoo :formy taJbldc7Jk!owe (taibl. I, fig. 1', 2, 3).
jak i liStewko,we l{ltaibl. I, f~g. 4}, skalanie 'pdtalsowe wykazują nattomiast z reguły pokrój ta/blic2ilooiwy.
Wśród. skaleni aruJtjjg'eniJczmJICh dbserwuje się osobniki czyste i pooba- wione wros1Jków, jak :również ziarna z V\I'rOIS1ikami. Wrostki grupują się najczę'ŚCIiej wokólł detrytycmych ilXizeni, ł'zadziej zaś 'W częściach 'zewnę
trzny.c;h zi!arn. Wros1:kd mają ohair~er pi:erW1Ol11ny i dostały się lZIe Skały oItacmjącej w fazie 'W!ZroBt'u lŚkalenL Przewa:żm:ie 'są :to lZiaTlIla Ika!lcytu,.
rz,adziej 'zaS sulbstancja szara o Il:iliż·ej lIliookreślonym chaJraikjterze. Gra- nica między Ikra:wędziami Skaleni autigeni-cznycl:l. i otaczającą masą wę
glanową jest baJrdzo OlStra li w wyj~cll. ItyIllro lpim;ypadlkach !wyka-
:zruje ślady korozji.
BiO!tąc
'pod
uwagę SItiosurnek sika!1eni do otacżaj1ą'Cej masy IwęglaJIliOlW!ej.możem'Y Wyró2mić . trzy lZJaSaIdnicze odmiany ziarr-n afUIt~genicZIllych skaleni:
- tkwiąiCe w Spoiwie i nie ilrontaikttujące się 'z wy1Stę,pującymi w są
siedz'twie oIkrucha!mi wapieni,
- rtikwiiące
W:
ląPOitwie i mraiStające w lkieTUlIllku: lOk.rtuJchÓIW wapietni, - tlkwią'ce z IOIk:rucooch W18IPienii lIlie 1«mtafk;tujące się ze' spoiwemotaczającym okruJclhy.
O d rp; i a ttl! a 1. SkaLenie nalezące do !tej odm:lany-IWYstęptilją w bada;- .nycl:l. wapieniach .W małych ilościach. Reprezentowane są one przez zia:rna
skaleni 1SOI0000oeh l(taJbl. I, fig. 2), 'ba!rdw J'za1dlro ,zaś poItasowych. W obu przypadkach mażemy wy!l"Óżnić OtSQbnlki z detryty!Cmytmi iNlz.eniami, jalk:
i 'PCJIWBtałe w wynilku samodiz.ielnego. wZiI"OStu, Tkiwi-ą OI!le w mlasie prze-
krysta.1imMr~ego. spoiwa" któTelglO podstaWIOwym sklIadnilldem jest Ikalcytt.
Krucytówi spoiwa towarzyszą' n'iekiedy pojedyncze il"omboedry dolomitu.
a w lIl:i!eIk:tó:ry1Ch odttnw.n:a(jh waPlenJi ta!kże rwiększe ilości sHnJie. roz/pró- szon,ej SUlhstancji Ha:stt€lj. S!top.ień !rekrysta:lizacji spoiwa jeStT'ó~ny ,i u!za- :lemiooy od wi€!lk~i _.zi:aTtn materiału lkllastyczne,go, ilości spo,iwa o~az
. ilości zawartej w nJim suibstam.cji 'ilastej. Ogólnie można ipOiw,iedzieć, że
'w . grubołdffilrytyczn:ydh w.aJP1eini'ach, w ,których ~iwo 'zawiera rÓlWnio-
-cześnie najmJn:iejsze i:LoBci substancji ilastej, j.est ono najsilniej ,przekry- stalizowane, aiWlelkość .ziarn kalcy~1n1 <wylIlosi ·zwykle 0,1+0,2 mm. Naj- sła:biej IPrzelkrystali:zowane ąpoiiwowystępuje iW' wapienli,aC'h sihue milo- -nY'ch i drOlbnoldeitry.tycznJICh, w iktóryoh wtellkoOŚć ziarn k.alcytu rzatdko
prze.\m:"ac.oo. 0,06 nml. .
Od m i a n a 2~ Najlliczniej
w
!bl;idanych preparatach rapr.reZ€'Ilto;wanesą ~kalenie alUlti!genic21ne, :rozlw.iilającę ..się iW spbiwie i narrastające wlkiie- -rU1Ilk.u występujących w sąsied2Jtlwlie okr'uchów wapieni jJieli'tYozny1dh.
Wznlacznej ipl'.ze1W~ ,są lto IziarnJa a1bitów 'piOwstałe IW wy;:nJi.kw prooetSÓ'w
regen.eracjiłU:b samodzielnefgiO wzrqSt'u, natomiast aUl'bigeni'CZille' skalenie potaoowe obsEn"WlOwam.o 'W zUlpelmie podTzędnY'CIh ilościa'oh. Proces wZll'OlSt;;u
-może zaChl()td~ć 'ibąIdZ to w !kierunku Jedna.gO oIk!riJ.iCha iwIalPienia (taJbl. I,
ng.
l~, Ibtiodź Ij;e:ż wkierumku dwóch (ltabl. I, fjjg. 3), a:młwat trzech, o Ue- - _ _ _ _ _ _ o
wystę.pują olIle doStaItecmie ,blisko. Nie OIbserwowaJIli() turtaJj wzrostu Ska- leni w kierunJlru oikrucllów wapieni wylk.azujących inne poza peJityc:zmym wylkis.2'Jtcclcenie stlrulkturraJne.W strefie kon:t~UI ~e akaIleniem węg1am.
W18jpnia ·okrwc'hÓiW wyJkaz'Ulj.e identyczmą strtu!kt~ę j:ak 'W ipOwstałej części dkruchia. Nie Oi~aJIlO 1tu1taj xówniież IIlarastania skaleni, au'tLgeniOZi- nycii
w
iki€!l"UiIllku SZlCZ'ąttJk6w organicznych, jiBiklkplwiek iS~tki te występują w Skale dosyć 1icznie, a sam proces nalrastama, zgodnie z :pracą
B. Strilllg1hama !(11940), 'jest możliwy wkiertliIllru.tych OiStatnic'h. ISka1enwm.
alUti:genilc!zln~ toWatl"z;yISZą ziiam.ak'warcówa,ul1li!genic~ych,kttóre po!dob- nli.e jak skalenie na!I"astają w kierunku występujących Wf sąsi:ed1ftlwie
olm':uClhów wapieni. -Należy podkreślić, 'że w analogicznydl prÓ'blkach za.-
Wlairtość !tego. 'typu z1'aI"n' Ik!wareu au tigeniCZIlJego Jest :z r~W'ytŻlSZa
od zawart.ości SkaJeni. Mw!nocześnie zaś ziarna ,kwarcU! a'UltilgenJiczneiglo
osią.gają większe 1I"00mndary.
rw
bad8.lIlych ,pre.patraJtaJdh obserwuje się nie- kiedy zjawicdro narastania w lkierunllru j-ednegoolkrucha wapieniaskalleni i ikwalrCów ~,ujti'geinlicmych.. O d In li a n a 3. 'Sk'alerue aultiigeniiC'me tkwią,ee IW okruchach wapieni i nie!kOlIltaiktujące się lZiespoiwemkJa1cy1;awym! !Sikały repre:ze>nrowane są wyłącznie przez odmiany sodowe po.z!bawione rdzenidetrytycznych.
RzaclGw mamy ,tu do :ezynJi.eru'a :z pojedYlnczymiOSOlbn:ikialm:i!, z;wyIkle zaś
w obrębie oIkirucha walpiEmia WyStępują dosyć lk:zme ziarna skalJ.eni auti- gend!cznyc'h. Ba:nd!ro cZęsto 'skaaeniom "tym towarzyszą· TÓwnież -zi:axJna kWla.:rtców awtigenic2Jnycll. Oklruchy Wlaipieni, w którY'M rt;k'WiąSlmileruie i kwarce alUti g enic2lIle , oillwdOłWane są -z jednorodnej m~ 2Ji,rurn 'kalcytu o średnicaCh '.tw;yJcle 'poniżej 0,005 mm. Okruchy wapieni ze skale:n!i.ami
~ępu!ją w lbadamyoh u'bWlotrach wbaro:ro nieZlOO.cZIl'Y'ch iiOściach i , wy-
łącznie obserwuje się je w waJPiertiach grwbodetrytycZIlY'Clh o wiellkości detry:tu 0;5+4 mm.
Opisane trzy odmliany Skaleni Ićłw'ti'geniczmyclh występulją często w oib- ręlbie jecLn.ego ipl"EWara'lrul imilkrro,skOjpOwe/go. W więlkszJOści ,próbek sttwielI"- dzanl() j,edinalk ibrak OOmLam.'Y trzęciej, a wtęc·Sk!aleni tlk!wiących woik;::r'ur-
chach wapie1}ii nie ikonia!ktują1cY'dhsię z ata'czającą masą spoiwa.
PrzepriOlW'adzo:ne oibselI"waJcj.e mikToskQpOwe 'W!y'kamły, że Skalenie autigen!i.czne, występujące
w
serii w.atpieni lCieszyńlskJch oiSi~ają , lIl-le- znaczne średnice. Dotyczy to zarówno skaLeni satdowylCh, jak i poJtaSa.- wych, IPOwo!fułłyc'h w, iWy1IlIikusamodzi,ellIlego wzrostu, ,ja!}{ i W. proceSie regeneracji .. lPomierZl()lIle śr€dn:ioe z'iall"Il Skaleni wYbzały, że· są one naj-częściej rzędu 'O,Q5-;-ł0,1'3 mm; rżadko 'zaś prrekmcza:ją O,~ illllm.W
przy-
padku skialepiau,tigenicznylcth,t'kIwiących wewnątrz Qkr,uchJów wapieni:1
nie lkontakitują'CY'Ch się ze spoiwem, wielkośai!Zli:axn sąz reguły mniejsze i lIla ogół nieprze\kraczają 0,07 mm. ', UWAGI NA TEMAIT 'GENEZY SKALENI AUTLGENlICZNYOH
Z \przeglądu prac dotyczącyCh skaleni autigenicznyoh widać, że tego -typu uttwOll'lY nrogły powstać w rómymcmsie i w wyiI1tiiku !l"Ó'iinarodlIl.ych procesów za!I'ÓWiIllO metaanJcrliczn'Y'ch 'c:zythyidToterma'lnych,
'aak
i ,$yJIlSE!--dymen'ta~jnY'ch i dialgenetylczny,dh.
468 Czesław Peszat
W obrębie ser.m cieszyńskiej wylStępują dosyć łicwe intruzje cieszy- nitów. Charakter ty'chintruzji, ioch rozmieszczenie,. jak !l'Ównież towa-:-
il"zyszące im zmiany lkontakJtowe opisywane Ibyły między 1nnymi w pra- caiooK. SmullikOlWskiego <:1930), J. BU!l"ta;nówInY, K. K,oniora', M. Ksią!Ż- .. ~iewicza(1937) i K. K()IIliora (1936, 1,9'5'9); Z ;putblilka,cji .tyoh wynilk.a, ż'e
zmiany ko.ntaktowe 'WIOIk:6ł dieszyiIl:i'tów za;zna1czają się na baroro l!l:iew.ielJką skalę i nie ,towarzyszą im minerały cmraktery'styc:me dla sbref koiIl!taIk- towyiCh. Równocześnie z łpracy M. Kamieński€lglO 1(1962), w której QplisaJIle
sąwystą.rpi.end1a dykitu i flUiQll)"tu 'W LesznejGÓXlnej, 1\Vy.nika, że IW lbaJda- nych utwQraep zjawilska hl)1drot~alne mają zU'PeŁnie IPodrzędme, ma-
czanie. " ' ,
!Powyższe fakty przema'W'iaj'ą za tym,. że
,geneZy .
Skaleni aUltigenli!cz- nychm,e
można tu wiązać, z pr'ocesami konta!k:towymi', czy hydro;tetrmal- nymi. Procesy teuwydatnliły siętyllk()r1Qka.1tl~e i nabaTid.zo małą SkalE:!, .a wapienie cieszyńSkie nie wykazują w całej swej masiewiększyclh prze-jawów działa,lru>Lścti tylc'h !pl'OCęsów. . " .
W,liJterattlTrle prże.dmiotu spotyka ,się poglądy rejpreoontdw.anemięd:zy :innymi !przez F. Graltldj,eana (1909, 1910) i D. L. Reynoldsa (1929), że
skalenie autigeniczne m~ą !pOwstawać na dnlie zbiorników morsklich . w warunkach spokojnej i powolnej 'sedymentacji. Seria w~pieni cieszyń';' ,
.$kich reprezentofWaIllia! jest iW dd1Jnych ogniwa,clh przez ~wice wapieni
pelityc~ych i detrytl;ycznych, w IgóTnych2'l8.ś wyłącznie !przez W:alpi.enlie .
<i e trytyczne , IkJtóre stanowią ulj;wór () oharalk!te:rze d'hiszo.wym. W)ńkształ
eeme-UtolOtgicme seru świadczy, że powstała On!a 'W waru:n!kach ba.rdm
.zmie:rliIl~j,. często .gwałtownej i szylbkiej sedymentacji. ,Należy róWnież podJkreśl1ić, 'że' Skalenie a'lltigenicme -st'Wlierdwnl() wyłącznie w wa'pieni:ach
<ietrytycmiych, piOdC2'l8.S gdy W. ipehMyc2lIly'CIh 2lUłpełnie ich !łmaIk. Powyższy
fakt przemawia za tym, że siklaleniie autigeniczne
me
mogiły tu ;powstaćw
czasi~ sedymentacji roateriału klastycznego. na dnie ~bioT.p.ika.A. C. Tesler i G. 1. Atwa:ter (1934) w ,badanych przez siebie utwOil"a:ch
st'Y'ierdzająmiędzyinnymi, 'że proces~rzem:a się skaleni aJU!tiigemIcz- nycll pozoStaje
w
21W'ią2iku 'ze zjawiiskami do.1omitymcji. WiY'lroname lic2lne anaHzy chemiczne wykazały, że zawartość MgO w wapieniaclh cieszyń..$kh jest niSka :i tylJko w nielicznych ipTób.kach iprze!k:r<acza 2%. Wlomit zawaTtty
w
wlle nie jpOIWstał tu w wynilkiu działalnlości roztiW'or:8w dolo,- . mitY'zuj ących, doprow.a!d!zających z 'ZeWlllą'trz MigO, ale poidoIbniie Ij.alk· węglan !Wapnia jpO'ChodzLz doStaIr'czonego do z'biornilkia ma1teriału o'k:rucllo ...
wego.MoZnla stw:i'€l'ld!zić, że' w waJPie1l!iIacll 'CieszyńSkich :nie OIbserwu.je się
zaJ1e7mOOci międ:zyzawartością skaleni a'U!tigenic2mych a liI10ścią dolomitu.
Jak wynika IZ prac M: ToIpkaya (1'950), H. Fiichtbauera (191516):, Y.
Bas-
'klina (10956), a osta:to:l!io także z pliblikacji W. P. SzutoWla li W. I. MUTa- wiewa (1964), dużą rolę
w
procesie tworzenia się skaieni autigen'icZIIl.ych przypisUlje się relkry.staUzacji sk!ał węglanOtWy'lC'h., Proces rek;ry'Staliza.cjd. uwyda'tnił si.ę we W1SZYiStJkiC'h detrytycZlIl.ych
<ldmd.anaoh wapieni. W żadnym j-ednalk przypadkJU: lIlie obejmuje Otn całej skały, lecz ma charakter selektywny. PrdcesclłWtl. temu uległy w pierw- szym rzęd'me najdrolłmiejS2le tfiralkcje, które wy1pełIrliając przestrzenie mię
dzy 'gr.Ulbszym:mJa!terlałem okliuchawy,m, stanowią o.beonie krystald.czne .spoiwo skały. Rekrystalizacji mch()dzą'Cej w czasie di:aigenezy skały toWla-
rzyszą !pl"ooesy !koroiji i a:-€ISOI1pcji !Ziarn Ikwaa"cu oraz skaleni detrytycz- nyC!h. S:rezegÓ'łnie silnie objęły OIIle najd:rolbniejsze fr~cje wspomnianych Slcliad1l!ilków, ldóre CZęlSto u!l.~gły całlkoWiitemu zniszczenitu. Uwa1lniane przy . tym jony Na i K, ·7Jg()o()mU.e :z Ipracą W. P. SzutOiW.a i W. I. MUlI.'aw~~a
(19'64), mogły SWQboldnie reagować 'Z zawartą w Skiall:e ikTzem.ionłką Otraz
gE,nką i 'tworzyć .skailenie lautilgeniczme. N~e .związana. W skalenie :krze- mionka, 'znajdująca się w zmacz:nym lIladmiarze,1lwioIi-:zyła 'bądź to skupie- nia . ChadCedOlIlU, bądź też regenerowała na ziaa:-na'ch detryiYczny,ch kwar- ców, Iprz:y;czYJll!i:ając 'się do ipowstiłiIria autiigęn'tcmy;dh i td:iomodiczni.le wy-
~kOlIlych oSOibnilk.Ó'W:;Za podaną gen:ezą
a1lk.a1liów
świadczy do pew- ne,go stoprtia fakt, że w 'ipró'bikach o najwY'ższej'" zawartości skaleni auti.- genicznydh. występują w przewadze OSOiłmiki ;powstałe w wym.ilku ;r~ne:racji ,ziarn detTyty~ i towarzyszą im ,rÓWInie'ż w rożnym. sbotPniru.
zndsZCZOlIl'e zia'l"na Skaleni o1k!ruchowych.Wm'OSt Skalleni, sądząc z Ofbser- wacji ich stosUlnku;
de>
skały o'ta1czającej, ~aichodzU Iprzy Il'IÓwno~esnym.wYlpieraniu węglanu wapnia. Najba:rdziej predysponowane do metasoma- tycznego 'wypie'l"ania /były dkruchy wapieni Iz!budowane z jednorotcLruej' masy mikrotkrystaliczmego kalcytu. Z IpowyiJszych względów naj liczniej reprezetntowane są :tu skialelIlie 1Jkwiące w spoiwie i naralStają:ce w !kJie- run1ru w~nia:nych O!kruchów. Proces -narastania w !kierunku spO'iwa.
muSiał tu być !baroziej wtirudniony, jpOD.ietważ Skalenie Q.'UtiJgenkzne,
tkwiące w spoiwie i n.ie ikoIlltark'tujące się z materiałem oIkr'uiCbJoiw:ym, WY'-
stępują w znaoeznie mn'iejszych ilościach. W ICzalSie wzrostu Skaleni ał\J!ti
gelIlicznyc:h spoiwo
rnJUJSiaM
IbyĆ już przynajmniej częściJOwlO pr:zekrY'stalld.- zOwane i ~chowało !Się odporniej na inetalSoma'tylczne WYiPie'l"anie ..Pozostaj1e do wyjaśnienia, gene.za oSkaaeIlli t:kwiąl~c'h wewnąltlrz oikru.- chów walj)i.eni i nie ikonta,ktującyCh się z otaczającą masą spoiwa. Tegó typu slka:lenie mogły wytWlOrzyćsię w pierW101mych waJpienia1oh, które
cloBtaa:-czyły materiału oIkIrudhow~go do wa'pię,i cies~ich. A więc 'łąc:zo:;.
nie z tylmi okruchami wapiełni znajdują się one na 'złożu w'tÓl":n'y1m. Nie -jest-fedziakWyiklucw.ne; .
lie
poWstały on'e równocześnie z pozostałymiodmlianami SkalelIlii auJtigenic:znY'ch. Za 'poglądem tym wydaj,e się prze-
mawiać 'zjawiSko WlSp6łtwystępowania w tych samych prepa:ratach 'IllIikro- skopowych sk!a,leni au'tilgenicznych reprezentującyCh wszystkie trzy wy- różnione odim.iany, ~tóre bez w2lg1ędu ina formę występowania wyka$ją
analogicznY' Skład i cechy Ojptycme. . .
Ska:l,enie ,autigeniczne występujące w wapieniach ci:esży~'dh pa,w-
stały wji.ęc w podobny sposób jak qpisaln.,e w pracy W. 'P. Smi1łb'wa i rw~ I.
Murawiewa (1964'). 'W obu przypadkach. identyczne jest :rówm.ieiŻ ŹltÓidło
alilmliÓ'W ipotrzebnytdh do IU;twOrzen!i.a się smaleni a,ultigeniCZllJycll. Obsetr:- wowa:na 'zależnOść. :między 'ZlawaTitośoią sk.ąII,eniotkTuldhowych i a,u!ti(ge- nicznych, jak row.nież wystę:powan'ie olbu tychtytpów przemawia za tym, .
że genezę SkJalen:i .autiigenJi.c~h w wapienia:dh cieszyńSkich należy wią-::
zać z procesem rozpuiSZCzan'ia skaleni okruchowych. Nie !Zachodzi więc
tutaj kottlJiecZlIl.ość :przyjmoWlaJIlia ibard'7Jiej złożon-ego źróldła alkaIliów, jak to Iprzedstawił w swojej ipI"acy H. Fiichtbau€ir '(1.956), !który 'awa'żał, że '
zawarte w Skaleniach autigenicznych jony K mogą !pOChodzić !rÓwnież
;Z; suh'5ltanoeji i1astej, zaś jooy Na - z 'WIOdy mlO!rskiej :llub.z wód pod ...
2)iemnych.
470 , Czesław .Pes~a,t ", '"
Wsp61lwyst:ępowanie autigelnicw.yeh,ziatmikJw8['!Cu li, skaleni, iden,tyoz'.
ny; sboou:neik. tych ,roitnerałów do lSkałyOJtacw:jącej WJSk,aZiująl, ieprocesy syllifik.acji "oraż tworzenia' się skaleni aut~genic2'!l1ych zadhodziły prawie
w
tym saIlljyID !Czasie. 'Jak 'już WspoimIiiałem ,wpr.zednlio, oSkaląn:ie lBIutilgoeni'~ne występtl!ją w.e
wszys1ik.ich odmianach, detrytycznych wapieni cieszyńs11dch. Bioqc :pod
uwagę iakit,że I\V wapieniach deszyńsk~ch wydziela się dOltne lIlie':fI:iszlOw:e ogniwa li ,góm.,e o clharakterze fl.ilSwwym, widmmy,' Ze 'Proces ltwoirzeni'a
się Ska'leni autigenicznychposiada tutajcharaikter region-alny i nie był uzależ:Q:iotnyold 2'lmlian faiCja,l:nY'Ch UłJe:hodzą'cych IW Ibaseni.e sedymenta- .cyjnym.
Katedra Złóż Surowców, S'kalnych Akademii Górniczo-Hutniczej Kraków. AL M1cklJewicza 3()
Nadesłano dnia l lipca 1965 r.,
PISMIENNICTWO
BASKIN Y' .. (19516) - A 9tady >()i authi'geni-c reldspars. J. Geol., 62, lP. 0.3'2:-155,
London. :' " " " ' ' ,
BURTANÓWNA J., KONIOR ,K., KiSl1ĄŻ'KIEWrCZ M. ,0119137) ...:.. Mapa geo'logicma K.a,I1Pa.t '$ląskich. Wyd. Śląskie PAU. K,ralkw. "
DRIAN ,A. (1001) ~ N1Q1lice \SU!r les >(ristaiUiX d'al!bJ.1te rentferm~ dans Ws calcail."'eS IIlllaJg!nssian\9 des enwriiOIw de Mod:a.ne. Bu'łl .. Soc. GeOll.F.rance, l8~ p. ~
805. Paais.
FOCHTBAUER H. (194'8) - Ein!ilge' Booba'chiungen alllauthi'gehen A'1bi,teIll. SchiweLz.
lMin,~ Petr. Mitt., 28, 'P. 709-716. ,Ziirich.
FQCHTBAUERH. ,(100:6)'....:. ZUT Ent.s.tehung der QptiJk awthiig;enerFelK:hsipaite. N.
lp.
. IM:inelt., 1, lP. 19-123.' SIt'lllttg~rt. ' ,
'GRANlDJ'EANF.(I909) '~ p,roprtietes' qptiqu~ et genese Idu !fcldi~ti.h neogene deS!
-sedWme!lJts 'dU balssin de pill·~. Acad. :Sc. Parls, Ootmjptes,rendlus. 148,
op: 712:ł-:-7125., Parls. : ,
GRA:NDJEAN F. (19łO) - :DetmtiE!ime naW S1l!r 'l.e feldspB:bh Illoogene 1deL9 terrainSl lsed:iJmen-t,a;ires non meta!mlQl'(phiques. Bull. Soc. Fil'antc. lMiIller., 33, p. 9'J--
97. PatrJs. . .
GĄSIOROWSKI S. lM. (1001) - 'Nowe dane >() lwieku iWa!rsUw ci~ńslkich >Serii ślą;sknej: ,~r::iJW. ;z Pos. Kom. P<1l. ,Alkad. NaUk. Kraików.
HOHENimGGiER 'L. (ll86i) -.:.. GeognOOltiiSChe Kar,te der NOO'di"'Ka:qpaJthen. in Schile:s.ien I\llld dein ~eńzooien Ted100 vo.n MaMeai und G.a.lizien'. Gotha. ' ~ KAIM]E~SKT 'M. ~962) -:- On the OccurreIlJCe' Qf FluQrite aIJld 'Di'C'kIilte t8It LeSZIlJa
GÓrna nea'r ;Ci~.lBuli1. Acad. !Pol. Sei.; 'ser.,grol. elt geogr., 10, nr 4';
!p. '197---1200: Wal"SIŻama. "
KONlOR K. (UIOO)~' Zarys lbuJdoQfWY goologiczm.ej Ibrnegu Ika,rpa'ckiego iW obr~bie ai'klllSZIt .Biała,~el!skio;Pr. ge>01. śląoS., 5, lP. 1--,94. Kraków.
KONIOR K. (1959) -.:.. IChia'ra1kter i wiek in.t,rtllzji 'skał magJII1Owyc.h Ślą.s1ka CieiSzyń
sJdego. Alcta ,gedl: ,pol.,9, nor 4, 'P. 4415--400. Wars'zawa.
KSIĄŻKI'EWliC:Z 'M . .(i1ll32) --.: Der BalU des siildaIchenTeiles der Te5lchelller ione zwiIs'cheri'!CleT' 0lSa lUIIlId der WeilChsel. Bull. Acad. !Pol, Sci;j{AJ, p. 100- 2'06. Kraików.
........ -....
KSIĄżKDEWICZ .M .. {19M) - On the Tecooni.csof the Cieszyn Zone. A Reiillt.er- . Ipratation. Bul'l. Acrud. Pol. Sció, seF. 'g~l. et .geogr., 12, 'Il1".4, p. 251l~2J5e.
Wal'S'zaJWa.
LOIRY C • . (11861) - .00tmjpItes 'tt'<Elnldlus. d'une .ex'C1.lJl"Sion gOOlogique dailli& la: va:liee d'EnitrerOOn.t (Sawie). <BuN.' Soc. Gedl. ~an.ce, 18, p. 6()6.--{lI2I6 •. iParils~
PESZAT C. ,(1900) "'- O ~'a'W1iBka'ch 'syJ.iiika'Cjoi w IWa,pienia'Ch· tCie~skich IW' Lesl1JIlej
" .Górnej ilroło Cieilrzyna. Kwa'l"t. geol., 3, p. ~5, nr 4.WarBizawa.
REY:NOLDS D. 1....(1929) - 'lSome' new oocurren·ce ~ au1JhrLgenioc !f.eld6lpa['~ Gool.
IMag.,' 66; lP. 3I90-00~J: I.Jo.rudon.
BOSE G." (1865) - U-ber die KTys,talloform des A~bLts von dem :Roc-'I1ourne, und 'Bonhdmlme hi SaiVoyen und des AlIbits dll AllgettDieinem.. IJ?Qgg. Ann.
, Phys·. 'CheIm., 125, rp. 46'1-468. '
SMULlK{)fW)SKI K.011931O) - ISkały magimowe strefy pddbeslkidzJltiej Ślą,9ka i
Moraw.
Kosmos I[A], 54, I1I1" '3-4, p. 67-166', Dwów.
SU,JlKOWlSKI Z. {193tl) - UlW'a'gi: o ibudowie k.retdy śląlSlcielj.IPoo'. nauk.PańSltw.
Inst. GeOil:., nr 00', (p. 9. Warszawa.
SUJKOWSKI Z. (1933) - Badania Iskał kredy śląskiej. Pos. :naulk.Pa·ńlsltw. In5Jt.
0001., lnr 35, rp. 1-2. Wall'lSlzawa.
STRINGHAM B. (1940) - Occurrenoo ol feldspar <replacing :foSlSil!s. Almer. Min.,25, M 2i,p. 139---144. !MenetSlha.
SZAJNOCHA W. (18916) - Atlas Geologilczny ,Galieji. T€ikst do Illr 6. iKom~ Filzj.
Alkaict' U1miej., p. 1\:-14'9. Kraków.
SZAJNOOHA W. (19122) - Wapieniecieszyń5kie w GoleSiJOlWiena Śląslku. ~.
1Wy!drz. m:iłJt.-jpI'ZY'I". Pol. Akad~ Umiej., 61; ip. ~. 'KrakÓ!W.
TESLEłR A. C~, A"IlWA'I1ER ,G. I. 1(1!}34) - lThe ocour:rence .of authilgenLc f'eldi!qpa.rs in sedilmenJbs. J. Setdi1!Il. Petrol., 4, nr 1--43, p. 23---31. Tul~a, 0k1alw:ma.
TOPKA YA M. '(ISSO) - RJelcherches swr des lSil1cates ·a.uMldgenes dam' leSlt roc:hes'
. 1S€.dimentaiTelS. BuiH. Lab. Geol. Goorphys. Univ. LaUSiallUle, nT S1T.
LaUoSanne.
UHlLIG V. i(1001) - 'Ober dLe OaphaIQpodenofauna der Teschnetr'U!IlJd GrodilSdllter SchWchlten. DenkSichr. Akad. WilsB., math.-nat. CI., '22,' rp. 1\...8'1. Wien.
mYTOB B. n., MYPABbEB B. M. (1964) ~
o
rrpHpo,l\e ayT:ereHHLlX am.611TOB xap60HaT- HlJX rropo,ll. '3alI. BcecOIo3.' MRHep. 06m;., 'i. 93, BLIII. 3, Crp: 318-328. 'Moc-KBa.
ąeCJIaB n3IIIAT
nPOB.JIEMA PACIIPOCTPAHEHlłSI AYTMI'EHHLIX nOJlEBbIX mnATOB B QEIIIUH- CKHX Ił3BECTWIKAX
," !., ' i ~ .'1: .,
Pe3łOMe'
B C'fPoeBB I n:e~cKHX H3BeCTIDIKOB (sepXHHił THTOH-6eppHac), 06HWK8JOlII;HXCJI Ha Tep- pllTOpRH 3anap;HLIX KapnaT, B 3Ha~em.HoA 'łllCTH rrpHHHMalOT yrmCTHe ,lIetpllTOBLIe H3BeCT- HBKH. KpOMe cPpaKn;HORHOCJIOHCTLIX: H3BeCTiulKoB'BCTpe1JalOTCJI 3,l\eCb TaJOKe H3Be;cnImm B Pa:3- HoA CTerreBB nec'ł'a.inl:CTLIe c napaJlJlellI>HoA, ,lJ;IfBI'OHaJIbHoA H BOJlID!CTO.lł CJlOIilCTOCTJJMH.
M:HKpoCKo!Ill'leme HCCJIe,llOBaHIDI IIOKa:3aJIH, TrrO BO, BCex pa:3HOBH,lIHOCTJIX' ,l\etpllTOBblX ~ BecTHJlKOB, He3llBHCHMO OT rOpH30HTa TO.JIm;H, o6nacTH paeiIpoCTpaHeRWI H TeKToHll'leCKoA e,llli-
472 Czeslaw .peszat
HHII,LI, Ha6JiIo,z:(aIOTCg ayI'Jiri:HHI.le DOJIeBble miJam. Hx cpep;tIee co.zte{»KaBHe B OT,lI;em.Hi.Ix Pll3- :li:OBH,lJ,HOCTJIX HJBeC'rHJiKOB He3HalJBTeJIbHoe H KOfte6JIeTCgOT 0,3% ,lI;0 0,9%. Pll3MepLI 3epeH 'lam;e Deem nOPlJ.D,Ka 0,05-0,13 MM, pe,II,KO 60.m.me OT 0,2 MM. .
B aynrreHHLIX DOJIeBLIX IDDa:r8X pe3Konpe06JJa,l1;aet a.m.6HT, B TO BpeMH xax OPTOKJJa3 BCTJle- 'laeTCg pe,ll;K0.Bb6pll3I'(ax co,z:(eplKaIIJ;HX caMoe 60JU.moe KOJUllleCTBO aynrreHHbIX nOJIeBLIX IDDa- TOB HaH60JIee 06HJlbHL! Pll3HOBll,ll;HOCTH, 06pll3oBaBlDHecg B pe3y.m.Tare pere:aep~ 06Jlo- MO'IHLIX nOJIeBLIX mnaTOB. B 06pa3I\llX cO,z:(eplKaIIJ;HX :ae60.m.moe KOJUlllecTBO DOJIeBLIX IDDaTOB Ilpe06na,z:(aIOT 3ep:aa JIHWeHHI.le 06JIOMO'IHLIX ~:aTJlOB H 06pll3oBaBlDHecg B pe3y.m.TaTe CliMo- npOHJBOJIbHOrO poeTa. B CJIy'lae :aaTpHeBLIX DoneBLIX mnaTOB 06JIoMo'iHLIe n:eBTpa coAeplKaT
10-20% .'. aBOpTHTa. HapacTaIOlDHe 'Iacm npe,ll;cTaBJleHL! o6hPIBo lJ1I'CTLIM a.m.6HTOM mm
COAeplKaT aBopmm Be 6o.m.me 10%.' 3ep:aa a.m.6HTa, 06Pa30BaBlDHecg B pe3y.m.Tare caMOnpOHJ- Bo.m.Boro pOCTa CXO,l(llLI DO COCTaBY C RaPOCJIoit '!aCTbIO. Yron OU'Tll1lecKmt oceit 2V B aynrreB- BLIX a.m.6HTax Kone6neTCg B npe,z:(eJlax OT 82 AO 86°.
3ePRa aynrreHHLIX a.m.6HTOB 'laCTO C,z:(BoitHHKOBaHLI DO a.m.6i1TOBOMY, pelKe a.m.6HTo-xapn- C6a,z:(CKOMY 3aKoBaM.HBor):J;a xapaKtepHJyIOTCg maxMa'Iiloil: CTpYKTYPOii. .
'UPmm:MalJ: .BO BBHMaBHe OTHOmeBHe aymreHHLIX nOJleBLIX mnaTOB K OKpYlKaIOm;eitxap6o- HaTBoit MaCce MODO BLI,z:(eJlHTb:
- 3epBa 3aKJlIO'IeHHI.le B n:eMeHTeH ae conpHKaCalOlDHecg C pacnpOCTpa:aeHHLIMH B co-
ce,z:(CTBe 06JIOMKaMH il:3BeCTIDll!:OB; . . .
- 3epBa 3aKJii<>'IeBBLie B~eMelt're H BapaCTalolIi;He DO BanpaBJIeBHIO K nemITOBLIM 06JIOM- xaM HJBectHHKa;
- 3ePRa 3aKJlIO'IeHHI.le B neJl:li:ToBLIX o6JIOMKax HJBecriuIKoB B' Be ConpHKaCaIOlDHecg c OKPy- lKlilom;HM 06JIOMKH n:eMeBTOM;
YKll3aBHLIe Tp:li: pll3BOBH,lJ,HOCm aynrreHHLIX DOJIeBLIX mnaTOBRa6JlIO,z:(aIOTCg 'IaCTO B O,z:(BOM MHKpOCKODHo~npenapaTe, qam;e Bcero, O,z:(BaKO, BCTpe'laIOTCg IIOJIeBLIe IDDaTLI 'BTOPOit Pll3lIO-
AyiHreBHLIe . DoneBLIe' nmaTLI 06pa30BaJ;lRCb BO BpeMH ,z:(B:areBeTB"lecKHX il:3MeBeBB:il: H3- BeCTKOB:i.Ix OTJlOlKeBB:il:, B $a3y peKpHCTa.JlJlH38.n:Im ItX Me.m.'Ulil:mB'x q,pa.Kn:IIlt. 0cB060lK,ll;ae- MLIe npH KOPP03B'B' B' 3aMem;eBBH 06nOMO'IHLIX nOJIeBLIX IDDaTOB B'OHL!' BaTJlHH H :JtaJIIDI pearH- pyg C COAeplKllm;liMCg B DOpO,ll;e XpeMBe3eMOM CDoco6cTBOBaJIH 06Pll30BaBHIO aynrreHHLIX no- JIeBLIX mnaTOB. UPOn:ecc pOCTa aynrreHHLIX noneBLIX IDDaTOB npOHCXO,z:(HJl npH O,z:(BOBpeMeBHOM MeTaCOMaTH'lecKOM BLITecBeBB'B' KapOOBaTa Ka.m.n:B'H· OKpYlKaIOm;eit DOPO,m.I.
UapareBe3HC aynrreHHLIX 3epeB KBapn:a H noneBLIX IDDaTOB H H,z:(eBTH'IHOe OTBomeBHe 311IX MHBepaJlOB K OKpYlKaIOm;eit DopOAe nOKll3LIBaIOT, 'ITO npoil;eccLI CB'.IIlnJ,:Ii:q,JiKaI(Im H 06pa30BaBHH . aymreHHLlX nQJIellLIX.mnaToBnpoHCXO,z:(B:JlH IIO'ITH a,z:(BOBpeMeBHo.
Czes}aw PESZAT
THE PROBLEM OF OCOURRENCE OF AUTHIGENE FELDSPARS IN THE CIESZYN LIMESTONES
!Summary
'The Cieszyn limestones (Upper :Tithonian -,-'Berriasian) crOjpping out in the area of the West CaorpathiJa,ns' are built ,up ma,fully by detrita'l limestones'. Beside fractionally bedded limestones .there 'are found alS1O· aorena,ceous limestones paral ...
le.lly,· diagonally and WavHy ilamilIlated. .
MicroscQPe examinoati1Q/IJ.S have demollSltrated .that autthigene feldspM'smay ,be 'Observed iD aN kinds of detrita'l limestones, ·rega,rdle8t9 'Of the horil1J()n, QC'currence region aIlld !tecton.teal unit. Thei'!" a·veraJge co.ntents in the iIlldiyidl\l8.1 varieties' of limestones is insi:gnilfkant aIIlJCi 'ran,ges from 0,3 to 'O!II/o. Grain size alIIlounts, as a ru~e, to 0,05+0,13 1IDJIn, oceasionalij,y only more .than {).,2 mm .
.Among the aut'hrgene felid:spars 'alJbites dilsttinctly prevai,l, orthoclases being rarely observed. ,In samPles c'hara!Cteri,zeci by <the greatest 'oonten·tSl of authigene feldSlpa.!l"IS IIIlIOISIj; albunoolIJlt are grains formed Ill!!! a l'a!!u'lt of regenemtioo of detri,tal fel~I"S. In s'almples revealm.g smaltl contents of tfeldS'pa'rs prevail grains laCking detTital ,cores .and formed asa result of imdependell'llt growth. In the caSe of lS!OIdiltlm ifelJdS\piaTS the dem·taJl cores oontaJin 10+2(JD/o anorth!ite.The seco.nda.ry overgrowth I\lIS'IlJa!lly is ipIllIl'e aibite, or the oontentlS of oo.ortthilte do nOlt ex~ 10%.
Albite grains oriJginaJted OIWin'g to the indeperuientgJ."()fWlth a:re of ananalogorus
c~tion I&!! thaJl; of tt'he lS:eoondary overgJrowth. A.n!f.e of opltioatl axes 2V in authiogene alhi1lets Tan:ges d'rottn 82. to 86°.
Authiogene a,1bites frequently are.uwinned according to the alibite law, rarely to the aIbite - CaTwbad 'laJW. Occasionally 1:11·ey shQW a chequered stTUc·ture.
TakilIlg into account the ratio 'Of the a'llthi'gene feldSlPaTs to the surrounding
rocks, we may di'StinguiJslh: .
- ,gr,ains stkkJi.llJg in the 'cemeritaJRd isolated: from the limestone fra,gments.
'Occurring round about,
- grains Sl!;i-c.king an ttthe cement and growing t<liwaTlds the pelitic lilInes,tone fragments,
- grains sticking in the pelitic 'limestone fra'gments and dsolated !from the cementing lmaterial SIll'l'T'bundin,g the fTa'gmems.
The three va1:ieties of the autbi.gene feldSlPars mentioned above If'req'llently occur .in one miCl"OlS'cope slide, however, the moSl!; aburuialllt are the feldspaTs of the
,gecond v'ariety~ - . . ' _ . . .
The authigelIle feldspaTs ,were iorl!Iled at t'h'e time of dia'geneti'c alteration,g of cakarooussediment during t'herecryJS1:clUzation phalSe of its finest f'raction.S. Na and K ions liberated dUT.ing ·the oorrosiQnandresorption of detritW felds.pais· contri- buted, throu,gh tttheir rea;ctionwith si'ldca pre:sent in theroCk.,to the fQrmation of authigene ifelds.pam. The IgI"OlWith iPI'OCeISS 'Of the authigene f·eld.spars took ,Pla.ce
B~multalIloolllSly with metmsamatic removal Of the' clrldum carbonate foolm' IS'Ur- roundIng rock. :co,exiJSltence of authigene. graJins -of. qua'rtz atnd. lfeldsrpa'rs and an ildenUcal relation of these mineral,s to the s.urrounding rock t&hOlW !tihat sili'CificatiQn processes and lformationolf aut'hiogene!feldospa,r·s took place at the :same ,time.
TABLICA I
FLg. 1. Auti:geriicznyalbit lWY'k:szta1:oony idiomorfIo7Jnie, pqwstalyw wyniklu. 'rege- neracjii Bka:lenila OikTuehowego. 'W ~sci :IlJaI1'IOSlej rN' klre~u.n:ku otkx:ueha tWlal.."
IPienia pe;lLtylCZI1ego widoczne IS~ zbliZnia'OZ€Ilia albitowe; ni'koleslkr~yZo
'Wane, paw." 200 X
Authigene a~bite idioOimOrpMcally dev:e'l.oped, formed due to the regeneration of fragmen<tal feldspar. In the pail"t ,growing 'towands the pelitic Ume'stone fragment, albite twinni:ng,s are' seen; 'crossed nicols, en1. X 200
Fig. 2. AuVLgeniemy a1Ib~t tkJwi~cy FIN w~glanowY'lll spoiWlie, pows,taly ;w wyniku sannoozielnego w.zrostu. Ziarno wyiks.ZJta}oone jest 'iIdiQIlllOrifiocznie i :zbli!Zn:ila-
'c2JOlle wedlug prawa albi.towego; nikole sokrzyZowane, pow. 200 X
AlurtMgen,e aUJbite :stiooking in 'carbonate c€ttnent, formed aIS a reSlU.1t" of :iJndepeDKient 'gTIOIWIth .. The ,grain is idiQIllol'lPhicaUy developed and rbwinned a:ccording to l8.~bite !liaw; 'Crossed niools, enl. X 200
Fig. 3. AutLgeniczny al!hlt tk'Wi/illCY IW spoi;wie d narastajll'cy ;W kieruIliku 'Wy,St~pu
jllcych ,W SIlSiedztwie okrutlhOw rw.api>eni: pelitY;07Jnych. Widoczne" :7JbliZnia- czenia a:lIbitowe; nikole s~ane, pow. 200 X
Aluthi.goo.e a!l'bite sUcking" in cement and growing t<ltWards' the. adja·cent peililtic lEestone !fra,gments; albite twinnin,g may. tbe seen; 'CI"OOSOO nLoolls,
en!. X 200 .~
FIg. 4. UstewkowaJte furmy a,utigeniCiznych :aThitOw !Ilkrwi~'cych we~trz pelitycz- negtO okrucha 'WIapienia .i nie lrontaJkltujll'ce tSi~ IZ otalCza.j!l'c~· OIkruch tlDIalSll SJpOiJwia :w~gla·nowegtO. I~iama albitOwpoz!barwione '84. detrytycinych rd:zeni i powstaly w .procesie saJrnodziem.ego w~tu. Widoczne takZe !8.!utigeniczne 'ziarno ~af!cu; niJlrol'e sikrzy7;OtWane, pOIW. 400 X
Lath-shapetd. lfo:rtms of awtMgene albittes sticking ins;iIde
a
IPelitic lLmes!tone tfragment ;and, iStetparated from cal"OOnaJte 'cermentiIng material sUTrounding the :fratgmenlt. iAIl'bite grainL9 a;re l:a~lci!Ilg de1lr,i1Jall C'ClIl'es and were furmed;iue to t'b.e independent growt<h. AlIlthigene ,grain of qou'artz Ls a,lSlO; seen;
crossed n10018, en!. X 400
Fig. 1 Fig. 2
Ftg. 3 Fig. 4
Czeslaw .PESZAT - Zagadnienie wyst~owania ska·leni autigenicznych
