Andrzej Gwiazda
"Filozofia biogenezy", Tadeusz Kucia,
London 1981 : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 19/1, 198-200
ro z w a ż a n ia m i, ja k ie m o ż n a z n a le ź ć ju ż w s ie d e m n a s to w ie c z n e j n a u c e . T o p rz e c ie ż d la R. D es с a r t e s’a , G . W. L e ib n iz a i I. N e w to n a w z a je m n e o d d z ia ły w a n ie c ia ł s ta n o w iło p o d s ta w ę w sz e lk ie g o ty p u w y ja ś n ie ń na t e m a t ic h z a c h o w a ń . N a to m ia s t p ro b le m p o w s ta w a n ia ciał, ju ż w ó w czas w y łą c z o n o z z a k re s u n a u k p rz y ro d n ic z y c h . S h e ld r a k e n ie c o m o d y f ik u je staTe u ję c ia . U w z g lę d n ia w y n ik i b a d a ń m e c h a n ik i k w a n to w e j, g e n e ty k i i b io lo g ii m o le k u la r n e j o ra z d o k o n u je s y n te z y ty c h b a d a ń p od k ą te m „ s t r u k tu r y ” ży cia . S z c z e g ó ln ą u w a g ę w z b u d z a t u t a j sp o só b w s k a z y w a n ia p rz y c z y n O k reślo n y ch k s z ta łtó w i b u d o w y je d n o s te k m o rfo g e n e ty c z n y c h . A n g ie ls k i b a d a c z o p ie r a się g łó w n ie n a b e z p o ś r e d n im p o w ią z a n iu m a k r o p ro e e s ó w z r e a k c ja m i k w a n to w y m i. O d w o łu je się do s t r u k t u r m o le k u la r n y c h , ro z m ie sz c z e n ia a to m ó w , w ła ś c iw o ści k w a n to w y c h , a le z a w sz e w k o n te k ś c ie p ó l m o rfo g e n e ty c z n y c h . P o n a d to s k o r z y s ta ł ze s ło w n ic tw a tr a d y c y jn y c h in t e r p r e t a c j i ż y c ia (np. te r m i n : p o la m o rfo g e n e ty c z n e ). M im o to h ip o te z a „ fo r m a tiv e c a u s a ti o n ” n ie m a c h a r a k t e r u k o m p ila c ji. J e s t n a w ą p ro p o z y c ją s p o jrz e n ia n a życie. P e łn ie js z e je d n a k z g łę b ie n ie p o d ję te j p r o b le m a ty k i u z a le ż n ia w p r o s t od u m ie ję tn e g o p rz e w a rto ś c io w a n ia tr a d y c y jn y c h p o g lą d ó w o ra z o d rz u c e n ia k la s y c z n y c h a w y k o r z y s ta n ia w sp ó łc z e s n y c h k r y t e r ió w n a u k o w o ś c i. „N o w a n a u k a ” n ie w y k lu c z a d o jś c ia do je szcze in n y c h ro z w ią z a ń , a c z k o lw ie k u z a le ż n ia to od w e r y f i k a c ji z a s a d i m e to d p o z n a n ia .
T e o ria S h e ld r a k e ’a m a i t ę z a le tę , że je s t te s to w a ln a . Z je d n e j s t r o n y b o w ie m m o ż n a w r a m a c h t e j te o r ii p r z e w id y w a ć p e w n e z ja w is k a , a ta k ż e b a d a ć z g o d n o ść w s z e lk ic h p rz y p u s z c z e ń z w y n ik a m i e k s p e r y m e n tó w z d r u g ie j zaś w y n ik i d o św ia d c z e ń o m a w ia n e w p r a c y (na k r y s z ta ła c h , n a szc z u ra c h ), n ie z w y k le tr u d n o w y ja ś n ia ln e w tr a d y c y jn y c h u ję c ia c h , d a ją się z p o w o d z e n ie m in te r p r e to w a ć w ś w ie tle p ro p o z y c ji „ fo r m a tiv e c a u s a tio n ” . D o t e j p o ry S h e ld r a k e n ie s p o tk a ł ż a d n y c h d o św ia d c z e ń , k tó r e n e g o w a ły b y jeg o ro z w ią z a n ia . N ie m n ie j z d a je sobie s p r a w ę z te g o , że t a n o w a p ro p o z y c ja m u s i b y ć w s z e c h s tro n n ie z w e ry f ik o w a n a n a d ro d z e lic z n y c h e k s p e r y m e n tó w .
P o z a ty m śc isły z w ią z e k sp e c y fic z n y c h k o n s tr u k c ji te o r e ty c z n y c h o raz w y n ik ó w d o ś w ia d c z a ln y c h z z a s a d n ic z y m p y ta n ie m o n a t u r ę ż y c ia z b li ża tę ,^nową n a u k ę ” do filo z o fii p rz y ro d y , o c zy w iście w y łą c z n ie z p u n k t u w id z e n ia z a k re s u s ta w ia n y c h k w e s tii, n ie z aś ze w z g lę d u n a s a m . c h a r a k t e r b a d a ń .
K a z im ie r z K lo s k o w s k i
T a d e u s z K u c ia : F ilo zo fia b io g e n e z y , L o n d y n 1981, V e r ita s F o u d a tio n P re s s , s. 199.
T a d e u s z K u c ia w k sią ż c e F ilo z o fia b io g e n e z y z a m ie rz a ł, ja k p isze w e w s tę p ie , k r y ty c z n ie ro z p a tr z e ć w sp ó łc z e s n e , n a u k o w e p ró b y s p i r y tu a li s ty c z n y c h in t e r p r e ta c j i g e n e z y ży cia , o p a r te n a d o ro b k u b a d a ń n a u k p rz y ro d n ic z y c h . A u to r w tr z e c h ro z d z ia ła c h p rz e d s ta w ia p o g lą d y T e ilh a r d a de C h a rd in , K a r la R a h n e r a i C la u d e ’a T re s m o n ta n ta . W y r a s t a j ą o n e b o w ie m ze w sp ó łc z e sn e g o p rz y ro d n ic z e g o o b ra z u ś w ia ta i o p ie r a ją się n a te o r ii k re a c jo n iz m u b e z p o śre d n ie g o . K a ż d y ro z d z ia ł z b u d o w a n y je s t w e d łu g p o d o b n e g o s c h e m a tu . P o le g a o n n a p ró b ie u ję c ia k o n c e p c ji is to ty ż y c ia u d a n e g o a u to r a , p o te m z a p re z e n to w a
-niu jego ro z u m ie n ia g en e z y i e w o lu c ji o rg a n iz m ó w ż y w y c h , b y w re s z cie na k o n ie c w s k a z a ć d ro g ę p ro w a d z ą c ą do u z n a n ia i u z a s a d n ie n ia Boga ja k o o sta te c z n e g o ź ró d ła ży cia.
T e ilh a rd d e C h a r d in n ig d z ie n ie s p r e c y z o w a ł s w o je j k o n c e p c ji is to ty życia. K u c ia s to s u je w ię c tu m e to d ę z w a n ą p rz e z n ie g o k o le jn y m i n a św ie tle n ia m i, w w y n ik u k tó r y c h c z y te ln ik m oże z b liż y ć się do T e ilh a rd o w sk ie g o r o z u m ie n ia życia. I t a k d o w ia d u je m y się, że ży cie łączy z m a t e r i ą o n ty c z n y z w ią z e k , że m a t e r i ę n a le ż y in te r p r e to w a ć n a sposób żyw ego. Ż y cie w sw y c h p r z e ja w a c h w y s tę p u j e w śc isły m związku z m a t e r i ą , lecz je s t od n ie j ró ż n e . Ż y cie o b o k m a t e r i i je s t drugą częścią k o sm ic z n e g o tw o rz y w a . P o s ia d a ono sw o is te w ita l n e c e chy z e w n ę trz n e (a s y m ila c ja , r o z m n a ż a n ie , d z ie d z ic z e n ie ) i w e w n ę trz n e (u w e w n ę trz n ie n ie i p sy ch izm ). M a te r ia ln y m o d z w ie rc ie d le n ie m u w e w - nętrzniieniia je s t złożoność. A u to r F ilo z o fii b io g e n e z y z a z n a c z a , że c h o ciaż T e ilh a rd u w a ż a ł ż y c ie z a e le m e n t r e a ln ie is tn ie ją c y w k o sm o sie, nie p rz y p is y w a ł m u is tn ie n ia p o in ad in d y w id u alin eg o , n ie z a le ż n e g o od m a te rii. W obec t a k p o jm o w a n e g o ż y c ia z a m ia s t o jeg o g e n e z ie należałoby r a c z e j m ó w ić o jeg o u ja w n ia n i u się.
Z daniem T a d e u s z a K u c i h y lo zo izm T e il h a r d a p r z y ję ty p od w p ły w e m Bergsona i E. le R o y a w y d a je się z b ę d n y w tłu m a c z e n iu p o c h o d z e n ia życia. A r g u m e n ta c ja s ta n o w is k a a u to r a je s t w t e j k w e s tii, d e likatnie m ó w iąc, zap o ż y c z o n a od K. K łó s a k a , z k tó r e g o w y p o w ie dziami n a t e n te m a t a u to r F ilo z o fii b io g e n e z y , ja k ró w n ie ż a u t o r n i niejszej re c e n z ji, m ie li O kazję się z a p o zn ać.
Koniec ro z d z ia łu z g o d n ie ze s c h e m a te m ' p r z e d s ta w ia a r g u m e n ta c ję C hardina za is tn ie n ie m B oga. P r z e jś c ie od p ra ż y w e g o do ży w eg o je s t m arszem k u n ie p r a w d o p o d o b n e m u , co s u g e r o w a ło b y p e w n ą celow ość, pewien p la n . Ż y cie je s t f u n k c j ą c a ło k s z ta łtu e w o lu c ji k o s m ic z n e j, k tó r a zdaje się b v ć s k ie ro w a n a k u w y d a n iu ży cia. P o s z u k iw a n ie p r z y czyny s p r a w c z e j d o k o n u ją c e g o sie w to k u k o sm o g e n e z y p ro c e s u je d noczenia p ro w a d z i je z u itę do o d k r y c ia b liż e j n ie o k r e ś lo n e j siły , k tó r e j p rz y p isu je is tn ie n ie r e a l n e i u to ż s a m ia ją z P ie r w s z ą P rz y c z y n ą . P rzechodząc do o m a w ia n ia p o g lą d ó w K a r la R a h n e r a a u to r n a w s tę pie u k a z u je ź ró d ła jeg o filo z o fic z n y c h in s p ir a c ji o ra z w p ły w y S c h e lin - ga, F ichtego i H e id e g g e ra n a jeg o filo z o fię . W s tę p t a k i je s t tu c a łk o w icie z b y te c z n y d la o m a w ia n y c h z a g a d n ie ń . M o żn a te ż c h y b a m ie ć z a strzeżenia do u w ik ła n ia R a h n e r a w t a k s p r e p a r o w a n ą p a ję c z y n ę z a leżności.
R ahner p o d a ł opis n a t u r y ży cia, w k tó r y m s t a r a się w y a k c e n to w a ć n ajo g ó ln iejsze jeg o cech y . Z a n a jb a r d z ie j p o d s ta w o w e u z n a je : je d ność, u w e w n ę tr m ie n ie , r u c h sa m o is tn y . U w e w n ę trz n ie n ie p r e c y z u je d a le j przez p o d a n ie jeg o f u n k c ji, k tó r y m i są : s a m o b u d o w a n ie , sa m o - u trz y m y w a n ie s w e j in te g r a ln o ś c i i s t r u k t u r y , o ra z a k ty w n e u s t o su n k o w an ie się do o to c z e n ia . S tą d ży cie ro z c ią g a się w p e w n y m o b szarze D rz e strz e n i i czasu i je s t c e n tr a ln y m e le m e n te m k o sm o su a n a d to ostatecznym u k o ro w a m ie m k a ż d e g o z p o p rz e d n ic h fr a g m e n tó w e w o lu cji. M a te ria je s t b ie r n a w s to s u n k u do a k tu w y d a n ia ży cia. D la w y jaśn ien ia p o w s ta n ia po r a z w tó r y n o w y c h r e a ln o ś c i w to k u e w o lu c ji R a h n e r o d w o łu je się do d z ia ła n ia p rz y c z y n d ru g ic h i do d z ia ła n ia B ytu P ie rw s z e g o , k tó r e g o d y n a m ik a je s t czy m ś ró w n o c z e śn ie tra n s c e n d e n tn y m i im m a n e n tn y m w z g lę d e m m a te r ia ln y c h p o d m io tó w , przez co m o g ą o n e w s ta w a n iu się p rz e k r a c z a ć sa m e sie b ie i b y ć przyczynam i b y tó w d o sk o n a lsz y c h od n ic h sa m y c h .
R o z d z ia ł tr z e c i p o św ię c o n y p o g lą d o m C la u d e ’a T r e s m o n ta n ta ro z s z e rz o n y je s t o b a rd z o o b s z e rn y p rz e g lą d p rz y ro d n ic z y c h i n t e r p r e t a c ji b io p o e z y , co s p r a w ia w r a ż e n ie ja k b y b y ł o d rę b n ą c a ło śc ią w s ta w io n ą sz tu c z n ie w n ie w ła ś c iw e m ie js c e .
T r e m o n ta n t u w a ż a , że is to ty ży w e ró ż n ią się od m a r tw e j p r z y r o d y s to p n ie m z eśiro d k o w an ia p o jm o w a n e g o ja k o p sy c h iz m . W y ra ż a się to w ic h a u to n o m ii, k tó r a je s t n a jb a r d z ie j c h a r a k te r y s ty c z n ą w ła s n o ś c ią b y tó w ż y w y c h . T r e s m o n ta n t w d a ls z y c h r o z w a ż a n ia c h b e z p o d s ta w n ie , z d a n ie m K u c i, u to ż s a m ia s u b s ta n c ja ln ą fo r m ę z m a te r ia ln ą s t r u k t u r ą o rg a n iz m u , o ra z w p ro w a d z a ro z r ó ż n ie n ie fo r m y s u b s ta n c ja ln e j b y tó w ż y w y c h od f o r m y s u b s ta n c ja ln e j b y tó w n ie o ż y w io n y c h . Z d a n ie m a u to r a k s ią ż k i ta k i e ro z ró ż n ie n ie d o p ro w a d z iło filo z o fa , w b r e w o czy w is ty m in te n c jo m , do k ry p to w ita liz m u , o ra z u z n a n ia p o z a m a te ria ln e g o c z y n n ik a x , k tó r y s p r a w ia , że b io g e n e z a je s t tu tr a k to w a n a s p i r y tu a l i sty c z n ie .
O s ta tn i ro z d z ia ł m ia ł b y ć d ia lo g ie m z filo z o fią m a te r ia lis ty c z n ą a je s t w ła ś c iw ie u k a z a n ie m ty c h ro z w a ż a ń T e ilh a rd a , R a h n e r a i T r e s m o n ta n ta , k tó r e — z d a n ie m a u to r a — p rz y c z y n iły się do w z b o g a c e n ia filo z o fic z n e g o o p isu b io g a n e z y o p rz e s ła n k i do a r g u m e n ta c ji za is tn ie n ie m B oga ja k o o s ta te c z n e g o ź ró d ła b y tó w ży w y ch .
K s ią ż k a T a d e u s z a K u c i je s t w g ru n c ie rz e c z y f r a g m e n ta r y c z n ą i l u s t r a c ją w y b r a n y c h a s p e k tó w filo z o fii b io p o e z y n a b a z ie tr z e c h k o n c e p c ji, w e d łu g p o d a n e g o p rz e z e m n ie s c h e m a tu . P o m y s ł w y k o r z y s ta n ia ty c h tr z e c h k o n c e p c ji n ie je s t now y. S p o ty k a m y go m .in . w p r a c a c h : T. W o jc ie c h o w sk ie g o (P ro b le m h o m in iz a c ji w u ję c iu p r z y r o d n i c z y m i filo z o fic z n y m , S tu d ia T h e o lo g ic a V a rs a v ie n s ia , II (1964) f. 1— 2, s. 579— 627.), K. K łó s a k a (T e o ria k r e a c jo n is ty c z n y c h p o c z ą tk ó w d u s z y lu d z k ie j a w s p ó łc z e s n y e w o lu c jo n iz m , A n a le c ta C raco v d en isia, I (1969) s. 32—53), L. W ciótrki (E w o lu c ja i s tw o r z e n ie . P ró b a r e in te r - p r e ta c ji p r o b le m a ty k i e w o lu c ji i s tw o r z e n ia n a p o d s ta w ie to m is ty c z n e j k o n c e p c ji p a r ty c y p a c ji, P o z n a ń 1976, zw ł. s. 22— 63.), k tó r z y a n a liz u ją
p o g lą d y T e ilh a r d a d e C h a rd in , К . R a h n e ra , A.D. S e r tilla n g e s a , P e r l e r a , czy С. T r e s m o n ta n ta w a s p e k c ie w s p ó łu d z ia łu P rz y c z y n y P ie r w s z e j i p rz y c z y n w tó r y c h w s tw o rz e n iu d u sz y lu d z k ie j. A u to r F ilo z o fii b io-
g e n e z y z a s to s o w a ł w n io s k i p ły n ą c e z a n a liz d o ty c z ą c y c h p o c h o d z e n ia d u s z y do f a k t u g e n e z y ży cia o rg a n ic :z n e |o . P r z y te g o ro d z a ju p ró b ie n a le ż a ła b y p rz y ją ć sz e re g zało ż e ń d o d a tk o w y c h , ja k to s u g e r o w a ł Sz. S la g a w a r t. G e n e za i s tw o r z e n ie ż y c ia w ś w ia to p o g lą d z ie c h r z e ś c ija ń s k i m (w : W k ie r u n k u c h r z e ś c ija ń s k ie j k u l t u r y , p a d re d . B. B ejze, W a rs z a w a 1978, s. 407— 420.). W p rz e c iw n y m w y p a d k u z a s to s o w a n ia a u to r a p o z o s ta ją n ie u z a s a d n io n e . Z re s z tą p r a c e te , o p ró cz K. K łó s a k a , n ie są w k s ią ż c e c y to w a n e . F ilo zo fia b io g e n e z y p o z a s ta w ia u c z y te l n ik a w ra ż e n ie n ie d o s y tu co w y n ik a z n ie a d e k w a tn o ś c i z a m ie rz e ń a u to r a do o s ią g n ię ty c h p rz e z n ie g o r e z u lta tó w . W te k ś c ie często w y s tę p u ją c ią g i lu ź n o p o w ią z a n y c h c y ta tó w , o b c y c h i n a w e t w ła s n y c h , co o g r a n ic z a ro lę a u to r a do f u n k c ji k o m p ila to ra .
