Z praktyki sądowej w procesach o ustalenie ojcostwa

Włodzimierz Dzięciołowski

Z praktyki sądowej w procesach o

ustalenie ojcostwa

Palestra 3/1(13), 67-72

N r 1 Z P R A K T Y K I S Ą D O W E J W P R O C E S A C H O U S T A L . O JC O S T W A _{6 7} P o w y ż sz e p rz y k ła d o w e f r a g m e n ty n ie w ą tp liw ie w y s ta r c z ą d o z ilu s tr o w a n ia , że s to s u n e k n a k ła d u p ra c y a d w o k a ta do z a k r e s u i sk o m p lik o w a n e g o c h a r a k t e r u m a t e r i a łu d o w o d o w eg o z e b ra n e g o w p ro c e s ie je s t w p ro s t p r o p o r c jo n a ln y . Im b o g a ts z y j e s t m a t e r i a ł d o w o d o w y , im b a r d z ie j ta k i m a t e r i a ł d o w o d o w y je s t z a w iły , ty m b a rd z ie j „ z n a c z n y ” je s t n a k ła d p r a c y a d w o k a ta . T o sa m o d o ty c z y w szczeg ó ln o ści o p in ii b ie g łe g o lu b b ie g ły c h ja k o je d n e g o z d o w o d ó w w s p ra w ie .

W k o n k lu z ji n ie p o d o b n a zgodzić się, ż e b y w s p r a w ie w y m a g a ją c e j zn a c z n e g o n a k ła d u p r a c y p rz e z b ie g łe g o n ie b y ł je d n o c z e ś n ie n ie z b ę d n y z n a c z n y n a k ła d p ra c y a d w o k a ta , k tó r y p rz y w y c z e rp u ją c e j o b ro n ie n ie m o że i n ie p o w in ie n p o m in ą ć k o n tr o li w s z y s tk ic h szczegółów opindi b ieg łeg o .

II

WŁODZIMIERZ DZIĘCIO ŁO W SKl adwokat

Z p ra k ty k i sqdow ej

w procesach o ustalenie ojcostw a

U tr w a liła się w ś ró d a d w o k a tó w o p in ia , że n ie w a r to z a s tę p o w a ć p o z w a n e g o w p ro c e s ie o u s ta le n ie n ie ś lu b n e g o o jc o s tw a , g d y ż s p r a w y ł e są z g ó ry s k a z a n e n a p rz e g r a n e . Z y g m u n t Z i e m b i ń s k i w m o n o g r a fii: P o d ło ż e s p o ró w s ą ­ d o w y ch o a lim e n ta c je d z ie c k a p o z a m a łż e ń s k ie g o p o d a je n a s tr. 103, że w l a ­ ta c h 1948— 49 w P o z n a n iu n a o g ó ln ą 1'czbę 21 w y ro k ó w o d d a la ją c y c h p o w ó d z ­ tw o ty lk o 2 w y ro k i o p a r te b y ły n a in n y c h p r z e s ła n k a c h n iż w y łą c z e n ie o jc o s ­ tw a p rz e z p ró b ę k rw i. N ie m a m y śc isłe j s ta ty s ty k i z in n y c h l a t i z te r e n u c a łe j P o lsk i, a le z o b s e r w a c ji b e z p o ś re d n ie j m o ż n a p r z y ją ć , że 99% s p r a w o u s t a le ­ n ie o jc o s tw a n ie ś lu b n e g o k o ń c z y się w y ro k ie m z a s ą d z a ją c y m . Z n a c z y to , że z a rz u ty p o z w a n e g o o p a rte n a d o w o d a c h ze ś w ia d k ó w , n a d o w o d z ie z p r z e s łu ­ c h a n ia s t r o n są z re g u ły c h y b io n e .

Z a s ta n o w ić się n a le ż y , czy p o w ó d z tw a te g o rodizajai są rz e c z y w iś c ie z aw sze słu szn e, a z e z n a n ia m a t e k n ie ś lu b n y c h t a k is to tn ie p rz e k o n y w a ją c e , czy też n a o cen ę s ą d u w p ły w a ją w ty m w z g lę d z ie in n e p o z a u s ta w o w e o k o liczn o ści. J e ż e li p r z y p a tr z y m y się te g o ro d z a ju to c z ą c y m się p ro c e s o m , to s tw ie r d z ić m u ­ sim y, ż e są d y , o p ie r a ją c się n a w y ty c z n y c h z a w a r ty c h w u c h w a le S ą d u N a jw y ż ­ szego z d n . 27.VI.1953 r. (O SN z 1953 r . poz. 95), d o p u s z c z a ją w s z e lk ie p o d a n e p rz e z s t r o n ę p o w o d o w ą d o w o d y , a w I I in s ta n c ji u c h y la ją o d d a la ją c e w y ro k i i p r z e k a z u ją s p r a w ę d o p o n o w n e g o ro z p o z n a n ia , je ż e li s t r o n a p o w o d o w a p o w o ła ja k ie ś n o w e d o w o d y , p rz e p r o w a d z o n e ju ż n a w e t częściow io w I in s ta n c ji. T eg o lib e ra liz m u p o s tę p o w a n ia n ie s to s u je się je d n a k do w n io s k ó w p o z w a n e g o , w o c e ­ n ie zaś z e z n a ń św ia d k ó w , a z w łaszcza w o c e n ie d o w o d u z p r z e s łu c h a n ia s tro n ,

6 8 W Ł O D Z IM IE R Z D Z IĘ C IO L O W S K I _{N r S} «adv d o p a tr u ją się p r a w d y m a te r ia ln e j je d y n ie w z e z n a n ia c h m a t k i d z ie c k a , n a ­ to m ia s t u s to s u n k o w u ją się k ry ty c z n ie do z a rz u tó w p o zw an eg o , je g o z e z n a ń , ja k ró w n ie ż do z e z n a ń p o w o ła n y c h p rz e z n ie g o św ia d k ó w . W d y s k u s ji n a te n te m a t sły szy się c z ę s to n ie o f ic ja ln ą o d p o w ied ź, że p rz e ć eż d z ie c k o m u s i m ie ć ojca. M a k ­ sy m a ta zad o m im o w ała, ta k że w p ro c e s ie o u s ta le n ie o jc o s tw a p o z w a n y ju ż z g ó ­ r y w a lc z y n a s tra c o n e j p o z y c ji, c h y b a że u r a t u j e go d o w ó d z p ró b y k r w i. N a s u w a się z k o lei p y ta n ie , s k ą d w z ię ło się ta k ie n a s ta w ie n ie i ja k m o ż n a b y zw alczy ć te n u je m n y o b ja w p ro c e so w y .

S ię g n ijm y do h is to r ii p ro c e s ó w o u s ta le n ie o jc o s tw a . N ie m ie c k i k o d e k s cyw iln> is to tn ie tr a k to w a ł po m a c o s z e m u s ta n o w is k o d z ie c k a n ie ś lu b n e g o . U znafto, że d z ie c ­ k o n ie ś lu b n e n ie d zie d z ic z y p o o jc u n ie ś lu b n y m , że n a le ż y m u się r e n t a n a u t r z y ­ m a n ie ty lk o d o 16 r o k u ż y c ia (w y ją tk o w o w r a z ie k a le c tw a itp. d łu ż e j), p r z y z n a ­ w a n o d z ie c k u r e n t ę n ie w s to s u n k u do diochodów o jc a , a le w e d łu g p o z y c ji s p o łe c z ­ n e j m a tk i d z ie c k a . N a jg ro ź n ie js z y m zaś d la d z ie c k a b y ł p rz e p is o tziw. e x c e p t i o p l u - r i u m . J e ż e li u sta lo n o , że w c zasie k o n c e p c y jn y m o b c o w a ło z m atiką d z ie c k a w ię c e j m ężc zy zn , p o w ó d z tw o o d d a la n o . Z a s a d a ta b y ła b a rd z o w y g o d n a d la n ie u c z c iw y c h p o z w a n y c h , k tó r z y w y n a jm o w a li so b ie z a w o d o w y c h e k s c e p c jo n is tó w i w y g ry w a li p ro c e sy . T o te ż p o ja w ia ły s ę lic z n e a r ty k u ły w c z a so p ism a c h p ra w n ic z y c h tr a k tu j ą c e 0 k o n ie c z n o śc i z m ia n y te g o u s ta w o w e g o u p o ś le d z e n ia dzieci n ie ś lu b n y c h (zob. a r t y k u ł w „ G ło sie S ą d o w n ic tw a ” r o k u 1936 pt.: U w a g i do p r o j e k tu p o ls k ie g o p r a w a opieikuńczego w o d n ie s ie n iu d o s ta n o w is k a i u p r a w n ie ń dziec i n ie ś lu b n y c h ).

Z u lg ą w ię c p r z y ję liś m y z a sa d n ic z e z m ia n y p r a w o d a w s tw a p o w o je n n e g o w ty m w zg lęd zie, a le z ro b iliś m y tu za g w a łto w n y n ie c o sk o k . D y s p ro p o rc ja d a w n e j p o zy cji d z ie c k a p r a w n ie u p o ś le d z o n e g o i p o z y c ji p e łn o p r a w n e g o d z ie d z ic a ta k d a le k o w p ł y ­ n ę ła n a p s y c h ik ę sęd zió w , że ci, p rz e p o je n i d ą ż e n ie m o c h ra n y in te re s ó w d z ie c k a , p rz e o c z a ją z a s a d ę , iż w o c e n ie s p r a w y o u s ta le n ie o jc o s tw a tr z e b a b r a ć ró w n ie ż p o d u w a g ę z a r z u ty s tr o n y p o z w a n e j, b y e w e n tu a ln ie n ie s ta ła się je j k rz y w d a .

S u g e s tię , ja k ą w y s u w a ją n ie k tó rz y sęd zio w ie, w y w o ła ła do p e w n e g o sto p n ia w y ż e j c y to w a n a u c h w a ła S ą d u N a jw y ż sz e g o o w y ty c z n y c h p rz y u s ta la n iu o jc o s tw a n i e ­ ślu b n e g o . P o ls k i p o w o je n n y p ro c e s c y w iln y , w p rz e c iw ie ń s tw ie do p rz e d w o je n n e j z a s a d y d y sp o z y c ji s tro n , a k c e n t u je o b ecn ie z a s a d ę w y d o b y c ia p r a w d y m a te r ia ln e j. S ą d w k a ż d y m sp o rze p o w in ie n d ą ż y ć do o d tw o rz e n ia w ła śc iw e g o s ta n u rzeczy 1 d la te g o m o że, a n a w e t p o w n ie n d o p u szczać w s z e lk ie d o w o d y m o g ą c e w y ś w ie tlić s ta n s p r a w y . J e ż e li m im o te j z a s a d y g e n e r a ln e j S ą d N a jw y ż s z y w c y to w a n e j u c h w a le ta k a k c e n tu ję k o n e c z n o ś ć w y d o b y c ia p r a w d y m a t e r ia ln e j w p ro c e s ie o u s ta le n ie o jc o s tw a n ie ś lu b n e g o , to n ie c h y b n e n a s u w a się p o d e jr z e ń e, że m a m y t u do c z y n ie n ia z d w o m a sp o s o b a m i w y d o b y c ia p ra w d y o b ie k ty w n e j: z je d n y m sp o so b em o m n ie js z y m n a s ile n i u o ra z z d ru g im sp o s o b e m o w ię k s z y m n a s ile n u. W p ie r w s z y m w y p a d k u c h o d z iło b y o w s z e lk ie p ro c e s y , w d ru g im — o p ro c e s y u p rz y w ile jo w a n e , jaik n p . p ro c e s y o u s ta le n ie o jc o s tw a n ie ś lu b n e g o czy p ro c e s y p rz e c iw k o S k a rb o w i P a ń s t w a (tu te ż z a u w a ż a się p e w n e te n d e n c je do p o d p o rz ą d ­ k o w a n ia in te re s ó w o soby p r y w a tn e j in te re s o m sp o łeczn y m ). J a k d a le c e ta su g e s tia z a k o rz e n iła się w p r a k ty c e , n ie c h św ia d c z y f a k t, że S ą d N a jw y ż s z y w o rz e c z e n iu z d n ia 25.IX . 1953 r. I I C 1093/53, z n a jd u ją c y m s :ę w z b io rz e n e o fic ja ln y m o rz e ­ czeń S ą d u W o je w ó d z k ie g o w P o z n a n iu , z m u s z o n y b y ł p o d k re ś lić , iż „ n a le ż y p r z e ­ s trz e g a ć s ą d y p rz e d n ie dość s ta r a n n y m p r o w a d z e n ie m p o s tę p o w a n ia d o w o d o w eg e w s p r a w a c h o u s ta le n ie o jc o s tw a p o d w ipływ em o p a c z n e g o ro z u m o w a n ia d o b ra

Nr 1 Z P R A K T Y K I S Ą D O W E J W P R O C E S A C H O U S T A L . O JC O S T W A ₈₉ d zie c k a w te n s,pos6b, że d o b ro to w y m a g a , a b y d z ie c k o m ia ło ja k ie g o k o lw ie k ojca, b y le b y b y l on z d o ln y do z a s p o k o je n ia je g o p o tr z e b ” .

U p rz y w ile jo w a n ie s tro n y p o w o d o w e j p rz e z są d y w p ro c e s a c h o u s ta le n ie o jc o stw a d a je się odczuć w ty m , że s ą d y b a g a te liz u ją w n io s k i d o w o d o w e p o zw an eg o , K rytycznie o d n o szą się d o ś w a d k ó w p o z w a n e g o , a p rz y p r z e s łu c h a n iu s tr o n o p ie ­ r a j ą się n a z e z n a n ia c h m a tk i d ziec k a, w y c h o d z ą c ró w n ie ż i tu t a j z g ó ry p rz y ję te g o z ało ż en ia, że m a t k a d z ie c k a w ie n a jle p ej, k to je s t o jc e m je j d z ie d k a . O ile p rz y ocenie z e z n a ń ś w ia d k ó w m o ż n a jeszcze p rz y to c z y ć (w c e lu o b a le n ia ty c h zez n a ń ) a rg u m e n ty p rz e c iw n e w y p ły w a ją c e z z e z n a ń in n y c h św ia d k ó w , o ty le p r z y d o w o ­ d z ie z p rz e s łu c h a n ia stro n p o z w a n y p oza z a rz u ta m i n a tu r y p r a w n e j (co d o sp o s o b u p r z e p r o w a d z e ń a teg o d o w o d u ) m a ty lk o p o le do o b ro n y w d z ie d z in ie p s y c h o lo ­ g ic z n o -so c jo lo g ic z n e j.

R z a d k o m o ż n a stw ie rd z ić , żeb y są d p rz e p r o w a d z ił te n d o w ó d p ra w id ło w o . D o w ó d

i p rz e s łu c h a n ia s tro n je s t b o w ie m d o w o d em ty p u in k w iz y c y jn e g o . S tr o n a m a tu w y s tą p ić w r o li św iadlka w e w ła s n e j s p ra w ie , a le za to ś w ia d k a o b a rc z o n e g o o d p o ­ w ie d z ia ln o ś c ią w ię k sz ą n iż ta , k tó r a ciąż y n a ś w :a d k u w o b cej m u s p r a w ie . S t r o ­ n a b o w ie m m u s i zezn ać w :ęcej n iż z e z n a ła b y , g d y b y b y ła ś w ia d k ie m w p ro c e s ie in n e j osoby. P o d c z a s g dy z w y k łe m u św ia d k o w i w o ln o o d m ó w ić o d p o w ie d z i n a p y ­ ta n ia m o g ą c e zaszk o d zić je g o in te re s o m , to s tro n a s łu c h a n a w m y ś l a r t . 311 k.p.e. p o w in n a z e z n a ć w sz y stk o , ch o ćb y te z e z n a n a m o g ły zasrfoodzić z a s a d n o ś c i je j p o w ó d ztw a. P o n ie w a ż w ro d z o n y in s ty n k t sa m o o b ro n y k a ż e k a ż d e m u z e z n a w a ć ty lk o w sp o só b k o rz y s tn y d la n iego, p rz e to s ą d y p o w in n y tu z w ra c a ć szczeg ó ln ą u w ag ę n a m o m e n ty p s y c h o lo g ic z n o -e m o c jo n a ln e , a b y m ó c w s p o s ó b w ła ś c iw y ocenić te z e z n a n ia . T rz e b a b a d a ć n ie ty lk o z a g a d n ie n ie p ra w d o p o d o b ie ń s tw a o d b y ­ c ia s to s u n k u p łc ic w e g o , a le b a d a ć te ż tło p o z n a n ia się s tro n , ic h zaży ło ść, ich m e n ta ln o ś ć i m o ra le . A p o n ew aż w ia d o m o , że n a jle p ie j j e s t d o s to s o w a ć m a tc e d z :e c k a s w o je z e z n a n ia do z e z n a ń św ia d k ó w , p r z e to s ą d y p o w in n y n a jp i e r w p r z e ­ s łu c h a ć m a t k ę d z ie c k a in f o rm a c y jn ie n a p o c z ą tk u p ro c e s u w m y ś l a r t . 218 i 222 k.p.c. i z e z n a n ia te z a p ro to k o ło w a ć i d o p ie ro p ó ź n ie j p o ró w n y w a ć je z z e z n a n ia m i z łożonym i w m y ś l a r t. 311 k.p.c. P rz y p o n o w n y m p r z e s łu c h a n iu w m y ś l a r t . 314 k.p.c. s ą d y z w y k le o d b ie r a ją od s tr o n y p rz y rz e c z e n ie ( a r t. 282 k .p.c.) i tę f o r m a l ­ ność p ro to k o łu je s 'ę w b re w w ła ś c iw e j z a s a d z ie p r o c e d u r a ln e j, k tó r a w y m a g a , ab y n a jp ie r w u s ta lić n a p o d s ta w ie p o p rz e d n ie g o p rz e s łu c h a n ia , k tó r e m ia n o w ic ie p o ­ szczególne p u n k ty p o z o sta ły jeszcze sp>orne, i a b y n a te śc iśle o k re ś lo n e s p o rn e f a k ty p rz e s łu c h a ć p o n o w n ie s tro n ę po o d e b ra n iu od n ie j p rz y r z e c z e n ia , p rz y czy m p r z y ­ rz e c z e n ie to n a le ż y o d b ie ra ć od te j s tro n y , k tó r a w y k a z a ła w ię c e j w ia ry g o d n o ś c i ! rz e te ln o ś c i w s p ra w ie . D o w ó d te n n ie p o w in ie n b y ć d o w o d e m g e n e ra ln y m , k o ń c z ą c y m z a w sz e p o s tę p o w a n ie d o w o d o w e, a le m a ty lk o w y p e łn ić lu k ę , ja k ą s tw a r z a b r a k in n y c h d o w o d ó w , a lb o te ż p o w in ie n on w y ja ś n ić ś c iś le u s ta lo n e w ą tp liw o ś c i, ja k ie w y ła n ia ją s ę p rz y o cen ie ze z n a ń z e ś w ia d k ó w czy in n y c h d o ­ w o d ó w (zob. S a n d i g : D e r B ew eis d u rc h P a r t e iv e m e h m u n g , e in e g e s c h ic h t-lich e, system afcische u n d k r itis c h e R e c h ts b e tra c h tu n g , 1934). T y m c z a s e m w p r a k ­ ty c e d o w ó d te n g ó ru je n a d in n y m i, a z w łaszcza n a d d o w o d e m ze św ia d k ó w , a g ó ru je d la te g o , że są d y za m a ło k ry ty c z n ie u s to s u n k o w u ją się do z e z n a ń m a tk i ■dz eck a. H i r s c h f e l d w m o n o g ra fii: D o c h o d z e n ie o jc o s tw a w ś w ie tle n a u k i n g ru p a c h k rw i o s trz e g a n a s tr . 76 p rz e d z b y t p o c h o p n y m d a w a n ie m w ia r y m a tk o m

7 0 W Ł O D Z IM IE R Z D Z IĘ C IO Ł O W S K I N r £ n ie ś lu b n y m , a n a s tr. 70 p rz y ta c z a , że w e d łu g p rz e d w o je n n y c h o b lic z e ń 2 0 % m a te k s k ła d a ło n ie p r a w d z iw e z e z n a n ia .

P r z y o c e n ie w ia ry g o d n o ś c i d z a sa d n o ś c i p o w ó d z tw o u s ta le n ie o jc o s tw a tr z e b a ro z r ó ż n ić d w ie k a te g o r ie m a te k . J e d n e z n ic h to te , k tó r e k ie r o w a n e u c z u c ie m do m ę ż c z y z n y , w ie rz ą c je g o o b ie tn ic o m z a w a r c ia m a łż e ń s tw a , u le g ły i z o sta ły p o te m s ro d z e z a w ie d z io n e . D ru g ie to te , k tó r e n e z u c z u c ia , a le d la w y ż y c ia się o d d a ją się m ę żc zy źn ie, n ie je d n o k r o tn ie p rz y p a d k o w o n a p o tk a n e m u n a z a b a w ie czy p r z y in n e j o k a z ji, c z a se m n a w e t o n e z n a n y m k o b ie c ie n a z w is k u i a d re s ie . W y ­ p a d e k p ie r w s z y — to w ię k sz o ś ć p ro c e s ó w o u s ta le n ie o jc o s tw a , w y p a d e k d r u g i — to r a c z e j w y p a d e k sp o ra d y c z n y , a le w ła ś n ie d la te g o ta k d ra ż liw y p rz y o cen ie s t a n u fa k ty c z n e g o . K o b ie ta o ta k ła tw y m u s p o s o b ie n iu d o n a w ią z y w a n ia s to s u n ­ k ó w z m ę ż c z y z n a m i, p o z a jś c iu w ciąż ę, w y b ie r a so b ie ja k o k a n d y d a ta n a o jca je j d z ie c k a p r z e w a ż n ie te g o z je j b y ły c h p a r t n e r ó w , k tó r y j e s t fin a n s o w o n a jm o c ­ n ie js z y , z d a ją c so b ie je d n o c z e ś n ie s p ra w ę z teg o , że n i k t z je j p o z o s ta ły c h p a r t n e ­ ró w — w o b e c n ie o b o w ią z y w a n ia e x c e p t i o p l u r i u m — n ie p rz y z n a s ię d o o b c o w a ­ n ia c ie le s n e g o w c zasie k o n c e p c y jn y m , a b y n a p o d s ta w ie w ła s n y c h z e z n a ń n ie w p a ść w m a tn ię p ó ź n ie jsz e g o p ro c e s u p rz e c iw k o so b ie. B y w a też i ta k , że te g o ro d z a ju k o b ie ta , p o z a jś c iu w c ią ż ę z n ie z n a n y m je j m ę ż c z y z n ą , s t a r a się p o te m d o p ro ­ w a d z ić do s to s u n k u z in n y m , i w ty m c e lu s t a r a się m o ż liw ie ja k n a jc z ę ś c ie j z n im p o k a z y w a ć , a b y u p o z o ro w a ć w te n sp o só b s p r a w s tw o je j ciąż y , p rz y czym p o z y w a go n ie z a ra z p o u r o d z e n iu się d z ie c k a , a le d o p ie ro p o u p ły w ie d łu ższeg o c z a su , c z a se m n a w e t k ilk u le tn ie g o , w ła ś n ie p o to , b y te m u d o m n ie m a n e m u o jcu u tr u d n ić w s z e lk ą o b ro n ę . W y s ta rc z y n a w e t, że ta k a k o b ie ta p ó jd z ie n a z a b a w ę ta n e c z n ą , p o p ro s i p rz y g o d n e g o ta n c e r z a o o d p ro w a d z e n ie je j do d o m u . P o 2 la ta c h p o z y w a go o u s ta le n ie o jc o s tw a u ro d z o n e g o 'ty m c z a se m d z ie c k a . N a d o w ó d te j z n a jo m o śc i p o d a je k o le ż a n k i z z a b a w y , k tó r e w id z ia ły ją ta ń c z ą c ą z p o z w a n y m , p o d a je św ia d k ó w , k tó r z y w id z ie li p o z w an eg o , j a k m a tk ę d z ie c k a o d p ro w a d z a ł do d o m u . P o z w a n y te m u n ie p rz e c z y . R e s z ta z a ś n a jw a ż n ie js z y c h i je d y n ie sp o rn y c h ok o liczn o ści, m ia n o w ic ie że p o z w a n y p rz e d p o ż e g n a n ie m się z p o w ó d k ą m ia ł z n ią stosunelk c ie le s n y , s ta n o w i p rz e d m io t d o w o d u z p r z e s łu c h a n ia s tro n .

O ile w p ie r w s z y m w y p a d k u , k ie d y k o b ie ta z o s ta ła u w ie d z io n a , n ie m o ż n a m ie ć z a s trz e ż e ń co d o p ra w d z iw o ś c i je j z e z n a ń , to w d r u g im w y p a d k u , g d y ch o d z i o k o ­ b ie tę „ ju ż o p e w n e j p rz e s z ło ś c i” , p o tr z e b a w ie lk ie j w n ik liw o ś c i, z w ła sz c z a co do o k o lic z n o śc i u b o c z n y c h , in ty m n y c h , a b y u s ta lić p r a w d ę s e d n a rzeczy . T ru d n o b o w ie m w y k a z y w a ć sp rz e c z n o ść tw ie r d z e ń co d o o d b y c ia sa m e g o s to s u n k u , a le m o ż n a n a p o d s ta w ie in n y c h w y k a z a n y c h k ła m liw y c h o k o lic z n o śc i w y d e d u k o w a ć , że m a t k a d z ie c k a ta k ż e co do z e z n a ń d o ty c z ą c y c h sa m e g o s t o s u n k u p łc io w e g o n ie z a s łu g u je n a w ia r ę . W szczeg ó ln o ści w c h o d z ić tu b ę d z ie w g rę o c e n a z e z n a ń ko? b ie t u p r a w ia ją c y c h n ie r z ą d . D a w n a u s ta w o w a te o r ia d o w o d ó w p o z b a w ia ją c a p r o s ty tu t k i w ia r y m a je d n a k sw ą w y m o w ę p sy c h o lo g ic z n ą . K o b ie ty te g o ty p u m a ją in n e m o r a le , w d o jś c iu do c e lu n ie m a j ą h a m u lc ó w , w totou z e z n a ń d o s to s o w u ją s w e o ś w ia d c z e n ia d o w y n ik ó w in n y c h d o w o d ó w . G d y je d n a te g o ty p u k o b ie ta o d d a ję się z a p ie n ią d z e m ę ż c z y ź n ie , d r u g a zaś, p o d o b n a je j k o leże m k a, w ty m s a m y m p o k o ju c z y ta g a z e tę , a p ó ź n ie j tę scen ę o d tw a r z a ja k o ś w ia d e k p rz e d s ą d e m , gd y są d o c e n ia n a s tę p n ie te je j z e z n a n ia ja k o n ie p r a w d z iw e d la te g o , że „ k o b ie ta ze s w e j w ro d z o n e j w s ty d liw o ś c i n ie o d d a ła b y się m ę ż c z y ź n ie ,na o c z a c h in n e j o s o b y ” — to

Nr 1 Z P R A K T Y K I S Ą D O W E J W P R O C E S A C H O U S T A L . O JC O S T W A 71

m a m y e w id e n tn y d ow ód w y ż e j p o ru s z o n e j z a s a d y „ d z ie c k o m u s i m ie ć o jc a ” a lb o o b ra z b r a k u z n a jo m o śc i ż y c ia p rz e z sęd zieg o f e r u ją c e g o w y ro k .

W s k u te k zaw o d n o śc i d o w o d u ze ś w ia d k ó w i p r z e s łu c h a n :a s tro n , p o z w a n i w n o ­ szą z a z w y c z a j o p r z e p r o w a d z e n ie d o w o d u z p ró b y k rw i. P a m ię ta ć je d n a k n a le ż y , że d o w ó d te n w e d łu g H irs c h fe ld a w y łą c z a o jc o s tw o ty lk o w 60/0 , a w e d łu g n a s z y c h o b s e r w a c ji jeszcze w m n ie js z y m s to p n iu . J e ż e li w ię c d o w ó d te n z a w ie d z e , je ż e li z a w ie d z ie rz a d k o z g ła s z a n y d o w ó d co do im p o te n c ji czy b e z p ło d n o ś c i m ę ż ­ czy zn y , a p o z w a n y w y k a ż e , że m a tk a d z ie c k a o b c o w a ła c ie le ś n ie w c z a sie k o n c e p ­ c y jn y m z in n y m i m ę ż c z y z n a m i (co p rz y o b e c n y m u s ta w o d a w s tw ie r z a d k o się z d a rz a , b o c h ę tn y c h d o s& ład an ia te g o ro d z a ju z e z n a ń n ie m a), to p o z y c ję o b ro n n ą p o z w a ­ n e g o m o ż e p o d b u d o w a ć d a ls z y d ow ód, m ia n o w ic ie d o w ó d z b a d a ń a n tro p o lo g io z n o - -m o rfo lo g ic z n y c h d z ie c k a o r a z d o m n ie m a n y c h s p r a w c ó w o jc o s tw a . E k s p e r ty z a ta , n a z w a n a d z ie d z ic z n o -b io lo g ic z n ą , p o le g a n a p o r ó w n a n iu cech lu b g r u p cech m a tk i d z ie c k a , sa m e g o d z ie c k a o ra z d o m n ie m a n e g o o jc a i n a o c e n ie ty c h c e c h n a p o d s t a ­ w ie u s ta lo n y c h w n a u c e z a s a d d z ie d z ic z e n ia . D o w ó d te n j e s t o b e c n ie p o w s z e c h ­ n ie s to s o w a n y p rz e z s ą d y n a Z a c h o d zie. G e o r g e H o l l e a u x w a r t y k u le pt.: R e m a r q u e s s u r la p r e u v e d e la f ila tio n p a te r n e ll e e n d r o i t a lle m a n d , su isse e t fr a n ç a is , o g ło szo n y m w R e v u e i n t e r n a t i o n a l e d e D r o i t C o m p a r é (ro k 1953, n r 3/ w s p o s ó b p o z y ty w n y o cen ia p o w y ższy d o w ó d i p o d k re ś la , że je s te ś m y m o ż e w p r z e ­ d e d n iu z m ia n y d o ty c h c z a so w e g o n e g a ty w n e g o u s to s u n k o w a n ia się są d ó w s z w a j­ c a r s k ic h (zob. „ Z eszy ty P ra w n ic z e — P r z e k ł a d y ” , ro k 1956, z e sz y t n r 2, s t r . 34) W y n ik i t e j m e to d y , n ie w o ln e j z re s z tą o d p e w n e j dozy c e c h s u b ie k ty w iz m u , są ty m

b a rd z ie j p r z e k o n y w a ją c e , im w ię c e j j e s t cech e le m e n tó w p o ró w n a w c z y c h . W N ie m ­ czech n ie m a p ro c e s u b e z te j e k s p e rty z y . S to s o w a n o te n d o w ó d w C z e c h o sło w a c ji (zob. a r t y k u ł J ó z e f a E l i a s z a , sę d z ie g o S.N ., o g ło szo n y w „ N o w y m P r a w i e ” ro k 1955, s tr . 3 i n a st.). W P o ls c e p o c z ą tk o w o u s to s u n k o w a n o się n e g a ty w n ie do te g o d o w o d u . S ą d W o je w o d z k i w P o z n a n iu w w y r o k u z d n ia 21 lis to p a d a 1955 r. I I I C r 1912/55 n ie u w z g lę d n ił w n io s k u o p r z e p r o w a d z e n ie te g o d o w o d u z teg o w z g lę d u , że n a u k a p o ls k a n ie d o szła je szcze d o ta k ic h p e w n y c h w y n ik ó w w te j d z ie d z in ie , a b y m o g ły one s ta n o w ić p o d s ta w ę d o w y łą c z e n ia o jc o s tw a a lb o d o p o ­ z y ty w n e g o s tw ie rd z e n ia o jc o s tw a , o ra z że w P o ls c e n ie m a o d p o w ie d n ic h z a k ła ­ dów , k tó r e m o g ły b y p rz e p r o w a d z ić ta k ie b a d a n ia . M in is te r s tw o S p r a w e d liw o ś c i w. p iś m ie z d n ia 24 lis to p a d a 1955 r. z a ję ło t a k i e sa m o s ta n o w is k o (M in. S p ra w L. d z . N S IV R 734/55).

W s p r a w ie p ro c e s o w e j I I I C r 1132/56 S ą d u W o je w ó d z k ie g o w P o z n a n iu n a p y ­ ta n ie , c z y w o b e c n y m s ta n ie n a u k i p r z e p r o w a d z e n ie d o w o d u ze z b a d a n ia d z ie ­ d z ic z n y c h c e c h b io lo g ic z n y c h m o że d o p ro w a d z ić d o w y łą c z e n ia d o m n ie m a n e g o o jc o s tw a , to ie ro w n ik Z a k ła d u M e d y c y n y S ą d o w e j A k a d e m ii L e k a r s k i e j w e W ro ­ c ła w iu w y ja ś n i ł, że w c h w ili o b e c n e j p rz e p r o w a d z e n ie ty c h b a d a ń n ie m o ż e b y ć d o k o n a n e . S ta n ó w sk o to u le g ło je d n a k w o s ta tn i m c z a s ie r a d y k a l n e j z m ia ­ n ie. M ia n o w ic ie S ą d N a jw y ż s z y w o rz e c z e n iu z d n ia 22.X.1957 r „ og ło szo n y m w „ O rzeczn ictw iie S ą d ó w P o ls k ic h ” , R o k II, z e s z y t 7— 8 z a r o k 1958, sitr. 423, w y ra ż a p o g lą d , że o d m ó w ie n ie p rz e p r o w a d z e n ia d o w o d u z a n tr o p o lo g ic z n y c h cech p o d o b e ń s t w a je s t is to tn y m u c h y b ie n ie m p ro c e s o w y m , je ż e li m a t k a d z ie c k a w o k r e ­ sie p o c z ę c ia o b c o w a ła z in n y m i m ę ż c z y z n a m i. S zczeg ó ło w e w y w o d y te o r e ty c z n e n a t e m a t te g o d o w o d u z a w a r te są w c ie k a w e j g lo s ie J e r z e g o M a ro w s k ie g o . D o - cB ek aliśm y s ię w ię c , że i n a s z e s ą d y z a c z y n a ją s to s o w a ć te n d o w ó d . R o d z i się

7 2 W Ł O D Z IM IE R Z D Z IĘ C IO Ł O W S K I _{Nr 1} ty lk o p y ta n ie , w j a k i sp o só b p r z e p r o w a d z a ć t e n d o w ód. Z to c z ą c y c h się p ro c e s ó w , w k tó r y c h d o w ó d te n d o puszczono, w y n ik a , że o d p o w ie d n ie b a d a n ia p r z e p r o w a d z a K a te d r a A n tro p o lo g ii U n iw e r s y te tu w Łodzii. D o w ó d p o w y ższy , p o d o b n ie ja k d o w ó d z p ró b y k r w i, n ie j e s t w p ra w d z ie k a n o ­ n e m u s ta la n ia czy w y łą c z a n ia o jc o s tw a , n ie m n ie j je d n a k d o w ó d te n sp e łn i w a ż n ą ro lę w p ro c e s ie , g d y b ę d z ie ohodzić o k w e s t ę o ceny z e z n a ń s tro n y o ra z o u s ta le n ie , k tó r y z p o s ą d z o n y c h o o jc o s tw o n a jp r a w d o p o d o b n ie j n im je s t. J e ż e li d z ie c k o w y k a ż e d u ż e p o d o b ie ń s tw o cech z osobą A, a m a ło a lb o w c a le z p o z w a n y m , p rz y czy m o k aże się, że A m :a ł s to s u n k i w o k re s ie p o częcia, to c h o c ia ż b y m a t k a tw e rd z iła , iż „ s a m a n a jl e p ie j w ie , k to je s t o jc e m ” , s ą d y b ę d ą k r y ty c z n ie u s to s u n k o w y w a ć s 'ę d o je j z e z n a ń p rz y u s t a l a n 'u s t a n u fa k ty c z n e g o . O p r a k ty c z n y m s to s o w a n iu te g o d o w o d u p isz e sz e rz e j M a ro w s k i w sw e j flo s ie .

P o z a ty m i w y p a d k a m i d o w ó d te n b ę d z ie n ie z b ę d n y ta k ż e w te d y , g d y m a tk a d z ie c k a b ę d z ie tw ie r d z ić , że p o z w a n y u z n a w a ł w o b e c osób trz e c ic h sw o je o jc o s tw « p rz e d czy p o u r o d z e n iu d z ie c k a . T a k e u z n a n ie p o z a s ą d o w e tr z e b a o c e n ia ć n ie n a p o d s ta w ie a r t. 240 k .p.c., a le n a p o d s ta w ie z n a c z n ie w ę ż sz e j, b o p rz e c ie ż c h o d zi tu o u s ta le n ie p r a w s ta n u z a rt. 275 k.p.c. P rz y z n a n ie o jc o s tw a n ic n :e znaczy, je ż e li się n :e je s t rz e c z y w ście o jc e m . D o w ó d w ię c z c e c h p o d o b ie ń s tw a m o że o s ła b ić siłę d o w o d o w ą p rz y z n a n ia p o z a są d o w e g o , je ż e li w w y n ik u te g o d o w o d u n ie b ę d z ie w sp ó ln y c h cech p o d o b ie ń s tw a d z ie c k a i d o m n ie m a n e g o ojca.

O c z y w iśc ie p o w y ższe u w a g i n a te m a t m o ż liw e j o b ro n y p o rw a n e g o w p ro c e s ie o u s ta le n ie o jc o s tw a n ie p o d w a ż ą p r y m a tu p ro c e s o w e g o m a t k i d z ie c k a , je ż e li n ie z m ie n i się s a m e j u s ta w y d o ty c z ą c e j ty ch s p r a w . N e je s te ś m y za u sz c z u p le n ie m p r a w d z ie c k a , a le u w a ż a m y za k o n ie c z n e u n ie m o ż liw ić m a tc e d z ie c k a p o z y w a n 'e n ie s łu s z n ie p o są d z o n y c h o o jc o s tw o m ężc zy zn . N a le ż a ło b y p rz y w ró c ić d o ży cia c z ę śc io w o d a w n e n ie m ie c k ie p rz e p is y p o to, by:

1) k a ż d a m a t k a n ie ś lu b n a b y ła o b o w ią z a n a p o d a ć p o ło ż n e j lu b in n e j o so b ie o d b ie ­ r a j ą c e j d z ie c k o , k to je s t o jc e m je j d z ie c k a ;

2) p o ło ż n a a lb o in n a o so b a o d b ie r a ją c a d z ie c k o p o w in n a w k a ż d y m w y p a d k u z a n o ­ to w a ć , czy d z ie c k o u ro d z iło się ja k o d o n o sz o n e czy p rz e d w c z e ś n ie — c o m a o g ro m n e z n a c z e n ie p rz y u s ta le n iu śc iś le js z e j d a ty z a p ło d n e n ia , z w ła sz c z a p rz y m o ż liw y m z a s to s o w a n iu o b lic z e ń w e d łu g m e to d y K n a u s s a /O g in o ;

3) s ą d o p ie k u ń c z y o trz y m a w s z y ta k i p ro to k ó ł, p o w in ie n z u rz ę d u w e z w a ć w s k a z a ­ n e g o o jca d o zło ż e n ia o ś w ia d c z e n ia , czy u z n a je o jco stw o ;

4) je ż e li, w r a z ie z a p rz e c z e ń a, m a tk a d z ie c k a n ie w y to c z y p o w ó d z tw a o u s ta le n ie o jc o s tw a w c ią g u 3 m ie się c y , s ą d o p ie k u ń c z y w y z n a c z y w ty m c e lu k u r a t o r a , k t ó r y p ro c e s te n p rz e p ro w a d z i. W te n sp o só b u n ik n ę ło b y się ty c h tr u d n o ś c i, ja k ie s p o ty k a m y , g d y m a tk a d z ie c k a p o z y w a m ężc zy zn ę o u s ta le n ie o jc o s tw a d o p ie ro p o k ilk u la ta c h , k ie d y n ie m o ż n a ju ż u s t a li ć b liż e j d a ty p o c z ę c ia w e d łu g te o r ii K n a u s s a /O g in o , k ie d y z b r a k u d o w o d u ze ś w ia d k ó w p o z o s ta je ju ż ty lk o je d e n : p rz e s łu c h a n ie s tro n . J e ż e li ta k b a rd z o a k c e n tu je s ę tr o s k ę o d o b ro d z ie c k a , to p o w in n o się stw o rz y ć n a le ż y te w a r u n k i k o n ie c z n e do u s ta le n ia o jc o s tw a , i to rz e c z y w is te g o o jc a , w p r z e ­ c iw n y m b o w ie m ra z ie w y tw a r z a się te g o r o d z a j u d o m in u ją c e p r z e ś w ia d c z e n ie , że w in te r e s e d z ie c k a n a le ż y u s ta lić o jc o s tw o , c h o ć b y n a w e t d o w o d y p o d ty m w z g lę d e m b y ły dość k ru c h e .