Dopuszczalność skargi kasacyjnej ze względu na przedmiot zaskarżenia

Agnieszka Kincbok

Dopuszczalność skargi kasacyjnej ze

względu na przedmiot zaskarżenia

Zeszyty Prawnicze UKSW 7.1 (2007)

Ag n i e s z k a Ki n c b o k

Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

d o p u s z c z a l n o ś ć s k a r g i k a s a c y j n e j

ZE WZGLĘDU NA PRZEDMIOT ZASKARŻENIA

I. Wst ę p N o w e liz a c ja K o d e k s u p o s tę p o w a n ia c y w iln e g o , d o k o n a n a u s ta w ą z d n ia 2 2 g r u d n ia 2 0 0 4 r. o z m ia n ie u s ta w y - K o d e k s p o ­ s tę p o w a n ia c y w iln e g o o r a z u s ta w y - P ra w o o u s tr o ju s ą d ó w p o ­ w s z e c h n y c h 1, w p r o w a d z iła is to tn e z m ia n y w s y s te m ie z a s k a r ż a n ia o r z e c z e ń s ą d o w y c h w p o s tę p o w a n iu cy w iln y m . O d 6 lu te g o 2 0 0 5 r., a w ię c o d m o m e n tu o b o w ią z y w a n ia n o w y c h p r z e p is ó w 2, o d o k r e ś lo n y c h o r z e c z e ń s ą d u d ru g ie j in s ta n c ji p rz y s łu g u je s k a r ­ g a k a s a c y jn a 3, a n ie , ja k d o ty c h c z a s , k a s a c ja . U s ta w a u c h y liła r o z ­ d z ia ł 11 w d z ia le V ty tu łu V I k s ię g i p ie rw s z e j c z ę śc i p ie rw sz e j ( a r t. 3 9 2 -3 9 3 19) p o ś w ię c o n y k a s a c ji i d o d a ła d o ty tu łu V I k się g i

1 Dz.U. z 2004 r. Nr 13, poz. 98. 2 Por. art. 6 powołanej ustawy.

3 W. Broniewicz, Apelacja, kasacja i skarga kasacyjna w postępowaniu cywil­

nym. Problematyka terminologiczna, «PiP» 54.3 (1999), s. 55 i n., zwracał uwagę na

nieprawidłowe określenie środka zaskarżenia do SN jako „kasacji” („kasacja” to uchylenie, skasowanie orzeczenia przez sąd, a nie przez skarżącego) i postulował o zastąpienie tego terminu terminem „skarga kasacyjna” („skarga kasacyjna” to wniosek, skarga o uchylenie orzeczenia przez sąd). Tego określenia używają zresz­ tą także inne ustawy procesowe, np. franc. (lepourvoi en cassation), wł. (ricorso per

p ie rw s z e j c z ę śc i p ie rw s z e j K o d e k s u , d z ia ł V a ( a r t. 3 9 8 1-3 9 8 21), n o r m u ją c y s k a rg ę k a s a c y jn ą .

N a le ż y za u w a ż y ć , ż e ju ż s a m o u s y tu o w a n ie p r z e p is ó w d o ty c z ą ­ c y ch s k a rg i k a s a c y jn e j, w s k a z u je n a z m ia n ę c h a r a k te r u p ra w n e g o ś r o d k a z a s k a r ż e n ia w n o s z o n e g o d o S ą d u N a jw y ż sz e g o . K a s a c ja s ta n o w iła ś r o d e k o d w o ła w c z y p rz y s łu g u ją c y w to k u in s ta n c ji - s k ie r o w a n a b y ła p rz e c iw k o n ie p r a w o m o c n y m o r z e c z e n io m s ą d u d ru g ie j in s ta n c ji. S k a rg a k a s a c y jn a p e łn i n a to m ia s t fu n k c ję n a d ­ z w y c z a jn e g o ś r o d k a z a s k a r ż e n ia , g d y ż z m ie r z a d o o b a le n ia p r a ­ w o m o c n y c h o rz e c z e ń te g o ż s ą d u , p o d o b n ie ja k k a s a c ja w p o s t ę ­ p o w a n iu k a rn y m ( p o r . a r t. 5 1 9 k .p .k .). P rz y ję te p r z e z u s ta w o d a w ­ cę ro z w ią z a n ie n ie w ą tp liw ie z b liż a d a n ą in s ty tu c ję d o k a s a c ji w jej k la sy c z n e j p o s ta c i, za ś p o s tę p o w a n iu c y w iln e m u n a d a je c h a r a k te r d w u in sta n c y jn y .

N in ie jsz y a rty k u ł b ę d z ie p o św ię c o n y o m ó w ie n iu k w e stii d o p u s z ­ c z a ln o śc i sk a rg i k asa c y jn e j p o d w z g lę d e m p rz e d m io to w y m , a w ięc z u w ag i n a ro d z a j z a s k a r ż a n e g o o r z e c z e n ia o ra z ro d z a j spraw y, w k tó re j je w y d an o . II. Og ó l n e p r z e s ł a n k id o p u s z c z a l n o ś c iś r o d k az a s k a r ż e n ia D o p u s z c z a ln o ś ć ś r o d k a z a s k a r ż e n ia - p o d o b n ie ja k d o p u s z c z a l­ n o ś ć k a ż d e j c zy n n o śc i p ro c e so w e j - z a le ż y o d s p e łn ie n ia ściśle o k re ś lo n y c h p rz e s ła n e k (w a ru n k ó w ). Ł ą c z n e w y s tą p ie n ie ty c h o k o ­ lic z n o śc i d e c y d u je b o w ie m o sk u te c z n o ś c i czy n n o śc i z a s k a rż e n ia .

D o o g ó ln y c h p rz e s ła n e k , a w ię c w łaściw y ch w szy stk im śro d k o m z a s k a rż e n ia , z a lic z a się 4:

1) i s t n i e n i e z a s k a r ż a n e g o o r z e c z e n i a (c h o d z i tu o j e - g o is tn ie n ie w z n a c z e n iu fa k ty c z n y m i p ra w n y m ; o b r a k u o rz e c z e n ia b ę d z ie m y m ó w ić p r z e d e w szy stk im w te d y , gdy n ie z o s ta ło o n o w y­

4 Por. np. W. Broniewicz, Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 2005, s. 246 i n.; A. O klejak, Apelacja w procesie cywilnym, Kraków 1994, s. 50 i n.; T. Wiśniewski, Apelacja i kasacja. Nowe środki odwoławcze w postępowaniu cywil­

dane, a także w wypadkach tzw. orzeczenia nieistniejącego - sen­

tentia non existens)5,

2) za s k a r ż a l n o ś ć o r z e c z e n i a (rozumiana jako wybór środka zaskarżenia właściwego dla danego orzeczenia),

3) legi t ymacj ę (czyli uprawnienie do zaskarżenia orzeczenia6), 4) z ac howa ni e p r z e p i s a n e j formy,

5) wn i e s i en i e ś r odka w p r z e p i s a n y m t ermini e. Ocena dopuszczalności skargi kasacyjnej należy do sądu. Zacho­ wanie wskazanych powyżej warunków będzie przedmiotem ustaleń zarówno sądu a quo (sądu drugiej instancji), jak i sądu ad quem (Sądu Najwyższego). Niespełnienie którejkolwiek z przesłanek oznacza niedopuszczalność środka zaskarżenia, co pociąga za sobą konieczność jego odrzucenia (art. 3986 § 2 i § 3 k.p.c.). Orzeczenie w tej materii wydawane jest w formie postanowienia w składzie trzech sędziów zawodowych - jeśli decyzję podejmuje sąd drugiej instancji (art. 367 § 3 k.p.c.), a jeśli czyni to Sąd Najwyższy - w skła­ dzie jednego sędziego (art. 39810 k.p.c.). Na podstawie art. 3941 § 1

5 Więcej na temat sententia non existens por. B. Bladowski, Środki odwoławcze

w postępowaniu cywilnym, Kraków 2001, s. 50; A. Oklejak, op. cit., s. 50 i n.; M. Mi­

chalska, Rozstrzygnięcia sądu kasacyjnego w procesie cywilnym, Kraków 2004, s. 62 i n.; T. Wiśniewski, op. cit., s. 12.

6 Z pojęciem legitymacji do zaskarżenia wiąże się kwestia wymogu istnienia po­ krzywdzenia (tzw. gravamen), bądź interesu prawnego w zaskarżeniu orzeczenia. Stanowisko doktryny jest w tym zakresie podzielone, zaś analiza tej kwestii przekra­ cza ramy niniejszego artykułu. Dlatego ograniczmy się w tym miejscu do stwierdze­ nia, że przepisy k.p.c. nie uzależniają dopuszczalności wniesienia środka zaskarżenia od wykazania przez skarżącego interesu prawnego w tym zakresie. Więcej na ten te­ mat por. T. EreciŃski, Apelacja i kasacja w procesie cywilnym, Warszawa 1996, s. 21 i n.; Tenże, [w:] T. EreciŃski, J. Gudowski, M. Jędrzejewska, Komentarz do

kodeksu postępowania cywilnego, Warszawa 2003, I. 1, s. 673, teza 7; S. Hanausek, Orzeczenie sądu rewizyjnego w procesie cywilnym, Warszawa 1966, s. 168 i n.; M. Mi­

chalska, op. cit., s. 69-81; A. Oklejak, op. cit., s. 10-12 i 61-62; S. W łodyka, Interes

prawny jako przesłanka dopuszczalności zaskarżenia orzeczeń w procesie cywilnym,

«NP» 18.9 (1963), s. 927 i n.; orzeczenie SN z 13 sierpnia 1997 r., I CKN 207/ 97 - niepubl.; orzeczenie SN z 5 września 1997 r., III CKN 152/97 - niepubl.; wyrok SN z 16 maja 2003 r., I CKN 382/01, «LEX» nr 109434.

k .p .c. n a p o s ta n o w ie n ie s ą d u d ru g ie j in s ta n c ji o d rz u c a ją c e sk a rg ę k a s a c y jn ą p rz y słu g u je z a ż a le n ie d o S ą d u N ajw yższego.

D o d a tk o w y m w y m o g ie m , ja k i m u si s p e łn ia ć z a ró w n o s k a rg a k a ­ sac y jn a, ja k i in n e ś ro d k i z a s k a rż e n ia w n o s z o n e d o S ą d u N ajw y ż­ szeg o , je s t s p o rz ą d z e n ie ic h p rz e z a d w o k a ta lu b ra d c ę p ra w n e g o . Z r e s z tą , w św ietle a rt. 871 k .p .c., tzw . p rz y m u s a d w o k a c k o -ra d c o w - ski ro z c ią g a się o b e c n ie n a c a łe p o s tę p o w a n ie p r z e d S ą d e m N a j­ w yższym . O b e jm u je o n ta k ż e czy n n o ści p ro c e s o w e z w ią z a n e z p o ­ s tę p o w a n ie m p r z e d S ą d e m N ajw yższym , p o d e jm o w a n e p r z e d s ą ­ d e m n iższej in sta n c ji. O b o w ią z k o w e z a s tę p s tw o s tr o n p rz e z a d w o ­ k a tó w lu b ra d c ó w p ra w n y c h n ie o b o w ią z u je je d n a k w p o s tę p o w a ­ n iu o z w o ln ie n ie o d k o sz tó w są d o w y c h o ra z o u s ta n o w ie n ie a d w o ­ k a ta lu b ra d c y p ra w n e g o , ja k ró w n ie ż g d y s tro n ą , jej o r g a n e m , jej p rz e d s ta w ic ie le m u sta w o w y m lu b p e łn o m o c n ik ie m je s t sę d z ia , p r o ­ k u r a to r , n o ta r iu s z a lb o p r o f e s o r lu b d o k to r h a b ilito w a n y n a u k p ra w n y c h , a ta k ż e g d y s tro n ą , je j o rg a n e m lu b jej p rz e d s ta w ic ie le m u sta w o w y m je s t a d w o k a t, r a d c a p ra w n y lu b r a d c a P r o k u r a to r ii G e ­ n e ra ln e j S k a rb u P a ń s tw a (a rt. 8 7 1 § 2 k .p .c .). P rz y m u s w y łączo n y j e s t ró w n ie ż w te d y , g d y z a s tę p s tw o p ro c e s o w e S k a rb u P a ń s tw a je s t w y k o n y w a n e p rz e z P r o k u r a to r ię G e n e r a ln ą S k a rb u P a ń s tw a (a rt. 8 7 1 § 3 k .p .c .). C h o c ia ż u s ta w a n ie re g u lu je w p r o s t s k u tk ó w b r a k u z d o ln o ś c i p o stu la c y jn e j p rz y jm u je się, że s p o rz ą d z e n ie sk a rg i k a s a ­ cyjnej z n a r u s z e n ie m a rt. 8 7 1 k .p .c. s ta n o w i je d n ą z „ in n y c h p rz y ­ c z y n ” jej n ie d o p u s z c z a ln o ś c i7. T a k a s k a rg a p o d le g a z a te m o d r z u c e ­ n iu n a p o d s ta w ie p rz e p is u a rt. 3986 § 2 i § 3 k .p.c.

I II. Or z e c z e n ia p o d l e g a ją c e z a s k a r ż e n iu s k a r g ąk a sa c y jn ą

W p ro c e s ie s k a rg a k a s a c y jn a d o S ą d u N ajw y ższeg o p rz y słu g u je o d w y d a n e g o p rz e z s ą d d ru g ie j in s ta n c ji p ra w o m o c n e g o w y ro k u b ą d ź p o s ta n o w ie n ia w p rz e d m io c ie o d r z u c e n ia p o z w u lu b u m o r z e ­ n ia p o s tę p o w a n ia k o ń c z ą c y c h p o s tę p o w a n ie w sp ra w ie . P rz e p is a rt. 3 9 8 1 § 1 k.p .c. n a w ią z u je w ty m z a k re s ie d o d o ty c h c z a so w e j tre śc i

art. 392 k.p.c. Różnica między obecną, a poprzednią regulacją doty­ czy wymogu prawomocności orzeczenia, od którego wnoszona jest skarga. Wymóg ten uzasadniony jest zmianą charakteru prawnego środka zaskarżenia wnoszonego do Sądu Najwyższego. Ponieważ skarga kasacyjna nie jest środkiem odwoławczym lecz nadzwyczaj­ nym środkiem zaskarżenia, zatem jej wniesienie nie wywołuje skut­ ku w postaci suspensywności. Oznacza to, że orzeczenia sądu dru­ giej instancji stają się prawomocne z chwilą ich wydania, czyli w momencie ogłoszenia lub podpisania - w zależności od tego, czy orzeczenie zostało wydane na posiedzeniu jawnym, czy niejawnym.

Podkreślenia wymaga fakt, że w polskim postępowaniu cywilnym zaskarżeniu skargą kasacyjną podlegają tylko orzeczenia wydane przez sąd drugiej instancji. W związku z tym skargę wniesioną od prawomocnego orzeczenia sądu pierwszej instancji należy uznać za niedopuszczalną8.

Omawiany środek zaskarżenia przysługuje przede wszystkim od merytorycznych orzeczeń sądu drugiej instancji wydanych w for­ mie wyroku, niezależnie od tego, czy będzie to wyrok pełny, łącz­ ny, końcowy, uzupełniający, częściowy czy wstępny9. Zaskarżeniu podlegają jednak tylko te wyroki, które kończą postępowanie w sprawie. Skarga kasacyjna nie przysługuje zatem od wyroku ka- satoryjnego, którym sąd drugiej instancji przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania. Natomiast, gdy orzeczenie ma częściowo charakter kasatoryjny, to skarga jest wyłączona tylko w tym zakre­ sie, zaś pozostała część rozstrzygnięcia podlega zaskarżeniu na ogólnych zasadach.

Jeżeli sąd drugiej instancji nie orzekł o całości żądania pozwu, do czego był zobowiązany i co powinien był wyrazić w sentencji za­

8 Na przykiad wioska Konstytucja (art. 111) gwarantuje prawo do wniesienia kasacji (ricorso in cassazione) nawet wtedy, gdy strona zrzekia się środka odwoław­ czego lub gdy odwołanie w ogóle nie przysługiwało.

9 W kwestii wątpliwości co do dopuszczalności zaskarżania kasacją wyroków wstępnych por. A. Zieliński, Wyrok wstępny a kasacja, «Palestra» 41.7-8 (1997), s. 5 i n.; Tenże, Postępowanie cywilne. Kompendium, Warszawa 2004, s. 199 i n.

skarżonego wyroku, wówczas strony mogą wystąpić z wnioskiem o uzupełnienie wyroku (art. 351 § 1 k.p.c. w zw. art. 391 k.p.c.). Nieskorzystanie z tego uprawnienia w przepisanym terminie czyni skargę kasacyjną niedopuszczalną co do kwestii pominiętej w sen­ tencji wyroku sądu odwoławczego. W takim wypadku skarga skie­ rowana jest bowiem przeciwko orzeczeniu nieistniejącemu10.

W myśl § 1 art. 3981 k.p.c. tylko od dwóch rodzajów postanowień sądu drugiej instancji przysługuje skarga kasacyjna, a mianowicie od kończących postępowanie w sprawie postanowienia w przedmiocie odrzucenia pozwu lub umorzenia postępowania. Będą tu zatem wchodziły w grę następujące postanowienia: postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające pozew i umarzające postępowanie, a także postanowienie tegoż sądu oddalające zażalenie na postano­ wienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie odrzucenia pozwu lub umorzenia postępowania. Od innych postanowień sądu drugiej instancji kończących postępowanie w sprawie - czyli zamykających drogę do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy11 - można wnieść zażalenie do Sądu Najwyższego, o ile wydano je w sprawach, w któ­ rych przysługuje skarga kasacyjna (art. 3941 § 2 k.p.c.).

Skarga kasacyjna przysługuje w procesie także od orzeczenia są­ du drugiej instancji wydanego w postępowaniu w sprawach o uzna­ nie postanowień wzorca umowy za niedozwolone (47942 § 2 k.p.c.), w sprawach z zakresu ochrony konkurencji (art. 47935 § 2 k.p.c.), w sprawach z zakresu regulacji energetyki (art. 47956 § 2 k.p.c.), w sprawach z zakresu regulacji telekomunikacji i poczty (art. 47967 § 2 k.p.c.), a także w sprawach z zakresu regulacji transportu kole­ jowego (art. 47978 § 2 k.p.c.).

10 Por. postanowienie SN z 11 września 2002 r., V CKN 1165/00, «LEX» nr 57221.

11 Więcej na temat pojęcia, istoty i rodzajów postanowień kończących postępo­ wanie w sprawie por. W. Broniewicz, Dopuszczalność środków odwoławczych w po­

stępowaniu cywilnym ze względu na przedmiot zaskarżenia, «PiP» 52.5 (1997), s. 21

i n.; R. Obrębski, Pojęcie postanowień kończących postępowanie w sprawach cywil­

W postępowaniu nieprocesowym kwestię dopuszczalności skargi kasacyjnej reguluje art. 5191 k.p.c. W świetle § 1 wskazanego prze­ pisu, przysługuje ona od wydanego przez sąd drugiej instancji pra­ womocnego postanowienia co do istoty sprawy oraz od postano­ wień w przedmiocie odrzucenia wniosku i umorzenia postępowania kończących postępowanie w sprawie.

Postanowienia co do istoty sprawy to odpowiedniki zapadają­ cych w procesie wyroków. Są to zatem orzeczenia merytoryczne, którymi sąd rozstrzyga o istocie (meritum) sprawy, a więc: posta­ nowienie sądu drugiej instancji oddalające apelację, czy też po­ stanowienie uwzględniające apelację - ale tylko to o charakterze reformatoryjnym. Analogicznie jak w procesie, niedopuszczalna będzie bowiem skarga kasacyjna od postanowień kasatoryjnych - uchylających zaskarżone orzeczenie i przekazujących sprawę do ponownego rozpoznania w pierwszej instancji - gdyż nie kończą one postępowania w sprawie. O wyłączeniach skargi w postępowaniu nieprocesowym będzie mowa w dalszej części artykułu.

Ustawa z 1 marca 1996 r.12, która wprowadziła do postępowania cywilnego kasację, nie regulowała wprost możliwości zaskarżania tym środkiem orzeczeń wydanych w postępowaniach delibacyj- nych. Sąd Najwyższy i część przedstawicieli doktryny uznawało jednak dopuszczalność kasacji od orzeczeń wydanych zarówno w postępowaniu o uznanie orzeczenia sądu zagranicznego, jak i w postępowaniu o stwierdzenie wykonalności tegoż orzeczenia. Za podstawę prawną przyjmowano przepis art. 392 k.p.c. stosowa­ ny odpowiednio w oparciu o odesłanie zawarte w art. 13 § 2 k.p.c.13

12 Dz.U. Nr 43, poz. 189.

13 Por. np. uzasadnienie postanowienia SN z 20 lutego 2003 r. (I CZ 10/03, «LEX» nr 78270) i powołane tam orzecznictwo; za dopuszczalnością kasacji w postępowaniu o uznanie orzeczenia sądu zagranicznego opowiadał się m.in. K. K orzan, Nowy sys­

tem odwoławczy (apelacja, kasacja) oraz problematyka związana z obalaniem prawo­ mocnych orzeczeń, «Rejent» 7.7-8 (1997), s. 114; T. EreciŃski, Apelacja, cit., s. 105;

Od momentu wejścia w życie noweli z 24 maja 2000 r.14, kasacja przysługiwała - zgodnie ze zmienionym § 3 art. 1148 k.p.c. - od orzeczenia w kwestii uznania orzeczenia sądu zagranicznego. Na­ tomiast co do zaskarżalności orzeczenia wydanego w postępowa­ niu o stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu obcego przyjmo­ wano, że kasacja przysługuje na podstawie stosowanego w drodze analogii przepisu § 3 art. 1148 k.p.c.15 Kwestię tę uregulowano ostatecznie w ustawie z 2 lipca 2004 r.16, wprowadzając stosowne zmiany do § 2 art. 1151 k.p.c. Obecnie, od prawomocnych orze­ czeń sądu drugiej instancji wydanych w postępowaniach delibacyj- nych przysługuje skarga kasacyjna (art. 1148 § 3 k.p.c. i art. 1151 § 2 k.p.c.).

Jeśli chodzi o postępowanie egzekucyjne, to do nowelizacji Ko­ deksu postępowania cywilnego z dnia 2 lipca 2004 r.17, na mocy art. 7751 § 2 k.p.c., kasacja przysługiwała na postanowienie sądu drugiej instancji w przedmiocie przybicia i przysądzenia własności nieru­ chomości nabytej w drodze licytacji oraz w przedmiocie planu po­ działu między wierzycieli sumy uzyskanej z egzekucji. Wspomniana nowela usunęła natomiast kasację z tegoż postępowania. Obecnie, w myśl przepisu art. 7674 § 2 k.p.c., skarga kasacyjna jest w nim wy­ łączona.

Omawiany środek zaskarżenia jest w zasadzie niedopuszczalny również w postępowaniu upadłościowym i naprawczym (por. art. 33 ust. 2 i 223 p.u.n.18). Ustawa przewiduje w tym zakresie tylko dwa wyjątki, a mianowicie w sprawach o oddłużenie upadłego (art. 370 ust. 2 p.u.n.) oraz w sprawach o pozbawienie prawa prowadze­ nia działalności gospodarczej (art. 376 ust. 3 p.u.n.).

14 Dz.U. Nr 48, poz. 554.

15 Tak na przykład SN w postanowieniu z 20 lutego 2003 r., I CZ 10/03, «LEX» nr 78270.

16 Dz.U. Nr 172, poz. 1804. 17 Dz.U. Nr 172, poz. 1804.

18 Ustawa z 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. z 2003 r. Nr 60, poz. 535) - dalej p.u.n.

IV. Og r a n ic z e n ia d o p u s z c z a l n o ś c is k a r g ik a s a c y jn e j

A k tu a ln ie o b o w ią z u ją c y K o d e k s p o s tę p o w a n ia cy w iln eg o p rz y j­ m u je d w a k r y te r ia o g r a n ic z e n ia d o p u s z c z a ln o ś c i sk a rg i k a sa c y jn e j, a m ia n o w ic ie k ry te riu m ratione valons o r a z ratione materiae.

A . O g ra n ic z e n ia ratione valons

U z a le ż n ie n ie d o p u s z c z a ln o ś c i ś r o d k a z a s k a rż e n ia o d w a rto ś c i p r z e d m io tu z a s k a r ż e n ia o p a r te je s t n a s ta re j, z n a n e j p ra w u rz y m ­ s k ie m u z a sa d z ie , w e d łu g k tó re j de minimis non curat praetor. N a le ­

ży w y ra ź n ie zazn a czy ć, że z ty m o g ra n ic z e n ie m b ę d z ie m y m ie li do c z y n ie n ia ty lk o i w y łą c z n ie w s p ra w a c h o p ra w a m a ją tk o w e i to n ie ­ z a le ż n ie o d te g o , czy b ę d ą to sp ra w y o św ia d c z e n ie , u s ta le n ie czy u k s z ta łto w a n ie s to s u n k u p ra w n e g o b ą d ź p ra w a . O m a ją tk o w y m c h a r a k te r z e sp raw y m o ż e m y m ó w ić w te d y , gdy z m ie rz a o n a d o r e ­ a lizacji p ra w a lu b u p r a w n ie n ia w p ły w a ją c e g o b e z p o ś r e d n io n a s to ­ su n k i m a ją tk o w e s tr o n 19. J e ż e li w sp ra w ie w y s tę p u ją o b o k sie b ie z a ­ ró w n o e le m e n ty m a ją tk o w e , ja k i n ie m a ją tk o w e , to s k a rg a k a sa c y j­ n a b ę d z ie p rz y słu g iw a ła b e z w z g lę d u n a w a rto ś ć p r z e d m io tu z a ­ s k a rż e n ia 20.

U s ta w ą z 2 2 g r u d n ia 20 0 4 r. p o ra z k o le jn y p o d w y ż sz o n o p ro g i k w o to w e w a rto ś c i p r z e d m io tu z a s k a rż e n ia . i ta k , w m yśl a rt. 3982 k .p .c ., w p ro c e s ie s k a rg a k a s a c y jn a n ie p rz y słu g u je , g d y w a r to ś ć ta je s t n iż sz a n iż p ię ć d z ie s ią t ty sięcy z ło ty c h ( p r z e d n o w e lą - d z ie się ć ty sięcy ), a w s p ra w a c h g o s p o d a rc z y c h n iż sz a n iż s ie d e m d z ie s ią t p ię ć ty sięcy z ło ty c h (w cześn iej - d w a d z ie śc ia tysięcy). Z k o le i w s p ra w a c h z z a k re s u p ra w a p ra c y i u b e z p ie c z e ń sp o łe c z n y c h lim it w y n o si d z ie się ć ty sięcy z ło ty ch . W y ją te k s ta n o w ią je d n a k sp raw y

19 Por. T. EreciŃski, Komentarz, cit., s. 756, teza 4; J Gudowski, Kasacja w po­

stępowaniu cywilnym po zmianach dokonanych ustawami z dnia 12 i 24 maja 2000r., «Przegląd Sądowy» 11.2(2001), s. 9.

20 J Gudowski, Kasacja, cit.; por. także A. Zieliński, [w:] Kodeks postępowania

o przyznanie i o wstrzymanie emerytury lub renty oraz o objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, w których skarga kasa­ cyjna przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia.

Wartość przedmiotu zaskarżenia będzie decydowała także o za- skarżalności orzeczeń sądu drugiej instancji wydanych w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone (art. 47942 § 2 k.p.c.). Z uwagi na to, że sprawy te należą do spraw gospodar­ czych (por. art. 4791 § 2 punkt 4 k.p.c.), próg decydujący o dopusz­ czalności skargi kasacyjnej będzie wynosił siedemdziesiąt pięć ty­ sięcy złotych. Natomiast w sprawach z zakresu ochrony konkuren­ cji, z zakresu regulacji energetyki, z zakresu regulacji telekomuni­ kacji i poczty, a także w sprawach z zakresu regulacji transportu kolejowego skarga przysługuje bez względu na wartość przedmio­ tu zaskarżenia (por. art. 47935 § 2, art. 47956 § 2, art. 47967 § 2, art. 47978 § 2 k.p.c.).

W postępowaniu nieprocesowym wartość przedmiotu zaskarżenia wynosząca co najmniej sto pięćdziesiąt tysięcy złotych (przed noweli­ zacją - pięćdziesiąt tysięcy) wymagana jest w sprawach o podział ma­ jątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżon­ kami (art. 5191 § 2 k.p.c.) oraz w sprawach dotyczących zniesienia współwłasności i działu spadku (art. 5191 § 4 punkt 4 k.p.c.).

Jeżeli wartość przedmiotu zaskarżenia nie osiąga wymaganej przepisami kwoty, sąd drugiej instancji (sąd a quo) w składzie trzech sędziów zawodowych wydaje postanowienie o odrzuceniu środka zaskarżenia. Mamy wówczas bowiem do czynienia z jedną z „innych przyczyn” niedopuszczalności skargi kasacyjnej, o których mowa w art. 3986 § 2 k.p.c. Na powyższe postanowienie przysługuje zażale­ nie do Sądu Najwyższego (por. art. 3941 § 1 k.p.c.). W omawianym przypadku, orzeczenie w kwestii odrzucenia skargi może wydać tak­ że Sąd Najwyższy (sąd ad quem) w składzie jednego sędziego.

B. Ograniczenia ratione materiae

Według § 2 art. 3982 k.p.c. w procesie, ze względu na rodzaj spra­ wy, skarga kasacyjna nie przysługuje w sprawach o alimenty,

o czynsz najmu lub dzierżawy, o naruszenie posiadania (punkt 1), a także w sprawach z zakresu prawa pracy dotyczących kar porząd­ kowych, świadectwa pracy i roszczeń z tym związanych oraz o depu­ taty lub ich ekwiwalent (punkt 2).

Wyłączenie skargi w wymienionych sprawach uzasadnia się przede wszystkim dążeniem do szybkiego rozstrzygnięcia sporu, jak również rezygnacją z tego środka zaskarżenia w sprawach, w któ­ rych ochrona prawna ma charakter przejściowy czy też, gdy wsku­ tek zmiany okoliczności faktycznych orzeczenie będzie wymagało częstej korekty (na przykład w sprawach o alimenty)21.

W orzeczeniach z dnia 17 kwietnia 1998 r.22 i 10 czerwca 1999 r.23 Sąd Najwyższy wyjaśnił, że sprawą o czynsz najmu jest za­ równo sprawa o zapłatę czynszu najmu, o ustalenie wysokości stawki czynszu, jak i sprawa o ustalenie stosunku prawnego lub prawa, czy też o ich ukształtowanie, jeśli przedmiotem ustalenia bądź ukształtowania dokonywanego orzeczeniem sądu ma być czynsz najmu.

W dwóch kolejnych orzeczeniach, mianowicie z dnia 12 maja 1998 r.24 i 4 listopada 1999 r.25, Sąd Najwyższy stwierdził ponadto, że pojęcie „sprawy o czynsz najmu” obejmuje także sprawy o odsetki za opóźnienie świadczenia czynszu.

Jak już zauważono, ustawodawca postanowił, że w sprawach z zakresu prawa pracy skarga kasacyjna nie przysługuje, między innymi, w sprawach dotyczących kar porządkowych. Wyłączenie to obejmuje wszystkie rodzaje powództw dotyczących tych kar,

21T. EreciŃski, Komentarz, cit., s. 755, teza 2.

22 Postanowienie SN z dnia 17 kwietnia 1998 r., II CKN 587/97, «OSNC» 1998 nr 12, poz. 213.

23 Postanowienie SN z 10 czerwca 1999 r., III CKN 1237/98, «Wokanda» 1999 nr 9, poz. 10.

24 Postanowienie SN z dnia 12 maja 1998 r., III CZ 65/98, «OSNC» 1998 nr 11, poz. 194.

25 Postanowienie SN z dnia 4 listopada 1999 r., I CKN 163/ 98, «OSNC» 2000 nr 5, poz. 90.

niezależnie od rodzaju kary26. Skarga przysługuje natomiast - i to bez względu na wartość przedmiotu sporu - w sprawach dyscypli­ narnych oraz z tytułu odpowiedzialności zawodowej pod warun­ kiem, że należą one do drogi sądowej27. Skarga kasacyjna jest tak­ że wyłączona w sprawach o deputaty lub ich ekwiwalent. Należy podkreślić, że chodzi tu tylko o ekwiwalenty w zamian za deputa­ ty. Wynika z tego, iż możliwe jest wniesienie skargi w sprawie o ekwiwalent za urlop wypoczynkowy, ponieważ nie jest to ekwi­ walent w zamian za deputat28. W tym wypadku kryterium decydu­ jącym o dopuszczalności środka zaskarżenia będzie stanowiła wartość przedmiotu zaskarżenia.

Motyw ograniczenia dopuszczalności skargi kasacyjnej w tzw. sprawach prostych - czyli o nieskomplikowanym stanie faktycz­ nym i prawnym - leżał u podstaw wyłączenia jej w sprawach rozpo­ znanych w postępowaniu uproszczonym (art. 3982 § 2 punkt 3 k.p.c.). Należy zwrócić szczególną uwagę na brzmienie wskazane­ go przepisu, który wyraźnie mówi o sprawach „rozpoznanych” a więc takich, które faktycznie, rzeczywiście zostały rozpoznane w tym postępowaniu odrębnym. Można zatem przyjąć, że skarga przysługuje w sprawie, która została rozpoznana według przepi­ sów ogólnych o procesie, mimo spełnienia przesłanek z art. 5051 k.p.c.29 Taka sytuacja będzie miała miejsce na przykład, gdy sąd uzna sprawę za szczególnie zawiłą albo stwierdzi, że do jej roz­ strzygnięcia konieczne będzie przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego. W myśl art. 5057 k.p.c. rozpoznaje on wówczas sprawę

26 J. Iwulski, Kasacja po nowelizacji, «Praca i Zabezpieczenie Społeczne» 2000 nr 12, s. 27; katalog kar porządkowych zawiera art. 108 Kodeksu pracy (Dz.U. z 1974 r. Nr 24, poz. 141 ze zm.).

27 J. Iwulski, op. cit., s. 27. 28 J. Iwulski, op. cit., s. 27.

29 Tak np. T. EreciŃski, Komentarz, cit., s. 762, teza 1; J. Gudowski, Komentarz, cit., s. 1132, teza 4; J. Iwulski, op. cit.; M. Manowska, Postępowanie uproszczone

w procesie cywilnym, Warszawa 2001, s. 93-94; K. Flaga-G ieruszyŃ ska, [w:] Ko­ deks postępowania cywilnego. Komentarz, cit., s. 1374 i n., teza 4.

z pominięciem przepisów o postępowaniu uproszczonym. Ponadto przepis art. 50512 § 2 k.p.c. stanowi, iż uchylając zaskarżony wyrok sąd drugiej instancji może przekazać sprawę do rozpoznania w procesie zwykłym także wtedy, gdy sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym. Wydaje się, że skarga kasacyjna będzie również dopuszczalna w przypadku, gdy sprawa należąca do tegoż postępowania odrębnego nie została w nim rozpoznana na skutek błędnej kwalifikacji.

Nowela z 22 grudnia 2004 r. rozszerzyła katalog spraw, w których skarga kasacyjna nie przysługuje o sprawy o rozwód i separację (art. 3982 § 2 punkt 3 k.p.c.). Do art. 3982 k.p.c. dodano także § 3, wykluczający omawiany środek zaskarżenia od wyroku ustalającego nieistnienie małżeństwa lub orzekającego unieważnienie małżeń­ stwa, jeżeli po uprawomocnieniu się wyroku choćby jedna ze stron zawarła związek małżeński.

Powyższe ograniczenia wynikają ze zmiany charakteru prawnego środka zaskarżenia wnoszonego do Sądu Najwyższego. Ustalono już, że skarga kasacyjna - jako nadzwyczajny środek zaskarżenia - służy obalaniu prawomocnych orzeczeń. Celem nowej regulacji jest zatem ochrona związku małżeńskiego zawartego po uprawomoc­ nieniu się wyroku orzekającego rozwód, ustalającego nieistnienie małżeństwa czy też orzekającego jego unieważnienie30. Ponadto chodzi tutaj także o uniknięcie sytuacji, w której strona pozostawa­ łaby w dwóch legalnych związkach małżeńskich. Mogłoby do tego dojść na przykład, gdyby po prawomocnym unieważnieniu małżeń­ stwa przez sąd drugiej instancji strona zawarła nowy związek mał­ żeński, a potem - wskutek wniesienia skargi kasacyjnej - Sąd Naj­ wyższy uchylił orzeczenie31. Warto w tym miejscu przypomnieć, że z tych samych względów niedopuszczalne jest przywrócenie termi­ nu do złożenia środka odwoławczego oraz wniesienie skargi

30 Por. J. Jankowski, Nowelizacje KPC wprowadzone w 2005 r, Warszawa 2005, s. 28 i n.

31 Por. M.P. Wójcik, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Praktyczny komentarz, red. A. Jakubecki, Kraków 2005, s. 538, teza 4.

o wznowienie postępowania od wyroku orzekającego unieważnie­ nie małżeństwa lub rozwód albo ustalającego nieistnienie małżeń­ stwa, o ile po jego uprawomocnieniu się choćby jedna ze stron za­ warła nowy związek małżeński (por. art. 170 i 400 k.p.c.). Na pod­ stawie art. 1149 k.p.c. omawiane ograniczenia dotyczą także prawo­ mocnych postanowień sądu polskiego, uznających zagraniczne wy­ roki orzekające rozwód lub unieważnienie małżeństwa albo ustala­ jące nieistnienie małżeństwa.

Skarga kasacyjna będzie jednak przysługiwała od wyroku ustala­ jącego nieistnienie małżeństwa bądź orzekającego jego unieważ­ nienie, jeżeli po uprawomocnieniu się orzeczenia żadna ze stron nie zawarła związku małżeńskiego.

Zastanowienia wymaga jednak następująca kwestia, jakie będą skutki zawarcia małżeństwa przez jedną ze stron już w toku postę­ powania przed Sądem Najwyższym? Z całą pewnością należy stwierdzić, że istnienie nowego związku małżeńskiego w momencie wnoszenia środka zaskarżenia stanowi jedną z „innych przyczyn” je­ go niedopuszczalności. Taki środek podlega zatem odrzuceniu na podstawie art. 3986 § 2 k.p.c. Ustawa nie reguluje natomiast przy­ padku, kiedy związek małżeński zostanie zawarty - choćby przez jedną ze stron - już w toku postępowania kasacyjnego. Wydaje się, że w takim wypadku będziemy mieli do czynienia z przeszkodą unie­ możliwiającą kontynuowanie tegoż postępowania. Wspomniana przeszkoda ma charakter następczy, gdyż powstaje dopiero w trak­ cie postępowania. Z uwagi na to, w omawianym wypadku Sąd Naj­ wyższy powinien umorzyć postępowanie kasacyjne na podstawie przepisu art. 355 § 1 k.p.c. w zw. z art. 39821 k.p.c. i w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., ponieważ „wydanie wyroku stało się niedopuszczalne”.

Według § 2 art. 5191 k.p.c. w postępowaniu nieprocesowym skar­ ga kasacyjna w zasadzie nie przysługuje w sprawach z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli. Wyjątek stanowią tutaj sprawy o przysposobienie oraz o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami. Jednak w tych ostat­ nich, o dopuszczalności skargi będzie decydować wartość przedmio­ tu zaskarżenia, o czym już zresztą wcześniej wspomniano.

W postępowaniu rejestrowym, w myśl § 3 komentowanego prze­ pisu, skarga kasacyjna jest dopuszczalna tylko od postanowień sądu drugiej instancji w przedmiocie wpisu lub wykreślenia z rejestru podmiotu podlegającego rejestracji. Należy zauważyć, że przepis art. 5191 § 3 k.p.c. dotyczy tylko postępowania w sprawach związa­ nych z prowadzeniem rejestru służącego ujawnianiu określonych podmiotów oraz dotyczących ich danych32. Nie są nim zatem objęte sprawy o wpis w rejestrze nie mającym charakteru podmiotowego, jak na przykład rejestr zastawów33.

W sprawach z zakresu prawa rzeczowego przepis § 4 art. 5191 k.p.c. wyłącza skargę kasacyjną jedynie w sprawach dotyczących przepadku rzeczy (punkt 1) oraz zarządu związanego ze współwła­ snością lub użytkowaniem (punkt 2). Natomiast zaskarżalność orzeczeń wydanych w sprawach o zniesienie współwłasności (punkt 4) będzie zależała od wartości przedmiotu zaskarżenia (nie może być niższa niż sto pięćdziesiąt tysięcy złotych).

Z kolei w sprawach z zakresu prawa spadkowego - również w przepisie § 4 art. 5191 k.p.c. - ustawodawca wyłączył możliwość wniesienia omawianej skargi w następujących wypadkach: w spra­ wach dotyczących zabezpieczenia spadku i spisu inwentarza, wyja­ wienia przedmiotów spadkowych, zarządu spadku nieobjętego, zwolnienia wykonawcy testamentu (punkt 3) oraz w sprawach o dział spadku, jeśli wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż sto pięćdziesiąt tysięcy złotych (punkt 4).

Na zakończenie warto wspomnieć, że wniesienie skargi kasacyj­ nej wyklucza możliwość skorzystania z innego środka, jakim jest skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orze­ czenia. W myśl art. 4241 § 3 k.p.c. od orzeczeń sądu drugiej instan­ cji, od których wniesiono skargę kasacyjną oraz od orzeczeń Sądu

32 J. Gudowski, Komentarz, cit., II, s. 60, teza 4; przykładem takiego rejestru podmiotów jest Krajowy Rejestr Sądowy, składający się m.in. z rejestru przedsię­ biorców, stowarzyszeń, rejestru dłużników niewypłacalnych i in.

Najwyższego skarga ta nie przysługuje. W takich wypadkach orze­ czenie Sądu Najwyższego traktuje się jak wydane w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi o stwierdzenie niezgodności z pra­ wem prawomocnego orzeczenia.

Ad m i s s i b i l i t yo f Ca s s a t i o n Co m p l a i n t Su b j e c t t o t h e Ma t t e r o fAp p e a l

Su m m a r y

T h e cassation com plaint is an appeal from sentences or decisions of courts o f the second instance. A fter m ore th an 40 years the cassation was reintroduced to the Polish civil proceedings by the am endm ent to the Civil Proceedings C ode (C PC ) o f 1 M arch 1996. T h e court w hich handles cassation com plaints is the Suprem e C o u rt located in W arsaw. T h e Suprem e C o u rt does n o t consider cases b u t examines w hether the judicial decisions com ply w ith applicable laws.

T h e cassation com plaint cannot be filed in all cases. T h e jurisdiction of the Suprem e C o u rt is lim ited by the type o f the case and by the am o u n t of the claim. This article addresses the question o f w hen the cassation com plaint is admissible (in civil proceedings, n o n - litigious proceedings, execution and bankruptcy proceedings and procedure for recognition and enforcem ent o f foreign judgm ents) because o f the criteria ratione

materiae, i. e. subject, type o f the case. T he above-m entioned instrum ent

is excluded, fo r example, in the cases exam ined in the simplified procedure, in alim ony cases, some inheritance cases and from divorce sentences.

T his paper also discusses the ratione valoris criteria. A ccording to the R om an law rule de m inim is non curat praetor, in cases concerning property rights cassation com plaint is inadm issible w hen the am o u n t o f the claim does n o t exceed the sum specified in the C PC .