Z. Świechowski
Konserwacja pacyfikału z Sulejowa
Ochrona Zabytków 4/3-4 (14-15), 223-224
1951
zabytkow ych. S tan em niew ątp liw ie za
b y tk o w y m były ściany bezpośrednio po ich odsłonięciu przez S. K rukow skiego, m im o ich częściowego w yniszczenia w okresie opuszczenia szybów.
O bydw a pom ysły — ja k w idać — po
sia d ają zarów no d odatnie ja k i ujem ne cechy rek o n stru k c ji i konserw acji za
rów no pod w zględem kon serw ato rsk im ja k i dydaktycznym . W szelkie in n e roz
w iązania byłyby w prost niedopuszczalne i zg ru n tu błędne. R ealizm n a k a zu je nam zachow ać kopaln ię możliwie w iernie od
tw a rz a ją c ą form y p ierw o tn e z okresu p ro d u k c ji szybu. T ak re k o n stru u ją c szyb osiągniem y cel dydaktyczny, w ażny ze w zględu n a zw iedzających niefachow ców i uczącą się młodzież. Z pow yższych względów K om isja opiniodaw cza p o sta now iła w yrazić zgodę n a zre k o n stru o w anie dw óch szybów w edług pom ysłów M. D rew ki i T. Żurow skiego. D rugi p ro je k t będzie dlatego w ykonany że pos a da lepsze w aru n k i ekspozycji. F a k tu ra sk alisty ch części szybu będzie w tym pom yśle n a tu ra ln a , tym sam ym dla specjalistów i naukow ców w artościow a, którzy, ja k o fachow cy będą i ta k dobrze rozum ieli szczątkow e form y kopalni, gdy laikom i niefachow com odpow iadać lepiej będzie dok ład n a re k o n stru k c ja form zabytkow ych szybu z okresu p ro dukcji, jako zbliżonych do rzeczyw isto
ści d aw nodziejow ej. O bydw a pom ysły zrealizow ane w n atu rz e będą się w ten sposób w zajem n ie w sp ierały w p a rtia c h najsłab szy ch a dopiero łącznie spełnią zadanie i n aukow e i dydaktyczne.
T. Żur ows k i K O NSERW ACJA PAC Y FIK A ŁU Z SU
LEJOW A.
P raco w n ia K onserw acji Z abytków Rze
miosła A rtystycznego przy P racow niach K o n serw acji Z abytków w W arszaw ie, podjęła w r. ub. kon serw acje P acy fik ału pochodzącego z kaplicy N. M. P. (Ligęz- ków) w Sulejow ie. Zabiegi prow adzone pod kieru n k iem k o n se rw ato ra Józefa G reina przyczyniły się ao usunięcia w znacznej m ierze szkód uczynionych
„zębem czasu“ tem u w artościow em u o k a
zowi złotnictw a późno-średniow iecznego.
Po odczyszczeniu pow ierzchni, dzięki cze
m u zyskał na w yrazistości ry to w an y r y sunek, dokonano uzupełnienia b r a k u ją cej części środkow ego k w a d ra tu krzyża oraz w ypełniono otw ory pow stałe na skutek przebicia gw oździam i tró jlistn y c h zakończeń jego ram ion. P on ad to z re k o n stru o w an e zostały b ra k u ją c e elem e n ty ażurow e, łączące w ierzch n ią ruchom ą blachę (z w ycięciem n a relikw ie) ze
Ryc. 205. P a cy fik a ł z S ulejow a, aw ers, przed k o n se rw ac ją .
Ze zb. P. K. Z.
Ryc. 206. P a cy fik a ł z S ulejow a, rew ers, przed ko n serw acją.
Ze zb. P. K. Z.
spodnią b lach ą oraz n ie istn ieją ce p a rtie kraw ędzi. Z akończeniem zabiegów bę
dzie w yzłocenie całej pow ierzchni.
M ożność dokładnego o b ejrzen ia z a b y t
k u pozw oliła n a dokonanie szeregu spo
strzeżeń różnych w stosunku do a try b u - cji św ieżo w ydanego in w e n ta rz a Topo-
223
Ryc. 207. E lem enty ażurow ej ścianki bocznej i d ek oracyjnego w ałeczka k r a w ędzi przygotow anej do uzupełnienia uszkodzonej p a rtii p acy fik ału sulejow
skiego.
Ze zb. P. K. Z.
Ryc. 208. P acy fik a ł z S ulejow a w czasie k onserw acji.
Ze zb. P. K. Z.
Ryc. 209. P acy fik a ł z S ulejow a, aw ers, przed konserw acją.
Ze zb. P. K. Z.
graficznego pow. P io trk o w sk ieg o 1. P rzed e w szystkim P acyfikał je st m iedziany, pierw o tn ie złocony w ogniu a nie sre b r
ny. Po d ru g ie pow ierzchnia z w ycię
ciem n a relikw ie spełnia tu ta j zadanie w ieczka, ją by więc należało określić m ianem aw e rsu a nie odw rotnie. M yl
nym je st tak że dato w an ie na koniec XIV w., do stw ierdzenia czego w y s ta r
czają zresztą n aw e t rep ro d u k cje z a m ieszczone w In w e n ta rz u . T yp C h ry stusa na krzyżu o kolanach lekko w bok w ygiętych, ręk a c h p raw ie ró w noległych do poprzecznego ram ien ia
krzyża, dłoniach dośrodkow o sk u rczo nych, ch a rak te ry sty cz n ej w ydłużonej p artii torsu, silnie w ciętej i o ściśle przylegającym , ukośnie p rzew iniętym peryzonium , je st pow szechnie stosow a
ny w grafice i m a la rstw ie środkow ej Europy na początku XV w. W Polsce typ ten je st jeszcze w pełni sił n a po
czątku w. X V I2. Do ta k ich sam ych w niosków chronologicznych prow adzi analiza u k ła d u d ra p e rii św iętych dzie
wic aw ersu, ja k rów nież rodzaj sty liza
cji sym boli ew angelistów na rew ersie.
K orzystanie z podkładów graficznych jest przy tym n iew ątp liw e; pow szechne u m alarzy tego czasu — do reg u ły n a leżało u złotników łączących bardzo często dw ie ta k bardzo p o k rew n e u m ie
jętności: g ra w e ra -d e k o ra to ra przed m io tów m etalow ych i ry to w n ik a pły t, s łu żących do pow ielania ry su n k u na p a pierze lu b tkan in ie. W ry su n k u zdo
biącym P acy fik a ł S ulejow ski w y ra źn y m dow odem oparcia się o pierw ow zór graficzny je st m iedziorytnicze k rzy ż u jące się k resk o w an ie skrzydeł zw ierząt stanow iących sym bole ew angelistów .
Jeszcze jeden dodatkow y, in te re su ją c y dowód popiera datow anie na przełom w ieku XV—X V I, w zględnie, b io rąc pod uw agę lokalne opóźnienia w n 'e k tô ry c h w arsztata ch Polski na pocz. XVI w. Do
w odu tego. na k tó ry zw rócił mi u p rz e j
mie uw agę k o n se rw ato r S tan isław G ep- n e r z P racow ni K on serw ato rsk iej Z a b y t
ków, dostarcza ręk o jeść m iecza sta n o w iącego w raz z kołem a trv b u t św. K a
tarzyny. W końcu w ieku XV-go w chodzi m ianow icie w użycie głowica rękojeści trójdzielna, zbliżona k ształtem do k w iatu lilii. W końcu XV-go i n a początku X V I- go w ieku ro zprzestrzenia się tak że zw y
czaj noszenia tzw. taszek z obu stro n je l
ca. Obie te cechy posiada miecz św. K a
ta rz y n y z sulejow skiego P acvfikalu.
_____ Z. Swi ec hows k i
1 Z a b y t k i S z t u k i w P o l s c e , I n w e n t a r z T o p o g r a f i c z n y I V W a r s z a w a 1950, s. 280.
2 P o r . Z . S w i e c h o w s k i , M a l o w i d ł a o l t a r z v k a l i s k i e g o , k o ś c i a ń s k i e g o i s u l e c h o w s k i e g o n a t l e p r o b l e m u m i s t r z a z G o ś c i s z o w i c , B H S K X I 3 4 1949 R y c . 113— 118.
