Kazimierz M. Czarnecki
Psychiczna aktywność prozawodowa
studentów szkół wyższych : (zarys
problemu)
Problemy Profesjologii nr 2, 61-66
Kazimierz M. Czarnecki
Psychiczna aktywność prozawodowa
studentów szkół wyższych
(zarys problemu)
Streszczenie
Opracowanie jest zarysem problemu psychicznej aktywności prozawodowej stu dentów, ze szczególnym scharakteryzowaniem aktywności intelektualnej. W yni ki badań psychicznej aktywności studentów wyrażającej się w postaci ocen z osiągnięć w studiach wskazują, że 22,2% studentów nie wykazało się oczeki wanym przez nauczycieli akademickich zadowalającym poziomem intelektual nej aktywności w studiach wyższych.
PSYCHOLOGICAL PRO-VOCATIONAL ACTIVITY OF STUDENTS OF HIGHER EDUCATION INSTITUTIONS
(PROBLEM OUTLINE)
Summary
The paper provides the outline of psychological pro-vocational activity o f stu dents, especially characterising intellectual activity. The results o f psychological activity of students expressed in the form of academic records prove that, 22.2% o f them have not achieved expected by academic teachers satisfactory result of intellectual activity at Higher studies.
1. U stalenia term inologiczne
W celu zw iększenia jasności treści tego opracow ania objaśniam następujące term i ny znajdujące się w tytule: „aktyw ność”, „psychiczna aktyw ność” , „aktyw ność prozaw odow a” .
T erm in „aktyw ność” oznacza „skłonność, zdolność do intensyw nego działa nia, do podejm ow ania inicjatyw y, czynny udział w czym ś” (Słow nik ję zy k a p o lskie
go 1978, tom 1, s. 27). A ktyw ność je st p odstaw ow ą cec h ą istot żyw ych, w tym
szczególnie człow ieka w m łodszych latach życia. W tym opracow aniu term in ten rozum iany je s t ja k o „skłonność, zdolność” studentów szkół w yższych do podejm o
62
w ania i realizacji zadań uczelnianych, które obejm ują: „aktyw ność fizyczną”, „ak tyw ność psychiczną” oraz „aktyw ność społeczną” , jak o składniki „aktyw ności ży ciow ej” .
Term in „psychiczna aktyw ność” obejm uje głów ne przejaw y: „aktyw ność inte lektualną” ; „aktyw ność em ocjonalną” i „aktyw ność w olicjonalną”, ja k o reakcje człow ieka na bodźce um ysłow e, uczuciow e i działaniow e. W tym opracow aniu term inem „psychiczna aktyw ność” określam głów nie „aktyw ność intelektualną” w teoretycznych przedm iotach zaw odow ych i zaw odow ych um iejętnościach.
Term in „aktyw ność prozaw odow a” oznacza, w tym opracow aniu, koncentra cję in telek tu aln ą (um ysłow ą) studentów na zdobyw anie w iedzy i um iejętności pro- zaw odow ych, ściśle zw iązanych z w ybranym kierunkiem studiów i przy szłą p racą zaw odow ą, w w yuczonym lub pokrew nym zaw odzie. P ojęcie to znajduje się w szeroko rozum ianym rozw oju zaw odow ym człow ieka i obejm uje aktyw ność p rzedzaw odow ą; aktyw ność prozaw odow ą; aktyw ność zaw odow ą; aktyw ność po- zazaw odow ą.
2. Intelek tu aln a aktyw ność prozaw odow a studentów
Intelektualna aktyw ność prozaw odow a studentów przejaw ia się głów nie w czterech postaciach (rys. 1):
1) m otyw acyjnej, 2) decyzyjnej, 3) w ykonaw czej, 4) oceniającej.
2.1. M otyw acyjna aktyw ność prozaw odow a
M otyw acyjna aktyw ność to term in pochodny od „m otyw u” - łac. m overe = ruszać, poruszać i w iąże się ściśle z „m otyw am i postępow ania”, posiadającym i sw oje w e w nętrzne i zew nętrzne uw arunkow ania. M otyw acyjna aktyw ność prozaw odow a oznacza cały szereg czynności um ysłow ych, poprzedzających w ybór uczelni i k ie runku studiów . P rzejaw ia się głów nie w przekonaniu studenta, że trafnie i słusznie (zasadnie) w ybrał typ uczelni w yższej i określony kierunek studiów, ja k o najbar dziej odpow iadający je g o zainteresow aniom i zdolnościom kierunkow ym . Student uw aża (w sw oim rozum ow aniu), że w w ybranej dziedzinie będzie m ógł w przyszło ści dobrze pracow ać i zarabiać, dobrze się czuć, posiadać satysfakcję i zadow olenie oraz tw órczo rozw ijać się w w ybranym zaw odzie. R zeczą zrozum ianą je st to, że nie zaw sze m arzenia, nadzieje i oczekiw ania m otyw acyjne spełniają się w życiu zaw o dow ym , gdyż s ą one uw arunkow ane jeszcze w ielom a czynnikam i i sytuacjam i ży ciow ym i człow ieka, ja k np. zdrow ie, znajom ości, tem peram ent.
2.2. D ecyzyjna aktyw ność prozaw odow a
Z decydow ana w iększość ludzkich planów i działań uzależniona je st od naszej d e cyzji, która oznacza (...) „postanow ienie w ykonania określonego czynu” (J. Pieter:
Słow nik p sychologiczny 2004, s. 70). D ecyzja pojaw ia się ja k o w ynik naszych ana
liz i przem yśleń zw iązanych z podejm ow anym działaniem . Jest to rów nież wynik tzw. w ew nętrznego konfliktu m otyw ów - „za i przeciw ” określonego działania, które chcem y podjąć w realizacji naszych planów życiow ych i zaw odow ych. D ecy zyjna aktyw ność prozaw odow a studenta dotyczy głów nie jeg o pew ności, że ta uczelnia i ten kierunek studiów , które wybrał s ą słuszne i trafne.
2.3. W ykonaw cza aktyw ność prozaw odow a
Jest ona p o ch o d n ą m otyw acji i decyzji i obejm uje głów nie osiągnięcia w studiach, szczególnie w przedm iotach kierunkow ych (zaw odow ych). M ożna w tym m iejscu postaw ić pytania: czy uzasadniona m otyw acja i trafna decyzja zaw sze sprzyjają w ysokim osiągnięciom w studiach?; i pytanie przeciw ne do pow yższego: czy słaba m otyw acja i nietrafna decyzja w pływ ają zaw sze na niskie osiągnięcia w studiach? Sądzę, że w ykonaw cza aktyw ność prozaw odow a studentów uw arunkow ana je st szeregiem obiektyw nych, ja k np. zdrow ie oraz subiektyw nych, ja k np. korekta de cyzji - czynników .
2.4. O ceniająca aktyw ność prozaw odow a
Jest ona p o ch o d n ą aktyw ności m otyw acyjnej, decyzyjnej i w ykonaw czej. Żeby coś oceniać, to trzeba najpierw coś osiągać. O ceniająca aktyw ność prozaw odow a stu denta obejm uje głów nie sam okontrolę, zw iązaną z osiąganiem sukcesów w stu diach, oraz sam oocenę w łasnego rozw oju zaw odow ego, czynionych w nim (rozw o
64
ju ) w idocznych zm ian kierunkow ych - prozaw odow ych, prow adzących do osią gnięcia kw alifikacji zaw odow ych.
3. P roces intelektualnej ak tyw n ości prozaw odow ej studentów
T erm in „proces” (łac. processus = postęp, postępow anie) definiow any je st jako „przebieg następujących po sobie i pow iązanych przyczynow o określonych zm ian, stanow iących kolejne stadia, fazy lub etapy jak ich ś zjaw isk lub zdarzeń (Słow nik
w yrazów o bcych" 2007, s. 758) W tym opracow aniu pojęcie „proces” rozum iane
je s t ja k o przystosow yw anie się studentów do w arunków i w ym agań uczelni w yż szej. C hodzi tu głów nie o: adaptację, stabilizację oraz sukcesy w studiach (rys. 2).
Rys. 2. M odel procesu intelektualnej aktyw ności prozaw odow ej studentów (oprać, w łasne)
3.1. Intelektualna adaptacja studentów
T erm in „adaptacja” je st w ieloznaczny. Jest on trochę odm iennie definiow any w biologii, socjologii, psychologii, ale je g o sens głów ny je st ten sam - „przystoso w yw anie się i w je g o w yniku przystosow anie się” do zm ieniających się warunków . W dosłow nym ujęciu oznacza „proces dostosow yw ania się jednostek, grup spo łecznych, a także instytucji i organizacji do now ego środow iska, pociągający za so b ą przejęcie now ych norm , w artości i w zorów zachow ania” (Słow nik wyrazów
obcych 2007, s. 6, p. b). W tym opracow aniu pojęcie „adaptacja” rozum iane jest
ja k o przystosow yw anie się studentów , szczególnie pierw szych lat studiów , do no w ych dla nich w arunków fizycznych, psychicznych, społecznych, kulturow ych, a szczególnie naukow ych. Przystosow yw anie się intelektualne studentów do w a
runków i w ym agań uczelni je st podstaw ow ym w yznacznikiem ich stabilizacji w uczelni i sukcesów w studiach.
3.2. Intelektualna stabilizacja studentów
T erm in „stabilizacja” oznacza „stan trw ałości i rów now agi w przebiegu jakichś procesów , w jak iejś dziedzinie życia lub w czyim ś życiu” (Słow nik w yrazów obcych 2007, s. 877, p. 1). C hodzi tu głów nie o „stabilizację życia studenckiego” w w ybra nej uczelni, a w szczególności procesu rozw oju zaw odow ego, poprzez skuteczną realizację podjętej decyzji studiów w yższych. W praktyce term in „stabilizacja” oznacza w zg lęd n ą trw ałość pobytu studenta w wybranej uczelni, na w ybranym kierunku studiów i w ybranej specjalm ości zaw odow ej. T ak rozum iana stabilizacja w arunkuje pozytyw ne sukcesy studentów w studiach, a w określonym czasie - pozytyw ny rozw ój prozaw odow y.
3.3. Sukcesy w studiach
T erm in „sukces” definiow any je st jak o „udanie się czegoś, pom yślny wynik ja k ie g oś przedsięw zięcia, (...)” (Słow nik ję zy k a p olskiego 1981, tom 3, s. 368). Pojęcie „sukces”, w tym opracow aniu, rozum iane je st jako: pozytyw ny w ynik adaptacji; pozytyw ny w ynik stabilizacji i pozytyw ne w yniki w studiach, tj. uczeniu się; zali czaniu egzam inów , aw ansow aniu w studiach z niższego na w yższy rok; pom yślne zakończenie studiów . O znacza to, że na końcow y sukces - pom yślne zakończenie studiów , sk ład ają się sukcesy cząstkow e, które s ą uzyskiw ane w procesie zaw odo w ego kształcenia się w uczelni wyższej.
S zczególnego rodzaju sukcesem intelektualnym studentów w studiach w yż szych, je st osiągnięcie przez nich pozytyw nych relacji (w czasie trw ania studiów ) z nauczycielam i uczelni; swoim i rodzicam i lub opiekunam i, oraz ze studencką gru p ą rów ieśniczą. W obecnych w arunkach tzw. w olnego rynku pracy część studentów naw iązuje rów nież pozytyw ne relacje z zakładam i pracy i potencjalnym i, przy szłym i pracodaw cam i.
4. Intelek tu aln a aktyw ność prozaw odow a studentów - w yniki badań
D la zilustrow ania „zarysow anego” problem u przedstaw iam wyniki badań intelektu alnej aktyw ności prozaw odow ej 1100 studentów jednej z niepaństw ow ych uczelni w yższych regionu śląskiego. W badaniach tych dokonano obliczeń średnich aryt m etycznych ocen w trzech grupach; średnie: 3,0 i poniżej; 3,1 - 4,0; 4,1 - 5,0. O ka zało się, że w grupie ocen najniższych znalazło się aż 222 studentów trzech kierun ków studiów (europeistyka, dziennikarstw o, pedagogika), tj. 20,2% ; w grupie ocen średnich znalazło się 668 studentów , tj. 60,7% , a w grupie ocen najw yższych - 210 studentów , tj. 19,1%. N a podstaw ie pow yższych w yników badań m ożna tw ierdzić,
66
że rozsiew ocen (średnich) je st zgodny z krzyw ą G aussa, gdyż ocen niższych i naj w yższych je st praw ie tyle sam o, i że d om inują oceny średnie. B iorąc pod uw agę stosunkow o liczn ą grupę studentów o najniższych ocenach w studiach m ożna są dzić (ale bardzo ostrożnie), że ich intelektualna aktyw ność prozaw odow a nie napa w a optym izm em , że zakończą oni studia z pom yślnym w ynikiem kw alifikacji za w odow ych!
