Problemy związane z analizą prewencji generalnej

Problemy związane z analizą prewencji

generalnej

Istota i znaczenie mechanizmu prewencji generalnej w ramach strategii

ograniczania przestępczości

Prewencja generalna

 prewencja jako tzw. kontrola społeczna. W takim ujęciu kara kryminalna staje się instrumentem oddziaływania na grupę społeczną dla zapewnienia określonego stopnia jej

konformizmu z przyjętymi normami postępowania.

 prewencja generalna jest formułą skierowaną do adresata, którym jest ogół społeczeństwa (czasami mówi się, że są to potencjalni sprawcy przestępstw), realizowaną za pomocą zagrożenia karą, gdzie zagrożenie to jest bezpośrednim źródłem różnorodnych mechanizmów oddziaływania.

 kara, a właściwie jej obietnica, powstrzymuje członków

społeczeństwa od popełnienia przestępstwa na bardzo wiele sposobów.

 tradycyjnie wymieniane odstraszanie, co podkreśla B.

Szamota, jest tylko jednym z nich i to – jak można zasadnie twierdzić – nie najważniejszym. Większość ludzi powstrzymuje od popełnienia przestępstwa coś innego niż strach przed karą.

Aspekt

pozytywny i negatywny

 Tradycyjne ujęcie: odstraszanie czyli tzw. aspekt negatywny

 Współcześnie na prewencję generalną składają się jeszcze dwa elementy (tzw. aspekt pozytywny):

moralno-wychowawczy wpływ kary na

społeczeństwo, oraz udział kary w wyrabianiu

nawyku zgodnego z prawem zachowania się.

stereotypy

 Kara śmierci oraz kary surowe jako podstawowy mechanizm prewencji generalnej,

 Nowe badania przekierowują analizę nad prewencją generalną w stronę pytania czy:

1. w pewnych sytuacjach,

2. w stosunku do pewnych osób,

3. i w przypadku do pewnych typów przestępstw, 4. zagrożenie pewnymi rodzajami kary

może oddziaływać

odstraszająco/powstrzymująco ?

Paradygmat y badawcze



Współczesne badania nad prewencją generalna zakładają potrzebę:

1.

Uściślenia pojęć,

2.

Doskonalenie metod badawczych,

3.

Przełamanie uproszczeń w zakresie konceptualizacji,

4.

Próba uruchomienia badań empirycznych w ramach których należy:

a)

Ustalić obecność lub brak ogólnoprewencyjnego działania kar, a gdy taka skuteczność występuje określić jej zakres,

b)

Wyjaśnić mechanizm, za pomocą którego zagrożenie karą powstrzymuje od popełniania przestępstw,

c)

Stworzyć podstawy do prognozy, czy specyficzne rodzaje kar będą działać w specyficznych warunkach

Pojęcie prewencji generalnej

Ujęcie anglo-

amerykańsk

Posługuje się

ie

pojęciem odstraszanie (deterrence) oraz odstraszanie ogólne (general deterrence)

Oznacza to koncentrację na

jednym tylko z mechanizmów prewencji generalnej

na tzw. „wzbudzaniu strachu”

Ujęcie

kontynental ne

Pełne spektrum pojęcia prewencja

Wzbudzanie strachu, Wpływ moralno-

wychowawczy, Kształtowanie

nawyku

przestrzegania prawa

Problemy definicyjne

 Jednym z najtrudniejszych elementów jest ustalenie mechanizmów prewencji generalnej,

 Proces oddziaływania w ramach prewencji generalnej jest bardzo złożony, a wielu jego

mechanizmów jeszcze tak naprawdę nie udało się

zidentyfikować,

Definiowanie przez opozycję

do prewencji indywidualnej:

1. Adresat – ogół członków społeczeństwa, potencjalni sprawcy,

2. Środki oddziaływania – zagrożenie karą,

3. Mechanizm odziaływania – strach,

postawa, uznanie /prestiż prawa

1. Adresat – konkretny sprawca przestępstwa,

2. Środki oddziaływania – konkretnie wymierzona

kara,

3. Mechanizm – wychowanie, uniemożliwienie, indywidualna obawa

Odstraszanie a inne mechanizmy

prewencji generalnej

Moralno-wychowawcze oddziaływanie kary,

Oddziaływanie socjalizujące, Kształtowanie postaw,

Nawyk przestrzegania.

Odstraszanie a inne mechanizmy

prewencji generalnej

Odziaływanie raczej nie za pomocą konkretnej kary, ale oddziaływanie całego systemu karnego,

W jednostkowych przypadkach chodzi o oddziaływanie jednej kary, np. problem znaczenia zagrożenia karą dla zmiany

sposobu postrzegania danego czynu przez społeczeństwo (dany czyn oceniany moralnie naganie),

Skojarzenie czynu z karą budzi refleksję, pozwala na ocenę zachowania (zło), uzmysławia społeczną szkodliwość,

Dłuższa perspektywa czasowa. Oddalenie efektów w czasie (np. przepisy o ruchu drogowym – najpierw obawa, potem przyzwyczajenie, na końcu uznanie racji),

Autorytet władzy, klimat praworządności,

„prestiż prawa” – Adam Podgórecki

Powody skłaniające członków społeczeństwa

do przestrzegania przepisów prawa karnego

Brak możliwości łamania norm prawnych/ograniczenie możliwości (brak środków, sprawności, wiedzy),

Wiara w świętość prawa,

Bezwzględna akceptacja autorytetów,

Awersja (bezrefleksyjna) do czynów przestępnych,

Moralna akceptacja norm wynikających z prawa,

Kalkulacja zysk/strata,

Przyzwyczajenie do konformizmu.

Prewencja generalna ujęcie ilościowe

uszczegółowiona –sankcja za dane przestępstwo odstrasz od tego czynu,

uogólniona - sankcja odstrasza od danego czynu i innych (ścigamy pedofilów a boją się kazirodcy),

selektywna – sankcja odstrasza od innych czynów niż tego do którego się odnosi,

całkowita – zupełnie eliminuje czyny,

ograniczona – redukcja częstotliwości popełnianych czynów, pewna grupa przestaje popełniać dane czyny,

bezwzględna – brak sankcji/ jej wprowadzenie,

względna – zmiana rodzaju sankcji,

Netto/brutto – od zredukowanych czynów należy odjąć te które zostały wywołane nową sankcją efekt ukierunkowujący

zachowanie

Prewencja jakościowe

częściowa – zmiana nie częstotliwości czynów ale sposobu popełnienia (zmiana wagi czynu) –

ograniczenie prędkości do 50 km, jadą faktycznie 70 km a nie jak wcześniej 90 km,

modyfikująca – nie częstotliwość czynów ulega zmianie ale modus operandi,

zastępcza – kto inny będzie popełniał przestępstwa,

przemieszczająca – czasowa, miejscowa

Podłoże filozoficzne

Beccaria - Bentham

1. im surowsza kara tym mniej przestępstw,

2. im większa pewność kary tym mniej

przestępstw,

3. im szybsza kara tym

mniej przestępstw.

Podstawowe

założenia doktryny prewencji

generalnej

Człowiek jest racjonalny (bilans zysk/strata),

Człowiek jest hedonistą,

Człowiek wie w każdej sytuacji co jest dla niego szkodliwe,

Człowiek ma wolny wybór,

Człowiek jest zdolny do samokontroli,

Człowiek stale uczy się (doświadczenie własne i innych),

Człowiek może być odstraszony – czuje strach,

Prewencja

generalna – proces komunikacji

społecznej

 Psychologiczne mechanizmy oddziaływania,

 System informacji zmierza do przekazania komunikatów:

a) Jeśli popełnisz przestępstwo,

prawdopodobieństwo wykrycia jest wysokie, b) Wykryte przestępstwo, doprowadzi z wysokim

prawdopodobieństwem do ujęcia, skazania i wykonania kary,

c) Surowość kary jest wystarczająca, przeważa w

ramach bilansu zysk/strata

Warunki skutecznego działania/stopień

przekazania informacji

Społeczna wiedza płynie z masmediów – zwiększa to skuteczność prewencji generalnej,

Przekaz nie może być zbyt dokładny – im bardziej szczegółowa wiedza tym mniejsza skuteczność,

Problem przeciążenie informacją o nasileniu przestępczości, może wywoływać strach, a także zwiększać przestępczość, oczekiwanie i zwiększenie działań po stronie organów ścigania i wymiaru

sprawiedliwości zmniejsza jego skuteczność (efekt masowego uwięzienia),

Efektywność prewencji wzrasta jeśli lokata jednostek w system społeczny i czerpane z niego nagrody będą wzrastać,

Wzrost zrozumienia i zainteresowanie efektami długofalowymi swojego społecznego zachowania zwiększa efektywność prewencji,

Im większy i bardziej skomplikowany system społeczny tym mniej efektywny mechanizm prewencji generalnej (więcej norm,

zamazanie reguł uszeregowania, wzrost anonimowości jednostek)

Czynniki

wpływające na skuteczność

prewencji generalnej

Czynniki odnoszące się do prawnych aspektów zachowania,

Czynniki odnoszące się do ścigania przestępstw,

Czynniki odnoszące się do kary,

Czynniki odnoszące się do warunków, w jakich znajduje się potencjalny sprawca w momencie podejmowania decyzji o popełnieniu czynu,

Czynniki odnoszące się do znaczenia czynu dla potencjalnego sprawcy przestępstwa,

Czynniki odnoszące się do charakterystyki sytuacji, w której popełniane jest przestępstwo.

Problem z adresatem

prewencji generalnej

 Pojęcie tzw. grupy marginesowej – komunikat

prewencji w istocie nie jest adresowany do całego społeczeństwa

 Grupy społeczne wyodrębnione ze względu na stopień zaangażowania w karierę przestępczą:

1. Osoby przestrzegające prawa ze względów

moralnych, nie biorą one pod uwagę możliwości naruszenia prawa,

2. Osoby zaangażowane w działalność przestępczą, 3. Osoby bez hamulców pierwszej grupy, ale nie

zaangażowane w działalność przestępczą (nie co

robią, ale co potencjalnie mogą zrobić – czysta

spekulacja)

Źródła:

 L.Lernel, Zarys kryminologii ogólnej, Warszawa 1978,

 J.Błachut, A.Gaberle, K.Krajewski, Kryminologia, Gdańsk 2001,

 B.Hołyst, Kryminologia, Warszawa 2009,

 Red. A.Kojder, Z.Cywiński, Socjologia prawa. Główne problemy i postacie, Warszawa 2014,

 Red. W.Świda, Kryminologia, Warszawa 1977,

 B.Szamota, Badania nad prewencją generalną: problemy metodologiczne, Archiwum Kryminologii, T.XI, 1984

 B. Szamota-Saeki, Pozytywna prewencja ogólna w nauce niemieckiej, „Archiwum Kryminologii” 2003–2004, T. XXVII

 M. Szerer, Karanie a humanizm, Warszawa 1964,

 J.Utrat-Milecki, Kara. Teoria i kultura penalna:

perspektywa integralnokulturowa, Warszawa 2010