Michał Hejbudzki
Glosa do uchwały Sądu Najwyższego
z dnia 9 grudnia 2011 r., sygn. III CZP
79
Studia Prawnoustrojowe nr 24, 303-309
2014
Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 9 grud
nia 2011 r., sygn. III CZP 79/11, OSNC 2012, nr 6,
poz. 74.
N ie w a ż n a j e s t u m o w a d a r o w iz n y n ie r u c h o m o ś c i u k r y ta p o d p o
z o r n ą u m o w ą sp r z e d a ż y tej n ie r u c h o m o śc i.
K o n te k s t sy tu a c y jn y , n a b a z ie k tó re g o doszło do w y d a n ia p rz e d m io to w e j u c h w a ły , b y ł dość p ro z a ic z n y i p o w sz e c h n ie w y s tę p u ją c y w p r a k ty c e o b r o tu p ra w n e g o n ie ru c h o m o ś c ia m i, a lb o w ie m s tr o n y s p o r u z a w a rły p o z o rn ą u m o w ę s p rz e d a ż y n ie ru c h o m o ś c i, p o d k t ó r ą u k r y ły u m o w ę d a ro w iz n y . S ą d I i n s t a n cji, u s ta la ją c t a k i s t a n fa k ty c z n y , s tw ie r d z ił n ie w a ż n o ś ć te j um ow y, m o ty w u ją c sw o ją d ecy zję b r a k ie m z a c h o w a n ia p rz e z s tr o n y fo rm y a k t u n o ta ria ln e g o u m o w y d a ro w iz n y . S ą d II in s ta n c ji, ro z p o z n a ją c a p e la c ję , p o w z ią ł w ą tp liw o ści, w n a s t ę p s t w i e czego p r z e d s ta w ił S ą d o w i N a jw y ż s z e m u z a g a d n ie n ie p r a w n e u ję te w fo rm ie p y ta n ia , czy u m o w a d a ro w iz n y n ie ru c h o m o ś c i s ta n o w ią c a cz y n n o ść p r a w n ą u k r y t ą p o d p o z o rn ą u m o w ą s p rz e d a ż y te j n ie r u c h o m o ści j e s t d o tk n ię ta n ie w a ż n o śc ią .Z n a c z e n ie z a r y s o w a n e j p r o b l e m a t y k i u j a w n i a s ię n a p ła s z c z y ź n ie s k u tk ó w e k o n o m ic z n y c h i sp o łe c z n y c h , ja k ie n io s ą ze s o b ą u m o w y p rz e n o sz ą c e w ła s n o ś ć n ie ru c h o m o ś c i. S tą d z a ró w n o w d o k tr y n ie 1, j a k i w ju d y k a -1 Zob. m.in. S. Wójcik, Pozorność w umowach o przeniesienie własności nieruchomości, „Nowe Prawo” 1962, nr 4, s. 512-526; J. Ignatowicz, Jeszcze o pozorności w umowach o przenie sienie własności nieruchomości, „Nowe Prawo” 1962, nr 4, s. 526-529; M. Kępiński, Pozorność w umowach o przeniesienie własności nieruchomości, „Nowe Prawo” 1969, nr 9, s. 1373-1380; B. Lewaszkiewicz-Petrykowska, Wady oświadczenia woli w polskim prawie cywilnym, Warszawa 1973, s. 9-28 oraz 48-84; E. Drozd, Pozorność w umowach przenoszących własność nieruchomo ści, „Studia Cywilistyczne” 1974, t. XXII, s. 69-90; S. Breyer, Przeniesienie własności nieruchomo ści, Warszawa 1975, s. 75-80; S. Breyer, Z problematyki pozorności w obrocie nieruchomościa mi, „Nowe Prawo” 1976, nr 11, s. 1502-1513; M. Kępiński, Glosa do wyroku z dnia 26 maja 1983 r. (II CR 32/83), „Nowe Prawo” 1985, nr 2, s. 116-121; A. Bieranowski, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2001 r. V CKN 631/00, „Rejent” 2002, nr 11, s. 188-198; M. Watrakiewicz, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2001 r. V CKN 631/00, „Rejent” 2002, nr 11, s. 199-205; M. Warciński, Glosa do wyroku SN z 12 października 2001 r., V CKN 631/00, „Palestra” 2003, nr 9-10, s. 274-283; A. Jedliński, Pozorność jako wada czynności prawnej i konsekwencje prawne pozorności, „Rejent” 2005, nr 5, s. 67-84; K. Mularski, Pozorność oświadczenia woli. Zarys problematyki semiotycznej, „Kwartalnik Prawa Prywatne go” 2007, nr 2007, z. 3, s. 611-644; B. Łojewski, Problematyka oświadczeń woli składanych bez zamiaru wywołania skutków prawnych według projektu części ogólnej kodeksu cywilnego, „Rejent” 2010, nr 3, s. 127-152; K.P. Sokołowski, Zatajenie w akcie notarialnym części ceny
304
Glosyt u r z e 2 ju ż od d a w n a p ro b le m a ty k a p o z o rn o śc i ta k ic h c z y n n o śc i p r a w n y c h j e s t p rz e d m io te m p o g łę b io n y c h b a d a ń . D o n io sło ść g lo so w a n e g o o rz e c z e n ia sz c z e g ó ln ie w y r a ź n ie ry s u je się n a tle a n a liz y d o ty c h c z a so w e g o d o ro b k u n a u k i i o rz e c z n ic tw a p o p rz e z p e r s p e k ty w ę d o k o n a n e j ta m ew o lu cji p o g lą d ó w w tej m a te r ii. P o c z ą tk o w o S ą d N a jw y ż sz y s t a ł n a s ta n o w is k u , że fo rm a a k t u n o t a r i a l n eg o u m o w y p o z o rn e j słu ż y je d n o c z e ś n ie u m o w ie u k r y te j, do z a c h o w a n ia fo rm y a k t u n o ta r ia ln e g o w y m a g a n e j d la u m o w y u k r y te j w y s ta r c z a z a te m z a w a rc ie w te j fo rm ie u m o w y p o z o rn e j3. P o g lą d y S ą d u N a jw y ż sz e g o by ły w y ra z e m k o n ty n u a c ji lin ii o rz e c z n icz e j u fo rm o w a n e j je s z c z e w o k re s ie z a b o rów. I t a k p o d r z ą d a m i K o d e k s u N a p o le o n a n a o b s z a rz e b y łeg o K ró le s tw a P o lsk ie g o s ą d y u z n a w a ły s k u te c z n o ś ć p r z e n ie s ie n ia w ła s n o ś c i n ie ru c h o m o ś c i w o p is a n y w yżej sp o só b z ty m z a s tr z e ż e n ie m , że p o z o rn a u m o w a s p rz e d a ż y t r a k t o w a n a b y ła ja k o w a ż n a u m o w a d a ro w iz n y 4. N a t e r e n a c h z a b o ru a u s tria c k ie g o w p ra k ty c e o d d a w a n o p ie rw s z e ń s tw o c z y n n o śc i u k r y te j ró w n ie ż w ted y , g d y n ie o d p o w ia d a ła o n a o b o w ią z u ją c y m p rz e p is o m , w ty m p rz e p is o m o fo rm ie u m ó w p rz e n o s z ą c y c h w ła s n o ś ć n ie ru c h o m o ś c i5. J e d y n ie w b y ły m z a b o rz e p r u s k im z u w a g i n a § 313 k .c.n . u m o w a w p rz e d m io c ie p r z e n ie s ie n ia w ła s n o ś c i n ie ru c h o m o ś c i w y m a g a ła fo rm y u rz ę d o w e j, a u m o w a u k r y t a n ie o d p o w ia d a ła te j p r z e s ła n c e , n ie m o g ła w ięc s ta n o w ić w p is u w k s ię d z e g r u n to w ej (w ty m s y s te m ie p ra w n y m d o p ie ro s p e łn ie n ie w y m o g u w p is u do ta k ie j nieruchomości a pozorność sprzedaży i „negotium mixtum cum donatione", „Rejent” 2010, nr 4, s. 107-131; A. Sylwestrzak, Glosa do uchwały SN z dnia 22 maja 2009, III CZP 21/09, „GSP - Przegląd Orzecznictwa” 2010, nr 1, s. 85-96; KP. Sokołowski, Glosa, OSP 2010, z. 6, s. 438-443; M. Warciński, Glosa do uchwały z 9.12.2011 r., sygn. III CZP 79/11, OSP 2012, z. 7-8, s. 523-526.
2 Zob. m.in. uchwała SN z dnia 21 lipca 1954 r., sygn. I CO 22/54, OSNCK 1955, nr 1, poz. 1; wyrok SN z 16 marca 1955 r., sygn. III CR 2100/54, OSNCK 1956, nr 1, poz. 13; uchwała SN z dnia 18 października 1955 r., sygn. I C.O. 33/55, „Nowe Prawo” 1957, nr 2, s. 117-118; orzeczenie SN z dnia 22 października 1956 r., sygn. II CR 557/55, „Nowe Prawo” 1957, nr 9, s. 118-120; wyrok SN z dnia 18 marca 1966 r., sygn. II CR 123/66, OSNC 1967, nr 2, poz. 22; wy rok SN z dnia 26 maja 1983 r., sygn. II CR 32/83, System Informacji Prawnej Lex nr 8539; wyrok SN z dnia 23 czerwca 1986, sygn. I CR 45/86, System Informacji Prawnej Lex nr 8766; wyrok SN z dnia 25 lutego 1998 r., sygn. II CKN 816/97, System Informacji Prawnej Lex 56813; wy rok SN z dnia 8 marca 2001 r., sygn. IV CKN 290/00, OSNC 2002, nr 1, poz. 9; wyrok SN z dnia 12 października 2001 r., sygn. V CKN 631/00, OSNC 2002, nr 7-8, poz. 91; wyrok SN z dnia 12 lipca 2002 r., sygn. V CKN 1547/00, System Informacji Prawnej Lex 56054; wyrok SN z dnia 27 kwietnia 2004 r., sygn. II CK 191/13, System Informacji Prawnej Lex nr 399727; wyrok z dnia 8 marca 2005 r., sygn. IV CK 630/04, System Informacji Prawnej Lex nr 277091; wyrok SN z dnia 13 kwietnia 2005 r., sygn. IV 684/04, System Informacji Prawnej Lex nr 284205; posta nowienie SN z dnia 25 października 2006 r., sygn. III CSK 214/06, System Informacji Prawnej Lex nr 407141; uchwała SN z dnia 22 maja 2009 r., sygn. III CZP 21/09, OSNC 2010 nr 1, poz. 13.
3 Zob. wyrok SN z 16 marca 1955 r., sygn. III CR 2100/54, OSNCK 1956, nr 1, poz. 13; orzeczenie SN z dnia 22 października 1956 r., sygn. II CR 557/55, „Nowe Prawo” 1957, nr 9, s. 118-120; wyrok SN z dnia 18 marca 1966 r., sygn. II CR 123/66, OSNC 1967, nr 2, poz. 22; wyrok SN z dnia 26 maja 1983 r., sygn. II CR 32/83, System Informacji Prawnej Lex nr 8539.
4 J. Ignatowicz, op. cit. , s. 527. 5 S. Breyer, Z problematyki..., s. 1504.
k się g i, j a k te ż p r z e n ie s ie n ie w ła s n o ś c i n ie ru c h o m o ś c i p r z e s ą d z a ły o n a b y c iu w ła s n o ś c i n ie ru c h o m o ś c i)6. R ó w n ie ż p ó ź n ie j, tj. po w e jś c iu w życie k o d e k s u z o b o w ią z a ń 7 o ra z p r z e p is u a r t. 4 4 § 18 pr. rz . z 1946 r.9, p rz y jm o w a n o w p r a k ty c e , że do w a ż n o śc i u m o w y w y s ta rc z a ło , g d y u m o w a p o z o rn a b y ła z a w a r ta w fo rm ie n o t a r i a l n e j 10. S ta n o w is k o j u d y k a t u r y z n a jd o w a ło p o p a rc ie ta k ż e w ś ró d p r z e d s ta w ic ie li d o k tr y n y 11, a c z k o lw ie k n a le ż y o d n o to w a ć , że b y ły ró w n ie ż w y r a ż a n e p o g lą d y 12, w m y ś l k tó r y c h c z y n n o śc i p r a w n e , d la k tó ry c h w y m a g a n a j e s t fo rm a sz c z e g ó ln a , p o d ry g o re m n ie w a ż n o ś c i n ie m o g ą b yć w a ż n e ja k o c z y n n o śc i u k r y te , n a w e t w ó w czas, g d y d la u m o w y p o z o rn e j z a c h o w a n o tę s a m ą fo rm ę , j a k a j e s t w y m a g a n a d la u m o w y u k r y te j, g dyż w fo rm ie szczeg ó ln ej p o w in n y się z n a le ź ć n ie ja k ie k o lw ie k o ś w ia d c z e n ia , a le te , k tó r e m o ją w y w o łać s k u te k . P r z e d s ta w io n a w y k ła d n ia n ie u le g ła z m ia n ie po w e jś c iu w życie p rz e p is ó w k .c .13
Z m ia n a w y ty cz o n ej lin ii o rz eczn iczej z o s ta ła z a p o c z ą tk o w a n a w y ro k ie m S ą d u N a jw y ż sz e g o z d n ia z d n ia 12 p a ź d z ie r n ik a 20 0 1 r .14 S ą d d o s trz e g ł, że d o ty c h c z a so w e s ta n o w is k o c z ę sto by ło p rz y jm o w a n e b e z g łę b sz e g o u z a s a d n ie n ia . S tw ie rd z ił, że c z y n n o ść p o z o rn a i c z y n n o ść u k r y t a s ą o d rę b n y m i c z y n n o ś c ia m i p ra w n y m i, co p o w o d u je , że „ u ż y c z en ie ” p rz e z c z y n n o ść p o z o r n ą fo rm y c z y n n o śc i u k r y te j m u s ia ło b y m ie ć p o d s ta w ę w s p e c ja ln y m p rz e p is ie . Z w rócił ta k ż e u w a g ę , że „ r a to w a n ie ” w a ż n o śc i u k r y te j c z y n n o śc i p r a w n e j, k tó r e m u s łu ż y ła k o n c e p c ja o „ u ż y c z e n iu ” je j fo rm y c z y n n o śc i p o z o rn e j, n ie u rz e c z y w is tn ia celó w le ż ą c y c h u p o d s ta w z a s tr z e ż e n ia fo rm y a k t u n o ta r ia ln e g o d la c z y n n o śc i u k r y te j. N a s tę p n ie p o g lą d t e n z o s ta ł p rz y ję ty w w y ro k u z d n ia 27 k w i e t n i a 2 0 0 4 r . 15 w y d a n y m w s p r a w ie , w k tó r e j s tr o n y w s k a z a ły w u m o w ie n o ta r ia ln e j s p rz e d a ż y n ie ru c h o m o ś c i i n n ą c e n ę n iż rz e c z y w iście p rz e z n ie u z g o d n io n a . W r o z w a ż a n ia c h S ą d u N a jw y ż s z e g o z n a la z ło się s tw ie r d z e n ie , że k o n s e k w e n c ją p rz y ję c ia w ty m w y p a d k u , iż w fo rm ie n o t a r ia ln e j z a w a r ta z o s ta ła c z y n n o ść p o z o rn a , u k r y w a ją c a in n ą , d y s s y m u lo w a n ą c z y n n o ść p r a w n ą , b y ła b y n ie w a ż n o ś ć te j in n e j c z y n n o śc i z p o w o d u n ie z a c h o 6 Ibidem.
7 Zob. art. 34 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 27 października 1933 r. - Kodeks zobowiązań (Dz.U. nr 82, poz. 598 ze zm.), który traktował o pozorności jako o wadzie oświadczenia woli.
8 Przepis ten brzmiał: „Umowa o przeniesienie własności nieruchomości winna obejmo wać podstawę prawną świadczenia”.
9 Dz.U. z 1946 r., nr 57, poz. 319. 10 S. Breyer, Z problematyki..., s. 1505.
11 Zob. J. Ignatowicz, op. cit., s. 528 i 529; B. Lewaszkiewicz-Petrykowska, op. cit., s. 70. 12 Zob. E. Drozd, op. cit., s. 71; S. Wójcik, op. cit., s. 523; M. Kępiński, Glosa..., s. 120. 13 Dz.U. z 1964 r., nr 16, poz. 93 ze zm.
14 Wyrok SN z dnia 12 października 2001 r., sygn. V CKN 631/00, OSNC 2002, nr 7-8, poz. 91.
15 Wyrok SN z dnia 27 kwietnia 2004 r., sygn. II CK 191/03, System Informacji Prawnej Lex nr 399727.
306
Glosyw a n ia fo rm y a k t u n o ta r ia ln e g o , sk o ro b o w ie m u s t a w a u z a le ż n ia w a ż n o ść ta k ie j u m o w y od z a c h o w a n ia fo rm y n o ta r ia ln e j ( a r t. 158 k.c.), to w te j fo rm ie m u s i b yć o k re ś lo n a co n a jm n ie j i s to tn a tr e ś ć um ow y. K o le jn y m o rz e c z e n ie m p o tw ie r d z a ją c y m z a p o c z ą tk o w a n ą n o w ą lin ię o rz e c z n ic z ą b y ła u c h w a ła z d n ia 22 m a ja 2 0 0 9 r .16, w k tó re j z o s ta ł w y ra ż o n y p o g lą d , że u m o w a o dożyw ocie u k r y t a p o d p o z o rn ą u m o w ą s p rz e d a ż y n ie ru c h o m o ś c i z a w a r tą w fo rm ie a k t u n o ta r ia ln e g o j e s t n ie w a ż n a , je ż e li is to tn e p o s ta n o w ie n ia u m o w y o dożyw ocie n ie z o s ta ły o b ję te t ą fo rm ą sz c z e g ó ln ą . N o w y k ie r u n e k ju d y - k a t u r y z o s ta ł w w ię k sz o śc i z a a k c e p to w a n y p rz e z p rz e d s ta w ic ie li d o k tr y n y 17.
G lo so w a n e o rz e c z e n ie n a le ż y u z n a ć z a k o n ty n u a c ję u tr w a lo n e j ju ż - ja k się z d a je - n ow ej lin ii o rz e czn icz ej. Z d ru g ie j je d n a k s tr o n y s a m f a k t, że o m a w ia n a k w e s tia po r a z k o le jn y t r a f i ł a n a w o k a n d ę S ą d u N ajw y ższeg o , s k ła n ia do re fle k s ji, że w ciąż je s z c z e p o z o s ta ją k w e s tie w y m a g a ją c e w y ja ś n ie n ia . P rz e d m io to w e o rz e c z en ie z a s łu g u je n a u w a g ę z k ilk u w a ż n y c h w zględów .
R o z w a ż a n ia n a le ż y ro z p o c z ą ć od z a s y g n a liz o w a n ia ró ż n ic y p o m ię d z y w a d ą o ś w ia d c z e n ia w oli p ro w a d z ą c ą do n ie w a ż n o ś c i c z y n n o śc i p ra w n e j o ra z i n n ą w a d ą c z y n n o śc i p ra w n e j, k tó r a p ro w a d z i do s k u t k u w p o s ta c i n ie w a ż n o ści c z y n n o śc i p ra w n e j. A b y le p ie j z o b ra z o w a ć tę o d m ie n n o ść , n a le ż y z a u w a żyć, że o ś w ia d c z e n ie m w oli j e s t ta k ie z a c h o w a n ie , k tó r e w y r a ż a w sp o só b d o s ta te c z n y z a m ia r w y w o ła n ia s k u t k u w p o s ta c i u s ta n o w ie n ia z m ia n y lu b u s t a n i a s to s u n k u p ra w n e g o . W a d a m i o ś w ia d c z e n ia w oli n ie s ą w s z y s tk ie n ie p ra w id ło w o ś c i w y s tę p u ją c e w to k u je g o p o d e jm o w a n ia i w y r a ż a n ia , lecz ty lk o ta k ie , k tó r e z o s ta ły u z n a n e z a w a d y p rz e z u s ta w o d a w c ę . Z a te m p o z a z a k r e s e m te g o p o ję c ia p o z o s ta ją n p . n ie p ra w id ło w o ś c i d o ty c z ą c e tr e ś c i lu b form y, w z w ią z k u z czym z a w a rc ie u m o w y p rz e n o sz ą ce j w ła sn o ść n ie ru c h o m o ści b ez z a c h o w a n ia fo rm y a k t u n o ta ria ln e g o s ta n o w i w a d ę czy n n o ści p r o w a d z ą c ą do jej n ie w a ż n o śc i ( a r t. 158 k.c.), a le n ie j e s t w a d ą o św ia d c z e n ia woli.
G o d zi się ró w n ie ż z a u w a ż y ć , że p o z o rn o ść w y s tę p u je w ted y , g d y o ś w ia d c z e n ie w o li j e s t zło żo n e d ru g ie j s tr o n ie d la p o z o ru , tj. b e z z a m ia r u w y w o ła n ia s k u tk ó w p ra w n y c h , z a ś d r u g a s tr o n a m a św ia d o m o ść , że o ś w ia d c z e n ie s k ła d a n e j e s t w ta k im c e lu , a ta k ż e z a a k c e p tu je b r a k z a m ia r u w y w o ła n ia s k u t k ó w p ra w n y c h . B r a k n a jis to tn ie js z e g o s k ła d n ik a o ś w ia d c z e n ia w oli, czyli e le m e n t u tw o r z ą c e g o p r a w o , tj. z a m i a r u w y w o ła n ia z w y k ły c h s k u t k ó w p ra w n y c h , ja k ie w ią ż ą się z t a k i m o św ia d c z e n ie m , p o w o d u je , że n ie j e s t to o ś w ia d c z e n ie w oli rz e c z y w is te , lecz w y s tę p u je t u ty lk o p o z ó r o ś w ia d c z e n ia w o li i w k o n s e k w e n c ji p o z ó r c z y n n o śc i p ra w n e j.
Z d a r z a się je d n a k - i t a k by ło w p rz e d m io to w e j s p ra w ie - że s tr o n y m o g ą w p o ro z u m ie n iu p o ta je m n y m złożyć ta k ż e o ś w ia d c z e n ie w y ra ż a ją c e
16 Uchwała SN z dnia 22 maja 2009 r., sygn. III CZP 21/09, OSNC 2010, nr 1, poz. 13. 17 Zob. M. Watrakiewicz, op. cit., s. 199-205; M. Warciński, Glosa do wyroku SN z 12 października 2001 r..., s. 274-283; A. Sylwestrzak, op. cit., s. 85-96; K.P. Sokołowski, Glosa...,
w olę in n e g o u re g u lo w a n ia ic h s fe ry p ra w n e j, n iż to z o sta ło u ja w n io n e . T a k a p o z o rn o ść (tzw . s y m u la c ja w z g lę d n a , r e la ty w n a ) w y s tę p u je w ted y , g d y s tr o n y z a w ie r a ją c z y n n o ść p r a w n ą p o z o r n ą d la u k r y c ia in n e j, rz e c z y w iście p rz e z n ie z a m ie rz o n e j i d o k o n a n e j. P o ta je m n e p o ro z u m ie n ie s tr o n j e s t o k r e ś la n e ja k o c z y n n o ść p r a w n a u k r y t a lu b d y s s y m u lo w a n a i do n ie j o d n o si się a r t. 83 § 1 z d a n ie d r u g ie k .c., k tó r y s ta n o w i, że je ż e li o św ia d c z e n ie p o z o rn e złożone z o s ta ło d la u k r y c ia in n e j czy n n o ści p ra w n e j, w a ż n o ść o ś w ia d c z e n ia o ce n ia się w e d łu g w łaściw o ści tej czynności. T rz e b a p rz y ty m w y ra ź n ie z a s trz e c , że p rz e p is t e n dotyczy in n e j u k ry te j czy n n o ści p ra w n e j, a n ie u k ry c ia e le m e n tu tre ś c i tej sa m e j czy n n o ści p ra w n e j, n p . rz e c z y w iste j c e n y w u m o w ie sp rz ed aży .
P o w o łu ją c się n a w s p o m n ia n y w c z e śn ie j p rz e p is , S ą d N a jw y ż sz y d o sz e d ł do w n io s k u , że w a ż n o ść o ś w ia d c z e n ia w oli ja k o s k ła d n ik a c z y n n o śc i u k r y te j z a le ż y od w ła śc iw o śc i te j cz y n n o śc i, czyli od teg o , czy z o s ta ły s p e łn io n e w s z y s tk ie p r z e s ła n k i u s ta w o w e je j sk u te c z n o śc i, w y n ik a ją c e z p rz e p isó w b e z w z g lę d n ie o b o w iązu jący ch . N ie w ą tp liw ie chodzi t u o w y m a g a n ia z a ró w n o co do tre ś c i, j a k i form y. R e fle k sja t a p ro w a d z i do je d n e j z n a jis to tn ie js z y c h k o n s ta ta c ji z a w a r ty c h w g lo so w an ej u c h w a le , a m ia n o w ic ie , że u k r y ta czy n n o ść d a ro w izn y n ie ru c h o m o śc i n ie z a ch o w u je fo rm y szczególnej p o d ry g o re m n ie w a ż n o ści, tj. fo rm y a k t u n o ta ria ln e g o i z teg o w z g lę d u j e s t n ie w a ż n a ( a r t. 158 k.c.).
N a z m ia n ę p o w y ższeg o s ta n o w is k a n ie m o g ła s k u te c z n ie w p ły n ą ć kon- c e p c ja 18 p r z e n o s z e n ia fo rm y sz cze g ó ln ej z a c h o w a n e j d la c z y n n o śc i s y m u lo w a n e j n a c z y n n o ść d y s s y m u lo w a n ą p rz e d e w s z y s tk im z te g o w z g lę d u , że w p o ję c iu p o z o rn o śc i, k tó r a j e s t w a d ą o ś w ia d c z e n ia w oli, n ie m ie ś c i się w a d li w ość c z y n n o śc i p ra w n e j w p o s ta c i n ie z a c h o w a n ia form y. W o m a w ia n y m w y p a d k u fo rm a a k t u n o ta r ia ln e g o z o s ta ła z a c h o w a n a d la in n e j c z y n n o śc i p r a w n e j, tj. p o z o rn e j u m o w y s p rz e d a ż y n ie ru c h o m o ś c i i n ie m o że b y ć u ż y c z o n a d la u k ry te g o o ś w ia d c z e n ia w oli n ie o d p ła tn e g o p r z e n ie s ie n ia je j w ła sn o śc i, gdyż u s ta w o d a w c a w a r t. 83 § 1 z d a n ie d ru g ie k.c. u z a le ż n ił je g o w a ż n o ść od teg o , czy d y s s y m u lo w a n a c z y n n o ść p r a w n a , n p . u m o w a d a ro w iz n y n ie ru c h o m o ś c i, o d p o w ia d a w s z y s tk im d a ls z y m w y m a g a n io m w y n ik a ją c y m z p rz e p is ó w b e z w z g lę d n ie o b o w ią z u ją c y c h , a w ięc ta k ż e od teg o , czy z o s ta ła z a w a r ta w w y m a g a n e j fo rm ie. W p ra w d z ie o b y d w ie c z y n n o śc i - p o z o rn a i u k r y t a - d o ty c z ą ty c h s a m y c h p o d m io tó w i te j sa m e j n ie ru c h o m o ś c i, n ie m n ie j d o k o n a n e p rz e z s tr o n y u k r y te o ś w ia d c z e n ie w o li o n ie o d p ła tn y m p r z e n ie s ie n iu je j w ła s n o ś c i n ie z o sta ło w y ra ż o n e z z a c h o w a n ie m fo rm y a d s o le m n ita te m . J e d n o c z e ś n ie S ą d N a jw y ż sz y zw ró cił u w a g ę , że u m o w ę s p r z e d a ż y ró ż n i od u m o w y d a ro w i z n y n ie ty lk o o d p ła tn o ś ć c h a r a k t e r u c z y n n o śc i p ra w n e j, a le te ż c a łk ie m in n y re ż im p ra w n y .
18 Zob. m.in. M. Kępiński, Pozorność..., s. 1375 i nast.; idem, Glosa..., s. 119—121; A. Bieranowski, op. cit., s. 194—196; M. Watrakiewicz, op. cit., s. 203—205; M. Warciński, Glosa do wyroku SN z 12 października 2001 r..., s. 278—281; K.P. Sokołowski, Glosa..., s. 439—443; M. Warciński, Glosa do uchwały z 9.12.2011 r..., s. 523—526.
308
Glosy N ie b e z z n a c z e n ia d la p rz y ję te g o w ty m o rz e c z e n iu p o g lą d u j e s t f a k t, że z g o d n ie z u ję c ie m b e z w z g lę d n e j n ie w a ż n o ś c i ja k o s a n k c ji c z y n n o śc i p ra w n e j, c z y n n o ść n ie w a ż n a n ie w y w o łu je ż a d n y c h s k u tk ó w p r a w n y c h p o z a w y n ik a ją c y m i w p ro s t z u s ta w y (por. n p . a r t. 4 9 6 w z w ią z k u z a r t. 4 9 7 k.c.). S p rz e c z n e z ty m u ję c ie m j e s t z a te m tw ie rd z e n ie , że je d n a k fo rm a c z y n n o śc i p r a w n e j c z y n n o śc i b e z w z g lę d n ie n ie w a ż n e j w y w o łu je s k u tk i p r a w n e ja k o e le m e n t w a ż n e j c z y n n o śc i p r a w n e j u k r y te j. W re sz c ie z a p r e z e n to w a n y m k ie r u n k ie m w y k ła d n i p r z e m a w ia ją w a ż n e a r g u m e n ty sy ste m o w e w y n ik a ją c e z u s ta w y z d n ia 14 lu te g o 1991 r. - P ra w o 0 n o ta r ia c ie 19. W e d łu g a r t. 92 § 1 ww. u s ta w y a k t n o ta r ia ln y m a z a w ie ra ć o ś w ia d c z e n ia s tr o n z p o w o ła n ie m się w r a z ie p o trz e b y n a o k a z a n e p rz y a k c ie d o k u m e n ty i b y ć o d czy tan y . N ie d o p u s z c z a ln e j e s t w ięc p rz y ję c ie , że m o ż n a z a c h o w a ć fo rm ę a k t u n o ta r ia ln e g o w s y tu a c ji, w k tó re j s tr o n y c z y n n o śc i n ie złożyły p r z e d n o ta r iu s z e m o ś w ia d c z e n ia w oli o k re ś la ją c e g o e le m e n ty p r z e d m io to w o is to tn e d la z a w ie ra n e j um ow y. P rz y o d c z y ta n iu a k t u n o ta r iu s z p o w i n ie n się p rz e k o n a ć , że osoby b io rą c e u d z ia ł w c z y n n o śc i n ie ty lk o d o k ła d n ie r o z u m ie ją tr e ś ć i z n a c z e n ia a k tu , a le że j e s t o n z g o d n y z ic h w o lą ( a r t. 94 § 1). N o ta r iu s z o d m a w ia d o k o n a n ia c z y n n o śc i n o ta r ia ln e j s p rz e c z n e j z p r a w e m ( a r t. 81), n ie m o ż n a w ięc zgodzić się z p o d n ie s io n y m w li t e r a t u r z e k o n tr a r g u m e n te m , że w y ra ż o n e s ta n o w is k o g o d zi w b e z p ie c z e ń s tw o o b ro tu ju ż z te g o w z g lę d u , że fo rm a a k t u n o ta r ia ln e g o z is to ty sw ej słu ż y te m u celow i, g d y ż z m u s z a s tr o n y do d o jrz a łe g o n a m y s łu i z a p e w n ia p r e w e n c y jn ą k o n tro lę d o k o n y w a n e j c z y n n o śc i z p ra w e m . P o z a ty m z a k t u n o ta r ia ln e g o ja k o d o k u m e n tu u rz ę d o w e g o ( a r t. 2 § 2) w y n ik a d o m n ie m a n ie a u te n ty c z n o ś c i 1 zg o d n o ści z p r a w d ą z a w a r ty c h w n im o ś w ia d c z e ń . P rz y ję c ie s ta n o w is k a , że c z y n n o śc i d y s s y m u lo w a n e z a c h o w u ją fo rm ę n o t a r i a l n ą , je ż e li cz y n n o ść p o z o r n a b y ła s p o rz ą d z o n a w fo rm ie a k t u n o ta r ia ln e g o , s ta w ia ło b y p o d z n a k ie m z a p y ta n ia w y s tę p o w a n ie ty c h d o m n ie m a ń . P r z y ję ta p rz e z S ą d N a jw y ż sz y in t e r p r e t a c j a j e s t u z a s a d n io n a ró w n ie ż z u w a g i n a w z g lęd y fu n k c jo n a ln e . J a k w ie lo k ro tn ie i od d a w n a p o d n o szo n o w l i t e r a t u r z e p rz e d m io tu , m o ty w y s k ła n ia ją c e s tr o n y do u k r y w a n ia rz e c z y w i s te j w o li p r z y p r z e n o s z e n iu w ła s n o ś c i n ie ru c h o m o ś c i s ą ró ż n e i s ą to np. w z g lę d y n a t u r y p o d a tk o w e j20, p ró b y o b e jśc ia p rz e p is ó w p r a w a sp a d k o w e g o o z a lic z a n iu d a ro w iz n 21 czy p rz y o b lic z a n iu z a c h o w k u 22, d ą ż e n ie do s k o rz y s t a n i a z rę k o jm i w ia ry p u b lic z n e j k s ią g w ie c z y sty c h lu b u t r u d n i a n i e p rz e z d łu ż n ik ó w w ie rz y c ie lo m o d z y s k a n ia ic h w ie rz y te ln o ś c i p rz y w y k o r z y s ta n iu i n s ty tu c ji s k a r g i p a u lia ń s k ie j23. T ru d n o je d n a k ż e b y ło b y d o s z u k a ć się r a c jo 19 Tekst jedn. Dz.U. z 2008 r., nr 189, poz. 1158 ze zm. 20 Zob. S. Wójcik, op. cit., s. 514; A. Jedliński, op. cit., s. 75. 21 Zob. M. Kępiński, Pozorność..., s. 1377.
22 M. Warciński, Glosa do wyroku SN z 12 października 2001 r..., s. 275.
23 R. Longchamps de Berier, Polskie prawo cywilne. Zobowiązania, Lwów 1939, reprint Poznań 1999, s. 83.
n a ln y c h i p rz e k o n u ją c y c h a r g u m e n tó w d la to le r o w a n ia ty c h n ie g o d z iw y c h w sw ej isto c ie celów.
P o d s u m o w u ją c , p o w y ż sze r o z w a ż a n ia p r o w a d z ą do w n io s k u , że s ta n o w i sk o z a ję te w g lo so w a n y m o rz e c z e n iu z a s łu g u je n a a k c e p ta c ję . W p is u je się ono w z a p o c z ą tk o w a n y od 20 0 1 r. n u r t n o w e j, o d w a ż n e j, a le te ż - j a k się w y d a je - tr a f n e j w y k ła d n i p r o b le m a ty k i o cen y p ra w n e j w a ż n o śc i u k r y ty c h u m ó w p rz y z a w ie r a n iu p rz e z s tr o n y p o z o rn y c h u m ó w p rz e n o s z ą c y c h w ła sn o ść n ie ru c h o m o ś c i. P o d n o sz o n e w yżej a r g u m e n ty z d a ją się o ty m p r z e k o n y w ać. O czy w iście p r e z e n to w a n a w ty m o rz e c z e n iu w y k ła d n ia p r z e p is u a r t. 83 § 1 z d a n ie d ru g ie k.c. o g ra n ic z a k r ą g c z y n n o śc i p r a w n y c h m o g ą c y c h być u z n a w a n y m i z a w a ż n e w św ie tle tej norm y. N ie m n ie j je d n a k s k u tk i p ra w n e tej in te r p r e ta c ji n ie d o ty c z ą w s z y s tk ic h ty c h czy n n o ści p ra w n y c h , k tó r e d la sw ojej w a żn o ści n ie w y m a g a ją fo rm y a d s o le m n ita te m , p rz e z co p rz e p is a r t. 83 § 1 z d a n ie d ru g ie k.c. n a d a l z a c h o w u je sw oje z n a c z e n ie p ra k ty c z n e .
