Odległe wyniki radykalnej prostatektomii z powodu raka gruczołu krokowego w materiale Oddziału Urologii Szpitala Miejskiego w Gdyni

(1)

Ï

ÏÏ

Lek. med. Maciej Jarosz

Rozprawa doktorska

Promotor: dr hab. med. Krystyna Serkies

Ïǡ

äǤ

ÑʹͲͳͷ

(2)

63,675(ĝ&,

c

××ǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǤǥ ǥǥǥǤǤ 3 ¸ǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǤǤǤǤǤǤǤǤ ͷ ͳǤͳǤ×ǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǤǤ ͷ ͳǤʹǤÏ kǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǤǤ 8 ͳǤʹǤͳǤȋȌǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥ 9 ͳǤʹǤʹǤǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥ ͳͷ ͳǤʹǤ͵ǤÏǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥ ͳ͸

ͳǤ͵ǤÏääÏǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥ.. ͳͺ ͳǤͶǤÏǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǤǤǤ ʹͲ ͳǤͷǤ¦kÏǥǥǥǥǥǥǥǥǥ. ʹ͸

ͳǤͷǤͳǤǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥ ʹ͹

ͳǤͷǤʹǤǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥ.. ʹͻ ͳǤ͸ǤÏǥǤ ͵ͳ ͳǤ͹ǤǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǤ ͵ʹ ǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥ ͵Ͷ Ïǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥ. ͵ͷ

͵ǤͳǤǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǤ ͵ͷ

͵ǤʹǤ×ǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǤ ͵ͷ

͵Ǥ͵Ǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥ ͶͲ

͵ǤͶǤǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥ ͷͷ ǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǤǤ. ͷ͸

ͶǤͳǤÏĂǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǤǤ ͷ͸

ͶǤͳǤͳǤÏĂÏǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥ.. ͷ͸

ͶǤͳǤͳǤͳǤÏĂ

¸ĂδͲǡʹȀǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥ.. ͷ͹

ͶǤͳǤͳǤʹǤÏĂ

¦¸Ă¸ĂǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǤǤ ͷͻ ͶǤʹǤÏĂǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǤ. ͷͻ ͶǤ͵ǤĂǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǤ ͸ʹ ͶǤ͵ǤͳǤĂǥǥǤ ͸͵

ͶǤͶĂ¦ǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǤǥǥǥǥǤ ͸Ͷ

(3)

63,675(ĝ&,

ͶǤͷǤĂǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǤǤ ͸Ͷ ͶǤͷǤͳǤĂonej

Ï¦ȋαͳͳͳȌ ǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǤ ͸Ͷ ͶǤͷǤʹǤĂʹ͸

Ï¦ǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥ. ͹Ͳ ͶǤ͸ǤÏ

Ă¸ĂǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǤ ͹ͳ ͶǤ͹ǤÏ¦ǡ

ǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǤǤ ͹Ͷ ͶǤͺǤǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥ ͹͸

ͶǤͻÏǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥ ͹ͺ ͶǤͻǤͳǤÏÏ¦Ñ

oraz trzymania moǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥ ͹ͺ ͶǤͻǤʹǤǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥ ͺͲ ͶǤͻǤ͵Ǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥ ͺͳ

ǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥ ͺʹ ͷǤͳǤǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥ ͺʹ ͷǤͳǤͳǤǡĂÏǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥ. 83 ͷǤͳǤʹǤcǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǤ ͺ͸

ͷǤʹǤÏǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǤǤ 93 ͷǤʹǤͳǤÏä×ǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥ 93 ͷǤʹǤʹǤÏǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥ ͻͷ ͷǤʹǤ͵ǤÏ×ĀǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǤ ͻͷ ͷǤʹǤ͵ǤͳǤzenia ǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥ ͻ͸

ͷǤʹǤ͵ǤͳǤͳǤǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥ ͻ͹

ͷǤʹǤ͵ǤͳǤʹǤzymǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥͻͻ

 ǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥͳͲ͵

 ǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥͳͲͶ

 äǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥǥͳͲͺ

(4)

WYKAZ SKRÓTÓW

WYKAZ SKRÓTÓW

ADT androgen deprivation therapy; blokada androgenowa

AJCC American Joint Committee on Cancer; $PHU\NDĔVNL .RPLWHW GR :DONL ]

Rakiem

AS active surveillance; aktywna obserwacja

ASTRO The American Society of Therapeutic Radiation Oncologists; $PHU\NDĔVNLH

Towarzystwo Onkologów Radioterapeutów

AUA American Urological Association;$PHU\NDĔVNLH7RZDrzystwo Urologiczne BMI body mass index; LQGHNVPDV\FLDáD

BPH benign prostatic hyperplasia; áDJRGQ\UR]URVWJUXF]RáXNURNRZHJR BT brachytherapy; brachyterapia

CE-TRUS contrast enhanced TRUS ; TRUS z wzmocnieniem kontrastowym CSAP cryosurgical ablation of the prostate;NULRFKLUXUJLF]QDDEODFMDJUXF]RáX

krokowego

CT computed tomography; tomografia komputerowa

DCE-MRI dynamic contrast-enhanced magnetic resonance imaging; dynamiczny rezonans magnetyczny z wzmocnieniem kontrastowym

DRE digital rectal examination;EDGDQLHSDOFHPSU]H]RGE\WQLFĊ DWI diffusion weighted imaging;REUD]RZDQLH]DOHĪQHRGG\IX]ML

EAU European Association of Urology; Europejskie Towarzystwo Urologiczne eLND extended lymph node dissection; rozszerzona limfadenektomia

fPSA free PSA; wolny PSA

HDR-BT high dose rate brachytherapy; EUDFK\WHUDSLDZ\VRNąPRFąGDZNL

HIFU high intensity focused ultrasound; VNXSLRQD ZLą]ND IDO XOWUDGĨZLĊNRZ\FK R

GXĪ\PQDWĊĪHQLX

IGF-1 insulin-like growth factor; insulinopodobny czynnik wzrostu LDR-BT low dose rate brachytherapy; EUDFK\WHUDSLDQLVNąPRFąGDZNL

LPR laparoscopic radical prostatectomy; radykalna prostatektomia laparoskopowa MIRP minimally invasive radical prostatectomy; minimalnie inwazyjna radykalna

prostatektomia

MRI magnetic resonance imaging; REUD]RZDQLHPHWRGąUH]RQDQVXPDJQHW\F]QHJR MRS magnetic resonance spectroscopy; spektroskopia rezonansu magnetycznego NCCN National Comprehensive Cancer Network$PHU\NDĔVND2UJDQL]DFMDGV5DND

(5)

WYKAZ SKRÓTÓW

NSRP nerve sparing radical prostatectomy; UDG\NDOQDSURVWDWHNWRPLDRV]F]ĊG]DMąFD

unerwienie

PET positron emission tomography; pozytonowa tomografia emisyjna PIN prostatic intraepithelial neoplasiaĞUyGQDEáRQNRZDQHRSOD]MDVWHUF]D

PLND pelvic lymph node dissection; limfadenektomia miedniczna PPV positive predictive value; GRGDWQLDZDUWRĞüSUHG\NF\MQD PSA prostate-specific antigen; swoisty antygen sterczowy PSAD PSA density; JĊVWRĞü36$

PSADT PSA doubling time; czas podwojenia PSA

RARP robot-assisted radical prostatectomy;UDG\NDOQDSURVWDWHNWRPLD]DV\VWąURERWD RP radical prostatectomy; radykalna prostatektomia

RT radiotherapy; radioterapia tPSA total PSA; FDáNRZLW\36$

TRUS transrectal ultrasonography; ultrasonografia przezodbytnicza

(6)

:67ĉ3

,:67ĉ3

1.1. DANE OGÓLNE

5DN JUXF]RáX NURNRZHJR Z ZLĊNV]RĞFL NUDMyZ ĞZLDWD L Z 3ROVFH MHVW MHGQ\P ]

QDMF]ĊVWV]\FKQRZRWZRUyZ]áRĞOLZ\FKXPĊĪF]\]Q]HVWDáąWHQGHQFMąZ]URVWRZą3RGDMHVLĊ

RNRáR - URF]QH WHPSR Z]URVWX ]DSDGDOQRĞFL QD UDND JUXF]RáX NURNRZHJR Z RVWDWQLFK

dekadach:UQDĞZLHFLHVWZLHUG]RQRQRZ\FK]DFKRURZDĔQDWHQQRZRWZyU

FRVWDQRZLáRZV]\VWNLFKQRZ\FKSU]\SDGNyZUDNDXPĊĪF]\]Q>@=DFKRURZDOQRĞü

QDWHQQRZRWZyUMHVWUyĪQDZSRV]F]HJyOQ\FKUHJLRQDFKĞZLDWD– F]ĊVWRĞüZ\VWĊSRZDQLDUDND

gruc]RáXNURNRZHJRZSRV]F]HJyOQ\FKNUDMDFKUyĪQLVLĊSRQDG-krotnie [101]. Prawie trzy F]ZDUWH UDND VWHUF]D UR]SR]QDMH VLĊ Z NUDMDFK UR]ZLQLĊW\FK JRVSRGDUF]R :HGáXJ

RSUDFRZDQLD */2%&$1 Z U VWDQGDU\]RZDQ\ ZVSyáF]\QQLN ]DFKRURZDOQRĞFL Z

krajach rozwiniĊW\FKZ\QRVLáRUD]ZNUDMDFKUR]ZLMDMąF\FKVLĊ>@1DMZ\ĪV]D

]DFKRURZDOQRĞüGRW\F]\$XVWUDOLL1RZHM=HODQGLL]DFKRGQLHMLSyáQRFQHMF]ĊĞFL(XURS\RUD]

$PHU\NL 3yáQRFQHM 1DMQLĪV]\ Z\QRV]ąF\ VWDQGDU\]RZDQ\ ZVSyáF]\QQLN

]DFKRURZDOQRĞFLQRWXMHVLĊZ$]MLSRáXGQLRZR-centralnej.

: QDV]\P UHJLRQLH ]DFKRURZDOQRĞü QD UDND JUXF]RáX NURNRZHJR MHVW ]QDF]QLH Z\ĪV]D Z

(XURSLH ]DFKRGQLHM SyáQRFQHM RUD] SRáXGQLRZHM QLĪ ĞURGNRZR-ZVFKRGQLHM ZVSyáF]\QQLN

]DFKRURZDOQRĞFLRGSRZLHGQLRL1,3 [100].

:3ROVFHZUZHGáXJGDQ\FK*OREFDQ]DFKRURZDOQRĞüQDUDNDJUXF]RáXNURNRZHJR

NODV\ILNRZDáD VLĊ QD GRĞü QLVNLP SR]LRPLH Z SRUyZQDQLX GR SR]RVWDá\FK SDĔVWZ

HXURSHMVNLFK VWDQGDU\]RZDQ\ ZVSyáF]\QQLN ]DFKRURZDOQRĞFL Z\QRVLá >@

ZanoWRZDQR QRZH SU]\SDGNL FR VWDQRZLáR ZV]\VWNLFK QRZRWZRUyZ X

PĊĪF]\]Q >@ : SRV]F]HJyOQ\FK ZRMHZyG]WZDFK ]DSDGDOQRĞü QD UDND JUXF]RáX

NURNRZHJR MHVW ]QDF]QLH ]UyĪQLFRZDQD 1DMZLĊNV]D MHVW Z ZRMHZyG]WZLH SRPRUVNLP D

QDMQLĪV]D Z RSROVNLP VWDQGDU\]RZDQH ZVSyáF]\QQLNL RGSRZLHGQLR L >@

:HGáXJGDQ\FK.UDMRZHJR5HMHVWUX1RZRWZRUyZZSRPRUVNLPZURGQRWRZDQR

QRZ\FK]DFKRURZDĔRUD]]JRQyZ]SRZRGXWHJRJX]D>@

:UVWZLHUG]RQR]JRQyZ]SRZRGXUDNDJUXF]RáXNURNRZHJRLE\áRQ

SLąWą SU]\F]\Qą ]JRQyZ ] SU]\F]\Q QRZRWZRURZ\FK QD FDá\P ĞZLHFLH RJyáX

VWDQGDU\]RZDQ\ ZVSyáF]\QQLN XPLHUDOQRĞFL >@ 8PLHUDOQRĞü QD WHQ QRZRWZyU MHVW

]EOLĪRQD Z NUDMDFK UR]ZLQLĊW\FK RUD] UR]ZLMDMąF\FK VLĊ L Z\GDMH VLĊ E\ü ]ZLą]DQD ]

SU]\QDOHĪQRĞFLą GR RNUHĞORQHM JUXS\ HWQLF]QHM :\VRNą XPLHUDOQRĞü RGQRWRZXMH VLĊ ZĞUyG

(7)

:67ĉ3

$IURDPHU\NDQyZPLHV]NDĔFyZ.DUDLEyZ$IU\NL6XEVDKDU\MVNLHMXPLDUNRZDQąZ(XURSLH

L 2FHDQLL D QLVNą Z $]ML SRáXGQLRZR-FHQWUDOQHM VWDQGDU\]RZDQ\ ZVSyáF]\QQik zgonów Z\QRVLáRGSRZLHGQLRL>@1DMZ\ĪV]ąXPLHUDOQRĞü]SRZRGX

UDNDJUXF]RáXNURNRZHJRQDĞZLHFLHPDMąPĊĪF]\ĨQLSRFKRG]HQLDDIU\NDĔVNLHJR]DPLHV]NDOL

Z UHJLRQLH .DUDLEyZ VWDQGDU\]RZDQ\ GR ZLHNX ZVSyáF]\QQLN ]JRQyZ MHVW u nich ponad F]WHURNURWQLH Z\ĪV]\ QLĪ GOD DPHU\NDQyZ RUD] UD]\ Z\ĪV]\ QLĪ Z\QRVL Z SRáXGQLRZR

zachodnich oraz wschodnich rejonach Azji).

:3ROVFHZUUDNJUXF]RáXNURNRZHJRSRGZ]JOĊGHPXPLHUDOQRĞFLNODV\ILNRZDá

VLĊQDGUXJLPPLHMVFXRJyáX]JRQyZ]SU]\F]\QQRZRWZRURZ\FKZVSyáF]\QQLN

VWDQGDU\]RZDQ\ 1DMZLĊNV]ą XPLHUDOQRĞü QD WHQ QRZRWZyU ]DQRWRZDQR Z

ZRMHZyG]WZLH PD]RZLHFNLP D QDMQLĪV]ą Z RSROVNLP >@ 3RPRrskie kwalifikowano na ósmym miejscu.

: 3ROVFH SRGREQLH MDN Z ZLĊNV]RĞFL NUDMyZ ĞZLDWD REVHUZXMH VLĊ VWDá\

V\VWHPDW\F]Q\ Z]URVW ]DFKRURZDĔ RUD] Z PQLHMV]\P VWRSQLX ]JRQyZ ] SRZRGX UDND

JUXF]RáX NURNRZHJR -HVW WR Z\QLNLHP Z\GáXĪHQLD Ī\FLD RUD] VWDU]HQLD VLĊ SRSXODFML L

ZLĊNV]HMĞZLDGRPRĞFLSUR]GURZRWQHMVSRáHF]HĔVWZDWDNĪHZGURĪHQLHPR]QDF]HĔVZRLVWHJR

DQW\JHQXVWHUF]RZHJR36$LZ\NRQ\ZDQLHPZSU]\SDGNDFK]SRGZ\ĪV]RQ\PVWĊĪHQLHP

WHJRPDUNHUDZLHORPLHMVFRZHMELRSVMLJUXF]RáXNURNRZHJR

=DVDGQRĞü ZSURZDG]HQLD SU]HVLHZRZ\FK EDGDĔ SRSXODF\MQ\FK Z NLHUXQNX UDND

JUXF]RáX NURNRZHJR ] XG]LDáHP 36$ SR]RVWDMH SU]HGPLRWHP G\VNXVML =PQLHMV]HQLH

XPLHUDOQRĞFL Z Z\QLNX skryningu ] 36$ SRWZLHUG]RQR W\ONR Z F]ĊĞFL VSRĞUyG EDGDĔ ]

ORVRZ\P GRERUHP SRĞZLĊFRQ\FK WHPX ]DJDGQLHQLX NWyUH PLDá\ UyĪQą NRQVWUXNFMĊ L F]DV

REVHUZDFMLRUD]REHMPRZDá\PĊĪF]\]QZUyĪQ\PZLHNX>@:PHWDDQDOL]LH]U

REHMPXMąFHM PĊĪF]\]Q ] EDGDĔ UDQGRPL]RZDQ\FK Z\ND]DQR Z]URVW

UR]SR]QDĔUDNDVWHUF]D ZJUXSLHSRGGDQHMskryningowiRUD]SRQDGZ]URVWUR]SR]QDĔ

raka w klinicznym I stopniu [172]. Na podstawie analizy 4 z nich, jednakowo zaplanowanych EDGDĔ Z\ND]DQR ]PQLHMV]HQLH U\]\ND ]JRQX Z JUXSLH SRGGDQHM EDGDQLX

przesiewowemu.

Wykorzystywanie PSA jako markera raNDJUXF]RáXNURNRZHJRZEDGDQLDFKSU]HVLHZRZ\FK

]ZLĊNV]D V]DQVĊ Z\NU\FLD JX]D ZH ZF]HVQ\P VWDGLXP ]DDZDQVRZDQLD SR]ZDODMąF\P QD

SRGMĊFLHUDG\NDOQHJROHF]HQLD=GUXJLHMVWURQ\RSUyF]EUDNXSRWZLHUG]HQLDREHFQRĞFLUDND

Z\QLNDMąFHJR ] RJUDQLF]RQHM F]XáRĞFL ELRSVML VWHUF]D ZLąĪH VLĊ ] ÄQDGUR]SR]QDZDOQRĞFLą´

(overdetecting F]\OL Z\NU\ZDQLHP UDNyZ QLHPDMąF\FK ]QDF]HQLD NOLQLF]QHJR RUD]

QLHVWDQRZLąF\FK ZVND]DQLD GR UDG\NDOQHJR OHF]HQLD overtreatment). W konsekwencji z

(8)

:67ĉ3

U\]\NLHP Z\VWąSLHQLD SRZLNáDĔ RUD] SRQRVzeniem nieuzasadnionych kosztów. Niemniej MHGQDN RNUHVRZH QLH F]ĊĞFLHM QLĪ FR URN R]QDF]DQLH VWĊĪHQLD 36$ Z\GDMH VLĊ E\ü

X]DVDGQLRQH X PĊĪF]\]Q ĞZLDGRP\FK ZDG L NRU]\ĞFL SRGMĊWHJR SRVWĊSRZDQLD NWyU\FK

spodziewany czas naturalnego pU]HĪ\FLD QLH MHVW NUyWV]\ QLĪ ODW :HGáXJ Z\W\F]Q\FK

(XURSHMVNLHJR 7RZDU]\VWZD 8URORJLF]QHJR RUD] 1&&1 ]DOHFD VLĊ Z\NRQ\ZDQLH EDGDĔ

VNU\QLQJRZ\FK ] XG]LDáHP 36$ X PĊĪF]\]Q Z PáRGV]\P ZLHNX ] JUXS\ SRGZ\ĪV]RQHJR

U\]\NDRUD]SU]HSURZDG]DQLHNROHMQ\FKEDGDĔZ]DOHĪQRĞFLRGuzyskanego wyniku. Wg EAU ]DOHFDVLĊR]QDF]DQLH36$XPĊĪF]\]QSRZ\ĪHMURNXĪ\FLD, >45 URNXĪ\FLD z dodatnim Z\ZLDGHPURG]LQQ\P$IURDPHU\NDQyZPĊĪF]\]QZZLHNXODW]36$>1ng/ml oraz >60 URNX Ī\FLD SU]\ 36$ !QJPO 8 PĊĪF]\]Q ] Z\ĪV]\P U\]\NLHP UR]ZRMX UDND JUXF]RáX

NURNRZHJR PRĪQD UR]ZDĪ\ü Z\NRQ\ZDQLH EDGDĔ FR ODWD QDWRPLDVW X PĊĪF]\]Q EH]

U\]\ND Z RGVWĊSLH F]DVRZ\P GR ODW 6XJHUXMH VLĊ ĪH EDGDQLD SU]HVLHZRZH Z NLHUXQNX

ZF]HVQHJRZ\NU\FLDUDNDJUXF]RáXNURNRZHJRQDOHĪ\]DNRĔF]\ü JG\SUDZGRSRGRELHĔVWZR

SU]HĪ\FLDZ\QRVLODW

1DMZDĪQLHMV]\PL F]\QQLNDPL U\]\ND UDND JUXF]RáX NURNRZHJR Vą ZLHN - rak ten U]DGNRUR]SR]QDZDQ\MHVWSU]HGURNLHPĪ\FLDD]DFKRURZDOQRĞüZ]UDVWDZUD]]ZLHNLHP

RUD] SUHG\VSR]\FMH JHQHW\F]QH :HGáXJ *OREFDQ Z (XURSie w 2012 r. stwierdzono 410 QRZ\FK ]DFKRURZDĔ QD UDND JUXF]RáX NURNRZHJR X PĊĪF]\]Q Z ZLHNX -44 lat, podczas gdy w przedziale wiekowym 70-OLF]EDWDZ\QRVLáDZVSyáF]\QQLNVWDQGDU\]RZDQ\

odpowiednio 1,5 oraz 645,8). W Polsce w 2012 r. odnotowano QRZ\FK ]DFKRURZDĔ Z

grupie wiekowej 40-44 lat, natomiast 1821 w grupie 70-ODWZVSyáF]\QQLNVWDQGDU\]RZDQ\

Z\QLyVáRGSRZLHGQLRRUD]>@

1D SRGVWDZLH EDGDĔ DXWRSV\MQ\FK SUDZGRSRGRELHĔVWZR Z\VWĊSRZDQLD UDND JUXF]RáX

NURNRZHJRXPĊĪF]\]Q SRZ\ĪHMODWZ\QRVLSUDZLH>@

5\]\NRZ\VWąSLHQLDUDNDJUXF]RáXNURNRZHJRMHVWZ\ĪV]HSU]\URG]LQQ\PZ\ZLDG]LHWHJR

JX]D : PHWDDQDOL]LH =HHJHUVD L ZVS Z\ND]DQR ĪH SUDZGRSRGRELHĔVWZR UR]ZRMX WHJR

QRZRWZRUXZ]UDVWDZUD]]OLF]EąFKRU\FKPĊĪF]\]QZURG]LQLHVWRSQLHPLFKSRNUHZLHĔVWZD

RUD] ZLHNLHP Z MDNLP GRV]áR GR ]DFKRURZDQLD >@ :\ĪV]H MHVW Z SU]\SDGNX

]DFKRURZDQLDEUDWDQLĪRMFDDQDMZ\ĪV]HJG\UDNZ\VWąSLáXFRQDMPQLHMGZyFKNUHZQ\FK

SLHUZV]HJR VWRSQLD >@ 5RG]LQQD SRVWDü PDMąFD Piejsce w ostatnim przypadku, wraz z UDNLHPG]LHG]LF]Q\PVWDQRZLRNRáRSU]\SDGNyZXSR]RVWDá\FKFKRU\FKZ\VWĊSXMąJX]\

VSRUDG\F]QH']LHG]LF]QHJRUDNDJUXF]RáXNURNRZHJRUR]SR]QDMHP\MHĞOLQRZRWZyU]RVWDQLH

stwierdzony u co najmniej trzech krewnych pierwszej linii lub u przynajmniej dwóch w ZLHNX SRQLĪHM ODW OXE UDN JUXF]RáX NURNRZHJR Z\VWĊSXMH Z WU]HFK SRNROHQLDFK >@

(9)

:67ĉ3

']LHG]LF]Q\UDNGRW\F]\JáyZQLHPáRGV]\FKPĊĪF]\]QUR]SR]QDĔVWZLHUG]DVLĊGR

URNX Ī\FLD >@ 3RVWDü G]LHG]LF]QD UDND JUXF]RáX NURNRZHJR PRĪH E\ü SRZRGRZDQD

PXWDFMDPL Z ZLHOX JHQDFK QDMF]ĊĞFLHM VSU]ĊĪRQ\FK ] FKURPRVRPHP ; L G]LHG]LF]RQ\FK

DXWRVRPDOQLHGRPLQXMąFR /RNDOL]DFMDPLZJHQRPLHRGSRZLDGDMąF\PL]DWĊSRVWDüUDNDVą

QDMF]ĊĞFLHM HPC1 (1q24-25), HPCX (Xq27-28), PcaP (1q42-43), CAPB (1p36), HPC2 (17p12), HPC20 (20q13), MSR1 (8p22-23) [18,312].

=UyĪQLFRZDQH Z\VWĊSRZDQLH UDND JUXF]RáX NURNRZHJR Z ]DOHĪQRĞFL RG

JHRJUDILF]QHJR UHJLRQX ]DPLHV]NLZDQLD RUD] SU]\QDOHĪQRĞFL HWQLF]QHM ZVND]XMH QD ZSá\Z

F]\QQLNyZ ĞURGRZLVNRZ\FK PLQ Z]RUFyZ Ī\ZLHQLRZ\FK VW\OX Ī\FLD ]DFKRZDĔ

VHNVXDOQ\FKQDUR]ZyMWHJRJX]D'RZRGHP]QDF]HQLDW\FKF]\QQLNyZVąUyZQLHĪEDGDQLD

GRW\F]ąFH ZSá\ZX PLJUDFML OXGQRĞFL RNUHĞORQHM JUXS\ HWQLF]QHM QD F]ĊVWRĞü Z\VWĊSRZDQLD

FKRURE\-DSRĔVNLFKLPLJUDQWyZZ6Wanach Zjednoczonych Ameryki charakteryzuje znacznie Z\ĪV]DQLĪZRMF]\ĨQLH]DSDGDOQRĞüQDUDNDJUXF]RáXNURNRZHJR>@

&]\QQLNLHP Ī\ZLHQLRZ\P ]ZLĊNV]DMąF\P U\]\NR UR]ZRMX UDND JUXF]RáX NURNRZHJR MHVW

QDGPLHUQHVSRĪ\FLHWáXV]F]yZV]F]HJyOQLHZLHORQLHQDV\FRQ\FKNZDVyZWáXV]F]RZ\FK>@

8ERJDZWáXV]F]HGLHWDĞUyG]LHPQRPRUVNDRUD]ZHJHWDULDĔVNDZ\ZLHUD RFKURQQHG]LDáDQLH

>@3U]\SXV]F]DVLĊĪH]ZLą]DQH]QDGPLHUQąSRGDĪąWáXV]F]yZ]PLDQ\ZĞURGRZLVNX

KRUPRQDOQ\P RUD] SRGZ\ĪV]RQH VWĊĪHQLH ,*)-1, powodXMH ]ZLĊNV]HQLH VWĊĪHQLD ZROQHJR

WHVWRVWHURQXHVWUDGLROXLLQVXOLQ\FRSU]\GRGDWNRZ\PZSá\ZLHVWUHVXRNV\GDF\MQHJRPRĪH

LQGXNRZDüUR]ZyMUDNDVWHUF]D>@

,VWQLHMąSU]HVáDQNLZVND]XMąFHQDUROĊ]DNDĪHQLDZUR]ZRMXUDNDJUXF]RáXNURNRZHJR

Wykazano zZLą]HNPLĊG]\FKRUREDPLSU]HQRV]RQ\PLGURJąSáFLRZąZV]F]HJyOQRĞFLNLáąL

U]HĪąF]NąRUD]]DSDOHQLHPJUXF]RáXNURNRZHJRLU\]\NLHPUDNDVWHUF]D>@MDNNROZLHN

WDNLHM]DOHĪQRĞFLQLHSRWZLHUG]DMąZV]\VF\>@

W badaniach epidemiologicznych wykazano ĪH ZF]HVQ\ ZLHN LQLFMDFML VHNVXDOQHM

SRQLĪHMURNXĪ\FLD]ZLĊNV]DDEUDNDNW\ZQRĞFLVHNVXDOQHMSRURNXĪ\FLD]PQLHMV]D

U\]\NR]DFKRURZDQLDQDUDNDJUXF]RáXNURNRZHJR>@

52=32=1$:$1,(5$.$*58&=2à8.52.2:(*2

5DNJUXF]RáXNURNRZHJRQDSRF]ąWNXUR]ZRMXFKRURE\MHVW]D]Z\F]DMEH]REMDZRZ\

FRZLąĪHVLĊ]W\SRZąORNDOL]DFMąJX]DZREZRGRZHMVWUHILH JUXF]RáX2EHFQRĞüREMDZyZ

ZVND]XMH ]Z\NOH QD FKRUREĊ PLHMVFRZR ]DDZDQVRZDQą OXE UR]VLDQą 1DFLHNDQLH FHZNL

moczowej lXEV]\LSĊFKHU]DPRF]RZHJRZSU]HELHJXWHJR JX]DPRĪHSRZRGRZDüREMDZ\

(10)

:67ĉ3

REWXUDF\MQH OXE SRGUDĪQLHQLRZH D QDFLHNDQLH SU]HZRGyZ Z\WU\VNRZ\FK - KHPDWRVSHUPLĊ

RUD] ]PQLHMV]HQLH REMĊWRĞFL HMDNXODWX 5]DGNLP REMDZHP UDND JUXF]RáX NURNRZHJR

SRZVWDá\P Z Z\QLNX QDFLHNDQLD SĊF]NyZ QDF]\QLRZR-nerwowych odpowiedzialnych za XQHUZLHQLHFLDáMDPLVW\FKVą]DEXU]HQLDHUHNFML7\SRZDGODUR]VLHZXWHJRUDNDORNDOL]DFMD

NRVWQD ZLąĪH VLĊ ] Z\VWĊSRZDQLHP GROHJOLZRĞFL EyORZ\FK SDWRORJLF]Q\FK ]áDPDĔ RUD]

QLHGRNUZLVWRĞFL : VSRUadycznych przypadkach opisywano w przebiegu tego guza ]ZáyNQLHQLH SR]DRWU]HZQRZH ]HVSRá\ SDUDQHRSODVW\F]QH RUD] ]HVSyá UR]VLDQHJR

Z\NU]HSLDQLDZHZQąWU]QDF]\QLRZHJR>@

5DNJUXF]RáXNURNRZHJRXZLĊNV]RĞFLSDFMHQWyZSRZ\ĪHMUR]SR]QDZDQ\MHVW

na podVWDZLH QLHSUDZLGáRZHJR Z\QLNX EDGDQLD SDOFHP SU]H] RGE\WQLFĊ '5( RUD]

SRGZ\ĪV]RQHJRVWĊĪHQLD36$ZVXURZLF\6WZLHUG]RQRĪHZUDNJUXF]RáXNURNRZHJR

UR]SR]QDZDQ\ MHVW MHG\QLH QD SRGVWDZLH EDGDQLD '5( SU]\ SUDZLGáRZ\P VWĊĪHQLX 36$

>@:DUWRĞüGLDJQRVW\F]QD'5(MHVWRJUDQLF]RQDL]DOHĪ\RGGRĞZLDGF]HQLDEDGDMąFHJR

VWąGSUDZLGáRZ\Z\QLNEDGDQLDQLHZ\NOXF]DREHFQRĞFLUDND>@3RGDMHVLĊĪHJX]MHVW

Z\F]XZDOQ\MHĪHOLMHJRREMĊWRĞüZ\QRVLFRQDMPQLHMPO>@:EDGDQLXREHMPXMąF\P

2800 pacjenWyZZ\ND]DQRĪHGRGDWQLDZDUWRĞüSUHG\NF\MQD339Z\NU\ZDQLDUDNDVWHUF]D

GURJą'5(Z\QRVLRUD]RGSRZLHGQLRSU]\VWĊĪHQLX36$-10,0 oraz

! QJPO >@ '5( Z ]QDF]Q\P RGVHWNX SDFMHQWyZ VXJHUXMH QLĪV]\ QLĪ VWZLHUG]DQ\

pooperacyjnLHVWRSLHĔPLHMVFRZHJR]DDZDQVRZDQLDUDNDJUXF]RáXNURNRZHJR>@

1.2.1. SWOISTY ANTYGEN STERCZOWY (PSA)

36$]RVWDáRGNU\W\QDSRF]ąWNXODWXELHJáHJRZLHNXDRGODWMHVWSRZV]HFKQLH

stosowany jako swoisty dla tkanki stercza nowotworowy marker UDNDJUXF]RáXNURNRZHJR

3RGZ\ĪV]RQH VWĊĪHQLH 36$ VWDáR VLĊ JáyZQ\P ZVND]DQLHP GR ELRSVML JUXF]RáX

SU]HZ\ĪV]DMąF F]ĊVWRĞü UR]SR]QDĔ UDND ]DUyZQR QD SRGVWDZLH '5( RUD] Z\NU\ZDQHJR

SRGF]DV]DELHJyZ]ZLą]DQ\FK]áDJRGQ\PUR]URVWHPJUXF]RáX%3+

PSA jest SURGXNRZDQ\ZNRPyUNDFKJUXF]RáRZ\FKVWHUF]DRUD]ZĞODGRZ\FKLORĞFLDFKZ

NRPyUNDFKQDEáRQNDSĊFKHU]\NyZQDVLHQQ\FKSĊFKHU]DPRF]RZHJRFHZNLPRF]RZHMRUD]

JUXF]RáyZ 6NHQHJR 1LHNWyUH QRZRWZRU\ UDN QHUNL SáXFD ĪRáąGND MHOLWD SLHUVL QDU]ąG\

ĞOLQLDQNLRUD]JUXF]Rá\RNRáRRGE\WQLF]HSURGXNXMąUyZQLHĪĞODGRZHLORĞFL36$

36$ WR JOLNRSURWHLQD QDOHĪąFD GR URG]LQ\ NDOLNUHLQ ]DZLHUDMąFD DPLQRNZDVyZ R

FLĊĪDU]HF]ąVWHF]NRZ\P'D*HQRGSRZLHG]LDOQ\]DMHMV\QWH]Ċ]ORNDOL]RZDQ\MHVWQD

chromosRPLH36$Z\G]LHODQ\MHVWZGXĪ\FKVWĊĪHQLDFKGRSá\QXQDVLHQQHJRJG]LHSHáQL

(11)

:67ĉ3

IXQNFMĊ SURWHROLW\F]Qą XSá\QQLDMąF QDVLHQLH >@ : ZDUXQNDFK IL]MRORJLF]Q\FK NRPyUNL

QDEáRQNDSHáQLąIXQNFMĊEDULHU\RFKURQQHM]DSRELHJDMąFSU]HVąF]DQLXZLĊNV]\FKLORĞFLPSA do krwioobiegu.

&KRURE\ JUXF]RáX NURNRZHJR – UDN %3+ RUD] ]DSDOHQLH JUXF]RáX NURNRZHJR WR JáyZQH

SU]\F]\Q\SRGZ\ĪV]RQ\FKVWĊĪHĔ36$-DNNROZLHNPRJąRQHZW\PV]F]HJyOQLHUDNQLVNR

]UyĪQLFRZDQ\ * SU]HELHJDü ] SUDZLGáRZ\P PDUNHUHP WM SU]\ VWĊĪHQLX 36$ QJPO

ZDUWRĞFL SRZV]HFKQLH SU]\MĊWHM ]D JyUQą JUDQLFĊ QRUP\ >@ :]URVW VWĊĪHQLD 36$ PRĪH

Z\QLNDü]]DEXU]HĔVWUXNWXU\JUXF]RáXNURNRZHJRNWyUHSR]DZ\PLHQLRQ\PLVFKRU]HQLDPL

PDPLHMVFHSR]DELHJDFKZREUĊELHJUXF]RáX785-P, biopsji przezodbytniczej, cystoskopii), XUD]DFKRUD]V\WXDFMDFKWDNLFKMDNPDVDĪVWHUF]DEDGDQLH'5(RUD]7586

&]DVSRáRZLF]QHJR]DQLNX36$Z\QRVL-3,2 doby. Po zabiegach na gruczole krokowym ]DOHFDVLĊR]QDF]Dü36$SRXSá\ZLHFRQDMPQLHMV]HĞFLXW\JRGQL1D]PLDQĊ VWĊĪHQLD36$

ZSá\ZDMą QLHNWyUH OHNL VWRVRZDQH Z %3+ ,QKLELWRU\ DOID UHGXNWD]\ SR PLHVLąFDFK

VWRVRZDQLDREQLĪDMąVWĊĪHQLH36$RRNRáRLQKLELWRU\RE\GZXL]RHQ]\PyZGXWDVWHU\G Z\ND]XMąVLOQLHMV]HG]LDáDQLHQLĪLQKLELWRU\,,L]RHQ]\PXILQDVWHU\G>@3U]HGZáąF]HQLHP

OHF]HQLDLQKLELWRUDPLDOIDUHGXNWD]\QDOHĪ\ZLĊFRNUHĞOLüZ\MĞFLRZHVWĊĪHQLH36$-HVWWR

LVWRWQH SRQLHZDĪ X FKRU\FK QD UDND JUXF]RáX NURNRZHJR VWĊĪHQLH DQW\JHQX REQLĪD VLĊ Z

PQLHMV]\PVWRSQLXQLĪZ%3+Z]ZLą]NX]W\PMHĪHOLZDUWRĞüREQLĪ\VLĊRPQLHMQLĪ

OXE QDVWĊSXMH Z]URVW PDUNHUD Z WUDNFLH OHF]HQLD W\PL ĞURGNDPL QDOHĪ\ SRGHMU]HZDü

ZVSyáLVWQLHQLHUDND

:DUWRĞFL VWĊĪHĔ 36$ ]DOHĪą RG ZLHNX RUD] REMĊWRĞFL JUXF]RáX NURNRZHJR 8

]GURZHJR PĊĪF]\]Q\ EH] áDJRGQHJR UR]URVWX JUXF]RáX NURNRZHJR VWĊĪHQLH 36$ Z]UDVWD R

QJPOURN>@7HPSRZ]URVWXVWĊĪHQLD36$ZUD]]ZLHNLHPMHVW]QDF]QLHZLĊNV]HX

PĊĪF]\]Q]%3+RGSRZLHGQLRZZLHNXLODWURF]QLHZ\QRVLRQRLQJPO

[204].

:DUWRĞFL UHIHUHQF\MQH 36$ Z RNUHĞORQ\FK SU]HG]LDáDFK ZLHNRZ\FK ]DSURSRQRZDQH SU]H]

2HVWHUOLQJ-(XMĊWRZWDE>@

(12)

:67ĉ3

Tab. 1. Górne zakresy norm PSA dla poszczególnych dekad wiekowych [204]

Wiek (lata) Górny zakres normy (ng/ml)

40-49 2,5

50-59 3,5

60-69 4,5

70-79 6,5

3RGZ\ĪV]RQH VWĊĪHQLH 36$ ZLąĪH VLĊ ] Z\QLNLHP ]DUyZQR IDáV]\ZLH GRGDWQLP MDN L

IDáV]\ZLHXMHPQ\P-HGQR]QDF]QHRNUHĞOHQLHVWĊĪHQLDRGFLĊFLD36$WMSU]\NWyU\PZVND]DQH

E\áRE\ GDOV]H SRVWĊSRZDQLH GLDJQRVW\F]QH Z NLHUXQNX Z\NU\FLD UDND JUXF]RáX NURNRZHJR

(bLRSVML VWHUF]D MHVW WUXGQH L GRW\FKF]DV QLH RNUHĞORQH :\VRND ZDUWRĞü ]ZLĊNV]D U\]\NR

UR]SR]QDZDQLDUDNDZVWDGLXP]QDF]QHJR]DDZDQVRZDQLDNLHG\OHF]HQLHUDG\NDOQHPRĪHQLH

E\üPRĪOLZHDZNRQVHNZHQFML]ZLĊNV]DüXPLHUDOQRĞü1DWRPLDVWQLVNLHVWĊĪHQLHRGFLĊFLD

]ZLĊNV]DOLF]EĊQLHSRWU]HEQLHZ\NRQ\ZDQ\FKELRSVMLJUXF]RáXRUD]]ZLĊNV]DZ\NU\ZDOQRĞü

UDNyZNOLQLF]QLHQLHLVWRWQ\FKNWyU\FKUR]SR]QDQLHQLHPLDáRE\ZSá\ZXQDXPLHUDOQRĞü

'ODPĊĪF]\]QSRZ\ĪHMURNXĪ\FLDSU]\MĊFLHVWĊĪHQLDRGFLĊFLDQJPOZ\GDMHVLĊE\ü

QDMEDUG]LHMUDFMRQDOQHLQDMF]ĊĞFLHMVWRVRZDQH>@

5\]\NRREHFQRĞFLUDNDJUXF]RáXNURNRZHJRXPĊĪF]\]Q]SUDZLGáRZ\PZ\QLNLHP'5(X

NWyU\FKVWĊĪHQLH36$ZVXURZLF\QLHSU]HNUDF]DQJPOXMĊWRZWDE

7DE5\]\NRREHFQRĞFLUDNDJUXF]RáXNURNRZHJRXPĊĪF]\]Q]SUDZLGáRZ\PZ\QLNLHP

'5(XNWyU\FKVWĊĪHQLH36$ZVXURZLF\QLHSU]HNUDF]DQJPO>@

6WĊĪHQLH36$QJPO 5\]\NRREHFQRĞFLUDNDVWHUF]D

0 - 0,5 6,6

0,6 - 1,0 10,1

1,1 - 2,0 17,0

2,1 - 3,0 23,9

3,1 - 4,0 26,9

:DUWRĞFL VWĊĪHQLD 36$ SU]HNUDF]DMąFH QJPO Vą Z\VRFH FKDUDNWHU\VW\F]QH GOD UDND

JUXF]RáX MDNNROZLHN VWZLHUG]HQLH SUDZLGáRZHJR VWĊĪHQLD 36$ QLH Z\NOXF]D LVWQLHQLD

(13)

:67ĉ3

QRZRWZRUX3RGZ\ĪV]HQLHVWĊĪHQLD36$Z]DNUHVLH-10 ng/ml (tzw. „szarej strefie”) przy prDZLGáRZ\P'5(QLH]DZV]H]ZLą]DQHMHVW]REHFQRĞFLą]áRĞOLZHJRJX]D

&HOHP ]ZLĊNV]HQLD VZRLVWRĞFL R]QDF]HĔ 36$ Z Z\NU\ZDQLX UDND X PĊĪF]\]Q ]

VWĊĪHQLHPPDUNHUDQLHSU]HNUDF]DMąF\PQJPOSRGMĊWRSUyE\VWRVRZDQLDUyĪQ\FKREOLF]HĔ

– RGQRV]ąF\FK VWĊĪHQLH 36$ GR FDáNRZLWHM REMĊWRĞFL VWHUF]D 36$' OXE REMĊWRĞFL VWUHI\

SU]HMĞFLRZHM RUD] SDUDPHWUyZ RSLVXMąF\FK NLQHW\NĊ ]PLDQ VWĊĪHQLD PDUNHUD 7DNĪH

R]QDF]HĔ IRUP PROHNXODUQ\FK 36$ L VWRVXQNX ZROQHJR GR FDáNRZLWHJR VWĊĪHQLD 36$

2]QDF]HQLD WH PDMą MHGQDN RJUDQLF]RQą SU]\GDWQRĞü L GRW\FKF]DV Z ZLĊNV]RĞFL QLH Vą

powszechnie stosowane w codziennej praktyce klinicznej.

: RGUyĪQLHQLX GR SRPLDUX FDáNRZLWHJR VWĊĪHQLD W36$ R]QDF]D VLĊ IUDNFMĊ ZROQą 36$

I36$ -HVW WR PDUNHU QLH]ZLą]DQ\ ] VXURZLF]ą DQW\SURWHD]ą Į-DQW\FK\PRWU\SV\Qą L Į- PDNURJOREXOLQą8FKRU\FKQDUDNDJUXF]RáXNURNRZHJR]PQLHMV]DVLĊLORĞüI36$D]ZLĊNV]D

LORĞü NRPSOHNVyZ ]ZLą]DQHJR 36$ 1LVNL ZVSyáF]\QQLN I36$W36$ ]ZLą]DQ\ MHVW ]

Z\ĪV]\PSUDZGRSRGRELHĔVWZHPLVWQLHQLDUDNDVWHUF]D6WRVXQHNI36A/tPSA ma praktyczne ]DVWRVRZDQLHZSU]HG]LDOHVWĊĪHĔ-QJPORUD]EUDNXRGFK\OHĔZ'5(:\ND]DQRĪH

SU]\MĊFLHSR]LRPXRGFLĊFLDGODI36$RUD]PQLHMQLH]DOHĪQLHRGZLHNXRUD]REMĊWRĞFL

JUXF]RáX NURNRZHJR FKDUDNWHU\]XMH VLĊ F]XáRĞFLą Z Z\Nryciu raka, oraz zmniejsza o

F]ĊVWRĞüQLHSRWU]HEQ\FKELRSVMLJUXF]RáX>@2NUHĞORQRUyZQLHĪĪHU\]\NRUDNDSU]\

VWĊĪHQLX I36$ ! RUD] - 10% wynosi odpowiednio 8% oraz 56% [45]. W badaniu SRUyZQXMąF\P JĊVWRĞü 36$ I36$ RUD] 36$ FKDUDNWHU\VW\F]QHJR GOD ZLHNX Z\ND]DQR ĪH

F]XáRĞüZZ\NU\ZDQLXUDNDJUXF]RáXNURNRZHJRMHVW]QDF]QLHZ\ĪV]DSU]\VWRVRZDQLXI36$

QLĪ QRUP\ 36$ GR ZLHNX QDWRPLDVW SRUyZQXMąF I36$ ] JĊVWRĞFLą 36$ 36$' X]\VNDQR

SRUyZQ\ZDOQHZ\QLNLFRVXJHURZDáRE\ĪHI36$PyJáE\E\üVWRVowany zamiast PSAD przy XVWDODQLX ZVND]DĔ GR ELRSVML 3RQDGWR MDNR QLH Z\PDJDMąF\ EDGDQLD XOWUDVRQRJUDILF]QHJR

86*SDUDPHWUZDOJRU\WPDFKRNUHĞODMąF\FKU\]\NRZPQLHMDJUHV\ZQ\FKJX]DFK>@

:\ND]DQR ĪH ]ZLĊNV]HQLH R FP³ tkanki raka powoduje wzrost VWĊĪHQLD 36$ Z

surowicy krwi o 3,5 ng/ml, podczas gdy jeden cm³ BPH 10-krotnie mniej tj. o 0,3 ng/ml

>@ 6WąG ZSURZDG]RQR PHWRGĊ R]QDF]DQLD JĊVWRĞFL 36$ VWDQRZLąFHM PDWHPDW\F]Qą

PRG\ILNDFMĊ 36$ NWyUD ZLąĪH VWĊĪHQLH 36$ Z VXURZLF\ ] REMĊWRĞFLą JUXF]RáX w cm³ RFHQLDQHJR W\SRZR SU]\ XĪ\FLX 7586 36$' REOLF]D VLĊ G]LHOąF ZDUWRĞü 36$ SU]H]

REMĊWRĞüJUXF]RáXNURNRZHJR,PZLĊNV]\JUXF]RáW\P– SU]\GDQHMZDUWRĞFL36$PQLHMV]\

ZVNDĨQLN JĊVWRĞFL 3UDZLGáRZD ZDUWRĞü 36$' Z\QRVL OXE PQLHM :\ĪV]H ZDUWRĞFi ZVND]XMą QD PRĪOLZRĞü LVWQLHQLD UDND :\ND]DQR ĪH 36$' EDUG]LHM NRUHOXMH ]

(14)

:67ĉ3

SUDZGRSRGRELHĔVWZHPLVWQLHQLDUDNDVWHUF]DRUD]VWDQRZLEDUG]LHMZLDU\JRGQHZVND]DQLHGR

ELRSVMLVWHUF]DQLĪVDPRVWĊĪHQLH36$>@

3RQLHZDĪ DQW\JHQ SURGXNRZDQ\ MHVW JáyZQLH SU]H] QDEáRQHN VWUHI\ SU]HMĞFLRZHM NWyUD

VWDQRZLSXQNWZ\MĞFLDGODáDJRGQHJRUR]URVWXJUXF]RáXNURNRZHJRDZPQLHMV]\PVWRSQLX

SU]H]VWUHIĊREZRGRZąMHJRVWĊĪHQLHZVXURZLF\NUZL]ZLą]DQHMHVWJáyZQLH]REMĊWRĞFLąWHM

VWUHI\ >@ :SURZDG]RQR ZLĊF PHWRGĊ R]QDF]DQLD VWĊĪHQLD 36$ Z RGQLHVLHQLX GR

R]QDF]RQHMGURJą7586REMĊWRĞFLVWUHI\SU]HMĞFLRZHM7=

2]QDF]HQLD I36$W36$ L JĊVWRĞFL VWUHI\ SU]HMĞFLRZHM JUXF]RáX VWDQRZLą QDMLVWRWQLHMV]H

SDUDPHWU\ SU]\GDWQH Z UyĪQLFRZDQLX PLĊG]\ %3+ D UDNLHP Z ]DNUHVLH VWĊĪHĔ 36$ -10 QJPO >@ :HGáXJ QLHNWyU\FK 36$ 7= FKDUDNWHU\]XMH VLĊ Z\ĪV]ą VNXWHF]QRĞFLą Z

Z\NU\ZDQLXUDNDJUXF]RáXNURNRZHJRQLĪSURFHQWI36$SU]\REMĊWRĞFLJUXF]RáXNURNRZHJR

SRZ\ĪHM FP³ D SU]\ REMĊWRĞFL SRQLĪHM FP³ najlepszym parametrem jest ZDUWRĞü

procentowa fPSA [69].

%DGDQLDPL RNUHĞODMąF\PL NLQHW\NĊ ]PLDQ VWĊĪHQLD 36$ Vą WHPSR Z]URVWX VWĊĪHQLD

PSA w czasie (PSA velocity; PSAV) oraz czas podwojenia PSA (PSADT). Carter HB i wsp.

Z\ND]DOLĪH36$9MHVW]QDF]QLHZ\ĪV]HXFKRU\FKQDUDNDQLĪna BPH [39]. W badaniu tym

PĊĪF]\]Q FKRUXMąF\FK QD UDND JUXF]RáX NURNRZHJR L MHG\QLH X NWyU\FK QLH

VWZLHUG]RQR UDND PLDáR 36$9 SRZ\ĪHM QJPOURN 7Ċ ZDUWRĞü RGFLĊFLD

FKDUDNWHU\]RZDáD SRQDG VSHF\ILF]QRĞü Z ]DNUHVLH 36$ -10 ng/ml. W praktyce NOLQLF]QHM XZ]JOĊGQLDMąF LQG\ZLGXDOQH ZDKDQLD VWĊĪHQLD 36$ ]DOHFDQD GáXJRĞü REVHUZDFML

SR]ZDODMąFD SU]\Mąü Z\QLN 36$9 MDNR QLHSUDZLGáRZ\ Z\QRVL ODWD L SRPLDU\ VWĊĪHĔ

SRZLQQ\ E\ü Z\NRQDQH Z F]DVLH QLH NUyWV]\P QLĪ FR -6 m-cy [40,138]. Poza rakiem gruF]RáXNURNRZHJRLVWQLHMHZLHOHF]\QQLNyZ]PLHQLDMąF\FKZDUWRĞFLVWĊĪHQLD36$PLĊG]\

EDGDQLDPL NWyUH QDOHĪ\ XZ]JOĊGQLü SU]\ LQWHUSUHWDFML Z\QLNyZ 2EVHUZRZDQH Vą

NUyWNRWUZDáHIL]MRORJLF]QHRVREQLF]H]PLDQ\VWĊĪHQLDPDUNHUD>@

PSADT wykorzystywany jest JáyZQLH Z REVHUZDFML FKRU\FK SR OHF]HQLX UDG\NDOQ\P

0HGLDQD36$'7XQLHOHF]RQ\FKFKRU\FK]]ORNDOL]RZDQ\PUDNLHPJUXF]RáXNURNRZHJR R

QLVNLPLXPLDUNRZDQ\PVWRSQLX]áRĞOLZRĞFLZ\QRVLĞUHGQLRODW>@

W poszukiwaniu nowych, bardziej swoistych markerów, NWyUH XPRĪOLZLá\E\ OHSV]ą

GLDJQRVW\NĊ RUD] ZF]HVQą Z\NU\ZDOQRĞü UDND JUXF]RáX NURNRZHJR JáyZQLH Z ]DNUHVLH

QLVNLFK VWĊĪHĔ 36$ GRNRQDQR R]QDF]HĔ L]RIRUP 36$ 0DUNHU WHQ Z\G]LHODQ\ MHVW SU]H]

QDEáRQHN JUXF]RáRZ\ Z IRUPLH SUHNXUVRUD SUR36$ D QDVWĊSQLH SRG ZSá\ZHP OXG]NLHM

NDOLNUHLQ\JUXF]RáRZHMK.SU]HNV]WDáFDQ\GRDNW\ZQHJRZROQHJR36$$NW\ZQ\ZROQ\

36$ MHVW GDOHM SU]HNV]WDáFDQ\ GR E36$ benign PSA) oraz nieaktywnego wolnego iPSA

(15)

:67ĉ3

(intact 36$ >@ 3RPLPR RELHFXMąF\FK ZVWĊSQ\FK RFHQ R]QDF]HĔ Z Vurowicy krwi VWĊĪHĔE36$L36$RUD]SUR36$>@NOLQLF]QDSU]\GDWQRĞüW\FKWHVWyZQLHMHVWGRW\FKF]DV

RNUHĞORQD 6WĊĪHQLH E36$ Z]UDVWD Z UyĪQ\FK MHGQRVWNDFK FKRURERZ\FK Z W\P

]ORNDOL]RZDQ\PW\SRZRZVWUHILHSU]HMĞFLRZHM%3+MHVWQDWRPLDVWQLVNLHZUDNXJUXF]RáX

NURNRZHJR >@ 6WĊĪHQLH SUR36$ MHVW Z\ĪV]H Z UDNX QLĪ %3+ FR QDMSUDZGRSRGREQLHM

VSRZRGRZDQHMHVWXV]NRG]HQLHPEDULHU\WNDQNRZHMLZLĊNV]ąVHNUHFMąSUR36$GRVXURZLF\

NUZL:HGáXJQLHNWyU\FKR]QDF]DQLHSUR36$PRĪH]QDF]QLH]ZLĊNV]\üZ\NU\ZDOQRĞüUDND

JUXF]RáXNURNRZHJR]DUyZQRZ]DNUHVLHVWĊĪHĔ36$-4 ng/ml jak i 4-QJPO]PQLHMV]DMąF

ZHIHNFLHOLF]EĊ]EĊGQ\FKELRSVMLJUXF]RáXNURNRZHJR>@

,QQ\P PDUNHUHP R SRWHQFMDOQ\P Z\NRU]\VWDQLX Z GLDJQRVW\FH UDND JUXF]RáX

krokowego jest lud]NDNDOLNUHLQD JUXF]RáRZDhuman kallikrein 2; K.QDOHĪąFDGRWHM

samej grupy co PSA (inaczej human kallikrein 3; K. >@ 2E\GZD HQ]\P\ SRVLDGDMą

]EOLĪRQąEXGRZĊVWUXNWXUDOQąRUD]]ORNDOL]RZDQHVąZW\PVDP\PORFXVZFKURPRVRPLH

(19q13.4) [315@ )XQNFMą K. MHVW SU]HNV]WDáFDQLH SUR36$ GR ZROQHJR DNW\ZQHJR 36$

6WĊĪHQLH WHJR HQ]\PX Z VXURZLF\ NUZL MHVW ]QDF]QLH SRGZ\ĪV]RQH Z UDNX JUXF]RáX

NURNRZHJRUyZQLHĪSU]\QLVNLPVWĊĪHQLX36$>@:NLONXEDGDQLDFKXGRZRGQLRQRĪH

RFHQD VWĊĪHQLD K. Z SRáąF]HQLX ] I36$ L W36$ ]QDF]QLH SRSUDZLD UyĪQLFRZDQLH PLĊG]\

%3+DUDNLHPJUXF]RáXNURNRZHJRXSDFMHQWyZ]SRGZ\ĪV]RQ\PVWĊĪHQLHP36$ZW\PZ

SU]HG]LDOH MHJR ZDUWRĞFL - QJPO >@ :\ND]DQR UyZQLHĪ ĪH K. PRĪH E\ü

Z\NRU]\VW\ZDQDSU]\RNUHĞODQLX PLHMVFRZHJR]DDZDQVRZDQLDQRZRWZRUXSU]\VWĊĪHQLX36$

SRQLĪHMQJPOXáDWZLDMąFSRGHMPRZDQLHGHF\]MLWHUDSHXW\F]Q\FKWDNLFKMDNRV]F]ĊG]HQLH

SĊF]NyZQDF]\QLRZR-nerwowych podczas radykalnej prostatektomii [110].

2]QDF]DQLHVWĊĪHQLDK.ZUD]]LQQ\PLWU]HPDNDOLNUHLQDPLI36$W36$L36$]ZLĊNV]D

VZRLVWRĞü EDGDĔ ODERUDWRU\MQ\FK Z SU]HZLG\ZDQLX Z\QLNX ELRSVML JUXF]RáX NURNRZHJR X

PĊĪF]\]Q]SRGZ\ĪV]RQ\PVWĊĪHQLHP36$>@

.ROHMQ\P PDUNHUHP MHVW QLHNRGXMąF\ P51$ EĊGąF\ SURGXNWHP JHQX PCA3/DD3 (Prostate cancer gene 3), który jest zlokalizowany na chromosomie 9 (q21-22) [37] i którego HNVSUHVMD MHVW RNRáR UD]\ ZLĊNV]D Z WNDQFH QRZRWZRURZHM QLĪ JUXF]RáRZHM %3+ >@

2SUDFRZDQR WHVW GR Z\NU\FLD SURGXNWX JHQX 3&$ Z SUyENDFK PRF]X X PĊĪF]\]Q

poddanych masaĪRZL VWHUF]D >@ 3U]\ VWĊĪHQLX 36$ SRZ\ĪHM QJPO F]XáRĞü RUD]

VZRLVWRĞü WHVWX Z\QRVLáD RGSRZLHGQLR L SRGF]DV JG\ QHJDW\ZQD ZDUWRĞü

SUHG\NF\MQD >@ : ZLHORRĞURGNRZ\P MDSRĔVNLP EDGDQLX Z\ND]DQR ĪH 3&$

]QDF]QLHSU]HZ\ĪV]DIW36$ZSU]HZLG\ZDQLXGRGDWQLFKZ\QLNyZELRSVMLSU]\VWĊĪHQLX36$

4-QJPODSRáąF]HQLHR]QDF]HĔ3&$]36$'PRĪH]PQLHMV]\üOLF]EĊ]EĊGQ\FKELRSVML

(16)

:67ĉ3

VWHUF]D >@ 6XJHUXMH VLĊ R]QDF]DQLH 3&$ ]ZáDV]F]D X PĊĪF]\]Q SR XMHPQHM ELRSVML

JUXF]RáXNURNRZHJR]XWU]\PXMąF\PVLĊSRGZ\ĪV]RQ\PVWĊĪHQLHP36$>@

1.2.2. TRUS

Ultrasonografia przezodbytnicza (TRUS) stanowi podstawowe badanie obrazowe w GLDJQRVW\FH FKRUyE JUXF]RáX NURNRZHJR Z W\P SU]HSURZDG]DQLX ELRSVML VWHUF]D 0D RQD

UyZQLHĪ]DVWRVRZDQLHSU]\SODQRZDQLXLLPSODQWDFMLĨUyGHáUDGLRDNW\ZQ\FKZEUDFK\WHUDSLL

raka JUXF]RáXNURNRZHJR>@ZWUDNFLHNULRFKLUXUJLF]QHMDEODFMLVWHUF]D&6$3>@

RUD] OHF]HQLX UDND JUXF]RáX NURNRZHJR VNXSLRQą ZLą]Ną IDO XOWUDGĨZLĊNRZ\FK R GXĪ\P

QDWĊĪHQLX+,)8>@3RUD]SLHUZV]\PHWRGDWD]RVWDáDRSLVDQDZUSU]H]:DWDnabe LZVS>@DQDVWĊSQLHVWDOHXGRVNRQDODQD

.RQZHQFMRQDOQH WUDQVUHNWDOQH EDGDQLH XOWUDVRQRJUDILF]QH Z VNDOL V]DURĞFL Z GLDJQRVW\FH

UDNDJUXF]RáXNURNRZHJRFKDUDNWHU\]XMHRJUDQLF]RQDZDUWRĞüSRQLHZDĪZSU]\SDGNyZ

nowotwór jest izoechogeniczny i QLHZ\UyĪQLDVLĊVSRĞUyGRWDF]DMąF\FKWNDQHN>@3R]D

tym 30% –KLSRHFKRJHQQ\FK]PLDQQLHMHVWQRZRWZRUHPWDNLREUD]PRĪHE\ü]ZLą]DQ\

] RVWU\P OXE SU]HZOHNá\P ]DSDOHQLHP JUXF]RáX NURNRZHJR ]DZDáHP DWURILą OXE

ĞUyGQDEáRQNRZą QHRSOD]Mą VWHUF]D 3IN >@ 3RGDZDQD F]XáRĞü EDGDQLD 7586 Z\QRVL

67,7% - D VZRLVWRĞü - 79% [238,301]. Badanie z wykorzystaniem efektu 'RSSOHUD ]ZLĊNV]D MHJR VSHF\ILF]QRĞü ] GR RUD] GRGDWQLą ZDUWRĞü

SUHG\NF\MQą– QDWRPLDVWREQLĪDF]XáRĞüEDGDQLD– 58,0%) [301].

:VSyáF]HVQH EDGDQLD SU]\GDWQH SU]\ RFHQLH ZVND]DĔ GR ELRSVML JUXF]RáX REHMPXMą WDNĪH

WHFKQLNĊ 7586 ] Z]PRFQLHQLHP NRQWUDVWRZ\P &(-7586 HODVWRJUDILĊ RUD]

HistoScanning. W badaniu CE-7586 SRGDMH VLĊ GRĪ\OQLH ĞURGNL NRQWUDVWRZH ]DZLHUDMąFH

PLNURSĊFKHU]\NL NWyUH Z]PDFQLDMą V\JQDá XOWUDGĨZLĊNRZ\ :\ND]DQR ]QDF]Q\ Z]URVW

F]XáRĞFLEDGDQLD&(-TRUS w stosunku do standardowego TRUS (70,3% – 38,6%) oraz z RSFMą3RZHU'RSSOHU3'-TRUS) (70,3% - >@%DGDQLHWRREHMPRZDáR chorych z PSA w przedziale tzw. „szarej strefy” (PSA 4,0- QJPO :\VRNą QLHPDOĪH

Z\NU\ZDOQRĞü UDND JUXF]RáX NURNRZHJR SU]\ XĪ\FLX &(-7586 SRWZLHUG]RQR UyZQLHĪ Z

ZLHORRĞURGNRZ\PHXURSHMVNLPEDGDQLXNWyUHJRDXWRU]\]DOHFDMąUXW\QRZHZ\NRU]\VW\ZDQLH WHMRSFMLZGLDJQRVW\FHUDNDJUXF]RáXNURNRZHJR>@

(ODVWRJUDILD G\QDPLF]QD Z F]DVLH U]HF]\ZLVW\P XPRĪOLZLD RNUHĞOHQLH VSUĊĪ\VWRĞFL WNDQNL

REV]DU\ R ]ZLĊNV]RQHM HODVW\F]QRĞFL PRJą VXJHURZDü SURFHV UR]URVWRZ\ %DGDQLH WR

(17)

:67ĉ3

FKDUDNWHU\]XMH VLĊ ZLĊNV]ą F]XáRĞFLą Z SRUyZQDQLX ] VWDQGDUGRZ\P 7586 QDWRPLDVW

SRáąF]HQLHHODVWRJUDIL]3'-7586]ZLĊNV]DF]XáRĞüGR>@

+LVWR6FDQQLQJLGHQW\ILNXMHRJQLVNDZVWHUF]XUyĪQLąFHVLĊRGSUDZLGáRZHMVWUXNWXU\QDU]ąGX

7HFKQRORJLD WD MHVW ZVSRPDJDQą NRPSXWHURZR DQDOL]ą VXURZHJR V\JQDáX

XOWUDVRQRJUDILF]QHJR SRFKRG]ąFHJR ] WUyMZ\PLDURZHM XOWUDVRQRJUDILL '-TRUS), SROHJDMąFąQDSRUyZQDQLXFKDUDNWHU\VW\NLV\JQDáyZSRFKRG]ąF\FKRGSDFMHQWD]Z]RUFDPL

]DSLVDQ\PLZED]LHGDQ\FKNRPSXWHUD%DGDQLHXPRĪOLZLDSUHF\]\MQHXNLHUXQNRZDQLHLJá\

SRGF]DVELRSVMLVWHUF]DL]ORNDOL]RZDQLHQRZRWZRUXRREMĊWRĞFLPO]F]XáRĞFLąRUD]

VZRLVWRĞFLą>@:HGáXJLQQ\FKSUDFZ]DOHĪQRĞFLRGZDUWRĞFLVWĊĪHĔ36$F]XáRĞü

RUD] VZRLVWRĞü EDGDQLD Z\QRV]ą RGSRZLHGQLR DĪ - 99% oraz 96% - 97% [102].

3RZ\ĪV]HWU]\PHWRG\QLHVąQDGDOGRVWĊSQHZFRG]LHQQHMSUDNW\FHNOLQLF]QHM

%,236-$*58&=2à8.52.2:(*2

Standardem w diagnostyce UDND JUXF]RáX NURNRZHJR jest wielomiejscowa biopsja UG]HQLRZD Z\NRQ\ZDQD SRG NRQWUROą 7586 :VND]Dniem do wykonania pierwszorazowej ELRSVML VWHUF]D MHVW SRGZ\ĪV]RQH VWĊĪHQLH 36$ Z VXURZLF\ RUD]OXE SRGHMU]HQLH UDND

SRZ]LĊWHQDSRGVWDZLH'5(=DSURSRQRZDQDSU]H]+RGJH¶DZUELRSVMDVHNVWDQWRZD

SRGF]DVNWyUHMSRELHUDQRV]HĞüZ\FLQNyZREXVWURQQLH]SRGVWDZ\ZLHU]FKRáNDRUD]F]ĊĞFL

ĞURGNRZHM ]ZLĊNV]\áD Z\NU\ZDOQRĞü UDND JUXF]RáX NURNRZHJR GRVWDUF]DMąF GRGDWNRZH

LQIRUPDFMHPLQRGQRĞQLHZLHONRĞFLORNDOL]DFMLJX]DRUD]SRWHQFMDOQHMORNDOL]DFMLGRGDWQLHJR

PDUJLQHVX >@ 1LHVWHW\ PHWRGD WD ]ZLą]DQD E\áD ]H ]QDF]Qą OLF]Eą Z\QLNyZ IDáV]\ZLH

XMHPQ\FK ]ZLą]DQ\FK ] ]E\W PDáą LORĞFLą WNDQNL SREUDQHM ]H VWUHI\ REZRGRZHM RUD]

QLHZ\VWDUF]DMąFą LORĞFLą SREUDQHJR PDWHULDáX Z VWRVXQNX GR REMĊWRĞFL JUXF]RáX >@ :

U6WDPH\7$]DSURSRQRZDáZ\NRQ\ZDQLHbiopsji bardziej bocznie, z rogów przednich VWUHI\REZRGRZHMJUXF]RáXNURNRZHJR>@JG]LHXPLHMVFRZLRQ\FKMHVWZLĊNV]RĞüUDNyZ

>@ 2JUDQLF]HQLHP ELRSVML VHNVWDQWRZHM MHVW ]QDF]QD REMĊWRĞü VWHUF]D ZUD] ] ZLĊNV]ą

REMĊWRĞFLąJUXF]RáXSU]\VWDáHMOLF]ELHSRELHUDQ\FKUG]HQLWNDQNRZ\FKSUDZGRSRGRELHĔVWZR

Z\NU\FLDUDND]PQLHMV]DVLĊ:EDGDQLXREHMPXMąF\PPĊĪF]\]Q]SRGHMU]HQLHPraka JUXF]RáX NURNRZHJR przy ujemnym badaniu DRE oraz braku ognisk hipoechogennych w 7586Z\ND]DQRĪHOLF]EDGRGDWQLFKELRSVMLSU]\REMĊWRĞFLJUXF]RáXNURNRZHJRSRQLĪHM

PORUD]SRPLĊG]\-89,9 ml wynosi odpowiednio 39,6% i 10,1% [143].

0RG\ILNDFMH VWDQGDUGRZHM ELRSVML VHNVWDQWRZHM RSLHUDMą VLĊ JáyZQLH QD EDUG]LHM

ERF]Q\P SRELHUDQLX UG]HQL WNDQNRZ\FK RUD] QD ]ZLĊNV]HQLX LFK OLF]E\ ] REMĊFLHP VWUHI\

(18)

:67ĉ3

REZRGRZHMSU]HMĞFLRZHMRUD]EUX]G\SRĞURGNRZHMZUyĪQ\FKNRPELQDFMDFK(VNHZLZVS

]DSURSRQRZDOLW]ZÄWHFKQLNĊSLĊFLXUHJLRQyZ´ZNWyUHMSRELHUDVLĊUG]HQL>@$XWRU]\

Z\ND]DOL ]QDF]Qą SU]HZDJĊ WHM WHFKQLNL Z SRUyZQDQLX GR ELRSVML VHNVWDQWRZHM JáyZQLH Z

]DNUHVLH VWĊĪHĔ 36$ - QJPO 7ą WHFKQLNą Z\NU\WR GRGDWNRZR UDND DĪ Z

SU]\SDGNyZ7HFKQLNDELRSVMLÄSLĊFLXURJyZ´ZLąĪHVLĊZ\VRNLPVLĊJDMąF\PSRZ\ĪHM

EDGDQ\FKRGVHWNLHPKHPDWXULL]ZLą]DQHM]SU]HMĞFLHPLJá\ SU]H]FHZNĊPRF]RZą

3UHVWL L ZVS ]DXZDĪ\OL ĪH SREUDQLH GRGDWNRZR REXVWURQQLH GZyFK UG]HQL WNDQNRZ\FK

REZRGRZR ] RNROLF\ SRGVWDZ\ RUD] F]ĊĞFL ĞURGNRZHM VWHUF]D áąF]QLH UG]HQL ]ZLĊNV]D

Z\NU\ZDOQRĞüUDNDR>@8EDGDQ\FKQRZRWZyUZ\NU\WRSRELHUDMąFPDWHULDá]

RJQLVNDKLSRHFKRJHQQHJROXEVWUHI\SU]HMĞFLRZHM2JyOQDZ\NU\ZDOQRĞüUDNDZWHMPHWRG]LH

Z\QRVL .ROHMQą PRG\ILNDFMĊ ]DSURSRQRZDOL %DEDLDQ 5- L ZVS >@ NWyUD SROHJD QD

X]XSHáQLHQLX ORNDOL]DFML VHNVWDQWRZHM R SLĊü ORNDOL]DFML REHMPXMąF\FK URJL SU]HGQLH VWUHIĊ

SU]HMĞFLRZąRUD]REZRGRZąF]ĊĞüĞURGNRZą:\NU\ZDOQRĞüUDNDJUXF]RáXNURNRZHJR w tej PHWRG]LHSU]\SLHUZV]RUD]RZHMELRSVMLZ\QLRVáDZGRGDWNRZ\FKORNDOL]DFMDFKZ\NU\WR

RJyáX QRZRWZRUyZ 1DMF]ĊVWV]ą ORNDOL]DFMą QRZRWZRUX VSRĞUyG GRGDWNRZ\FK

ORNDOL]DFMLSREUDĔE\á\URJLSU]HGQLH

*RUH -/ L ZVS ]DSURSRQRZDOL VFKHPDW Z\FLQNyZ REHMPXMąF\ VWDQGDUGRZą ELRSVMĊ

VHNVWDQWRZą RUD] GRGDWNRZR REXVWURQQLH Z\FLQNL ] VWUHI\ REZRGRZHM SRGVWDZD F]ĊĞü

ĞURGNRZD RUD] ZLHU]FKRáHN >@ :\NU\ZDOQRĞü UDND SU]\ SLHUZV]RUD]RZHM ELRSVML

JUXF]RáXNURNRZHJRZ\QRVLáDWąGURJą:\VRNąVLĊJDMąFąVNXWHF]QRĞüEDGDQLD

SU]\ SREUDQLX UG]HQL SRWZLHUG]RQR Z ZLHORRĞURGNRZ\P EDGDQLX REHMPXMąF\P

pacjentów [224]. Wraz z wiekiem oraz Z]URVWHP VWĊĪHQLD 36$ Z\NU\ZDOQRĞü QRZRWZRUX

E\áDZ\ĪV]DUDNVWZLHUG]DQ\E\áZZLĊNV]HMOLF]ELHUG]HQLWNDQNRZ\FK]DMPRZDáZLĊNV]ą

SRZLHU]FKQLĊ Z SRV]F]HJyOQ\FK UG]HQLDFK RUD] F]ĊĞFLHM UR]SR]QDZDQR SRVWDü UDND

QLVNR]UyĪQLFRZDQHJR1DMU]DG]LHMQRZRWZyUVWZLHUG]DQRZORNDOL]DFMLSRGVWDZ\RUD]F]ĊĞFL

ĞURGNRZHMVWDQGDUGRZHMELRSVMLVHNVWDQWRZHM

2SW\PDOQ\ UR]V]HU]RQ\ VFKHPDW ELRSVML SRZLQLHQ ]DZLHUDü UG]HQL WNDQNRZ\FK

(schemat sekstantowy oraz analogiczny pobrany bardziej bocznie). Metoda ta zapewnia wyVRNL RGVHWHN Z\NU\ZDOQRĞFL QRZRWZRUX SU]\ VWRVXQNRZR QLVNLFK SRZLNáDQLDFK

3RELHUDQLH ZLĊNV]HM OLF]E\ UG]HQL WNDQNRZ\FK QLH SU]\QRVL LVWRWQ\FK NRU]\ĞFL ]ZLĊNV]D

QDWRPLDVWU\]\NRSRZLNáDĔ>@

2JyáHPSRZLNáDQLDELRSVMLWUDQVUHNWDOQHMW\SRZRLQIHNF\MQHGRW\F]ąQLHOLF]Q\FKFKRU\FK

DF]NROZLHNLFK F]ĊVWRĞüZZLRGąF\FKRĞURGNDFKĞZLDWRZ\FK]ZLĊNV]\áDVLĊQDSU]HVWU]HQL

ostatnich lat [197].

(19)

:67ĉ3

8SDFMHQWyZ]Z\VRNLPU\]\NLHPUDNDJUXF]RáXNURNRZHJRXWU]\PXMąF\VLĊOXEQDUDVWDMąF\

SLHUZRWQLH SRGZ\ĪV]RQ\ 36$ QLHSUDZLGáRZ\ Z\QLN '5( L XMHPQHM ELRSVML ]DELHJ

SRZLQLHQ E\ü SRZWDU]DQ\ =DOHFD VLĊ Z\NRQ\ZDQLH SRZWyUQHM ELRSVML MDNR VDWXUDF\MQHM

REHMPXMąFHM FR QDMPQLHM UG]HQL WNDQNRZ\FK ] REX SáDWyZ RUD] VWUHI\ SU]HMĞFLRZHM

JUXF]RáX

/LF]ED UG]HQL ]DZLHUDMąF\ch nowotwór w stosunku do tych bez raka, powierzchnia z XWNDQLHPUDNDZVWRVXQNXGRWHMEH]UDNDRUD]ZVNDĨQLN*OHDVRQDVWDQRZLąLVWRWQHF]\QQLNL

URNRZQLF]HLSRZLQQ\E\üRNUHĞORQHZRFHQLHKLVWRORJLF]QHMSREUDQ\FKUG]HQLWNDQNRZ\FK

 2&(1$ =à2ĝ/,:2ĝ&, +,672/2*,&=1(- 5$.$ *58&=2à8

KROKOWEGO

6WRSLHĔ]áRĞOLZRĞFLKLVWRORJLF]QHMUDNDJUXF]RáXNURNRZHJRVWDQRZLLVWRWQ\F]\QQLN

SU]\ Z\ERU]H RSW\PDOQHM PHWRG\ OHF]HQLD RUD] PD LVWRWQ\ ZSá\Z QD SU]HELHJ FKRURE\ L

rokowanie.

3RZV]HFKQLH GR RFHQ\ ]áRĞOLZRĞFL UDND JUXF]RáX NURNRZHJR VWRVRZDQD MHVW VNDOD

stworzona w 1966 r. przez Donalda F. Gleasona [98,99]. Stanowi ona jeden z najistotniejszych czynników prognostycznych w tym guzie [81]. Skala Gleasona oparta jest na ocenie architektoniki histopatologicznej JX]D : NODV\ILNDFML WHM RNUHĞOD VLĊ GZD

QDMF]ĊVWV]H SRG Z]JOĊGHP REMĊWRĞFL VWRSQLH ]UyĪQLFRZDQLD JUXF]RáRZHJR QRZRWZRUX Z

badanym materiale tkankowym z biopsji, oznaczonych w zakresie od 1 do 5, gdzie 1 oznacza QDMZ\ĪV]\DQDMQLĪV]\VWRSLHĔ]UyĪQLFRZDQLD=DUyZQRSRGVWDZRZ\MDNLGUXJRU]ĊGQ\W\S

KLVWRDUFKLWHNWRQLF]Q\ ZSá\ZDQDURNRZDQLHZ]ZLą]NX]W\PSXQNW\GRGDMHVLĊX]\VNXMąF

VXPĊ ZVNDĨQLN *OHDVRQD :HGáXJ NODV\ILNDFML ]DSURSRQRZDQHM przez D’Amico i wsp.

ZVNDĨQLN 6 w skali Gleasona charakteryzuje guz o stosunkowo dobrym rokowaniu, ]DOLF]DQ\GRJUXS\QLVNLHJRU\]\NDQDWRPLDVWZDUWRĞFLZ\ĪV]HV]F]HJyOQLH-R]QDF]DMą

QRZRWZyUQLVNR]UyĪQLFRZDQ\]DOLF]DQ\GRJUXS\Z\VRNLHJRU\]\ND>@WDE

Wg wytycznych Europejskiego Towarzystwa Urologicznego chorzy z grupy niskiego ryzyka (Gleason F7-F7D 36$ QJPO ] SUDZGRSRGRELHĔVWZHP SU]HĪ\FLD ! ODW PRJą

]RVWDü SRGGDQL DNW\ZQHPX QDG]RURZL LQWHQFMą Z\OHF]HQLD 2EHMPXMH RQ RNUHVRZH

R]QDF]DQLH VWĊĪHQLD 36$ EDGDQLH '5( RUD] Z\NRQ\ZDQLH SRQRZQ\FK ELRSVML JUXF]RáX

NURNRZHJRDOHF]HQLHUDG\NDOQHZáąF]DQHMHVWZSU]\SDGNXSURJUHVMLFKRURE\

1DOHĪ\SRGNUHĞOLüĪHZVNDĨQLNL*OHDVRQDX]\VNDQH]ELRSVMLUG]HQLRZHMJUXF]RáXNURNRZHJR

RUD]SRRSHUDF\MQHJRPDWHULDáXZ\ND]XMą]QDF]QHUR]ELHĪQRĞFL.|NVDOLZVSZPDWHULDOH

(20)

:67ĉ3

PĊĪF]\]Q]UDNLHPRJUDQLF]RQ\PGRQDU]ąGXZ\ND]DOLĪHQDMF]ĊVWV]HUyĪQLFe w ocenie przed- L SRRSHUDF\MQHM GRW\F]ą QRZRWZRUyZ GREU]H ]UyĪQLFRZDQ\FK >@ =JRGQRĞü

wyników w przypadku sumy Gleasona 2- GRW\F]\áD ]DOHGZLH FKRU\FK SRGF]DV JG\

przy wyniku 5-7 oraz 8-RGSRZLHGQLRL=EOLĪRQHREVHUZDFMHSRGDMąUyZQLHĪ

inni; 25% - SDFMHQWyZ]VXPą*OHDVRQDUR]SR]QDQąQDSRGVWDZLHELRSVMLJUXF]RáX

NURNRZHJR X]\VNDáR SRRSHUDF\MQLH Z\QLN >@ = NOLQLF]QHJR SXQNWX ZLG]HQLD

Z\ND]\ZDQH UyĪQLFH Vą V]F]HJyOQLH LVWRWQH Z SU]\SDGNDFK FKRU\FK ] UDNLHP QLHLVWRWQ\P

NOLQLF]QLH NWyU]\ PRJą E\ü SRGGDQL QLHSRWU]HEQHPX UDG\NDOQHPX OHF]HQLX RUD] F]ĊĞFL

LQQ\FKEáĊGQLH]G\VNZDOLILNRZDQ\FKRGWDNLHJROHF]HQLD

3R]DEUDNLHPRGSRZLHGQLHJRPDWHULDáXX]\VNDQHJRZWUDNFLHELRSVMLJUXF]RáXVWZLHUG]DQH

UyĪQLFH ZDUWRĞFL SU]HG- ora] SRRSHUDF\MQ\FK ZVNDĨQLNyZ *OHDVRQD PRJą E\ü Z\QLNLHP

PDáHJR GRĞZLDGF]HQLD RFHQLDMąFHJR PDWHULDá KLVWRSDWRORJD >@ :\VRNą SRZWDU]DOQRĞü

Z\QLNyZZ\ND]DQRZĞUyGGRĞZLDGF]RQ\FKXURSDWRORJyZQLĪV]ąZĞUyGSDWRORJyZRJyOQ\FK

[3].

6WRSLHĔ ]UyĪQLFRZDQLD KLVWRORJLF]QHJR UDND JUXF]RáX NURNRZHJR RNUHĞOD UyZQLHĪ

rzadko stosowana, trzystopniowa (G1-G3) skala opisana przez Mostofiego [192].

(21)

:67ĉ3

2&(1$=$$:$162:$1,$5$.$*58&=2à8.52.2:(*2

1DMF]ĊĞFLHM XĪ\ZDQą NODV\ILNDFMą ]DDZDQVRZDQLD NOLQLF]QHJR UDND JUXF]RáX

NURNRZHJRMHVWV\VWHP710SU]\MĊW\ZUSU]H]American Joint Committee on Cancer (AJCC), w kolejnych latach kilkakrotnie modyfikowany [73,248]. (tab. 3.)

Tab. 3. Klasyfikacja TNM raka gruczoáXNURNRZHJRZHGáXJ$-&& edycja z 2010r.)

Cecha Definicja T Guz pierwotny

Tx 1LHPRĪQDRFHQLüJX]DSLHUZRWQHJR

T0 Brak cech guza pierwotnego

T1 *X]NOLQLF]QLHQLHMDZQ\QLHVWZLHUG]DVLĊJRQDSRGVWDZLHEDGDQLDSDOSDF\MQHJRQLHZ\ND]XMąJR

badania obrazowe

T1a Guz wykryty przypadkowo na podstawie badania histopatologicznego; stanowi Z\FLĊWHM

tkanki stercza

T1b *X]Z\NU\W\SU]\SDGNRZRQDSRGVWDZLHEDGDQLDKLVWRSDWRORJLF]QHJRVWDQRZL!Z\FLĊWHM

tkanki stercza

T1c Guz rozpoznany na podstawie biopsji rd]HQLRZHMZ\NRQDQHMQS]SRZRGXSRGZ\ĪV]RQHJR

VWĊĪHQLD36$ZVXURZLF\

T2 *X]RJUDQLF]RQ\GRJUXF]RáXNURNRZHJR

T2a *X]]DMPXMHQLHZLĊFHMQLĪSRáRZĊMHGQHJRSáDWDJUXF]RáXNURNRZHJR

T2b *X]]DMPXMHSRQDGSRáRZĊMHGQHJRSáDWDJUXF]RáXNURNRZHJRDOHQLH]DMPXMHREXSáDWyZ T2c *X]]DMPXMHREDSáDW\JUXF]RáXNURNRZHJR

T3 *X]QDFLHNDSR]DWRUHENĊJUXF]RáXNURNRZHJR

T3a Naciekanie pozatorebkowe (jedno-OXEREXVWURQQHZW\PQDFLHNDQLHPLNURVNRSRZHV]\LSĊFKHU]D

moczowego

T3b *X]QDFLHNDSĊFKHU]\N-i) nasienny(-e)

T4 *X]MHVWQLHUXFKRP\OXEQDFLHNDVWUXNWXU\VąVLDGXMąFHLQQHQLĪSĊFKHU]\NLQDVLHQQH]ZLHUDF]

]HZQĊWU]Q\RGE\WXRGE\WQLFĊPLĊVLHĔG]ZLJDF]RGE\WXSĊFKHU]PRF]RZ\OXEĞFLDQĊPLHGQLF\ N Regionalne wĊ]á\FKáRQQH

Nx 1LHPRĪQDRFHQLüUHJLRQDOQ\FKZĊ]áyZFKáRQQ\FK

N0 1LHVWZLHUG]DVLĊSU]HU]XWyZZUHJLRQDOQ\FKZĊ]áąFKFKáRQQ\FK N1 Przerzut(-\ZUHJLRQDOQ\FKZĊ]áDFKFKáRQQ\FK

M 3U]HU]XW\RGOHJáH

M0 1LHVWZLHUG]DVLĊSU]HU]XWyZRGOHJá\FK M1 Obecny(-e) przerzut(-\RGOHJá\-e)

M1a Przerzut(-\ZOXEZZLHOXSR]DUHJLRQDOQ\FKZĊ]áąFKFKáRQQ\FK M1b 3U]HU]XW\GRNRĞFL

M1c 3U]HU]XW\RLQQ\PXPLHMVFRZLHQLX]EH]REHFQRĞFLSU]HU]XWyZGRNRĞFL

(22)

:67ĉ3

8Z]JOĊGQLDMąF ]DDZDQVRZDQLH ZDUWRĞü VWĊĪHQLD 36$ RUD] ZVNDĨQLN *OHDVRQD GRNRQDQR

SRG]LDáXFKRU\FKQDJUXS\U\]\NDQDZURWXUDNDJUXF]RáXNURNRZHJRWDEL6WDQRZLą

RQHSRGVWDZĊSRVWĊSRZDQLDOHF]QLF]HJRWDE

7DE5\]\NRQDZURWXRJUDQLF]RQHJRGRQDU]ąGXUDNDJUXF]RáXNURNRZHJRSR leczeniu radykalnym wg klasyfikacji D’Amico [62]

Ryzyko nawrotu Kryteria

cT Gleason PSA (ng/ml)

Niskie cT1-cT2a (oraz) RUD]

Umiarkowane cT2b (lub) 7 (lub) >10 -

Wysokie cT2c (lub) OXE >20

Tab. 5. Grupy ryzyka QDZURWXZRJUDQLF]RQ\PGRQDU]ąGXUDNXJUXF]RáXNURNRZHJRZHGáXJ

NCCN [198]

Grupa ryzyka Cechy

Bardzo niska T1c

:VNDĨQLN*OHDVRQD

PSA <10 ng/ml

0QLHM QLĪ UG]HQLH WNDQNRZH ]ZLHUDMą UDND UDN REHMPXMH

50% utkania

*ĊVWRĞü36$QJPOJ

Niska T1-T2a

:VNDĨQLN*OHDVRQD-6 PSA <10 ng/ml

3RĞUHGQLD T2b-T2c, lub

:VNDĨQLN*OHDVRQDOXE PSA 10-20 ng/ml

Wysoka T3a, lub

:VNDĨQLN*OHDVRQD-10, lub PSA >20 ng/ml

Bardzo wysoka T3b – T4

(23)

:67ĉ3

7DE =DOHFHQLH SRVWĊSRZDQLD OHF]QLF]HJR X FKRU\FK QD UDND JUXF]RáX NURNRZHJR Z

]DOHĪQRĞFLRGJUXS\URNRZQLF]HMZJ1&&1>@

Grupa ryzyka Przewidywane SU]HĪ\FLHODWD

3RVWĊSRZDQLH

Bardzo niska

10-20

<10

- aktywna obserwacja - RT lub BT

- RP ± PLND - aktywna obserwacja - obserwacja

Niska

<10

- aktywna obserwacja - RT lub BT

- RP ± PLND - obserwacja

3RĞUHGQLD

<10

- RP + PLND

- RT ± ADT (4 - 6m-cy) ± BT - BT

- RT ± ADT (4-6m-cy) ± BT - BT

- Obserwacja

Wysoka - RT + ADT (2-3 lata)

- RT + BT ± ADT (2-3 lata) - RP + PLND

Bardzo wysoka (T3b-T4)

- RT + ADT (2-3 lata) - RT + BT ± ADT (2-3 lata) - RP + PLND

- ADT

2FHQD]DDZDQVRZDQLDNOLQLF]QHJRUDNDJUXF]RáXNURNRZHJRRSDUWDMHVWREDGDQLHNOLQLF]QH

ZW\P'5(RUD]Z\QLNLEDGDĔREUD]RZ\FK7586&705,LVF\QW\JUDILĊNRĞFLQLHNLHG\

PET.

2GUyĪQLHQLH QRZRWZRUX QLH SU]HNUDF]DMąFHJR WRUHENL QDU]ąGX 7D-T2c) od QDFLHNDMąFHJRSR]DWRUHENĊVWHUF]D7-T4) ma podstawowe znaczenie przy podejmowaniu GHF\]MLWHUDSHXW\F]QHM2EHFQLHĪDGQD]PHWRGREUD]RZ\FKQLHMHVWZ\VWDUF]DMąFRF]XáDGR

oceny miejscowego zaawansowania raka JUXF]RáX NURNRZHJR %DGDQLH &7 FHFKXMąFH VLĊ

QLVNą UR]G]LHOF]RĞFLą Z REUD]RZDQLX WNDQHN PLĊNNLFK >@ MHVW ]DOHFDQH JáyZQLH Z

SU]\SDGNX FKRURE\ ]DDZDQVRZDQHM *OHDVRQ ! 36$ ! QJPO 7 OXE Z\ĪV]H

zaawansowanie) [289].

(24)

:67ĉ3

$OJRU\WP SRVWĊSRZDQLD GLDJQRVW\F]QHJR Z UDNX JUXF]RáX NURNRZHJR QLH MHVW GRW\FKF]DV

MHGQR]QDF]QLH RNUHĞORQ\ :HGáXJ Z\W\F]Q\FK ($8 ] U RFHQD VWRSQLD PLHMVFRZHJR

]DDZDQVRZDQLD ]DUyZQR QD SRGVWDZLH EDGDQLD &7 MDN L 05, QLH MHVW Z\VWDUF]DMąFR

ZLDU\JRGQDZ]ZLą]NX]W\PQLH]DOHFDVLĊUXW\QRZHJRZ\NRQ\ZDQLDW\FKEDGDĔ:HGáXJ

JURQD DPHU\NDĔVNLFK HNVSHUWyZ VNXSLRQ\FK SU]\ 1&&1 &7 OXE 05, PLHGQLF\ ZVND]DQ\

MHVW Z NDĪG\P SU]\SDGNX FKRUHJR ] SU]HZLG\ZDQ\P SU]HĪ\FLHP ! ODW MHĞOL Z\VWĊSXMH

cecha T3, T4, T1- L QRPRJUDP\ ZVND]XMą U\]\NR SU]HU]XWyZ GR ZĊ]áyZ FKáRQQ\FK

Z\QRV]ąFHSRZ\ĪHM>@WDE

7DE=DOHFHQLDGLDJQRVW\F]QHXSDFMHQWyZ]UR]SR]QDQ\PUDNLHPJUXF]RáXNURNRZHJRZJ

NCCN [198]

6]DFRZDQHSU]HĪ\FLH Zalecenia diagnostyczne

ODWRUD]EUDNREMDZyZNOLQLF]Q\FK Dals]D GLDJQRVW\ND QLH ]DOHFDQD ] Z\MąWNLHP

wysokiej oraz bardzo wysokiej grupy ryzyka)

!ODWOXEREHFQRĞüREMDZyZNOLQLF]Q\FK 6F\QW\JUDILDNRĞFL

1) T1 i PSA >20 ng/ml, lub 2) T2 i PSA >10 ng/ml, lub 3) ZVNDĨQLN*OHDVRQDOXE 4) T3, T4, lub

5) obecne objawy kliniczne CT lub MRI:

1) T3, T4, lub

2) 7 7 L SUDZGRSRGRELHĔVWZR ]DMĊFLD

ZĊ]áyZ FKáRQQ\FK ! XVWDORQH QD

podstawie nomogramów)

8 SR]RVWDá\FK GRGDWNRZD GLDJQRVW\ND REUD]RZD QLH

wymagana

2EUD]RZDQLHPHWRGąUH]RQDQVXPDJQHW\F]QHJRXPRĪOLZLDGRNáDGQLHMV]ąZL]XDOL]DFMĊ

WNDQHNPLĊNNLFKSRQDGWREH]QDUDĪDQLDSDFMHQWDQDQLHNRU]\VWQHG]LDáDQLHSURPLHQLRZDQLD

MRQL]XMąFHJR 'RGDWNRZH VHNZHQFMH X]XSHáQLDMąFH GR NWyU\FK ]DOLF]D VLĊ REUD]RZDQLH

zalHĪQH RG G\IX]ML ':, VSHNWURVNRSLĊ UH]RQDQVX PDJQHW\F]QHJR 056 RUD] EDGDQLH

dynamiczne (DCE-05, ]ZLĊNV]DMą F]XáRĞü RFHQ\ 05, >@ =DVWRVRZDQLH FHZNL

transrektalnej jest szczególnie przydatne w ocenie miejscowego zaawansowania u chorych z ZVNDĨQLNLHP *OHDVRQDJUXF]RáHPQLHZLHONLFKUR]PLDUyZRUD]SRMHG\QF]\PRJQLVNLHP

(25)

:67ĉ3

UDND >@ :\ND]DQR ĪH PXOWLSDUDPHW\F]Q\ 05, D V]F]HJyOQLH 7HVORZ\

PXOWLSDUDPHWU\F]Q\ 05, ] FHZNą HQGRUHNWDOQą FHFKXMH VLĊ Z\VRNą GRNáDGQRĞFLą Z

RNUHĞODQLXQDFLHNDQLDSR]DWRUHENRZHJo nowotworu [118,119].

2FHQĊVWDQXUHJLRQDOQ\FKZĊ]áyZFKáRQQ\FKZSLHUZV]HMNROHMQRĞFL]DVáRQRZ\FKLZĊ]áyZ

SRQLĪHM UR]ZLGOHQLD QDF]\Ĕ ELRGURZ\FK ZVSyOQ\FK GRNRQXMH VLĊ SU]\ SRPRF\ EDGDĔ

REUD]RZ\FK RUD] V]DFXMH U\]\NR LFK ]DMĊFLD SU]H] SU]HU]XW\ QD SRGstawie nomogramów.

'LDJQRVW\NDREUD]RZDZĊ]áyZFKáRQQ\FKMHVWV]F]HJyOQLHX]DVDGQLRQDXFKRU\FKEĊGąF\FK

NDQG\GDWDPLGRUDG\NDOQHJROHF]HQLDREDUF]RQ\FKSRGZ\ĪV]RQ\PU\]\NLHPSU]HU]XWyZGR

XNáDGX FKáRQQHJR VWĊĪHQLH 36$ ! QJPO OXE F7 OXE ZVNDĨQLN *OHDVRQD

3DUDPHWUDPL VXJHUXMąF\PL REHFQRĞü SU]HU]XWyZ Z ZĊ]áDFK FKáRQQ\FK MHVW UyZQLHĪ

zaawansowanie cT2b-7 QDFLHNDQLH SĊFKHU]\NyZ QDVLHQQ\FK RUD] QDFLHNDQLH SU]HVWU]HQL

RNRáRQHUZRZ\FK >@ :\PLDU ZĊ]áyZ FKáRQQ\FK PLHGQLF\ Z\QRV]ąF\ -10 mm stanoZL RJyOQLH SU]\MĊWą QRUPĊ LFK ZLHONRĞFL Z EDGDQLDFK REUD]RZ\FK MHGQDNĪH

ZĊ]áyZFKáRQQ\FKREMĊW\FKSU]HU]XWDPLUDNDJUXF]RáXNURNRZHJRPDZ\PLDUSRQLĪHMPP

>@:\VRNąUR]ELHĪQRĞüZ\QLNyZRFHQ\ZĊ]áyZFKáRQQ\FKZ&705,LX]\VNDQ\FKGURJą

limfadenekWRPLL SRWZLHUG]DMą LQQL >@ :]JOĊGQLH Z\VRNą F]XáRĞü RUD] VSHF\ILF]QRĞü

RGSRZLHGQLRLZUR]SR]QDZDQLXSU]HU]XWyZGRZĊ]áyZFKáRQQ\FKX]\VNXMHVLĊ

przy zastosowaniu obrazowania dyfuzji MRI [76]. Zmiany przerzutowe podobnie jak ognisko pierwotnH Z 05, FKDUDNWHU\]XMH Z\VRND LQWHQV\ZQRĞü V\JQDáX Z ':, RUD] QLVNL

ZVSyáF]\QQLN G\IX]ML $'& apparent diffusion coefficient) 2ELHFXMąFą PHWRGą QLH

GRVWĊSQą Z UXW\QRZ\P XĪ\FLX MHVW EDGDQLH 05, ] Z\NRU]\VWDQLHP MDNR NRQWUDVWX

VXSHUPDJQHW\F]Q\FKQDQRF]ąVWHNWOHQNXĪHOD]D863,2ultra small super paramagnetic iron oxide>@.ROHMQąPHWRGąQDGDOQLH]DOHFDQąGRUXW\QRZHJRVtosowania, jest PET/CT. U FKRU\FK]JUXS\XPLDUNRZDQHJRRUD]Z\VRNLHJRU\]\NDF]XáRĞüRUD]VSHF\ILF]QRĞü3(7&7

z zastosowaniem ¹⁸F-FKROLQ\ZUR]SR]QDZDQLXSU]HU]XWRZ\FKZĊ]áyZFKáRQQ\FKRĞUHGQLF\

PP Z\QRVLá\ L >@ 1RZH ]QDF]QLNL WDNLH MDN¹¹C-octan, ¹¹C-cholina, ¹¹F- cholina i wykorzystanie ¹¹C-metioniny oraz ¹⁸F-FACBC (syntetyczny analog L-leucyny), a WDNĪH VSHF\ILF]Q\FK DQW\JHQyZ EáRQRZ\FK VWHUF]D MDNR GLDJQRVW\F]Q\FK ELRPDUNHUyZ

SR]ZROą Z SU]\V]áRĞFL ]ZLĊNV]\ü SU]\GDWQRĞü NOLQLF]Qą 3(7 Z RErazowaniu raka stercza.

5]HF]\ZLVWąRFHQĊVWDQXZĊ]áyZFKáRQQ\FKZUDNXJUXF]RáXNURNRZHJRX]\VNXMHVLĊGURJą

rozszerzonej otwartej lub laparoskopowej limfadenektomii miednicznej [134]. Wskazania do UR]V]HU]RQHJR Z\FLĊFLD ZĊ]áyZ FKáRQQ\FK PLHGQLF]Q\FK H/1' QLH Vą MHGQR]QDF]QLH

RNUHĞORQH2NUHĞODVLĊMHQDSRGVWDZLHQRPRJUDPyZXZ]JOĊGQLDMąF\FKVWĊĪHQLH36$ZDUWRĞü

ZVNDĨQLND*OHDVRQDRUD]VWDGLXP]DDZDQVRZDQLDFKRURE\>@:HGáXJZ\W\F]Q\FK($8]

(26)

:67ĉ3

2014 r. eLND zalecana jest u chorych z grupy umiarkowanego ryzyka gdy szacowane SUDZGRSRGRELHĔVWZR Z\VWĊSRZDQLD ]DMĊFLD ZĊ]áyZ FKáRQQ\FK Z\QRVL ! RUD] X

wszystkich chorych z grupy wysokiego ryzyka, natomiast nie jest wskazana w grupie QLVNLHJRU\]\ND1LH]DOHFDVLĊZ\NRQ\wania ograniczonej LND.

1DMF]ĊVWV]ąORNDOL]DFMąSU]HU]XWyZUDNDJUXF]RáXNURNRZHJRGRRGOHJá\FKQDU]ąGyZ

MHVWXNáDGNRVWQ\JáyZQLHV]NLHOHWRVLRZ\WDNĪHNRĞFLPLHGQLF\RUD]EOLĪV]HQDVDG\NRĞFL

XGRZ\FKRUD]UDPLHQLRZ\FK3RZV]HFKQ\PEDGDQLHPRFHQ\NRĞüFDMHVWVF\QW\JUDILDNWyUą

cechuje zQDF]QD F]XáRĞü MHGQDNĪH RJUDQLF]RQD VZRLVWRĞü Z\QLNDMąFD ] SRGREQHJR

wychwytu znacznika przez zmiany zapalne oraz wytwórcze zwyrodnieniowe.

3UDZGRSRGRELHĔVWZRZ\NU\FLDSU]HU]XWyZZXNáDG]LHNRVWQ\PZ]UDVWDZUD]]HVWĊĪHQLHP

36$:EDGDQLXREHMPXMąF\P PĊĪF]\]Q]UDNLHPJUXF]RáXNURNRZHJRLVWĊĪHQLHP36$

QJPO MHG\QLH Z MHGQ\P SU]\SDGNX X]\VNDQR QLHSUDZLGáRZ\ Z\QLN VF\QW\JUDILL

SRGF]DV JG\ PHGLDQD VWĊĪHĔ 36$ X PĊĪF]\]Q ] Z\QLNLHP VF\QW\JUDILL ZVND]XMąF\P QD

SU]HU]XW\ NRVWQH Z\QRVLáD QJPO >@ :HGáXJ ]DOHFHĔ 1&&1 ] U VF\QW\JUDILD

XNáDGX NRVWQHJR MHVW ]DOHFDQD X PĊĪF]\]Q ] UR]SR]QDQ\P UDNLHP JUXF]RáX NURNRZHJR ]

SU]HZLG\ZDQąGáXJRĞFLąQDWXUDOQHJRSU]HĪ\FLDSRZ\ĪHMODWZVWDGLXP]DDZDQVRZDQLD7

RUD] VWĊĪHQLHP 36$ ! QJPO OXE 7 L 36$ ! QJPO OXE ZVNDĨQLNLHP *OHDVRQD

QJPOOXE77UyZQLHĪXFKRU\FK]LVWQLHMąF\PLREMDZDPL]HVWURQ\NRĞüFD2]QDF]DQLH

VWĊĪHQLD RVRF]RZHM IRVIDWD]\ DONDOLF]QHM serum alkaline phosphatase $/3 áąF]QLH ]

VWĊĪHQLHP36$]ZáDV]F]DZSRGJUXSLHPĊĪF]\zn z wysokim ryzykiem przerzutów kostnych SU]\ 36$ ! QJPO RUD] EH] REMDZyZ NOLQLF]Q\FK ]H VWURQ\ NRĞüFD PRĪH ]ZLĊNV]\ü

SU]HZLG\ZDOQRĞü Z\QLNyZ VF\QW\JUDILL NRĞFL >@ 'R RFHQ\ XNáDGX NRVWQHJR

Z\NRU]\VWXMH VLĊ UyZQLHĪ 05, FDáHJR FLDáD NWyU\ FKDUDNWHU\]XMH ]EOLĪRQD GR VF\QW\JUDILL

F]XáRĞü RUD] VSHF\ILF]QRĞü RUD] OHSV]D Z\NU\ZDOQRĞü NRVWQ\FK ]PLDQ SU]HU]XWRZ\FK R

Z\PLDU]HSRQLĪHMFP>@%DGDQLHWRXPRĪOLZLDWDNĪHV]F]HJyOQLHLVWRWQąZSU]\SDGNX

SU]HU]XWyZGRV]NLHOHWXRVLRZHJRRFHQĊNDQDáXNUĊJRZHJRLWNDQHNPLĊNNLFK>@:\VRNą

F]XáRĞüRUD]VSHF\ILF]QRĞüZZ\NU\ZDQLXNRVWQ\FKRJQLVNSU]HU]XWRZ\FK]XĪ\FLHP¹¹C- choliny lub ¹⁸F-choliny odpowiednio - 84,0% i 97,7%, a dla ¹⁸F-fluoru - 88,6% i 90,7%) Z\ND]XMH3(7&7>@:HGáXJZ\W\F]Q\FK(AU z 2014 r. najlepszym badaniem do oceny SU]HU]XWyZ GR NRĞFL MHVW VF\QW\JUDILD D Z SU]\SDGNDFK QLHMHGQR]QDF]Q\FK EDGDQLHP

opcjonalnym pozostaje PET/CT z zastosowaniem ¹¹C-choliny, ¹⁸F-IOXRUX OXE 05, FDáHJR

FLDáD

(27)

:67ĉ3

 /(&=(1,( 2*5$1,&=21(*2 '2 1$5=Ą'8 5$.$ *58&=2à8

KROKOWEGO

3RVWĊSRZDQLH ] FKRU\PL QD UDND JUXF]RáX NURNRZHJR X]DOHĪQLRQH MHVW RG

zaawansowania choroby oraz przypisanej choremu grupy ryzyka. Przy podejmowaniu decyzji RGQRĞQLH OHF]HQLD LVWRWQH Vą ELRORJLF]Q\ ZLHN FKRUHJR SU]HZLG\ZDQ\ QDWXralny czas SU]HĪ\FLDZVSyáLVWQLHMąFHFKRURE\RUD]SRWHQFMDOQHREMDZ\QLHSRĪąGDQHOHF]HQLD3RQDGWR

SUHIHUHQFMHLZRODFKRUHJR:SU]HZLG\ZDQLXSU]HĪ\FLDPDMą]DVWRVRZDQLHWDEOLFHWDNLHMDN

Minnesota Metropolitan Life Insurence, Social Security Administration Life Insurence.

1RPRJUDP 3DUWLQD XZ]JOĊGQLDMąF\ V]HUHJ F]\QQLNyZ NOLQLF]Q\FK SR]ZDOD RV]DFRZDü ]

Z\VRNLPSUDZGRSRGRELHĔVWZHPSDWRORJLF]Q\VWRSLHĔ]DDZDQVRZDQLDFKRURE\

5DG\NDOQHPHWRG\OHF]HQLDUDNDJUXF]RáXNURNRZHJRWRFKLUXUJLF]QDSURVtatektomia RUD]UDGLRWHUDSLDZVSRPDJDQHZ]DOHĪQRĞFLRGZVND]DĔOHF]HQLHPKRUPRQDOQ\P0HWRG\

WH FHFKXMH SRGREQD VNXWHF]QRĞü QDWRPLDVW UyĪQ\ SURILO G]LDáDĔ QLHSRĪąGDQ\FK /HF]HQLX

SURPLHQLDPL F]ĊĞFLHM WRZDU]\V]ą XV]NRG]HQLD ]H VWURQ\ SĊFKHU]D PRF]RZHJR i jelit, QDWRPLDVW]SRVWĊSRZDQLHPRSHUDF\MQ\PF]ĊĞFLHMZLąĪąVLĊ]DEXU]HQLDHUHNFMLLQLHWU]\PDQLH

moczu.

: X]XSHáQLHQLX PLHMVFRZHJR UDG\NDOQHJR OHF]HQLD QDSURPLHQLRZDQLHP ]DOHFDQD MHVW

indukcyjna hormonoterapia w postaci blokady androgenowej, typowo 3-PLHVLĊF]QD RUD]

X]XSHáQLDMąFD WUZDMąFD PLHVLąFH OXE GR - ODW RGSRZLHGQLR JUXSD SRĞUHGQLHJR L

wysokiego ryzyka)

&]ĊĞüFKRU\FK]UDNLHPJUXF]RáXNURNRZHJRRJUDQLF]RQ\PGRQDU]ąGXPRĪHE\üSRGGDQD

MHG\QLHEDF]QHMREVHUZDFML$6REHMPXMąFHMRFHQĊVWĊĪenia PSA, DRE oraz wykonywanie ELRSVML JUXF]RáX NURNRZHJR QLH F]ĊĞFLHM QLĪ FR P-F\ :HGáXJ Z\W\F]Q\FK 1&&1 – PHWRGĊ Wą QDOHĪ\ UR]ZDĪ\ü X FKRU\FK ] JUXS\ EDUG]R QLVNLHJR U\]\ND L SU]HZLG\ZDQ\P

SU]HĪ\FLHP SRZ\ĪHM ODW RUD] JUXS\ QLVNLHJR U\]\ND L SU]HZLG\ZDQ\P SU]HĪ\FLHP

SRZ\ĪHMODW7DNLHSRVWĊSRZDQLHXPRĪOLZLDXF]ĊĞFLFKRU\FKXQLNQLĊFLHOXERSyĨQLHQLH

QLHSRWU]HEQHJR OHF]HQLD RUD] ]ZLą]DQ\FK ] QLP VNXWNyZ XERF]Q\FK QDWRPLDVW ZGURĪHQLD

leczenia radykalnego w przypadku progresji choroby.

Radykalna prostatektomia obejmuje zabiegi z lub bez limfadenektomii miednicznej, QDWRPLDVW UDG\NDOQD UDGLRWHUDSLD QDSURPLHQLDQLH ] SyO ]HZQĊWU]Q\FK WHOHWHUDSLD RUD]

ĞUyGWNDQNRZą EUDFK\WHUDSLĊ %7 MDNR PHWRGĊ VDPRG]LHOQą OXE Z SRáąF]HQLX ]

napromienianiePZLą]Ną]HZQĊWU]Qą0LHMVFRZHPHWRG\OHF]HQLDUDNDJUXF]RáXNURNRZHJR

REHMPXMą UyZQLHĪ SR]RVWDMąFH Z ID]LH RFHQ\ LFK NOLQLF]QHM SU]\GDWQRĞFL NULRFKLUXUJLF]Qą

Odległe wyniki radykalnej prostatektomii z powodu raka gruczołu krokowego w materiale Oddziału Urologii Szpitala Miejskiego w Gdyni

Ï

 ÏÏ



Lek. med. Maciej Jarosz

Rozprawa doktorska

Promotor: dr hab. med. Krystyna Serkies

Ïǡ

 äǤ 

ÑʹͲͳͷ

,:67ĉ3

Ï

ÏÏ

Ïǡ

äǤ

ÑʹͲͳͷ

,:67ĉ3