EU G EN IU SZ GORLACH, A L E K SA N D R A C O M PA ŁA
ZAWARTOŚĆ PRZYSWAJALNEGO MOLIBDENU W GLEBACH REGIONU KRAKOWSKIEGO
K atedra C h em ii R olnej W SR w K rak ow ie
Oceny zasobności gleb w molibden dostępny dla roślin dokonano według tzw. „liczby m olibdenowej” oraz w oparciu o zawartość molib denu w koniczynie czerwonej.
Materiał doświadczalny obejmował 66 próbek najważniejszych w re gionie krakowskim typów gleb gruntów ornych (gleby brunatne — 29 próbek, mady — 22 próbek i rędziny — 15 próbek, pobranych z warstw y wierzchniej 0— 20 cm) i tyle próbek koniczyny pobranych z tych samych m iejsc co próbki glebowe. Próbki gleb i roślin pobrano losowo w dniach 3— 6 czerwca 1966 r. w okresie początków kwitnienia koniczyny, tuż przed zbiorem I pokosu.
Zarówno zawartość molibdenu rozpuszczalnego w odczynniku szcza wianowym w edług m etody Grigga, jak i wartość „liczby m olibdenowej” wskazują, że badane mady są na ogół zasobniejsze w przyswajalny m o libden od gleib brunatnych (tab. 1). Jeżeli za podstawę oceny przyjąć podział gleb według „liczby m olibdenowej” na mało zasobne (L-Мс do 6,2), średnio zasobne (L-Mo = 6,3— 8,2) i dobrze zaopatrzone w przy swajalny molibden (L-M o>8,2), to wśród gleb brunatnych było: 12 gleb mało zasobnych i 17 gleb średnio zaopatrzonych. Stosując takie samo kryterium oceny dla mad, było wśród nich: 5 gleib mało zasobnych, 11 gleb średnio zaopatrzonych i 6 gleb o dużej zasobności w molibden dostępny dla roślin.
W tabeli 1 nie podano w yników oznaczeń przyswajalnego molibdenu dla rędzin ze względu na jego „niepełne” wyekstrahowanie z gleb za wierających w ęglany za pomocą metody Grigga. Przyjmując do oblicze nia „liczby m olibdenowej” nawet te niższe zawartości molibdenu, w szy stkie badane rędziny można zaliczyć do gleb średnio i dobrze zaopat rzonych w przyswajalny molibden.
40 E. Gorlach, A. Compała
T a b e l a 1
Z aw artość m o lib d e n u , pH i w a rto ś ć " l i c z b y m o lib d en o w ej" w g le b a c h b ru n a tn y c h i madach
Typ g le b y L ic z b a p ró b ek W ahania J i Ś r e d n ia 1 W sp ó łczy n n ik z m ie n n o śc i % i Zaw artość p rz y s w a ja ln e g o Li o w ppm C-leby b ru n a tn e 29 0 ,0 7 - 0 ,2 0 0 ,1 2 34 Kady i 22 1 0 ,0 7 - 0 ,3 6 0 ,1 8 50 pH w l n EC1 i Gleby b ru n a tn e 29 LP\ 1 t>- OJ 1 1 5 ,4 j j « ! Mady 22 4 ,5 - 7 ,5 , , ! 17
" L ic z b a m olibdenow a" /L -ix -/
G leby b ru n a tn e I 29 ! 5 ,5 - 7 ,9 1; 6,7 i i 12 1 Mady 22 ! 5 ,5 - 9 ,6 7 ,4 i 16 !j
Niektórzy autorzy uważają, że znajomość części spławialnych, węgla organicznego i pH gleby może być dostatecznym kryterium do w yciąg nięcia wniosków odnośnie do zawartości molibdenu rozpuszczalnego w odczynniku szczawianowym. Wyniki uzyskane przez nas nie potwier dzają tego poglądu. Zauważono jedynie, zwłaszcza na glebach brunat nych, dość wyraźną tendencję spadku zawartości rozpuszczalnego w szczawianie molibdenu ze wzrostem pH gleby.
Zawartość molibdenu w częściach nadziemnych koniczyny wahała się w dość szerokich granicach od 0,02 do 2,19 ppm (tab. 2). Najmniej
T a b e l a 2
Z aw arto ść m o lib d en u w s u c h e j m asie c z ę ś c i n adziem nych k o n ic z y n y c ze rw o n e j
Typy g le b L ic z b a p ró b e k Mo ppm w a h a n ia ś r e d n i a w sp ó łc z y n n ikzm ie n n o śc i % G leby b ru n a tn e 29 0 ,0 6 - 1 ,4 9 0 ,3 5 83 i Mady 22 0 ,0 2 - 2 ,1 9 0 .6 9 81 j R ędziny 15 0 ,1 0 - 1 ,8 1 0 ,6 0 68 [ Razem 66 0 ,0 2 - 2 ,1 9 0 ,5 2 85
molibdenu zawierała koniczyna na glebach brunatnych. Jest to zgodne z wyceną zasobności tych gleb w przyswajalny molibden według „liczby m olibdenowej”. Wśród gleb brunatnych było najwięcej gleb o złej za sobności w molibden dostępny dla roślin. Średnia zawartość molibdenu w koniczynie na madach i rędzinach jest podobna. Współczynnik zm ien ności wskazuje jednak na większe wahania zawartości molibdenu w rośli nach na madach niż rędzinach. Współczynnik zmienności dla zawartości molibdenu w koniczynie na glebach brunatnych jest zbliżony do współ czynnika zmienności na madach.
Rośliny pobierają molibden w formie jonu MoO~2 lub HMO“ głów nie z roztworu glebowego i kompleksu sorpcyjnego gleby. Dlatego zba dano, czy i w jakim stopniu zachodzi związek m iędzy koncentracją mo libdenu w koniczynie a niektórymi czynnikami glebowymi, regulujący mi zawartość molibdenu w roztworze glebowym i siłę jego związania przez kompleks sorpcyjny gleby. Do najważniejszych z tych czynników (według danych literatury) należą: pH gleby, zawartość fosforanów, ilość i jakość frakcji koloidalnej oraz zawartość łatwo rozpuszczalnego molib denu. Jako miarę zawartości fosforanów w glebie przyjęto fosfor roz puszczalny w m leczanie według m etody Egnera-Riehma. frakcji koloi dalnej — zawartość iłu koloidalnego (cząstek < 0,002 mm) i łatwo roz puszczalnego molibdenu — ilość molibdenu rozpuszczalnego w odczynni ku szczawianowym.
Spośród badanych zależności największy stopień korelacji uzyskano dla współzależności między zawartością molibdenu w koniczynie na ma dach i glebach brunatnych a ich pH. Wzrostowi pH gleby towarzyszy
Rys. 1. Z ależność m ięd zy zaw artością m olib d en u w k on iczyn ie i pH gleby;
42 E. Gorlach, A. Compała
wzrost zawartości molibdenu w roślinach (rys. 1). Brak takiej zależności w przypadku rędzin jest spowodowany małymi wahaniami w ich pH.
Pozostałe czynniki albo w ogóle nie oddziaływały na zawartość m o libdenu w koniczynie, albo ich w pływ był niew ielki lub zaznaczał się jedynie w pewnych warunkach. Do tej ostatniej grupy należy zawartość rozpuszczalnego molibdenu w glebie.
Nie stwierdzono istotnej zależności między zawartością molibdenu w koniczynie i jego ilością w glebie przy szerokim zakresie pH gleb. Na tomiast m atem atycznie udowodniona korelacja wystąpiła na glebach o pH równym 6,1 do 7,0 (rys. 2). Różnice w odczynie w tym zakresie pH nie
Rys. 2. Z ależn ość m ięd zy zaw artością Mo w g leb ie x i jeg o zaw artością w k o n iczyn ie y na m adach i glebach brunatnych o pH rów n ym 6,1— 7,0; y = 11,514a: —
- 0 ,4 8 5 , r = 0,79**
miały już większego w pływ u na pobieranie molibdenu przez rośliny. Związek zawartości molibdenu w koniczynie z jego ilością w glebie jest również widoczny przez ..liczbę m olibdenową’’. Współzależność dla ,,liczby m olibdenowej” i molibdenu w koniczynie jest znacznie wyraźniejsza (r = 0,67) niż dla pH i molibdenu w roślinach (r = 0,40), zwłaszcza jeśli materiał glebowy potraktować jako całość bez podziału na typy.
Do normalnego wzrostu i rozwoju koniczyny niezbędna jest określona zawartość w niej molibdenu. Przyjmując (według danych literatury) za granicę niedoborową 0,2 ppm Mo w suchej masie części nadziemnych — 20 próbek koniczyny wykazało niewystarczające zapotrzebowanie w m o libden. Z tych 20 próbek — 12 próbek koniczyny pochodzi z gleb bru natnych, 6 próbek — z mad i 2 próbki z rędzin. Tak więc, podobnie jak przy wycenie zasobności gleb według ,,liczby m olibdenowej” największa liczba próbek źle zaopatrzonych w molibden przypada na gleby
brunat-ne. Spośród badanych gleb brunatnych złą zasobność w przyswajalny molibden według liczby molibdenowej wykazuje 38%, a na podstawie za wartości Mo w koniczynie — 43% próbek. Odpowiednie wartości dla mad wynosiły: 23 i 27%, a dla rędzin — 0 i 13%.
W tabeli 3 zamieszczono wahania i średnie zawartości molibdenu w koniczynie na glebach brunatnych i madach zależnie od klasy zasob ności według liczby molibdenowej. Porównując średnią zawartość m o libdenu w koniczynie z klasą zasobności widać wyraźnie wzrost kon centracji Mo w roślinach wraz z przechodzeniem do klasy o wyższej za sobności. Z 17 próbek koniczyny pochodzących z gleb mało zasobnych w molibden w 14 próbkach zawartość molibdenu jest niższa lub równa
T a b e l a 3
Z a w arto ść m o lib d e n u w s u c h e j m asie k o n ic z y n y z a l e ż n i e od k l a s y z a s o b n o ś c i g le b y w edług " l i c z b y m o lib d en o w ej”
K la s a L - Mo L ic z b a Mo w k o n ic z y n ie w ppm L ic z b a p ró b e k k o n ic z y n y z Mo 0 ,2 ppm z a s o b n o ś c i p ró b e k ś r e d n io w a h an ia G leby b ru n a tn e Z ła < 6 ,3 12 0 ,1 6 0 ,0 6 - 0 ,3 0
9
i
ś r e d n i a 6 , 3 - 8 ,2 17 0 ,4 7 0 ,1 9 - 1 ,4 9 3 D obra > 8 , 2 0 0 0 0 Mady Z ła < 6 , 3 5 0 ,1 2 0 ,0 9 - 0 ,1 6 5 ó r e d n l a 6 , 3 - 8 ,2 11 0 ,7 4 0 ,0 2 - 1 ,5 6 1 D obra > 8 , 2 6 1 ,0 6 0 ,5 1 - 2 ,1 9 00,2 ppm przyjętym za granicę niedoborową u koniczyny. Spośród 28 próbek koniczyny z gleb średnio zasobnych w molibden zawartość m o libdenu niższą niż 0,21 ppm stwierdzono tylko w 4 próbkach. Pozostałe próbki koniczyny z gleb tej klasy oraz z gleb o dużej zasobności w m o libden wykazują zawartość molibdenu wyższą od 0,2 ppm. Ocena za sobności gleb w dostępny dla roślin molibden według liczby m olibdeno wej zgadza się w ięc dość dobrze z oceną w oparciu o zawartość m olib denu w częściach nadziemnych koniczyny.
Uzyskane wyniki wskazują, że w regionie krakowskim występują dość często gleby z niedoborem molibdenu. Złą zasobność w molibden w yka zało ok. 40% badanych gleb brunatnych i 25% mad. Rzadko występuje
44 E. Gorlach. A. Compała
niedobór molibdenu w rędzinach. Większość gleb z niedoborem m olib denu wykazuje kwaśny odczyn o pH^ci poniżej 5.6. Stwierdzono jed nakże stosunkowo dużą ich zasobność w molibden rozpuszczalny w od czynniku szczawianowym. Należy więc przypuszczać, że przyswajalność tego molibdenu w znacznym stopniu można zwiększyć przez zwapno- wanie gleb.
D o c. dr h a b . E u g e n iu s z G o r la c h K a te d r a C h e m ii R o ln e j W SR K r a k ó w , al. M ic k ie w ic z a 21
