Uczestnicy procesu

Uczestnicy procesu

Dorota Czerwińska

Katedra Postępowania Karnego

Uczestnicy procesu

● organy

● strony

● podmiot zobowiązany i właściciel przedsiębiorstwa

● przedstawiciele procesowi stron

● przedstawiciel społeczny

● osobowe źródła dowodowe

● pomocnicy organów

Organy procesowe →

Istotne zagadnienia:

-właściwość i skład sądu

-wyłączenie sędziego i innych organów -organy postępowania przygotowawczego -zasady organizacji prokuratury

-problem obiektywizmu prokuratora

-pojęcie prokuratora bezpośrednio przełożonego i nadrzędnego

Istotne pojęcia:

-iudex inhabilis -iudex suspectus -dominus litis

Organy postępowania przygotowawczego

1) Prokurator – może prowadzić każde postępowanie

przygotowawcze, a jeśli nie robi tego osobiście – to je nadzoruje 2) Policja – prowadzi dochodzenie, a śledztwo – jeżeli zostanie jej

powierzone

3) organy z art. 312 k.p.k. – mają uprawnienia Policji – SG, ABW, KAS, CBA, ŻW, inne wskazane w przepisach szczególnych 4) organy wskazane w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości

wydanym na podstawie art. 325d k.p.k. – prezes UKE, organy PIS,

organy IH

Sąd

•właściwość sądu

• miejscowa – art. 31 i 32 k.p.k.

• rzeczowa – art. 24 § 1 i art. 25 § 1 k.p.k.

• funkcjonalna – art. 24 § 2, art. 25 § 2, art. 26 i 27 k.p.k.

•wyłączenie sędziego

• z mocy prawa (iudex inhabilis) – art. 40 k.p.k.

• z mocy decyzji procesowej (iudex suspectus) – art. 41 k.p.k.

• z urzędu

• na wniosek (strony lub sędziego)

•skład sądu:

• I instancja: art. 28 i art. 30 § 1 k.p.k.

• II instancja i SN: art. 29 i art.. 30 § 2 k.p.k.

Zasada obiektywizmu

 konstytucyjna, skodyfikowana (art. 4 k.p.k.)

 „dyrektywa, zgodnie z którą organ procesowy powinien mieć bezstronny stosunek do stron i innych uczestników procesu oraz nie powinien kierunkowo nastawiać się do samej sprawy” - S. Waltoś

 składa się na nią bezstronność (tj. niezawisłość + brak uprzedniego nastawienia do uczestników procesu) oraz brak kierunkowego nastawienia do samej sprawy i nieprzesądzanie jej wyniku (tak S. Waltoś)

Zasada obiektywizmu

 adresowana nie tylko do organów procesowych, ale i do wszystkich uczestników procesu, których działalność powinna budzić zaufanie stron, a zatem biegłego, tłumacza, specjalisty, protokolanta i stenografa.

 problem obiektywizmu prokuratora – nie ulega wątpliwości, że zasada ta wiąże go w postępowaniu przygotowawczym, ale czy w sądowym, kiedy występuje już w roli oskarżyciela publicznego, tj. strony?

Zasada obiektywizmu

 Trzy warunki obiektywizmu wg S. Waltosia:

 niezawisłość od stron i własnego środowiska oraz niepodległość sposobu myślenia

 przestrzeganie reguły audiatur et altera pars i art.

410 k.p.k.

 minimalne działanie czynników irracjonalnych, wpływających na podejmowanie decyzji

Bezstronność

 bezstronność jest przez niektórych autorów traktowana jako synonim obiektywizmu (W. Jasiński)

 bezstronność – aspekty:

 subiektywny – brak uprzedzeń do strony i rozważenie całokształtu materiału dowodowego

 obiektywny – wyeliminowanie wszelkich potencjalne uzasadnionych wątpliwości co do zachowania bezstronności subiektywnej w sprawie i wobec stron – gwarancja: wyłączenie sędziego!

 zewnętrzny – unikanie przez sędziego publicznego manifestowania poglądów

Niezależność i niezawisłość

 niezależność dotyczy sądów, władzy sądowniczej jako takiej – tu m.in. tryb mianowania na stanowisko, niezależność od władzy wykonawczej i ustawodawczej, niezależność w zakresie organizacji pracy

 niezawisłość dotyczy poszczególnych sędziów

Gwarancje ustrojowe

 Gwarancje ustrojowe:

 wysokie kwalifikacje zawodowe

 nieusuwalność sędziego (?)

 stałość stanowiska (art. 82c PUSP)

 nieprzenoszalność (art. 75, art. 22 PUSP)

 zasada incompatibilitas

 immunitet sędziowski

 odpowiedzialność dyscyplinarna (?) – art. 110a, 112, 114, 115c PUSP

 status materialny

Gwarancje proceduralne

 nadrzędność sądu wobec stron  co z art. 168b, art.

360 p.2?

 kolegialność orzekania – obecnie wyjątek

 obowiązek obiektywizmu

 tajność narady i głosowania

 zasada samodzielności jurysdykcyjnej (art. 8 k.p.k.) – ograniczenia: art. 8 § 2 k.p.k., art. 442 § 3 k.p.k., art.

441 § 3 k.p.k., związanie orzeczeniem TK

→ problem decyzji administracyjnej

Strony procesowe →

Strony procesowe - podziały

Reprezentanci procesowi stron

 oskarżony i podejrzany mają obrońcę!

 pozostałe strony zawsze, a inni uczestnicy, jeżeli ich interesy tego wymagają, mogą korzystać z pomocy pełnomocnika!

 Pełnomocnikiem lub obrońcą może być tylko adwokat lub radca prawny

 przymus adwokacko-

radcowski – w odróżnieniu od obrony obligatoryjnej związany z wagą

konkretnej czynności, a nie okolicznościami

podmiotowymi



podstawowe uprawnienie oskarżonego



źródła: art. 42 Konstytucji RP, art. 6 ust. 3 EKPCz, art. 14 ust. 3 MPPOiP, art. 6 k.p.k.



aspekt materialny obrony – prawo do osobistej walki ze stawianym zarzutem



aspekt formalny obrony – prawo do korzystania z pomocy obrońcy



to zespół wielu uprawnień i jedna z najważniejszych

gwarancji współczesnego procesu karnego



obrona – całokształt czynności podejmowanych w procesie

karnym przez oskarżonego (choć niekoniecznie przez

niego), zmierzających do odparcia oskarżenia lub roszczeń

cywilnych albo do zmniejszenia odpowiedzialności lub

uciążliwości procesowych



w znaczeniu abstrakcyjnym – pewna idea o szczególnym znaczeniu dla procesu; ogólny zespół reguł określających uprawnienia oskarżonego



w znaczeniu konkretnym – zespół norm prawnych

określających uprawnienia procesowe oskarżonego i

służących ochronie jego interesów w procesie karnym



jest uprawnieniem, a nie obowiązkiem oskarżonego



obrona może przybrać postać obrony czynnej lub obrony biernej – podział ze względu na aktywność oskarżonego w procesie



nie wydaje się możliwe i celowe formułowanie zasady

przeciwstawnej; ukazanie wariantowości sprowadza się

do przedstawienia ograniczeń tej zasady



prawo do niezwłocznej informacji w zrozumiałym języku o istocie i treści stawianych zarzutów



prawo do dysponowania odpowiednim czasem i możliwościami przygotowania obrony



prawo do bronienia się osobiście lub przez ustanowionego obrońcę



prawo do bezpłatnego obrońcy z urzędu, jeżeli uzasadnia

to dobro wymiaru sprawiedliwości



prawo do przesłuchania świadków obu stron na tych samych zasadach



prawo do bezpłatnej pomocy tłumacza



prawo do rozstrzygnięcia w rozsądnym czasie



prawo do sądu



prawo do obecności na rozprawie



prawo do jawnego i ustnego procesu



prawo do jawnego wyroku i rzetelnego uzasadnienia



prawo do apelacji



zasada prawa do obrony to dyrektywa postępowania o

charakterze uprawniającym, w myśl której oskarżony ma

prawo bronić swych interesów w procesie – za pomocą (i z

wykorzystaniem) zespołu uprawnień procesowych – przed

stawianym mu zarzutem lub grożącymi konsekwencjami

prawnymi

 na zespół procesowych uprawnień oskarżonego składają się te wszystkie normy, które służą ochronie pozycji procesowej oskarżonego i umożliwiają mu udział w postępowaniu karnym na prawach strony

 prawo do informacji

 prawo do składania wyjaśnień i ich odmowy

 prawo do wypowiadania się

 nemo se ipsum accusare tenetur

 inicjatywa dowodowa

 udział w czynnościach procesowych

 prawo do zapoznania się z aktami

 prawo do zaskarżania orzeczeń



oskarżony



podejrzany



problem osoby podejrzanej – uchwała SN z 20.09.2007, I uchwała SN z 20.09.2007, I KZP 26/07

KZP 26/07



prawo do obrony powinno przysługiwać od podjęcia pierwszych czynności faktycznych przeciwko osobie nawet bez wydania postanowienia



przysługuje ono do zakończenia postępowania, w tym

wykonawczego



wymagają ścisłej wykładni i zachowania propocjonalności

 zakaz naruszania wyraźnych obowiązków procesowych

 zakaz naruszania norm prawa karnego materialnego

 wyrok SN z 9 lutego 2004 r., V KK 194/03

 zakaz naruszania słusznych interesów innych uczestników

Obrona obligatoryjna a obrona z urzędu



obrona obligatoryjna – zachodzi wówczas, gdy z uwagi na określone okoliczność utrudniające obronę k.p.k. przewiduje, że oskarżony musi mieć obrońcę; może być fakultatywna lub z urzędu



obrona z urzędu – zachodzi wówczas, gdy do ustanowienia obrońca dochodzi w drodze wyznaczenia go przez sąd:



wówczas, gdy oskarżony nie ma obrońcy w sytuacji obrony obligatoryjnej



prawo ubogiego

Pozycja obrońcy

 art. 86 § 1 k.p.k. - może on przedsiębrać czynności jedynie na korzyść oskarżonego

 czy może zaskarżyć zażaleniem postanowienie o przyznanych mu kosztach zastępstwa, które ma ponieść oskarżony?

 samodzielność obrońcy!

Kolizja obrony

Obrońca X broni trzech współoskarżonych o kradzież roweru. Na etapie postępowania przygotowawczego żaden z nich się nie przyznaje i zgodnie twierdzą, że byli tego dnia w pubie.

Na etapie postępowania sądowego jeden z nich zaczyna twierdzić, że jego w pubie nie było, ale wie, że koledzy byli.

Na kolejnej rozprawie drugi z nich zaczyna w swoich wyjaśnieniach obciążać pierwszego i trzeciego.

W którym momencie doszło do kolizji obrony?

Któremu z oskarżonych obrońca winien wypowiedzieć upoważnienie do obrony?

Jak postąpi sąd, jeżeli obrońca tego nie zrobi?

Wykonywanie uprawnień małoletniego pokrzywdzonego

Do prokuratora przychodzi matka z 10-letnim synem, aby złożyć zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia na jego szkodę przestępstwa przez ojca. Następnie składa oświadczenie o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego i w tym charakterze działa. Czy jest to dopuszczalne?

Do prokuratora przychodzi matka z 10-letnim synem, aby złożyć zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia na jego szkodę przestępstwa przez ojca. Prokurator w fazie in personam przesłuchuje chłopca bez pouczenia go o prawie do odmowy składania zeznań ze względu na stosunek bliskości z podejrzanym.

Oceń postępowanie prokuratora.

Wykonywanie uprawnień małoletniego pokrzywdzonego

Uchwała SN z 30 września 2010 r., I KZP 10/10:

Rodzic małoletniego nie może, działając w charakterze przedstawiciela ustawowego, wykonywać praw tego małoletniego jako pokrzywdzonego w postępowaniu karnym, w tym także w postępowaniu z oskarżenia prywatnego, jeżeli oskarżonym jest drugi z rodziców.

Uchwała SN z 20 grudnia 1985 r., VI KZP 28/85:

Decyzja o skorzystaniu z prawa odmowy zeznań (art. 165 § 1 k.p.k.) należy do osoby, której przysługuje wymienione uprawnienie także wtedy, gdy do dnia przesłuchania nie ukończyła 18 lat.

Uchwała SN z 19 lutego 2003 r., I KZP 48/02:

Prawo odmowy zeznań, określone w art. 182 § 1 k.p.k., przysługuje każdemu świadkowi, a więc także małoletniemu.

Skarga subsydiarna - art. 55

Skarga subsydiarna - art. 55

Skarga subsydiarna - art. 55

Kumulacja ról procesowych

Podmiot zobowiązany (art. 91a) Właściciel przedsiębiorstwa (art. 91b)

 osoba fizyczna, prawna, ułomna osoba prawna

 przesłanka: uzyskanie korzyści majątkowej lub bezpodstawne

wzbogacenie się kosztem podmiotów państwowych lub samorządowych

 przesłuchanie w charakterze świadka

 prawo do odmowy zeznań

 prawo do pomocy tłumacza

 obowiązek stawiennictwa jak oskarżony

 prawo do pomocy pełnomocnika

 dostęp do akt postępowania sądowego

 inicjatywa dowodowa

prawa strony w zakresie czynności

procesowych odnoszących się do tego środka

przesłanki:

z przestępstwa sprawca osiągnął, chociażby pośrednio, korzyść majątkową znacznej wartości przedsiębiorstwo jest własnością osoby

fizycznej

przedsiębiorstwo służyło do popełnienia tego przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści właściciel tego chciał lub się na to

godził

Przedstawiciel społeczny

Inne podmioty

reprezentujące interes publiczny:

 Rzecznik Praw Obywatelskich

 Rzecznik Praw Dziecka

 Prokurator Generalny

 prokurator - art. 60 § 1

dopiero na etapie postępowania sądowego zgłasza go organizacja społeczna

Przesłanki dopuszczenia go do udziału:

•zgoda jednej ze stron lub interes wymiaru sprawiedliwości

•interes społeczny lub indywidualny związany ze statutowymi zadaniami

organizacji społecznej oraz rozpoznowaną sprawą

Osobowe źródła dowodu

→ osoba wezwana przez organ procesowy do dostarczenia środka dowodowego

Pomocnicy organów procesowych

 specjaliści (≠biegli!) - osoby dokonujące czynności technicznych

 protokolanci

 stenografowie

 tłumacze

 konwojenci

osoby ułatwiające im wykonywanie ich funkcji

Dziękuję za uwagę.