Czeranowski, Feliks
Informacja o polskiej prasie
technicznej (komunikat)
Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego 6/1, 192-201
FEL IK S C ZERA N O W SK I
IN FO R M A C JA O P O L S K IE J PR A SIE T E C H N IC Z N E J
(K OM UNIKAT)
W edług Bibliografii polskiej te c h n icz n o -p r z em y sło w e j F eliksa K u ch a- rzew skiego w w ielu czasopism ach polskich u k a z y w a ły się ju ż od X V II w. coraz to liczniejsze pu b lik acje na te m a ty techniczne. I ta k w czasopismach X V II w. K u ch arzew sk i z n a jd u je ty lk o dw ie pozycje, a w X V III w. już 180 pozycji, zaś w X I X w., w iek u rew o lu c ji przem y sło w ej — 6724 a r t y kuły. Łącznie więc p rzed X X w. ukazało się w polskiej p rasie 6906 a r t y kułów o te m a ty c e technicznej.
W red ag o w an ej w 1848 r. p rzez J a n a S m o lera „Tydzeńskiej N ow inie” na tere n ie Łużyc żywo i obszernie p o ru szan e b y ły zagadnienia techniczne dotyczące Poznańskiego i Czech.
P io nierską m isję „D ziennika P olitechnicznego” , redagow anego przez braci M arczew skich i H. Pilitow skiego, k tó ry u k azy w ał się w W arszaw ie od 1860 do 1863 r., a więc p rzez tr z y la ta (reg u larn ie co dw a m iesiące — po 6 n u m e ró w rocznie), po d jął w k ró tce „ P rzeg ląd T echniczny” , p o w sta ły w W arszaw ie w 1866 r. jako w y d aw n ictw o f ir m y G e b e th n er i Wolff. Było to pismo m iesięczne poświęcone p rzem ysłow i k rajo w em u , obejm ujące p rak ty c z n e zastosow anie in ży nierii cyw ilnej, budow nictw a, górnictw a, m echaniki, m e ta lu rg ii oraz technologii chem icznej i m echanicznej.
W p ierw sz y m n u m erz e tego czasopisma zam ieszczony został a rty k u ł w stę p n y pt. N ow e czasy, któreg o treść c h a ra k te ry z u je atm o sfe rę rozpo czynającej się epoki w cielania w życie w ielkich odkryć n au k o w y ch oraz w ynalazków tech n iczn y ch X IX w ieku. W a rty k u le ty m czy tam y m. in.: „[...] w naszych czasach dzięki nad zw y czajn ej czynności n a u k o w ej, jak ą wiek dzisiejszy odznacza się, n a u k a szybkim k ro k iem postępuje[...] O lbrzym ie w yn alazk i i pom ysły, k tó re pierw szą połowę naszego w ieku ozdobiły, p c h n ę ły n a u k ę na nowe to ry , po k tó ry c h szybko p o stęp u je; dziś jed e n dzień więcej przynosi dla ogółu w ied zy ludzkiej niż w n iezb y t od ległej przeszłości lata, a n a w e t w ieki ro b iły ” .
I N F O R M A C J A O P O L S K I E J P R A S I E T E C H N I C Z N E J 193
„ P rzegląd T ech n iczn y ” z k ró tk im i p rz e rw a m i u k a z y w a ł się 98 la t i jest n a js ta rs z y m ze współcześnie u k azu jący ch się czasopism technicznych w Polsce. Obecnie jest to o rg an głów ny N aczelnej O rganizacji T echnicz nej, w ychodzi jako ty g od n ik w form acie 21 X 29,7 cm; p rze c iętn a jego objętość w ynosi 36 stron. Na łam ach tego czasopisma p o ru sz a n a jest t e m a ty k a ogólnotechniczna o c h a ra k te rz e in fo rm acyjn o -pu blicystyczn ym , z z a k re su tec h n ik i organizacji i ekonom iki prod u k cji, w ażn iejszy ch osią gnięć technicznych uzy skiw any ch w poszczególnych gałęziach naszej go spodarki.
W m ia rę n a ra s ta n ia pro b lem ó w technicznych w 1893 r. pow stało nowe pism o o bardziej w ąsk im p ro filu tem aty czn y m , a m ianow icie „G azeta C u k ro w n icza” . Pism o to om aw iało wówczas teo rety czne i p ra k ty c z n e za g ad n ienia u p ra w y b u ra k ó w cukrow ych oraz p ro d u k cji cu k ru . Posiadało ono k rą g czytelników . „G azeta C ukrow nicza” m a także sw oją historię, bo przecież z m ały m i p rz e rw a m i w ychodzi do dziś. Obecnie je s t p ism em S to w arzyszenia T echników C u krow ników i Z jednoczenia P rz e m y s łu C u k ro w niczego. U k azuje się jako m iesięcznik w form acie 21 X 29,7 cm, o o b ję tości przeciętn ie 32 strony, w nakładzie 1100 egz. W ydaw cą tego pism a je s t N aczelna O rganizacja Techniczna. Z ad a n ie m czasopisma jest sy s te m a tyczne w zm acnianie więzi n a u k i z p r a k ty k ą fabryczną, rozpow szechnianie i propagow anie zdobyczy n a u k o w y c h w zakresie u p r a w y b u ra k a cu k ro w e go oraz p ro d u k cji c uk ru , w pow iązaniu z szeroko p o ję ty m po stęp em te c h nicznym . Czasopismo w y d a je rów nież b ro sz u ry w serii Nasza Biblioteka, dotyczące a k tu a ln y c h zag adn ień p rze m y słu cukrowniczego.
W ty m sam y m okresie pow stało „Czasopismo T echniczne” , założone w 1895 r. W ychodziło ono raz w m iesiącu w form acie 21 X 29,7 cm, 0 objętości przeciętnie 32 stro n y. Obecnie (1966 r.) czasopismo ob ejm u je tem aty czn ie 4 d y scy p lin y n a u k technicznych: a rc h ite k tu rę , budow nictw o lądow e i w odne oraz m ech an ik ę w ra z z ró żn ym i zagadnieniam i bu dow y 1 eksploatacji m aszyn. Pism o posiada s p e cja ln y do d atek — „Słow nik B u d o w lany F ra n cu sk o -P o lsk i” z z a k resu technologii betonu, budo w n ictw a żelbetowego, p re fa b ry k a c ji i k o n s tru k c ji sprężonych, zaw iera on około 8000 term inó w , jest bogato ilu stro w an y . „Czasopismo T echniczne” jest przeznaczone dla in ży nieró w budow nictw a, a rchitek tó w , m echaników , technologów i stu d e n tó w ty ch dziedzin. W ydaw cą tego czasopisma jest P olitechnika K rakow ska.
„M echanik” — p o w sta ły w 1909 r., jest obecnie org an em głów nym S t o w arzyszenia In ży n ie ró w i T echników M echaników Polskich (SIMP), w y daw cą jego jest W ydaw nictw o Czasopism T echnicznych NOT. U kazuje się jako miesięcznik, o objętości przeciętn ej 60 stron, w farm ac ie A4. Na ła m a c h tego czasopisma om aw iane są zagadnienia technologii przem y słu b u d o w y m aszyn. Z a k re s te m a ty c z n y o bejm uje: k o n stru k c ję , w y k o n a w
194 F E L I K S C Z E R A N O W S K I
stw o i eksploatację o b ra b ia re k i narzędzi sk raw ający ch , zagadnienia teo rii i zasad sk raw an ia, teorię, k o n s tru k c je technologiczne i w arsztatow e. P i smo to jest przeznaczone głównie dla in ży n ieró w i tech n ik ó w m echaników . P o odzyskaniu niepodległości w 1918 r. p o w sta ły in n e branżow e czaso pism a, jak np. w 1935 r. — „ P rzeg ląd M echaniczny” . Pism o to początko wo u kazyw ało się jak o miesięcznik, a po ro k u przekształciło się w d w u tygod n ik w form acie A4. Pism o om aw ia zagadnienia b u d o w y m aszyn i główne k ie ru n k i rozw ojow e poszczególnych gałęzi p rzem y słu b u d o w y m aszyn, osiągnięcia św iatow e i ten d e n c je w ty m zakresie, now e m eto d y obliczeń elem entów , zespołów i całych m aszyn, zagadnienia te rii m ec h a nizm ów i m aszynoznaw stw a, nowe m a te ria ły k o n stru k c y jn e .
M iesięcznik „Cem ent, W apno, G ips” po w stał w 1929 r. R e a k ty w o w a n y po dru g iej w ojnie, w y d a w a n y jest przez „ A rk a d y ” rów nież jako m iesięcz nik. W ychodzi w form acie A4, o różnej objętości od 24 do 32 stron. O bec nie re d a k c ja tego czasopisma m ieści się w K rakow ie. Na treść poszczegól nych n u m e ró w tego m iesięcznika sk ła d a ją się zag ad n ien ia technologii i chemii w iążących m a te ria łó w budow lanych, ek sploatacja surowców, n o woczesne u rząd zenia p ro d u k cy jn e, in fo rm acje o postępie tech n iczn y m w przem yśle oraz p o p u lary z a cja now ych g a tu n k ó w m a te ria łó w w iążących. Pism o przeznaczone dla inżynierów i tech n ik ó w z a tru d n io n y c h w p rz e m yśle m ate ria łó w wiążących, praco w n ik ó w b iu r p ro jek to w y ch .
W 1930 r. n a k ła d e m P o litech n iki W arszaw skiej u k azał się p ierw szy n u m e r pism a studenckiego pt. „P o lite ch n ik ” , k tó ry zachow ał sw oją n azw ę do dziś. Założycielam i i re d a k to ra m i z ra m ie n ia o rg an u lew icow ej o rg an i zacji studenckiej OMS „Ż ycie” byli m. in.: M arian Spychalski, Bolesław Jaszczuk, M ieczysław P o piel i inni.
W okresie okupacji F ran ciszek Z ubrzycki, stu d e n t W ydziału M echa nicznego Politech n ik i W arszaw skiej, późniejszy dowódca p arty zan ck ieg o oddziału GL, uczestniczył w k o lp ortażu nielegalnie w yd aw an eg o p rzez organizację „Zycie” pism a „P o lite ch n ik ” . O dbijano je n a pow ielaczu w p ry w a tn y m m ieszkaniu, w form acie A4. R e a k ty w o w a n y w 1953 r. „P o lite ch n ik ” u k a z u je się jako ty g o d n ik w form acie 29,7 X 42 cm, o o b ję tości 4 stron. „ P o litech n ik ” początkowo był pism em stu d e n tó w P o lite c h niki W arszaw skiej, a n a stę p n ie sta ł się pism em stu d e n tó w w yższych szkół technicznych całego k ra ju . Na łam ach czasopisma poruszane są s p ra w y bytow e, społeczne i k u ltu ra ln e studentów .
W śród ak tu a ln ie w y d a w an y c h perio d y k ó w N aczelnej O rganizacji Technicznej z n a jd u je się 13 ty tu łó w , k tó ry c h ro k p o w stan ia został od n o to w a n y w histo rii czasopiśm iennictw a polskiego p rze d d ru g ą w o jn ą św ia tow ą, w ty m d w a czasopisma p o w sta ły jeszcze w X IX w. T a k więc p ra s a techniczna NOT posiada bogate i ch lu b n e tra d y c je i je s t ściśle zw iązana z rozw ojem p rzem y słu polskiego. Z pozostałych pism 21 p o w sta ła
I N F O R M A C J A O P O L S K I E J P R A S I E T E C H N I C Z N E J 195
w pierw szych latach po dru giej w ojnie św iatow ej i u k azu je się ju ż po n ad 15 lat, a ty lko 10 czasopism zostało zorganizow anych w ciągu o statniego dziesięciolecia.
Można śmiało tw ierdzić, że n a łam ach czasopism technicznych z ilu stro w a n a jest w iernie h isto ria polskiego p rze m y słu i polskiej techniki.
P rz ed d ru g ą w o jn ą św iatow ą u k a z y w a ły się w Polsce 123 czasopisma techniczne. M a ły ro cznik s ta t y s ty c z n y z 1937 r. podaje, że w r. 1935 w y d aw ano 79 ty tu łó w z dziedziny techn ik i i p rze m y słu oraz 44 t y tu ł y z za k resu ro ln ictw a i leśnictw a.
J e s t rzeczą znam ienną, że h isto ria p o w staw an ia i ro zw o ju czasopism technicznych w sk azu je na ich ścisły zw iązek ze stow arzyszeniam i n a u k o w o-technicznym i. Dzięki ty m związkom n a w e t w okresie p rze d w o je n n y m , k iedy tro sk a o czasopisma ze stro n y p a ń stw a b y ła ty lk o zw ykłą fo rm a ln o ścią, p rasa techniczna m ogła odgryw ać dużą rolę, szczególnie w dziedzi nie krzew ienia p ostępu technicznego. Dzięki p o p arciu i opiece, jak ą ro z tac z a ły n a d czasopism am i technicznym i- stow arzyszenia n a u k o w o -te c h niczne, p ra sa techniczna m ogła dobrze spełniać swoje a k tu a ln e zadania. Po odzyskaniu niepodległości, w lata c h 1944 i 1945, stow arzyszenia n auk ow o-techniczne znów p o d jęły swoją działalność. Zniszczenia w o jen n e i zw iązana z ty m konieczność odbudow y k r a ju p o staw iły p rzed k a d rą in żyn ieró w i techn ik ó w nowe zadania. W s u k u rs hasłom odbu d o w y k r a ju przyszła p ra s a techniczna, k tó ra sta ła się w p ierw szy m okresie fachow ym w spó łorgan izato rem odbudow y przem ysłu. Czasopisma techniczne sta ły się od początku swego istn ien ia w w a ru n k a c h Polski L udow ej o b iek tem zainteresow ania w ładz p a rty jn y c h i p aństw ow ych, dzięki czem u ciężar n a kładów finansow ych obciążał sk arb p ań stw a, a nie — ja k p rze d w o jn ą — szczupłe k a s y poszczególnych stow arzyszeń.
Spośród k ilk u n a stu ów czesnych czasopism technicznych, k tó ry c h tre ść zw iązana była z p ro d u k c ją przem ysłow ą, w okresie 1944— 1949 w y o d rę b niło się 9 czasopism ściśle zw iązanych ze stow arzyszeniam i n a u k o w o -te c h nicznym i, stanow iących o rg a n y ty c h stow arzyszeń. B yły to czasopisma: „P rzeg ląd T echniczny” , „Gaz, W oda i T ech n ik a S a n ita r n a ” , „G ospodarka W odna”, „H o ry zo n ty T ech n ik i” , „ P rzeg ląd B u d o w lan y ” , „ P rzeg ląd G eo d e z y jn y ” , „ P rzegląd E lek ro tech n iczn y ” , „P rzem y sł R o ln y i Spożyw czy” i „W iadomości E le k tro tech n iczn e” . I ta k w 1956 r. w zw iązku z szybkim w zrostem ilości ty tu łó w oraz w zro stem ich n a k ład ó w N aczelna O rg a n iz a cja Techniczna p ostanow iła znacznie rozszerzyć zak res działalności w y daw niczej. Na m ocy u c h w a ły w 1957 r. pow ołano agendę NOT pod n azw ą W yd aw nictw a Czasopism Technicznych. W ty m okresie w y d aw n icza d zia łalność była obiektem szczególnego z a in tereso w an ia Z a rzą d u NOT, k tó ry pow ołał specjalną kom isję społeczną w celu zbadania organizacji i d zia łalności W ydaw nictw . Stw ierdzono, że p ra s a techniczna w in n a służyć
in-196 F E L I K S C Z E R A N O W S K I
te re so m całego społeczeństw a i p a ń stw a ludowego w dziele b u do w y so cjalizm u, nowej socjalistycznej gospodarki i k u ltu r y oraz organizować siły m as ludow ych, wiązać je z in te resa m i ogólnonarodow ym i i w skazyw ać n o we p e rs p e k ty w y rozw ojow e.
Szczególne zaś jej zadania sprecyzow ano w n a s tę p u ją c y sposób. P ra sa techniczna pow inna:
— inform ow ać o ogólnych p e rsp e k ty w a c h i k ie ru n k a c h rozw oju te c h niki św iatow ej;
— czuwać n a d rozw ojem p ostęp u technicznego w k ra ju , u jaw niać i zwalczać p rzy czy n y jego zaham ow ań, w spółdziałać w u su w a n iu t r u d ności w rea lizacji narod o w y ch p lanów gospodarczych;
— upow szechniać nowe osiągnięcia n a u k technicznych oraz dośw iad czenia p ro d u k cy jn e k ra jo w e i zagraniczne;
— podnosić poziom kw alifikacji zaw odow ych k a d r technicznych w za kresie n a u k o w o -techn iczn ym i techniczno-gospodarczym ;
— kształtow ać św iatopogląd społeczny k a d r technicznych, rozw ijać świadomość roli i zadań techniki i k a d r technicznych w u s tro ju socjali stycznym ;
— prow adzić tw órczą, społeczną k r y ty k ę w śród intelig encji technicznej w dziedzinie gospodarki naro d ow ej oraz piśm ien n ictw a technicznego;
— zapew nić u trz y m a n ie żyw ej i ścisłej łączności polskiej intelig encji technicznej z p ań stw o w ą a d m in istra c ją gospodarczą oraz ze społecznym ru ch e m stow arzyszeń nau k o w o-tech n iczn y ch w dziedzinie technicznej, gospodarczej i ideologicznej.
W ydaw n ictw a Czasopism Technicznych NOT, jako czołowy w y daw ca p ra s y technicznej, sp e łn ia ją znaczną rolę w czasopiśm ienniczej działal ności specjalistycznej w im ieniu NOT, w y d a ją c obecnie 46 ty tu łó w cza sopism.
W K atalogu prasy p o lsk ie j, w y d a n y m przez „R u ch ” w 1963 r., czaso pism a techniczne w yk a z a n e są w k ilk u różnych działach. Zasadniczy dział ■— „Czasopisma tech n iczne” , zaw iera 129 pozycji, a pozostałe działy bibliograficzne, szczególnie działy „Czasopisma k o m u n ik a c y jn e ” i „Czaso pism a rolnicze” , w y k a z u ją jeszcze około 30 ty tu łó w ściśle związanych z tech n ik ą w sensie ich pow iązania z p ro d u k cją przem ysłow ą.
K ry te riu m zaliczenia czasopisma do g r u p y czasopism technicznych jest bardzo tru d n e , a ścisłe Sprecyzowanie w ręcz niemożliwe. Można by bowiem mieć zastrzeżenia co do p o tra k to w a n ia jako czasopisma w ogóle szeregu pozycji w y k a z a n y c h w grupie „Czasopism techn iczny ch ” , np. różnego ro d za ju b iu le ty n y w y d a w an e przez ośrodki inform acji n a u k o w o-technicznej.
Z drugiej s tro n y szereg pism w y k azan y ch w in n y ch „n ietech n iczny ch ” działach K atalogu m ożna śmiało zaliczyć do kateg o rii czasopism technicz
I N F O R M A C J A O P O L S K I E J . P R A S I E T E C H N I C Z N E J 197
nych. Rzecz oczywista, że w naszych ro zw ażan iach p o m ija m y zupełnie te ty tu ły , k tó re prow ad ząc kolu m n y , działy lu b kąciki 'techniczne n ie sta n o wią jed n a k ty pow ej p ra s y technicznej.
Różnorodność w y d a w n ic tw technicznych oraz ich fo rm e d y to rsk ich i zaw artości treściow ej nie pozw ala n a dokonanie ścisłego podziału n a r o dzaje (grupy) w yd aw n ictw . Można je d n a k w dość d o k ład n y m przy b liżen iu w ydzielić n a stę p u ją c e rodzaje:
a) czasopisma techniczne w y d a w an e przez przed sięb io rstw a w y d a w n i cze i z a re jestro w a n e w G U K PiW ;
b) w y d a w n ic tw a in sty tu tó w n au k o w y ch i lab o ra to rió w n a u k o w o -b a dawczych;
c) w y d a w n ic tw a zjednoczeń p rzem y sło w y ch i zak ład ó w p racy ; d) w y d a w n ic tw a wyższych szkół technicznych;
e) w y d a w n ic tw a b iu r stud iów i p ro je k tó w typow ych;
f) w y d a w n ic tw a b ranżow ych ośrodków in fo rm acji n a u k o w o -tech n icz nej (biuletyny, prze g lą d y d ok u m en ta c y jn e , ek sp res-in fo rm acje).
Szeroka in ic ja ty w a w y daw n icza in sty tu tó w , zjednoczeń i zakładów p ra c y p row adzi w w ielu p rzy p a d k a c h do stopniowego p rze k ształcan ia po czątkowo pow ielanych i n iskonakładow ych b iu le ty n ó w w r e g u la rn e cza sopisma, najczęściej ze w zględu na ich pow ielaną fo rm ę d ru k u nie pod legającą rygorom , jak im podlega p ra s a techniczna p ro d u k o w a n a p rzez przedsiębio rstw a w ydaw nicze.
Czasopisma techniczne w Polsce są p rzed m io tem działalności e d y to r skiej 19 w y d aw n ictw ; poszczególne ty tu ły w y d a w an e są rów nież przez różne in sty tu c je pań stw o w e i organizacje społeczne. S p ra w ę tę ilu s tru je tabela.
Niezależnie od w y d a w an ia r e g u la rn y c h czasopism technicznych zacho dzi od k ilk u la t zjaw isko p o jaw ian ia się licznych w y d a w n ic tw periodycz nych, które, pow ołane w ściśle określonych celach, zaczęły do pewnego stopnia „k o n k u ro w ać” z czasopismami, n ieje d n o k ro tn ie z astęp u jąc te cza sopisma. Są to przew ażnie b iu le ty n y ośrodków in fo rm acji n a u k o w o -te c h nicznej, w y d a w n ic tw a in sty tu tó w nau ko w o -tech n iczn y ch itp.
O statnio ze w zględu n a konieczność upo rząd k o w an ia ru c h u w y d a w n i czego w technice zwrócono uw agę na n ieuzasad n io n ą obfitość ty c h w y d a w n ic tw oraz na ich treść nie zawsze odpow iadającą założeniom, k tó re zadecydow ały o pow ołaniu w ielu spośród ty ch w y d a w n ic tw do życia.
W poszczególnych dziedzinach tech n ik i p rzep ro w ad zo n e zostały b a d a nia w tej spraw ie p rzez pow ołaną w ty m celu sp ecjaln ą kom isję rzeczo znaw ców p rz y W y d aw n ictw ach Czasopism T echnicznych z udziałem przedstaw icieli G łównego U rzędu K on tro li Prasy.
Ze w zględu n a duże tru d n o śc i w u zy sk an iu p ełn ej in fo rm acji (GUK PiW nie prow adzi ew idencji w y d a w n ic tw p ro d u k o w a n y c h w form ie
198 F E L I K S C Z E R A N O W S K I
powielaczowej) sporządzenie dokładnego, pełnego r e je s tr u p eriodyków okazało się niemożliwe.
U zyskano ogółem d a n e dotyczące 332 perio d yk ó w (szacunkowo około 70— 80% tego ty p u w ydaw nictw ), w tym : e n e rg e ty k a i p rze m y sł e le k tro techniczny ·— 19, budow nictw o i p rzem ysł m a te ria łó w budo w lan ych — 61, chem ia — 23, tele- i ra d io tec h n ik a — 26, p rzem y sł spożywczy — 31, przem y sł m aszy n ow y — 80, p rzem y sł d rze w n y i p ap iern iczy — 16, p rz e m ysł lekki — 29, górnictw o — 34, h u tn ic tw o — 13.
K om isja nie z ajm o w ała się w yd a w n ic tw a m i Polskiej A kadem ii N au k ze w zględu n a ich ściśle n a u k o w y c h a ra k te r.
Ze w zględu n a treściow ą zaw artość czasopism technicznych m ożna je podzielić na n a stę p u jąc e grupy:
a) czasopisma ogólnotechniczne, b) czasopisma popularnotechniczne, c) czasopisma m iędzybranżow e, d) czasopisma branżow e.
G ru pa czasopism ogólnotechnicznych re p re z e n to w a n a jest przez t y godnik „P rzeg ląd T ech n iczny ” oraz ściśle z nim zw iązane „Z eszyty P r o blem ow e P rz eg lą d u Technicznego” , k tó re stanow ią m onograficzne obszer ne opracow ania w y b ra n y c h a k tu a ln y c h pro b lem ó w polskiego p rzem y słu i techniki.
G ru p ę czasopism pop u larn o tech n iczn y ch tw orzą d w a czasopisma: „H o ry zo n ty T ech nik i” i „H o ryzo n ty Techniki dla Dzieci” . Czasopism a te zo sta ły pow ołane do życia głównie w celu rozw oju politechnizacji społe czeństw a i m łodzieży. O dpow iednią ran g ę tej działalności n a d a ły uchw ały IV P le n u m P Z P R dotyczące p ostępu technicznego oraz o statn ia re o rg a n i zacja szkolnictwa.
Trzecia g ru p a czasopism NOT to czasopisma m iędzybranżow e. Są to periodyki, k tó ry c h treść dotyczy ró żn y ch dziedzin tech niki i k tó re są o rg a nem bądź NOT, bądź też rów nocześnie k ilk u stow arzyszeń n au k o w o -te c h nicznych. N aczelna O rganizacja Techniczna w y d a je 5 tak ich czasopism: k w a rta ln ik „O chrona przed K o ro z ją ” oraz m iesięczniki — „O chrona P r a cy”', „G ospodarka P a liw am i i E n e rg ią ” , „P om iary, A u to m aty k a i K o n tro la ” i „W ynalazczość i R acjon alizacja” . K ażde z ty ch czasopism za jm u je się pro b le m aty k ą , k tó ra z n a jd u je swoje odbicie we w szystkich dziedzinach techniki.
N ajliczniejszą g ru p ę czasopism NOT stanow ią specjalistyczne czaso pism a branżow e, k tó ry c h je s t 36. Są to czasopisma: „B udow nictw o O k rę to w e ” , „C hem ik” , „ E n e rg e ty k a ” , „G azeta C u kro w n icza” , „Gaz, Woda i T echnika S a n ita r n a ” , „G ospodarka W odna” , „ In ży n ieria i B u d o w n i ctw o” , „M aszyny i Ciągniki Rolnicze” , „M echanik” , „Odzież” , „Poligra- f ik a ” , „ P rzeg ląd B u d ow lan y i B udow nictw o M ieszkaniow e” , „P rzegląd
I N F O R M A C J A O - P O L S K I E J P R A S I E T E C H N I C Z N E J 199
D robnej W ytw órczości” , „ P rzeg ląd E le k tro n ik i” , „P rze g lą d E le k tro te c h n i k i” , „ P rzegląd K o lejo w y ” , „ P rzeg ląd G eo dezy jn y ” , „ P rzeg ląd M echanicz n y ” , „ P rzegląd O d lew n ictw a” , „ P rzeg ląd P a p ie rn ic z y ” , „P rze g lą d Skó r z a n y ” , „ P rzegląd S p a w a ln ic tw a ” , „P rze g lą d T e lek o m u n ik ac y jn y ” , „ P rz e gląd W łókienniczy” , „P rze m y sł C hem iczny” , „ P rze m y sł D rz e w n y ” , „ P rz e m y sł F e r m e n ta c y jn y ” , „P rzem y sł Spożyw czy” , „Szkło i C e ra m ik a ” , „T echnika L otnicza” , „T echnika M o to ry z a cy jn a ” , „T echnik W łó k ien n i czy” , „Wiadomości E le k tro te c h n icz n e ” , „W iadomości M elio racy jn e i Ł ą- k a rs k ie ”, „W iadomości N afto w e” , „W iadomości T y to n io w e” .
Pisząc o czasopism ach branżow ych, n a le ż y zwrócić u w ag ę n a ich d w u - poziomowość w y stę p u ją c ą w n ie k tó ry c h branżach, n a p rzy k ła d m iesięcz n ik „M echanik” , o rg an SIM P, zaw iera m a te ria ły m ające p ra k ty c z n e w a lo ry w arsztato w e, n a to m iast d w u ty g o d n ik „P rzeg ląd M echaniczny” , będąc p ism em nauko w o-technicznym , specjalizuje się w zam ieszczaniu p ra c naukow o-badaw czych, p ro je k tó w no w ych m aszyn i urządzeń, now ych m eto d kontroli tech n iczn ej itp. T akim czasopism em jest tak że m iesięcz nik ,,P o lig ra fik a ” , o rgan Sekcji P o lig rafó w p rz y SIM P, k tó ry om aw ia za g ad nienia zw iązane z p ro d u k cją i techniką, ekonom iką i organizacją, ru c h w ydaw niczy, tec h n ik ę w ydaw niczą, w y d a w n ic tw a fachow e, bibliografię poligraficzną; z a w iera działy: „C zytelnicy p iszą” , „R ecen zje” , „Z życia sekcji poligrafów ” , „B adania i s tu d ia ” . Czasopismo to przeznaczone jest dla inżynierów i techn ik ó w poligrafów , uczniów szkół poligraficznych, p ersonelu inży n ieryjn o -tech niczn eg o d r u k a r ń i w y d aw n ictw . Podo b n y związek zachodzi m iędzy „W iadom ościam i E lek tro te c h n icz n y m i” i „ P rz e glądem E le k tro te c h n icz n y m ” , „C h em ik iem ” i „ P rze m y słe m C h em icznym ” , „T echnikiem W łókienniczym ” i „P rzeg ląd em W łókienniczym ” .
N ależy ponadto dodać, że nie w szystkie czasopisma będące o rg an am i stow arzyszeń nau k o w o -tech n iczn y ch z n a jd u ją m iejsce w system ie o rg a nizacji w ydaw niczej NOT. Poza ty m sy ste m em z n a jd u je się bow iem g r u pa czasopism górniczych i hutniczych, w y d a w an y c h w K atow icach p rzez W ydaw nictw o G órniczo-H utnicze. Czasopism am i ty m i rząd zą zupełnie od rę b n e p ra w a ekonomiczne, m ające w p ły w na ich treść m ery to ry c z n ą , fo r m ę edytorską, nak ład, czytelnictw o itp.
N ak ład y czasopism technicznych w y k a z u ją stałą ten d e n c ję w zrostu. J eśli n a p rz y k ła d s ta n z 1955r. p rz y jm ie m y za 100%, to w n a s tę p n y c h l a tac h globalny n a k ła d w szystkich czasopism kształto w ać się będzie n a stępująco:
1955 — 10|0,0% 1959 — 141,1% 1956 — 114,6% 1960 — 140,5% 1957 — 128,9% 1961 — 142,4% 1958 — 134,9% 1962 - - 166,0%
200 F E L I K S C Z E R A N O W S K I
D ane te zostały zupełnie celowo w yprow adzone od 1955 r., gdyż w ty m ro k u na stą p ił dość g w a łto w n y k ry zy s w k sz ta łto w an iu się n a k ła d ó w cza sopism technicznych ze w zględu n a pow ażną podw yżkę cen czasopism, za rów no w p ren u m e ra c ie, ja k rów nież w sprzedaży in d y w id u aln ej. Pod o b ne zresztą zjaw isko w ystąp iło w całej p rasie polskiej.
W arto prześledzić jeszcze, ja k k s z ta łto w a ły się średnie n a k ła d y m ie sięczne czasopism technicznych w ty m sam y m okresie.
Rok N akład m ie się c z n y
w egzem plarzach % 1956 211 932 100,0 1957 221816 104,4 1958 210 279 96,0 1959 221 044 104,3 1960 235 498 111,1 1961 256 470 121,0 1982 296 884 140,1
Dość pow ażny w zrost średniego n a k ła d u w latach 1961 i 1962 n a stą p ił głównie n a s k u te k podniesienia n a k ła d ó w czasopism p o pularnotechnicz- nych.
Obraz w y n ik a ją c y z w yżej przytoczonej tab eli jest na ogół o p ty m i styczny. Nie n ależy je d n a k zapom inać o ty m , że aż 21 czasopism Naczelnej O rganizacji Technicznej nie osiągnęło dotychczas poziomu nak ład ó w sprzed 1956 r.
Podział czasopism technicznych w zależności od wysokości je d n o ra z o wego n a k ła d u jest a k tu a ln ie n astęp u jący :
W ysokość n ak ład u Liczba czasop ism
poniżej 1 000 egz. 4
1 0 0 0 — 3 500 „ 25
3 500— 5 000 „ 5
5 000— 10 000 „ . 7
p o w y ż e j 10 000 „ 5
Niniejsza tab e la uw zg lęd nia w y d aw n ictw o „ H o ry zo n ty Techniki dla Dzieci” w języku ro sy jsk im . N ak ład te j w e rs ji w ynosił w 1963 r. 40 tys. egz. niezależnie od polskiej w e rsji tego czasopisma. J a k w y n ik a z tej t a beli, ty p o w y m n a k ła d e m dla czasopism technicznych jest n a k ła d około 3 tys. egzem plarzy; jest to n a k ła d odnoszący się szczególnie do czasopism bran żo w ych ty p u naukow o-technicznego.
I N F O R M A C J A O P O L S K I E J P R A S I E T E C H N I C Z N E J 201
L IT E R A T U R A
1. K a t a l o g w y d a w n i c t w p r z e m y s ł u cię ż k ie g o , W arszaw a 1962. 2. K a t a l o g c z a s o p i s m t e c h n i c z n y c h N O T , W a rsza w a 1965. 3. K a t a l o g p r a s y p o ls k ie j , w yd. „R uch”, W a rsza w a 1960. 4. K a t a l o g p r a s y p o ls k ie j , w y d . „R uch”, W a rszaw a 1963.
5. K u c h a r z e w s k i J., B ib l io g r a f ia p o l s k a t e c h n i c z n o - p r z e m y s l o w a , 1862. 6. S p is c z a s o p i s m w y c h o d z ą c y c h w P o ls c e w la ta ch 1944—1945, W a rsza w a 1948. 7. A r c h iw u m Zarządu NOT, sp raw ozd an ia, m a szy n o p is.
8. M a ł y r o c z n ik s t a t y s t y c z n y , W arsza w a 1937. 9. „Przegląd T e c h n ic z n y ”, 1866, nr 1.
10. „D zien n ik P o lite c h n ic z n y ”, 1860, nr 1.
11. O p racow an ie rzeczo zn a w có w , c z ło n k ó w k o m isji przy WCT—·NOT, A rch iw u m WCT— N t)T, 1963.
