Warszawa, rogatka grochowska.
Ochrona Zabytków 14/1-2 (52-53), 132-142
Dom przy ul. Szerokiej 64, budzący sw ym stanem troskę służby konserwa torskiej, został zbadany przez statyka mgr inż. arch. Z. Konarzewskiego, który opracow ał projekt zabezpieczenia obiektu o dobrze zachowanej partii gotyc kiej fasady.
Dom przy ul. Żeglarskiej 7. — Odsłonięcia odkrywkowe ujaw niły na elew a cjach domu podział blendowy o obramieniach z gotyckiej, profilowanej cegły, ślad y m alow ania w kolorach czerwono-brązowym i niebiesko-szarym (elew a cji od ul. Żeglarskiej i Rabiańskiej), oraz pozostałości gotyckiego portalu; w e w nętrzu odkryto bogato profilow any podciąg stropow y i fragm ent belkow a nego stropu, pokrytego barokową dekoracją malarską. Kam ienica w obecnym stanie zachow ała attykę, zwieńczaną dekoracyjnymi w azonam i kam iennym i oraz barokowe schody drewniane, ozdobione ornam entalną snycerką i rzeźbą kobiecej figury alegorycznej, otwierającą u dołu bieg balustrady. Opracowa n ie historyczne (ustalające powstanie pierwotnej kam ienicy na X IV w.) mgr M. A rszyńskiego i techniczne inż. Tajchmana z Pracowni K onserw acji Za bytków w Toruniu — pozwoli na przywrócenie elew acjom zabytku elem entów gotyckich z zachowaniem w artościowego detalu barokowego, oraz na przepro w adzenie zabiegów konserwatorskich w klatce schodowej; prace konserw ator sk ie w e wnętrzaoh muszą ulec przełożeniu na dalszą przyszłość, z powodu uży w ania ich przez lokatorów. Główna Kom isja Konserwatorska Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków w ysunęła pod adresem Prezydium Miejskiej Rady Naro dowej w Toruniu postulat przeznaczenia kam ienicy na cele użyteczności społecznej.
Dom przy ul. Kopernika 17. — Dom rodzinny M ikołaja Kopernika, zidenty fikow any przez prof. dr. K. Górskiego, poddany był zabiegom konserwator skim . Po odsłonięciu elem entów gotyckiej fasady zakonserwow ane zostały fragm enty późnogotyckiej polichromii (II pał. XV w.) i przeprowadzono za bezpieczenie odkrytych w ątków m uru ceglanego z zachow aniem pierwot nego barwienia cegły przez zastosow anie sztucznych żywic. Ż yw ice pozw a lające na utrzym anie porowatości m ateriału cegły, w prow adzane były do m asy m urów przez w yw iercone otworki, w których umieszczano mensurki z substancją, w chłanianą następnie przez cegłę. Budynek, po w ykonaniu re m ontów konserwatorskich w e wnętrzu, zamieniony został na muzeum.
Przesunięcie jednego z dwu budyneczków rogatek grochowskich — dzieł arch. J. Kubickiego z 1816— 1818 r. — podyktowane było przebudową kom uni kacyjnej arterii grochowskiej i regulacją ulic Grochowskiej i Zamoyskiego. N a zlecen ie inwestora, którym był W ydział Komunikacji Prezydium Miejskiej Radv Narodowej m. st. Warszawy, dokumentację techniczną przesunięcia bu dynku opracow ał mgr inż. M. Makowiecki z Biura Studiów i Projektów Kon strukcji Stalow ych „Mostostal“ w Warszawie. Projekt ten, ukończony w sierp niu ub. r., przew idyw ał usztyw nienie budynku w płaszczyźnie poziomej w ień cem o konstrukcji żelbetowej i stalow ej, który połączyłby w szystk ie mury pod ścianam i nośnymi poniżej podłogi. Zewnątrz jednokondygnacjowa rogatka, będąca w niezbyt dobrym stanie technicznym, m iała być opasana obwodo w ym i ściągami stalow ym i i od w ew nątrz rozparta drewnianym rusztowaniem. Projekt ustalał też sposób w ykonania nieco szerszych fundam entów na nowym m iejscu usytuow ania obiektu i następnie odcięcie budynku od starych funda m entów za pomocą narzędzi pneum atycznych, osadzenie go na specjalnej ra m ie w form ie stalow ego rusztu i przesunięcie po specjalnie przygotowanym torow iska z w ałk ów stalow ych o śr. 10 cm. na d ziew ięciu parach szyn kole jowych, um ieszczonych na n ie osiadającym podłożu z ubitego tłucznia, w arstw y betonu i podkładów drewnianych. Realizację projektu powierzono Miejskiemu Przedsiębiorstwu Robót Inżynieryjnych w Warszawie; kierow nictw a robót pod jął się Z. Kotarski. Po zakończeniu przygotowań zgodnie z projektem doko nano dnia 25 stycznia 1961 r. sam ego przesunięcia rogatki. Budynek o kuba turze ok. 700 m 3 i w adze ok. 600 ton przesunięto, a raczej przewieziono w cią gu d w i godzin o 10,56 m., za pomocą czterech pięcdotonowych wciągarek ręcznych (wind kozłowych) oraz lin i zbloczy. Po osadzeniu rogatki na no w ych fundam entach bez w strząsów i uszkodzeń nastąpiło usunięcie stalo w ego rusztu i można było w ów czas przystąpić do norm alnych prac rem onto w o-konserwatorskich.
Tego rodzaju operacja techniczna została w opisanym wypadku zastoso w ana u n as po raz pierwszy w odniesieniu do obiektu zabytkowego, a rogatka grochow ska nadaw ała się do przeprowadzenia takiego eksperymentu tak z uw agi na sw ą n iew ielką kubaturę i w agę oraz nieznaczną odległość plano w anego przesunięcia, jak i dzięki istnieniu bliźniaczego obiektu, co w razie
132
Warszawa,
rogatka
grochowska
niepowodzenia zm niejszyłoby poniesioną stratę kulturalną. Pom yślny rezultat przedsięwzięcia, którego całkow ity koszt w ynosił ok. 75% kosztów w zn iesie n ia identycznego nowego budynku, otwiera możliwości w zakresie pogodzenia wymagań nowoczesnej urbanistyki z względam i ochrony zabytków; w przy padkach obiektów o znaczniejszej kubaturze i wartościowszym w ystrojy w nętrza koszty podobnego przesunięcia będą stosunkowo jeszcze niższe. W n a j bliższym okresie ma nastąpić przesunięcie o przeszło 20 m tarasującego prze lot trasy W—Z kościoła na Lesznie w W arszawie o kubaturze 9700 m 3; autorem projektu technicznego jest również mgr inż. W. M akowiecki. Prze w iduje się także ew entualność przesunięcia budynku zabytkow ego szpitala Łazarza w Oliwie koło Gdańska.
(opracował Jerzy Pietrusiński na podstawie m ateria łów nadesłanych przez Barbarę Bieniewską, Wojciecha Jankowskiego, Feliksa Kanclerza, Henryka Kondzielę, Stejana Krasińskiego, Ewę Luszczyńską, Jerzego Pie trusińskiego, Janinę Polak i Michała Szymańskiego)
Ryc. 1. Łódź z X w., wydobyta z dna jeziora Lednickiego w 1960 r. (tot. B. Cynalewski)
Ryc. 2. Kołobrzeg, kolegiata — m asyw w ieży, stan przed
Ryc. 4. Kołobrzeg, kolegiata — wnętrze, stan obecny (wi doczne w ych ylen ie filarów od osi) (fot. PKZ)
Ryc. 5. Kołobrzeg, kolegiata — m asyw wieży, stan obecny (fot. PKZ)
Ryc. 8. Toruń, kam ienice przy ul. Kopernika 17 i 19. (fot. M. Arszyński)
Ryc. 9. Toruń, kamienica przy ul. Kopernika 15 — stan przedwojenny (fot. archiwum PKZ)
Ryc. 10. Toruń, kamienica przy ul. Sukienniczej 26. (fot. M. Arc-zvn-clril
Ryc. 11. Toruń, kam ienica przy ul. Kopernika 15 — strop na I piętrze, (fot. J. Jamruż)
Ryc. 12. Toruń, kamienica przy ul. Kopernika 15 olewa cja tylna. (fot. archiwum PKZ)
Rye 13 Toruń, kamienica przy ul. Żeglarskiej 7 — o d b y ły strop polichromowany, (fot. W. Rodziewicz)
Ryc. 14. Toruń, kamienica przy ul. Żeglarskiej 7 — sień
i klatka schodowa, (fot. J. Jamruż)
