Leon' KARCZEWSKI
o nowymgałunkośUmaka
Z
wapieni asłarłu Suleiowa
W ro1ru1958 opracowywałem faunę nerineową astaxtu i kimerydu Sulejowa. Interesował mnie tu szczególnie astart, . wykształcony w _. po- staci, wapieni i;>olitowych lub wapieni zwięzłych, pylastych bez Qolitów albo z niewielką ich ilością.
Na. specjalną uwagę zasługuje w wapieniach' Sulejowa warstwa bar- dzotwardego ikrowca; którą nazywali i nazywają dotychczas'miejscowi
eksploa,tato:r~Y wapienia warstwą ."grab": Warstwę "grab" omawiał już sźeroko' swego 'czasu J. Lewiński· (1912), a następnie E. Passendorfer (1924). Kontaktuje ona od spodu z silnie oolitowymi wapieniami, z bardzo
n,ieliCZfią fauną, od góry z warstwą wapieili twardych; szaro2;ółtych; pi'Ze-
pełrtionY<!h gatWlkaIIli:Exogyra:, nana(S
o
w;) i Exygora' virgtLUL(De fr.).Wapienie te zaliczane są do kimerydu. Poniżej wapieni silnie oolitowy(!h jest. warstwa. wapienia astartu z bardzo liczną fauną 'rucerasów ·i···ślima
ków. Ślimaki ręprezentuje
tu
przede wszystkim rodzina Ne.rineidae. Naj.,.lic:,zniejsi są~ jec:inakprzedstawiciele z rodzaju Ptygmatis. Wśród liczńyl2h gat\in.~ówtego ro~ajil, które ozn,aczyłem(1958) jako:Ptygmatis bruntru- ttina .: (~h u. F m~):,F)tygrruitis .ps~udobrunt'"ftana (G erom.), ftyg'fł11l.~
S~~o17Z:(>.1~lana . (C 9 t t.),' ,.PtygmatlS .curmonten,slS (L o.r
.l,
Ptygmat'ts' gradata(ą~O):b..),' Ptygmatis clio (d 'O t b;), . Ptygmatis caTphatica:;· (Ze.js~,.żn~l wjstępuję z'ri,imi . razem również gatunek osi1nie wypukłych skrętach.
Cęch~tap.otychcza:snie jest znana w obrębie rodzaju PtY!imatf.s.Stąd
te?;wyd#elam go w odrębny gatunek i daję mu nazwęPtygmatiscon
vexo8jriratil.
Ptygmatis convexospirata n. sp.
,(tab.
I .
fig. 2, 3, -4, ,,5)HolatypulJ; s:koruilka' 2, 3, 4, ,5'ł1ab.l
Stratum typicum: astart, warstwa dicerasowo,ptygmatisOwa
Lo~ t;upiCUB: Sulejów~ ~()lo Piotrkowa ,Tryb.
Deriva6~~omi~l8 :oonvex05pa-a1;~ ~
od
w:yp.t$łości Sltrętó:w Ma~~:,lO;okazów dObrzezacho'WanychWYmi~: ~n~gośĆ65-72 m,iP
.1,_ -,_, • "," • . ; ,' .'_' _ . \ .'. ' "' .
Szerokość. nal~ksza, 24--,-28 min·
Kwartalnik Geologiczny - 13
940
Szezvko$ć najmnlejsza
Szerokość największa Kąt szCzytowy 24 o Kąt SzW~wy , (~) 65:;
IlOść skrętów 15-16.
Leon Karczewski
= 0,6
W Y g l ą d Z e w n ę t r z n y. SkmuJpka stosunkO'WQ dllrŻa, o silnie
wypukłych skrętach łączących się ze sobą wyTaźnym wgłębionym kana- likO'Wa:tym szwem. Skręty są gładkie z widocznymi bardzo wyraźnie li- niami przyrostowymi. Linie przyrostowe przebiegają od szwu do s~u
i są w postaci wąskich prążków wygiętych na każdym skręcie w kształ-
i" ...
,',
cie litery S. Wygięcie to jest nieco zniekształcone przez, silne wypukłości skrętów . Prążki nie wszystkie są jed- nakowe. Na każdym niemal skręcie co jakiś czas wy-
stępują, na pr~kach wyraźne zgrubienia. Powta.rza się
to w dość regularnych odstępach. Szcze~ólnie dobrze widoczne są te zgrubienia na o.statnich, to, jest na naj-
młodszych skrętach. ' .,
,Fig. 1. Wygląd zewnętrzny skorupy Ptygmatis convexospi1'ata '
n. sp.
The' exterior of shell of' ptllQmatis .convexospirata n. sp.
u - kąt szwowy, fJ - kąt, 11n11 przYrostowej, Z" s. -zatoka ;
spiralna,,~. a., - ,zato,ka aIio/sp~ , ' u" ':::"Ii,ut~e :ą.p,gle: 13. " gróWiIi' 11Jle angle, z. s. - spiral sinuS,
'lII,o,a. 4-' antiBPlral.'B1n~ ,
, ,Mimo'..pewnegozniekształcenia linii przyrostowyCh przez wypukłości ~ sktętóW •. ,można .na, nich wyróżnić zatokę spiralną i , zatokę antyspira1ną;
(fig. 1); , ,
, Zatokaspiratna jest mniejsza i szerokość'jej wynosi 4,5 mm. Zatoka :
antyspiralna jest ,większa i"szerokość jej wynosi' 7 rrun. Największa wy- ' sok03e :Zatoki· spiralnej wynosi 1,5 mm, największa wysokość tatoki ant y- ' spiralne}' - ' ·T nim. Pomiary te wykOliano na dwóch ostatnich skrętach.'
K4Flinii przyrostowej .(~) wynosi ca 10J• Ostatni skręt jest nieco więk- ,
siyizakoncżóny ujściem w kształcie trapezu ze slabowidocznymi trzema ':
fałdami na wardze wewnętrznej. Fałdy na wardze zewnętrznej niewi-
dąt:żąe:.·Ujście u ·dołu zakończone krótkim kanałem syfona1nym. Dołek .
os!iówy ··'bkrągly,~ średnich rozmiarów; otoczony dookoła. wałeczkiem two- :
rzącynf'zakóńczeme ,kanału syfónalnego. Na części podstawowej ostat- ' niego skrętu linie przyrostowe mają tylko zatokę antyspiralną, ' której' , wymiary nieznacznie się różnią od wymiarów zatoki antyspira1nej na
pozostałych skrętach. ' ,
Widoczne są też regularne zgrubienia lia 'liniach przyrostowych pod- stawy ostatniego skrętu. Krawędź ostatniego skrętu jest ostra. W, oko-o licy części ujściowej prawię owalna.
B u d o w a w e w n ę t r z n a. Na przekroju fodłużnym skorupki wf- docznych jest w każdym- skręcie pięć fałdów: dwa fałdy osiowe,fałd ścienno-o.siowy i dwa fałdy wargowe. Pierwszy fałd osiowy jest w kształ
cie daszka skierowanego w stronę fałdu wargowego. Drugi fałd osiowy
większy, nie,co zdeformowany, zazwyczaj kształtem nie różni się od
Nowy gatunek ślimaka z wapieni astrartu Sulejowa
94J
pierwszego. Fald sClenno-osiowy jest długi, wąski, w kształcie stopy, niekiedy powyginany. Fałd wargowy duży, w . ksztalcie topora ostrzem skierowanego w stronę fałdów osiowych. Drugi' fałd wargoWy mały, za-
znaczający się w postaci wgłębienia skierowanego w stronę fałdu ścien
no-osiowego. Przestrzeń osiowa regularna.
U wag i: Za holotyp uznałem okaz o długości 65 mm i szerokości
24 mm (tab!. I, fig. 2, 3, 4). Ma on bardro wąski dołek osiowy i silnie
. wypukle skręty. Cecha ta wyraźnie go różni od innych gatunków tego
I-odzaju nawet takich jak Ptygmatis bruntrutana (T h u r m.), w skład
którego M. Oossmann (1898) włączył formy o lekko wypukłych skrętach.
U okazu uznanego za holotyp nowego gatunku z su1ejowskich wapieni astartu wysąkość skrętów w stoounku do poziomu, na którym leżą szwy ~
wynosi 1-2,5 mm, podczas gdy wysokość skrętów u Ptygmatis bruntru":
tana (T h u r m.) nigdy nie przekracza 0,5 lllItl. Również linie przy~
rostowe skorupki holotypu posiadają wymiary zatok inne od dotychczas znanych gatunków tego rodzaju. W. F. Pszczelincew w swoich pracach (1927, 1954) pisze, że gatunki o wypukłych skrętach w rodzinie Neri- neidae są
bardzo
nieliczne.Zakład Stratygraf! I.G.
Nadesłano 7 marca 1959 r.
PISMIENNICTWO
.cOSSMANN M. (1898) - Contribution li la paleontologie francaise des terrair.s jurrassiques. NeriJnes.
Mam.
Soc. gOOJ.. France, 8, Paris.KARCZEWSKI L. (1958) - Stratygraficzno-paleontologiczne opracowanie fauny nerineowej górnego malmu Sulejowa. Arch. Inst. GeoL (maszynopis).
Warszawa.
LEWIŃSKI J. (1907) - Utwory jurajskie tzw .. "pasma sulęjowskiego". Rozpr. PoL Akad. Umiej., A.J. 47 [1908], p. 219-244. Kraków.
PASSENDORFER E. (1924) - Sprawozdanie zbadań geolOgicznych w granicach arkuszy Przedbórz i Opoczno oraz. w Tatrach. Pos. Nauk. 'Pol. Inst.
Geol. nr 10, p. 7-8~ Warszawa. ' .
IItIEJIlifiiD;EB B. 4>. (1927) - cpayHa IOPbI H HIDKHero MeJIa KpbIMa H KaBKa3a. Tp.
reOJI. KoMo, HOB. cep. BbIII. 172. JIemmrpa,l{.
IItIEJIJ1HD;EB B. 4>. (1954) - BplOxOHorHe BepXHeMeJIOBbIX OTJI01KeHHH ApMJłHCKOA
CCP H npHJIeraIO~eH qaCTH A3ep6aH,II;1KaaCKOH CCP. H3,11;. AKa,ll;. HayK . CCCP. MOCKBa-JIemmrpa,ll;.
942 ; Summ8liY· . ' ," ". ".
<Leon KARCZEWSKI
ON A NEW SPECIES OF GASTROPODFROM TBE . ASTARTIAN LlMESTONES AT .SULEJOW (CENTRAL POLAND,
Summary
A new species o.f Ptygmat:s !!onvexospirata bas been round do the' AstartI.an
~mestOllles . at Sulejów, i~ the. norlhwestenicontinuatio.n of the Swięty k!-zyż Mountains .. lts .chaJracteristic, featute which made it pos&ible to d:stinguish it frem óther species if gen·us Ptygmat.s. 'aI'e its va:ycoovex whorls. and' itsdifferent
~imenSions ot tłiegrowth' line. ' .
l ;
"'.
TABLICA I Fig. 2. Holotyp ptygmatis convexospirata n. sp.
Holotype of Ptygmatis convexospirata h. sp.
a - Wielkość naturalna, b - okaz'·Widziany od strony dołka os1owego, pow. 2 X., c - okaz wl"'ml!nv od strony uJśc1a, pow. 2 X, d - okaz Widziany od strony ze-
wnętrzneJ, pow. 2 X .
a - na.tural slze, b - speclmen Been trom a.x1aJ. p1t, enlarged X 2, c - Bpeclmen _ trom slde ot apertura, enlargad X 2, d - speclmen Bean' tram outs1de, enlarged X 2
Kwart. Geol., nr 4, 1959 r. TABLICA I
Fig. 2 a Fig.2b
Fig. 2 c Fig. 2 d
Leon KARCZEWSKI - O nowym gatunku ślimaka z wapieni astartu Sulejowa
