Podstawy Prawa
Międzynarodowego i Europejskiego
część: prawo międzynarodowe publiczne
Aleksandra Pawłowicz
Katedra Prawa Międzynarodowego i Europejskiego
Email:
aleksandra.pawlowicz@uwr.edu.pl
Zasady zaliczenia przedmiotu
12/16/2021
Ocena pracy studenta
Obecność na zajęciach - zajęcia odbywają się zgodnie z planem udostępnionym w systemie USOS, student może być nieobecnych bez konsekwencji na 1 zajęciach.
Wszystkie dodatkowe nieobecności należy odrobić na zajęciach o tym samym temacie z inną grupą prowadzącego bądź napisaniem i przesłaniem drogą mailową pracy
zaliczeniowej. W sprawie zaliczenia nieobecności należy skontaktować się z prowadzącym drogą mailową.
Warunkiem zaliczenia przedmiotu jest wykazanie się wiedzą merytoryczną na tematy wskazane w sylabusie na każdych zajęciach przez aktywne uczestnictwo w nich oraz przez napisanie kolokwium zaliczeniowego na ostatnich zajęciach.
Konieczna aktywność na zajęciach – merytoryczna aktywność podczas zajęć to 1 plus, zdobycie plusów to ocena wyżej z przedmiotu
Źródła prawa międzynarodowego
Formalne źródła prawa
Art. 38. źródła prawa stosowane przez MTS przy orzekaniu
1. Trybunał, którego zadaniem jest orzekać na podstawie prawa
międzynarodowego w sporach, które będą mu przekazane, będzie stosował:
a) konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły, wyraźnie uznane przez państwa spór wiodące;
b) zwyczaj międzynarodowy, jako dowód istnienia powszechnej praktyki, przyjętej jako prawo;
c) zasady ogólne prawa, uznane przez narody cywilizowane;
d) z zastrzeżeniem postanowień art. 59 związanie wyrokiem, wyroki sądowe tudzież zdania najznakomitszych znawców prawa publicznego różnych
narodów, jako środek pomocniczy do stwierdzania przepisów prawnych.
2. Postanowienie niniejsze nie stanowi przeszkody, aby Trybunał mógł orzekać
ex aequo et bono, o ile strony na to zgadzają się.
Źródła prawa międzynarodowego
12/16/2021
Formalne źródła prawa
Z przepisu tego wynika, że źródłami prawa międzynarodowego w znaczeniu formalnym są:
a) konwencje międzynarodowe, b) zwyczaj międzynarodowy,
c) zasady ogólne prawa, uznane przez narody cywilizowane, d) wyroki sądowe, zdania znawców prawa
Za źródła prawa międzynarodowego uznaje się również – obok wymienionych w art. 38 Statutu MTS:
e) akty jednostronne państw,
f) wiążące uchwały organizacji międzynarodowych
Umowa międzynarodowa
Definicja
Konwencja Wiedeńska o Prawie Traktatów sporządzona w Wiedniu dnia 23 maja 1969 r.
Art. 2
"traktat" oznacza międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w
formie pisemnej i regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie, czy w dwóch lub więcej dokumentach, i bez względu na jego szczególną nazwę
Umowa międzynarodowa – wspólne oświadczenie podmiotów prawa międzynarodowego, które tworzy prawo – uprawnienia i obowiązki.
- wspólne, zgodne oświadczenie (wola państw lub podmiotów) - nieistotna jest liczba związanych ze sobą dokumentów
- przede wszystkim akty państw, ale nie zawsze
- oświadczenie musi być prawotwórcze, czyli tworzyć prawo miedzy stronami
*Nazwa umowa: różnorodne, ale nie ma znaczenia z punktu prawnego; np. traktat, konwencja, umowa, układ, porozumienie, deklaracja, protokół, pakt, statut…
Rodzaje umów międzynarodowych
12/16/2021
Podział – katalog otwarty
1. ze względu na tryb zawierania
a) tryb złożony – wymaga ratyfikacji lub zatwierdzenia b) tryb prosty – bez ratyfikacji lub zatwierdzenia
2. ze względu na organ, który występuje w imieniu państwa
c) państwowe (podpisuje Prezydent, umowy o zasadniczym znaczeniu: traktaty pokojowe, układy o przyjaźni i dobrym sąsiedztwie, umowy normujące
problematykę zastrzeżoną dla regulacji ustawowej, umowy o obrocie prawnym z zagranicą, ratyfikacja przez Prezydenta)
d) rządowe (podpisuje Rada Ministrów, umowy niespełniające warunków zaliczenia ich do umów państwowych, ich przedmiot jest objęty właściwością dwóch lub większej liczby ministrów, ratyfikacja przez Prezydenta [gdy przewidziana
/dopuszczona], zatwierdzenie przez Radę Ministrów)
e) resortowe (podpisuje właściwy minister, umowy, których przedmiot należy do właściwości jednego ministra, zatwierdza Rada Ministrów lub Premier)
Rodzaje umów międzynarodowych
Podział
3. liczba stron umowy:
a) bilateralne (dwustronne)
b) wielostronne (multilateralne) 4. możliwość przystąpienia do umowy
a) zamknięte – ograniczona liczba stron, brak możliwości przystąpienia do nich państw trzecich
b) otwarte – przewidują możliwość rozszerzenia kręgu kontrahentów (bezwarunkowo lub po spełnieniu określonych warunków)
5. treść umów - dotyczą konkretnych dziedzin stosunków międzynarodowych:
- umowy polityczne - gospodarcze
- komunikacyjne
- dotyczące stosunków społecznych i prawnych - współpracy kulturalnej, naukowo-technicznej - inne
Części składowe umów międzynarodowych
12/16/2021
1) TYTUŁ
- mogą być bardzo różne
- najczęściej spotykane: karta, pakt, statut, regulamin, konkordat, kartel, traktat, konwencja, układ, porozumienie, protokół itd.
- umowy wielostronne: często do rzeczownika określającego rodzaj umowy dodaje się określenie miasta, którym została podpisana (np. Konwencja Wiedeńska, Konwencja Genewska)
- umowy dwustronne: określenie stron 2) WSTĘP (PREAMBUŁA)
a. inwokacja – wezwanie do Boga
b. intytulacja – określenie stron umowy
c. arenga – określenie motywów, z których strony zawarły umowę d. narracja – krótki opis okoliczności, w jakich podpisano umowę - stwierdzenie zgody na zawarcie umowy
- informacja o mianowaniu pełnomocników
- lista nazwisk i stanowisk służbowych pełnomocników - wzmianka o wymianie lub okazaniu pełnomocnictwa - stwierdzenie, że pełnomocnicy uzgodnili tekst umowy
Części składowe umów międzynarodowych
3) POSTANOWIENIA MATERIALNOPRAWNE (dyspozycja) - różne w zależności od przedmiotu umowy
- postanowienie -> artykuły -> ustępy -> paragrafy
- artykuły mogą być pogrupowane w rozdziały -> części -> tytuły
- załączniki uzupełniające umowy (mapy, wykazy, regulaminy wykonawcze…) 4) POSTANOWIENIA FORMALNOPRAWNE
- część końcowa umowy określająca kwestie wykładni i stosowaniu umowy
• o sposobach rozstrzygnięcia sporów między stronami, które mogą powstać w związku z wykonywaniem i wykładnią umowy
• zapewniające kontrolę nad wykonywaniem umowy
• określające sposób nabycia przez umowę mocy obowiązującej (np. klauzula ratyfikacyjna) oraz termin i sposób jej wejścia w życie
• pozwalające państwom trzecim na przystąpienie do umowy (klauzula akcesyjna)
• dotyczące stosunku do innych umów
• pozwalające ratyfikować ustawę z zastrzeżeniami albo niedopuszczające zastrzeżeń
• dotyczące sposobu wygaśnięcia umowy
• zezwalające stronom na wypowiedzenie
• przewidujące rejestrację w określonej organizacji międzynarodowej (klauzula rejestracyjna)
• przewidujące sposób, w jaki może być przeprowadzona zmiana umowy (klauzula rewizyjna)
• informujące, w jakim języku bądź językach umowę została zredagowana
Części składowe umów międzynarodowych
12/16/2021
5) PODPISY, DATY I PIECZĘCIE - data i miejsce zawarcia umowy - podpisy pełnomocników stron
- umowy dwustronne - reguła alternatu: formalny wyraz zasady równości państw.
Na egzemplarzu przeznaczonym dla danej strony podpisy jej przedstawicieli znajdują się na pierwszym miejscu, na drugim egzemplarzu dla drugiej strony – odwrotnie.
- umowy wielostronne: alfabetycznie Język:
- dwustronne: zazwyczaj w językach obydwu kontrahentów
- wielostronne: uznane języki światowe: angielski, francuski, hiszpański, rosyjski i chiński (Karta Narodów Zjednoczonych), arabski
https://www.unic.un.org.pl/dokumenty/karta_onz.php
Forma umowy międzynarodowej
Konwencja Wiedeńska
Art. 3. Porozumienia międzynarodowe nie objęte zasięgiem niniejszej konwencji Fakt, że niniejszej konwencji nie stosuje się ani do porozumień międzynarodowych, zawartych między państwami a innymi podmiotami prawa międzynarodowego lub między takimi innymi podmiotami prawa międzynarodowego, ani do porozumień międzynarodowych zawieranych w formie innej niż pisemna, nie wpływa na:
a) moc prawną takich porozumień;
b) zastosowanie do nich którejkolwiek z norm sformułowanych w niniejszej konwencji, którym podlegałyby one na podstawie prawa międzynarodowego, niezależnie od tej konwencji;
c) zastosowanie konwencji do wzajemnych stosunków między państwami, opartych na porozumieniach międzynarodowych, których stronami są również inne podmioty
prawa międzynarodowego.
„Porozumienia dżentelmeńskie”
Kazus 1
12/16/2021
Zawieranie umowy międzynarodowej
Procedura zawarcia umowy
Zawarcie umowy międzynarodowej – proces prowadzący do ustalenia przez państwa wzajemnych praw i obowiązków w formie umownej, zakończony uprawomocnieniem się umowy i jej wejściem w życie.
1. Przygotowanie tekstu umowy i jego przyjęcie – etap wstępny, rokowania nad tekstem umowy, prowadzą do uzgodnienia i ostatecznego zredagowania tekstu umowy
a) dwustronne: upełnomocnieniu do tego przedstawiciele, w formie ustnej lub pisemnej (wymiana not) na szczeblu uzgodnionym przez strony; często
przedstawiciele dyplomatyczni
b) wielostronne: problem uzgodnienia interesów różnych grup państw, zagadnienia formalno-redakcyjne , często międzynarodowe konferencje
(przygotowanie projektów: ONZ, inne organizacje międzynarodowe, Komisja prawa Międzynarodowego ONZ)
Art. 9 Konwencji Wiedeńskiej
Zawieranie umowy międzynarodowej
12/16/2021
Procedura zawarcia umowy
2. Parafowanie – sposób ustalenia autentyczności tekstu umowy
- oznacza zakończenie uzgadniania tekstu umowy, nie można w nim czynić zmian, tekst jest przygotowany do podpisania
- nie jest to wyrażenie zgody państw na związanie się umową
- stosowane, aby nadać bardziej uroczysty charakter aktowi podpisania umowy - art. 10 Konwencji Wiedeńskiej
- Konwencja wiedeńska przewiduje je jako sposób podpisania traktatu, gdy państwa negocjujące tak się umówiły (art. 12 ust. 2 lit. a) - ostateczne wyrażenie zgody na związanie się umową tylko tych umów, które dochodzą w wyniku podpisania, bez konieczności ratyfikacji lub zatwierdzenia (umów w trybie prostym)
Zawieranie umowy międzynarodowej
Procedura zawarcia umowy
Art. 11 Konwencji wiedeńskiej
Zgoda państwa na związanie się traktatem może być wyrażona przez podpisanie, wymianę dokumentów stanowiących traktat, ratyfikację, przyjęcie, zatwierdzenie lub przystąpienie albo w jakikolwiek inny uzgodniony sposób.
3a. Podpisanie umowy – nadanie umowie mocy prawnie wiążącej - przez upoważnionych do tego pełnomocników stron
- Tylko w przypadku umów do których nie jest wymagana ratyfikacja bądź zatwierdzenie
- wyjątek: konwencje pracy Międzynarodowej Organizacji Pracy (od razu ratyfikowane), umowy w formie wymiany not – tzw. noty werbalne (od razu ratyfikowane)
- może być formą wyrażenia zgody na związanie się umową - Art. 12 Konwencji Wiedeńskiej
- Parafowanie może być uznane za podpisanie umowy
Zawieranie umowy międzynarodowej
12/16/2021
Podmiot upoważniony do zawarcia umowy
Pełnomocnictwo: za przedstawiciela państwa do przyjęcia lub ustalenia autentyczności tekstu (pkt. 2-3) uważa się osobę, która przedstawi odpowiednie pełnomocnictwo albo też z praktyki zainteresowanych państw wynika, że państwa uważają daną osobę za przedstawiciela bez pełnomocnictwa. Za pełnomocnika bez pełnomocnictwa z uwagi na pełnione funkcje uważa się:
• a) głowy państw, szefów rządów i ministrów spraw zagranicznych - dla dokonania wszelkich czynności związanych z zawarciem traktatu;
• b) szefów misji dyplomatycznych - dla przyjęcia tekstu traktatu między państwem wysyłającym a państwem przyjmującym;
• c) przedstawicieli akredytowanych przez państwa bądź na konferencji
międzynarodowej, bądź przy organizacji międzynarodowej lub przy jednym z jej
organów - dla przyjęcia tekstu traktatu na tej konferencji, w tej organizacji lub w tym organie.
Czynność dotycząca zawarcia traktatu, dokonana przez osobę, która nie posiada pełnomocnictwa i nie może być uważana za upoważnioną do reprezentowania
państwa, jest prawnie bezskuteczna, chyba że zostanie później zatwierdzona przez to państwo.
Zawieranie umowy międzynarodowej
Procedura zawarcia umowy
Sposoby najbardziej formalne – definitywne (nazywane łącznie „przyjęciem”)
3b. Ratyfikacja – zatwierdzenie umowy przez kompetentny do tego organ państwowy (jaki – określa prawo wewnętrzne)
- ostateczne wyrażenie zgody na związanie się umową
- pełna swoboda państw w zakresie określania swojej procedury wewnętrznej ratyfikacji
- Państwa nie mają obowiązku ratyfikowania umów. Umowa w wypadku braku ratyfikacji nie została zawarta.
3c. Zatwierdzenie – dla umowy niepodlegającej ratyfikacji
- tryb złożony (państwo składa dwa oświadczenia woli: najpierw jest podpisywana, a potem zatwierdzana przez RM; RM udziela najpierw zgody na podpisanie umowy, a potem na związanie Polski umową)
- tryb prosty (państwo składa jedno oświadczenie woli, tylko umowy zawierane przez podpisanie, wymianę not i inne uproszczone formy, zgoda RM na związanie jest dana w chwili zgody na podpisanie)
- umowy niepodlegające ratyfikacji nie mogą być źródłem powszechnie
obowiązującego prawa (mogą działać tylko w sferze prawa wewnętrznego – wiązać
Zawieranie umowy międzynarodowej
12/16/2021
Procedura zawarcia umowy
3d. Przystąpienie (akcesja) – przystąpienie do umowy przez państwo, które nie brało udziału w procedurze zawierania umowy.
Zawieranie umowy międzynarodowej
Procedura zawarcia umowy
5. REJESTRACJA
- próba eliminacji tajnych umów już w Pakcie Ligi Narodów
- art. 102 Karty NZ: wszyscy członkowie mają obowiązek rejestrowania umów
zawartych po wejściu w życie Karty, jeśli nie zostanie zarejestrowana – żadna ze stron nie będzie mogła się powołać na taki traktat/układ przed organem ONZ
- Uniteted Nations Treaty Series we wszystkich językach autentycznych (+ tłumaczenie angielskie i francuskie)
Zawieranie umowy międzynarodowej
12/16/2021
Procedura zawarcia umowy
4. WYMIANA LUB ZŁOŻENIE DOKUMENTÓW RATYFIKACYJNYCH
- ratyfikacja jest aktem wewnętrznym – nie wywołuje bezpośrednich skutków w sferze prawa międzynarodowego publicznego
- skutki wywołuje dopiero wymiana lub złożenie dokumentów ratyfikacyjnych pozostałym stronom umawiającym się
- umowy dwustronne: przedstawiciele stron, uzyskują dowód, że druga strona dokonała ratyfikacji
- umowy wielostronne: dokumenty składa się depozytariuszowi (zwykle państwo, na terytorium którego została podpisana umowa, organizacje międzynarodowe itd.), depozytariusz informuje strony umowy o wszystkich dokumentach,
notyfikacjach i zawiadomieniach dotyczących umowy - kończy postępowanie związane z zawieraniem umowy Art. 16 i 76 Konwencji Wiedeńskiej
Zawieranie umowy międzynarodowej
Procedura zawarcia umowy
Umowa wchodzi w życie po jej przyjęciu, przystąpieniu, podpisaniu, zatwierdzeniu, etc., a dla ratyfikacji:
• Dla umów dwustronnych - z chwilą wymiany dokumentów ratyfikacyjnych
• Dla umów wielostronnych – z chwilą złożenia dokumentów ratyfikacyjnych przez określona w umowie liczbę państw
Umowa może zawierać datę jej wejścia w życie. Strony mogą również zgodzić się na tymczasowe stosowanie umowy przed jej wejściem w życie.
Kazus 2
12/16/2021 Presentation title
Czy takie rozwiązanie jest dopuszczalne? – art. 24 Konwencji Wiedeńskiej
