50 lał adwokatury radzieckiej

G. Szafir

50 lał adwokatury radzieckiej

Palestra 11/10-11(118-119), 3-8

G. SZAFIR

5 0 lał a d w o ka tu ry ra d z ie c k ie j*

Nie będzie chyba przesadą, jeśli powiemy, że dzień 7 listopada

1967 roku skieruje oczy całego świata na niezw ykły jubileusz, jaki ob­ chodzić będzie K raj Rad, pierwsze na świecie państw o socjalistyczne. Całego zaś św iata dlatego, że pow stanie i rozwój tego państw a oznacza­ ły i oznaczają zupełnie nową epokę, epokę wsławioną takim i zwycię­ stw am i i podbojami, k tó re nie mogą ujść uw agi całej postępowej ludz­ kości.

W te uroczyste dni sporządza bilans swej działalności także adwoka­ tu ra radziecka — w ielki odłam praw ników pracujących n a niw ie socja­ listycznego w ym iaru sprawiedliwości.

Narodziny adw okatury radzieckiej nie m ają d aty zbieżnej z począt­ kam i nowej ery w dziejach ludzkości. A dw okatura radziecka powstała nieco później. Jednakże adwokaci radzieccy w iążą — co jest zresztą zro­ zum iałe — początek swojej działalności z pierw szym i dniam i zwycięs­ kiej rewolucji.

Rewolucja zburzyła, unicestw iła daw ny sąd z całym jego aparatem . Ja k podkreślał W. I. Lenin, było to „bezwzględnym obowiązkiem” re­ wolucji proletariackiej.

Wraz z sądem i p ro k u ratu rą rew olucja rozbiła i zburzyła także inną instytucję caratu, mianowicie adw okaturę.

Z nany jest powszechnie ogólny stosunek Lenina do carskiej adwo­ katury . W większości swej adw okatura była zdecydowanie reakcyjna, choć w szeregach jej nie brak było także ludzi postępowych. Byli mię­ dzy nimi i tacy, którzy z bronią w ręk u w alczyli o zwycięstwo rew olu­ cji, a potem stali się w ybitnym i kierow nikam i młodego państw a prole­ tariackiego. W ystarczy w ymienić tu P. I. Stuczka i D. I. Kurskiego, któ­ rzy stali na czele Ludowego K om isariatu Sprawiedliwości.

Zresztą sam Lenin był adwokatem. W ypełniając ankietę jako dele­ gat na X W szechrosyjską K onferencję RKP(b), Lenin na zadane m u py­ tanie co do jego poprzedniego zawodu lub specjalności podał: „pomoc­ nik adw okata przysięgłego 1891— 1895”.

Działalność zawodowa Lenina w adw okaturze, którą początkowo łą­ czył z pracą rew olucyjną, a potem ją rzucił, by się poświęcić całkowi­ cie spraw ie rew olucji, wciąż jeszcze czeka na uważne i dogłębne stu ­ dia. Ocalały niektóre spraw y, w których Lenin w ystępow ał jako obroń­ ca. Istnieje więc duży i jak dotychczas niedostatecznie jeszcze przestu­ diowany m ateriał archiw alny.

* P r z e k ła d z ję z y k a r o s y js k ie g o a r t y k u ł u G . S z a f ira , a d w o k a ta , s e k r e t a r z a o d p o w ie ­ d z ia ln e g o S p o łe c z n e g o N a u k o w o -B a d a w c z e g o I n s t y t u t u A d w o k a tu r y w L e n in g ra d z ie .

4 G. S z a f i r _{Nr 10— 11}

Ale naw et okoliczność, że sam Lenin pozostawał przez pewien czas

w szeregach adw okatury, nie w płynęła w najm niejszym stopniu na

zm ianę je j reakcyjnego oblicza. Dlatego też m usiała ona być unicestwio­ n a i... została unicestwiona.

Do czasu uform ow ania się nowej adw okatury radzieckiej, co miało m iejsce w roku 1922, obrona sądowa przybierała różne form y organi­ zacyjne.

Stosownie do postanow ień dekretu N r 1 z dnia 22 listopada 1917 rok y o sądownictwie, obrońcam i w sądzie mogli być „wszyscy niepo­ szlakow ani obyw atele płci obojga, m ający praw a obyw atelskie”.

Na mocy d ek retu N r 2 z dnia 7 m arca 1918 r. o sądownictwie zosta­ ły zorganizowane specjalne kolegia zastępców praw nych, którzy byli upraw nieni do w ystępow ania w sądach zarówno w charakterze obroń­

ców społecznych, jak i oskarżycieli społecznych. Zachowano jednak

try b postępowania poprzedni, gdyż możność wnoszenia obron przez

poszczególnych obyw ateli została nadal utrzym ana.

Na mocy P raw a o sądzie ludowym RSFRR z dnia 30 listopada 1918 r.

zostały zorganizowane kolegia zastępców praw nych wyposażonych w

fu n k cje już nie społeczne, lecz urzędowe. Kolegia te istniały do roku 1920, po czym je zniesiono. Od tego czasu wnoszenie obron przed są­ d em w ykonyw ane było przez osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę; osoby te b y ły wciągnięte do specjalnych rejestrów sporządza­ nych przez ra d y miejscowe.

Wreszcie w roku 1922 uchwalone zostało Praw o o adw okaturze, na m ocy którego utw orzono kolegia obrońców będące organizacjam i spo­ łecznym i z w łasnym samorządem, istniejącym i przy sądach gubernial- nych.

W pierw szych latach tej nowej działalności adwokaci, jakkolwiek

b y li członkami kolegiów, pracow ali jednak poza kolegiami. Tego rodza­ ju sytuacja była w yraźnie sprzeczna z celami i zadaniam i adw okatury socjalistycznej, toteż w roku 1932 udoskonalono stru k tu rę organizacyj­

ną adw okatury o tyle, że od tego czasu adwokaci obowiązani byli w y­ konyw ać swą pracę w kolektywach.

W roku 1939 ogólnozwiązkowa ustaw a o adw okaturze wprowadziła organizację zrzeszeń adwokackich (kolegiów) na zasadzie terytorialnej,

p rzy czym podstawową kom órką kolegiów stały się tzw. konsultacje

praw ne.

Na tych sam ych zasadach organizacyjnych oparte są zrzeszenia ad­ w okackie, powołane do życia w myśl uchwalonego w roku 1962 1 P ra ­ w a o adw okaturze obwiązującego w poszczególnych republikach.

We wszystkich latach sw ojej działalności adw okatura radziecka speł­ niała odpowiedzialne zadania ścisłej w spółpracy z państw em radziec­ k im w spraw ie um ocnienia radzieckiej praw orządności oraz ochrony p raw i interesów obyw ateli radzieckich.

Nie zawsze i nie w każdym okresie zadania te mogły być spełniane przez adw okaturę w sposób dość owocny. W m inionym okresie odchyleń

' N ie k tó r e z ty c h u s ta w z o s ta ły n a s tę p n ie z m ie n io n e i u z u p e łn io n e , n ie d o ty c z y ło t o je d n a k z a s a d o r g a n iz a c y jn y c h s t r u k t u r y .

Nr 10— 11 50 la t a d w o k a tu r y r a d z ie c k ie j 5

od praworządności socjalistycznej, które zostały tak zdecydowanie na­ piętnow ane w uchw ałach XX Zjazdu K om unistycznej P a rtii Związku Radzieckiego, rola i znaczenie działalności adw okatury były niezasłu- żenie pomniejszane. Był to okres, w którym tylko w słowach uznawało się znaczenie adw okatury (Wyszyński), a w rzeczywistości w yraźnie je bagatelizowano.

Jak wiadomo, dzięki ogromnej pracy włożonej w w ykonanie uchw ał XX Zjazdu K PZR przywrócono naruszone norm y praworządności socja­ listycznej. Dalsza dem okratyzacja i doskonalenie ustaw odaw stw a Związ­ ku SRR i republik związkowych oraz wzmocnienie i rozwój gw arancji praw nych podniosły rolę i znaczenie działalności adw okatury, efektyw ­ ność jej wysiłków w spraw ie w alki o zwycięstwo praworządności so­ cjalistycznej.

Dziś działalność adw okatury radzieckiej zyskała sobie szerokie uzna­ nie ze strony społeczeństwa. Działalność ta jest przedm iotem ożywionej dyskusji na łam ach szerokiej prasy {„L itieraturnaja G azieta”, periodyki „Nowyj M ir”, „Zwiezda”, „O ktiabr’ ” i in.) oraz przykuw a uwagę i budzi zainteresow anie społeczeństwa radzieckiego.

Tłumaczy się to przede w szystkim tym , że w ykonyw anie zawodu adwokackiego jest uw ażane w Związku Radzieckim za pełnienie sui

generis służby społecznej. Adwokat to zarazem działacz społeczny, nie

zasklepiający się w ram ach swej działalności zawodowej.

Możemy śmiało powiedzieć, że stw orzyliśm y sobie nową adwoka­ turę, której różnorodna działalność ma na widoku wychowanie ludzi w duchu socjalistycznej świadomości praw nej.

Dziś istnieje nierozerw alny związek pomiędzy takim i pojęciami, jak w ym iar sprawiedliwości, świadomość praw na, adw okatura. Służąc całą swą działalnością spraw ie w ym iaru sprawiedliwości, adw okatura ra­ dziecka — zarówno w gm achu sądowym, jak poza nim — sprzyja w y­ chowaniu szerokich mas ludowych w duchu socjalistycznej świado­ mości praw nej.

W ystarczy powołać się tu na jakościowy skład adw okatury. W

RSFRR 60% adwokatów to członkowie P artii K om unistycznej. W sze­ regach adw okatury znajdują się liczni uczestnicy Wielkiej W ojny Na­ rodowej, odznaczeni orderam i i m edalam i wojskowym i za odwagę i wa­

leczność. Wśród nich jest siedmiu bohaterów Związku Radzieckiego.

W czasie ostatnich wyborów do organów władz terenow ych w ybrano na delegatów 105 adwokatów do rad obwodowych, rejonowych, m iejskich i wiejskich. To zaufanie okazane adwokatom jest w ynikiem oceny ich zasług w życiu społecznym kraju.

Zadaniem adw okatury jest udzielanie pomocy praw nej. Ale działal­ ność ta nie może być bierna czy kontem placyjna. Adwokaci kieru ją się wzniosłymi słowami Lenina, napisanym i przez niego w jednym z jego listów. Mówiąc mianowicie o istocie pomocy praw nej dla ludności, Le­ nin pisał, że polega ona na tym , aby „nauczyć ich (i pomóc im) walczyć w obronie swego praw a w edług wszelkich praw ideł legalnej w RSFRR w alki o p raw a” 2. Osiągnięcie zwycięstwa praw a jest napraw dę

6 G . S z a f i r Nr 10— 11

chętnym zadaniem adwokatów radzieckich, którem u poświęcają oni

w szystkie swoje siły.

Wielka jest rola adw okatury w postępow aniu karnym . Jest to — krótko mówiąc — działanie, które ma na celu dotarcie do praw dy w procesie. Z tego wzglądu określenie sytuacji procesowej adw okata - obrońcy w postępowaniu karn y m ma znaczenie bynajm niej nie abstrak- cyjno-teoretyczne, lecz ch arak ter na wskroś praktyczny. Od tego, jak dalece prawidłowo rozumie obrońca istotę i sens swej działalności, zale­ ży efektywność jego wysiłków. Nie podzielając pun ktu widzenia tych autorów , którzy uw ażają obrońcę za pomocnika sądu (np. prof. M. A. Czelcow), nie zgadzając się również z tym i, k tórzy uw ażają obrońcę za pełniącego funkcję przedstaw iciela upraw nionych interesów oskarżone­ go (prof. M. S. Strogowicz, E. D. Sinajski i in.), sądzimy, że przy okre­ ślaniu istoty roli obrońcy w procesie należy brać za p unkt wyjścia nie jego stosunki z oskarżonym, lecz wyłącznie jego funkcje procesowe.

Jeśli spojrzeć n a obrońcę z takiej w łaśnie pozycji i określać treść jego działalności z p u n k tu w idzenia sformułowanego w ustaw ie stano­ wiska co do kierunku jego działalności (w yjaśnienie okoliczności obcią­ żających i łagodzących), to sytuację procesową obrońcy można by tak określić: jest to samodzielny — z p u n ktu w idzenia swoich upraw nień — uczestnik procesu, pełniący funkcję obrony przeciwko wniesionemu aktow i oskarżenia za pomocą przew idzianych w ustaw ie środkow w celu ustalenia praw dy obiektyw nej w postępowaniu karnym .

Taki właśnie staje przed nam i adw okat radziecki w historii adwo­ k atu ry radzieckiej, k tó ra pozostawiła nam acalny, w yraźny ślad w do­ skonaleniu pracy organów socjalistycznego w ym iaru sprawiedliwości. S iad ten uwidocznił się przede wszystkim w praktyce sądów, na której ukształtow anie obrońcy w yw ierali w pływ bezpośredni. Ślad ten uw i­ docznił się rów nież w zbiorach przem ówień sądowych adwokatów ra ­ dzieckich, jakie ukazały się w ostatnim dziesięcioleciu.

Takimi w łaśnie cechami odznaczali się dziś już nieżyjący adwc ka­ ci: N. W. Kommodow, S. K. Kazanczejew, I. D. Brude, N. P. Uspien­ ski, J. I. Mazel, których nazwiska są na zawsze związane z w prowadze­ niem i rozwojem instytucji obrony sądowej w m łodym K raju Rad.

Cechami tym i odznaczają się także żyjący obecnie w ybitni adwoka­ ci: J. S. Kisielów, W. L. Rossels, M. P. Gorodisski, L. A. W ietwiński i w ielu innych. W ydane niedawno zbiory mów sądowych J. S. Kisielo- wa i W. L. Rosselsa unaoczniają ogromne znaczenie m ądrego i wycho­

wawczego przem ówienia adwokackiego, w ykraczającego daleko poza

granice sali sądowej.

Obowiązkiem adw okata jest bronić. Broniąc jednak, adw okat nie mo­ że nie zastanawiać się nad sposobami zapobieżenia popełnianiu prze­ stępstw przez osobę, której broni. Aby zaś przestępstw o nie zostało po­ pełnione, należy w yśw ietlić i zlikwidować jego przyczyny i w arunki. A to adw okat może i powinien zrobić i rzeczywiście robi. Na tym w ła­ śnie polega jeszcze jedna z różnorodnych form działalności adwokata: bierze on udział w walce o zapobieganie przestępstwom , w walce o lik­ w idację przestępczości w K raju Rad.

Nr 10—11 50 l a t a d w o k a tu r y r a d z ie c k ie j ₇

praw a, prowadzonej przez adw okaturę radziecką. W sam ym tylko 1966 roku adwokaci RSFRR wygłosili około 70 000 referatów , wykładów, po­

gadanek, których celem było utrw alanie i poszerzanie świadomości

praw nej szerokich mas pracujących.

Ale nie tylko w sądzie adwokaci radzieccy służą swą pomocą w y­ m iarowi sprawiedliwości. W czasach obecnych kiedy nauka jest niero­ zerw alnie związana z w szystkim i dziedzinami życia (przede wszystkim

dlatego, że praw dziw ie naukow y je st tylko światopogląd o p arty na

teorii m arksistowsko-leninowskiej), nie może nie istnieć związek adwo­ k atu ry z nauką prawa.

A dw okatura radziecka w ydała ze swego grona liczną rzeszę uczo- nych-praw ników , którzy w nieśli znaczny w kład w rozwój radzieckie­ go orzecznictwa. Adwokaci: prof. A. N. T rajk in i prof. A. L. Cypkin przyczynili się w znacznym stopniu do rozw oju teorii praw a karnego, procesu karnego i teorii obrony. Dziś w szeregach adw okatury naliczy­ libyśm y dziesiątki doktorów i kandydatów nauk praw nych, którzy z po­ wodzeniem łączą obronę z pracą naukową. Na łamach radzieckiej prasy prawniczej (periodyki „Sowietskoje Gosudarstwo i P raw o”, „Socyali- sticzeskaja Zakonnost’ ”, „Sow ietskaja Ju sticy a” i in.) system atycznie d ruk ują swe prace uczeni - adwokaci, służąc w ten sposób rozwojowi i poszerzeniu badań naukow ych w dziedzinie praw a.

Ścisły związek adw okatury z nauką spowodował z n a tu ry rzeczy po­ w stanie tego rodzaju nowych ze swej istoty in sty tu cji naukow ych, ja k ,Leningradzki oraz Moskiewski In sty tu ty O brony Sądowej, k tó re tak prow adzą swą działalność, by pracę adw okatury napełnić treścią nau­ kową. W spółpracownicy tych Instytutów zatrudnieni są w nich na za­ sadach pracy społecznej. I chociaż niewiele czasu upłynęło od zorgani­ zowania tych Instytutów , dostarczają one m ateriału naukowego wielce pożytecznego dla doskonalenia działalności adw okatury.

W końcu czerwca 1967 r. adw okatura F ederacji Rosyjskiej, po raz pierw szy w okresie 45 lat swego istnienia, zwołała K onferencję republi­ kańską. Wygłoszone na niej referaty oraz liczne przem ówienia w ykaza­ ły zgodność poglądów na węzłowe zagadnienia działalności adw okatu­ ry. K onferencja w ysunęła szereg istotnych problem ów co do dalszego doskonalenia pracy adw okatury. N ależy do nich m. in. konieczność dal­

szego opracowania zagadnień z zakresu teorii obrony oraz usunięcie

spornych do dziś jeszcze poglądów na realizację praw a do obrony, k tóre pozostają nie rozstrzygnięte, co z kolei nie sprzyja zwiększeniu efek­ tyw ności obrony.

Do problem ów tych należą również zagadnienia dotyczące doskona­ lenia stru k tu ry organizacyjnej adw okatury radzieckiej. Rozstrzygnięcia tych zagadnień dom agają się pilne potrzeby życiowe.

W bezpośrednim związku z zagadnieniam i podniesienia poziomu p ra­ cy obrońców znajdują się także zagadnienia dotyczące dalszego udo­ skonalenia ustaw odaw stw a karno-procesowego norm ującego realizację praw a do obrony, w szczególności w stadium śledztwa wstępnego. Nie ulega wątpliwości, że dalsza dem okratyzacja postępowania karnego za­ powiedziana w program ie KPZR sprzyjać będzie dalszemu rozwojowi tak istotnej gw arancji praworządności, jak praw o do obrony, bez któ­

8 E m a n u e l I s e r z o n Nr 11—11

rego niemożliwe jest osiągnięcie niezbędnych celów w ym iaru spraw ie­ dliwości.

U legają rozszerzeniu i um acniają się międzynarodow e stosunki ad­ w o katu ry radzieckiej. W sposób jak najbardziej ścisły są one podtrzy­ m yw ane z adw okatam i bratnich krajów socjalistycznych: Polski, Cze­ chosłowacji, Węgier, B ułgarii i innych. Stała w ym iana informacji, wza­ jem ne w izyty dla poznania doświadczeń stają się zjawiskiem powszed­ nim w stosunkach z adw okaturą tych krajów .

Cieszy nas niepom iernie, że na łam ach miesięcznika „P alestra” uka­ zują się system atycznie wiadomości o życiu adwokatów radzieckich, in ­ form acje o naszych konferencjach naukow ych, o literatu rze poświęco­ n e j adw okaturze. Z nie m niej baczną uwagą również i m y obserw uje­ m y życie i pracę adwokatów polskich, których pożyteczna działalność służy spraw ie socjalizmu w bratnim dla nas kraju.

Nie pom ylim y się, jeśli powiemy, że adw okatura radziecka znajdu­ je się obecnie w rozkwicie.

Z radością uśw iadam iam y sobie, że ten rozkw it zbiega się z jubile­

uszem socjalistycznego państw a radzieckiego, kroczącego ku nowym

zwycięstwom w dziele budow nictwa gospodarczego, kulturalnego i pań­ stwowego.

Nie m niej radosna jest świadomość tego, że w spraw ę zwycięstw n a­ rodu radzieckiego w łożyliśm y także i my, adwokaci k ra ju zwycięskie­ go socjalizmu, swoją pracę.

EMANUEL ISERZON

Kodeks postępow ania adm inistracyjnego

w działalności organów sam orzqdu a dw okackiego

W dniu 28 lipca 1966 r. Naczelna Rada Adwokacka podjęła nastę­ pującą uchwałę:

„W zakresie przew idzianym ustaw ą samorząd adw okatury

spełnia funkcje adm inistracji państw ow ej. W indyw idualnych spraw ach rozstrzyganych przez sam orząd w zakresie postępo­ w ania stosować należy k.p.a. (art. 1 i 2 § 2 p k t 2), jeżeli prze­ pisy szczególne nie stanowią inaczej” *.

W niniejszym a rty k u le zam ierzam wyjaśnić, dlaczego ustosunko­ w u ję się pozytywnie do stanow iska Naczelnej R ady Adwokackiej. Za­ m ierzam ukazać obraz zasięgu k.p.a. w działalności organu samorządu

adwokackiego. Oczywiście arty k u ł rozważa jedynie niektóre typowe