W poszukiwaniu nowej systematyki pracy

Fabian Hajduk

W poszukiwaniu nowej systematyki

pracy

Problemy Profesjologii nr 1, 163-169

2009

Problemy Profesjologii 1/2009

F ab ian H ajd u k '

W POSZUKIWANIU NOWEJ SYSTEMATYKI PRACY

S t r e s z c z e n i e

Charakterystyka wybranych zawodów wskazuje, że ich społeczna, zawodowa rola jest mało precyzyjnie określona. Trudno je s t więc przypisać zawód do określonej kategorii zawodowej a tym samym opisać strukturę społeczeństwa polskiego. Zaproponowano poszerzone lub nowe ujęcie zawodów.

F I N D I N G N E W L A B O U R T A X O N O M Y S u m m a r y

The characteristic o f selected vocations proves that their social, vocational role is not precisely defined. Thus it is difficult to attribute the vocation to specific vocational category and at the same time describe the structure o f the Polish society. Yet, extended or new attitude tow ards vocations was suggested.

I . D o z aw o d ó w XX w. w łą c z y m y p o lity k a w ła d z c e n traln y ch i p o lity k a sa m o rz ą d u te ry ­ to rialn eg o . P o w stan ie p artii p o lity c z n y c h i u k sz ta łto w a n ie się d e m o k ra c ji p a rla m e n ta rn y c h sp rz y ja ło p o w stan iu z a w o d u p o lity k a. M o ż n a w y o d rę b n ić d w ie k a te g o rie z a w o d o w y c h p o li­ tyków : a) fu n k c jo n a riu sz y p artii p o lity c z n y c h , w p ierw szej k o lejn o ści partii k o m u n isty c z n y c h w sp o łe c z e ń stw a c h realn eg o so c ja liz m u - d e c y d u ją c y c h o g o sp o d a rc e , e d u k acji, k u ltu rz e s p o ­ łecz eń stw a, b) p a rla m e n ta rz y stó w w sp o łe c z e ń stw a c h d em o k racji p a rla m e n ta rn e j, k tó rzy ta k ­ że w tych sp o łe c z e ń stw a c h d e c y d u ją o ro zw iązan iu p ro b lem ó w sp rzężo n y ch z ro zw o jem sp o ­ łe c z e ń stw . D z iała cze p arty jn i byli k a te g o rią z a w o d o w ą o w ięk szy m u d z ia le w tw o rz e n iu w a­ ru n k ó w p rz e są d z a ją c y c h o z m ia n a c h e k o n o m ic z n y c h , e d u k a c y jn y c h , k u ltu raln y ch sp o łe ­ c z e ń stw realn eg o so c ja liz m u , n iż p a rla m e n ta rz y śc i ty ch sp o łeczeń stw . N ie o rz e k a m y o w a rto ­ ści ty ch w aru n k ó w . W sp o łe c z e ń stw a c h d em o k racji p arlam en tarn ej w ięk szy u d z ia ł w tw o rz e ­ niu w aru n k ó w tak ich zm ian m a ją p a rla m e n ta rz y śc i n iż d z ia ła c z e partii p o lity czn y ch . W obu ty p ach sp o łe c z e ń stw fu n k c jo n a riu sz e p artii m ogli być w y b ieran i do p arlam en tu ale tylko w sp o łe c z e ń stw a c h d e m o k ra c ji p a rla m e n ta rn y c h w y b ó r z w ię k sz a ł m o żliw o ści p a rla m e n ta rz y ­ sty w p ły w a n ia n a h isto rię sp o łe c z e ń stw , czeg o z tak im p rz ek o n an iem n ie m o ż e m y p o w ie d z ie ć o fu n k c jo n a riu sz u partii s p o łe c z e ń stw a re aln eg o so c ja liz m u , k tó ry z o sta ł p a rlam en tarzy stą. W y n ik ało to m .in. z c z ę sto tliw o śc i o b rad p arlam en tu o raz zak resu je g o prac - w p ań stw ach so c ja listy c z n y c h z b ierał się on k ilk a razy w roku celem p rz y ję c ia ustaw p rz y g o to w an y ch przez rząd. W ład z ę w y k o n a w c z ą sp ra w o w a li p ra c o w n ic y m e ry to ry c z n i instytucji partii a je

164 Fabian H ajduk

d ynym w e ry fik a to re m ja k o ś c i je j p o czy n ań b y ły n a jw y ż sz e g re m ia p arty jn e. P io n o w a stru k tu ­ ra o rg an izacji p arty jn ej w p ro w a d z a ła śc ie ż k ę aw an su z a w o d o w e g o d z ia ła c z a p arty jn e g o w p o staci w z ra sta n ia z n a c z e n ia p o lity c z n e g o , przy n ie ad e k w atn y m w z ro śc ie w y n a g ro d z e n ia na w y ższy m stan o w isk u .

2. W X X w . w y o d rę b n ił się z a w ó d d z ia ła c z a z w iązk o w eg o . K o rp o ra c y jn a o rg a n iz a c ja sp o łe c z e ń stw a d e m o k ra ty c z n e g o u ja w n ia ła k o n flik t in teresó w e k o n o m ic z n y c h g ru p z a w o d o ­ w ych. Interes g ru p z a w o d o w y c h a rty k u ło w a ły zw ią z k i b ran żo w e. A d resatem o c z e k iw a ń ich s ą w ła d z e c e n tra ln e , u sta w o d a w c z e i w y k o n a w c z e o ra z p ra c o d a w c y c z ło n k ó w o w y ch z w ią z ­ ków . F o rm ą n acisk u z o rg a n iz o w a n e g o z w ią z k ó w z a w o d o w y c h na w ła d z e c e n tra ln e lub na p raco d aw có w je s t strajk lub m o b iliz a c ja c z ło n k ó w do m a n ife sto w a n ia sp rz e c iw u w sto su n k u do p la n o w a n y c h d ecy zji ty ch w ład z. Innym sp o so b e m n acisk u je s t z g ła s z a n ie p ro je k tó w u sta w o d a w c z y c h z a p o śre d n ic tw e m p o słó w p a rtii, k tó ra w y ra ż a g o to w o ść w sp ie ra n ia zw ią z k u z a w o d o w e g o w re alizacji je g o in teresó w . S k rajn y m p rzy k ład em p o lity c z n e g o z a a n g a ż o w a n ia zw ią z k ó w z a w o d o w y c h był p ro je k t k o n sty tu cji III

R P o p ra c o w a n y i p ro m o w a n y p rz e z N S Z Z „ S o lid a rn o ść ” w roku 1996. P o w stan ie z w ią z ­ ków b ran żo w y ch u ja w n ia n ie z b ie ż n o ść in teresó w ró żn y ch g rup z a w o d o w y c h , co u ła tw ia w ła­ dzy cen traln ej n e u tra liz o w a n ie presji w y w ie ra n e j na n ią p rz e z zw ią z k i z aw o d o w e. Z n a c z e n ie zw ią z k ó w z a w o d o w y c h u leg ło red u k cji w n iek tó ry ch sp o łe c z e ń stw a c h d e m o k ra ty c z n y c h (W ielk a B ry tan ia, U S A ), w k o n se k w e n c ji z m n ie js z y ła się a tra k c y jn o ś ć k a rie ry d z ia ła c z a zw iązk u z a w o d o w e g o . U sta w o d a w s tw o p racy n o rm u je relacje z a w o d o w e p ra c o d a w c a - p raco w n ik a z d e c y d o w a n a p o p ra w a w aru n k ó w p racy z aw o d o w ej o g ra n ic z a z a k re s d z ia ła ln o ­ ści zw iązk ó w z a w o d o w y c h , sz c z e g ó ln ie ich roli a rb itra w k o n flik c ie p o lity c z n a w ła d z a c e n ­ traln a- p ra c o b io rc a lub p ra c o d a w c a i p ra c o w n ik . W ie lk a z m ie n n o ść w y b o ru in sty tu cji p racy z aw o d o w ej i in d y w id u a liz a c ja p rz e b ie g u p racy zaw o d o w ej p ra c o w n ik ó w w ielu za w o d ó w sp raw ia, że u m o w y z b io ro w e n ie s ą j u ż je d y n y m reg u lato rem sto su n k u p ra c y zaw o d o w ej m ięd zy p ra c o d a w c ą a p ra c o b io rc a m i, u m o w y zaw ieran ej za p o śred n ictw em z w ią z k ó w z a w o ­ d o w y ch . U m o w a z b io ro w a z a stę p u je k o n tra k t z a w ie ra n y na d o k ła d n ie o k re ślo n y cz a s a je g o zasad y s ą u stalan e z k ażd y m p ra c o b io rc ą in d y w id u a ln ie , w ó w czas z p e w n o śc ią , g d y k ażd y w y k o n u je inne cz y n n o śc i zaw o d o w e . K o d ek s p racy i sądy p ra c y re g u lu ją sto su n k i p racy z a ­ w o d o w ej, co ta k ż e o g ra n ic z a p o d m io to w e fu n k cje zw ią z k ó w z a w o d o w y c h ja k o re p re z e n ta n ta in teresó w p ra c o w n ik ó w i p o z y c ję sp o łe c z n ą z a w o d o w y c h fu n k c jo n a riu sz y tak ich o rg an izacji. W p o lsk im u sta w o d a w stw ie pracy, w d u ży ch p rz e d się b io rstw a c h d z ia ła c z z w ią z k o w y p o sia d a p ra w n ą o c h ro n ę sw o je g o m ie js c a pracy. W p rak ty ce p rz y czy n ia się to do w y d z ie le n ia d z ia ła ­ czy z w ią z k o w y c h ja k o o so b n ej k a teg o rii 1 1 z a w o d o w e j, której d z ia ła ln o ść nie je s t b e z p o ­ śred n io z w ią z a n a z c z y n n o śc ia m i z a w o d o w y m i p rzy n ależn y m i k o m p e te n c jo m z a w o d o w y m p raco w n ik a.

3. R ozw ój lo tn ic tw a c y w iln e g o , a ta k ż e lotów k o sm ic z n y c h , stw o rz y ł z a p o trz e b o w a n ie na zg o ła o d rę b n y rodzaj c z y n n o śc i- k o n tro lę lo tó w o bu ro d zajó w p o jazd ó w . T e cz y n n o śc i w y ­ m a g a ją o p a n o w a n ia now ej w ie d z y i n o w y ch u m iejętn o ści, co w y zn acza w y o d rę b n ie n ie się n o w eg o zaw o d u . L iczeb n o ść tej k a teg o rii z a w o d o w e j je s t relaty w n ie sk ro m n a , ale k o m p e te n ­ cje p rz e d sta w ic ie li je j p rz e s ą d z a ją o b e z p ie c z e ń stw ie p asażeró w sa m o lo tó w i u d an y ch lotach p o jazd ó w k o sm iczn y ch . O b e z p ie c z e ń stw ie p asa ż e ró w sam o lo tó w w sp ó łd e c y d u ją k o n tro le rz y lotów sa m o lo tó w , p rz e d e w szy stk im w c z a sie startu i ląd o w an ia o raz k ie ro w a n ia ru ch em p o ­

w ietrzn y m nad lo tn isk am i. O e k o n o m ic z n y m z n aczen iu tej k ateg o rii z aw o d o w ej św ia d c z y zu p e łn e za p rz e sta n e lotów sa m o lo tó w na danym o b szarze, g d y k o n tro le rz y lo tó w strajk u ją. S p e c y fik ą ich z a w o d u je s t k ró tk a śc ie ż k a a w an su z a w o d o w e g o , w y z n a c z a n e g o lic z e b n o śc ią zesp o łu p o d k o m e n d n y c h . K o n tro le rz y lo tó w sam o lo tó w p o d e jm u ją p ra c ę c y k lic z n ie w o k re ­ sie fu n k c jo n o w a n ia lo tn isk a (c a ło ro c z n ie ca ło d o b o w o , c a ło ro c z n ie z a d n ia, w p o rz e letniej [zim o w e z a m k n ię c ie ze w z g lę d u na b rak o św ie tle n ia i z a śn ie ż e n ie ], w se z o n ie tu ry sty c z n y m na lo tniskach p o ło żo n y ch w p o b liż u m iejsco w o ści w y p o c z y n k o w y c h ), z aś k o n tro le rz y lotów k o sm iczn y ch p ra c u ją ty lk o w c z a sie m isji k o sm iczn y ch p o jazd ó w zało g o w y ch o raz m isji bez- z a ło g o w y ch z z a p la n o w a n y m p o w ro tem na Z iem ię.

4. D o n ow ych za w o d ó w z a lic z y m y p ro g ram istó w . T en zaw ó d je s t p o c h o d n ą w y o d rę b n ie ­ n ia się z a w o d u in fo rm aty k a. A o b a ro d z a je z aw o d ó w p o w sta ły c h w X X w . s ta n o w ią w sk a ź n ik w zro stu z n a c z e n ia tw o rz e n ia , p rz e tw a rz a n ia i p rz e c h o w y w a n ia in fo rm ac ji, w e w sz y stk ic h d z ie d z in a c h ży cia sp o łe c z n e g o . P ro g ram iści, p rzez s w o ją d z ia ła ln o ść z a w o d o w ą , w y z n a c z a ją g ra n ic e p ra k ty czn eg o w y k o rz y sta n ia in fo rm ac ji, tak że w b ad an ia ch n au k o w y ch . P ro g ram iści są w łaściw ie in fo rm aty k am i, k tó rz y raczej nie b a d a ją tw o rz e n ia się in fo rm ac ji, je j p rz e k a z y ­ w an ie np. przez g e n y a p ro p o n u ją sp o s o b y p ra k ty c z n e g o w y k o rz y sty w a n ia inform acji.

W A n ek sie 1. S p o łe c z n a k la s y fik a c ja za w o d ó w 2 0 0 7 d o p r a c y H. D o m ań sk i, Z. S aw iń sk i, K .M . S ło m c z y ń sk i, N o w a k la s y fik a c ja i sk a le za w o d ó w , W a rsz a w a 2 0 0 7 , s. 28 6 w y ró ż n io n a je s t g ru p a z aw o d o w a. „ In fo rm a ty c y i p ro g ra m iśc i sy stem ó w k o m p u te ro w y c h , in fo rm aty cy i p ro g ram iści sy s te m ó w , p ro je k ta n c i sy ste m ó w k o m p u te ro w y c h , p ro je k ta n c i b a z d a n y c h , sy s- tem o w cy , in ży n iero w ie s o ftw a ro w i” .

I g ru p a z aw o d ó w (s. 2 9 0 ) „ T e c h n ic y p rz e tw a rz a n ia d an y ch , a d m in istra to rz y b az d an y ch , a d m in istra to rz y sieci i w ę z łó w k o m p u te ro w y c h , p ro g ram iści sy ste m ó w k o m u n ik a c y jn y c h , p ro g ram ó w ap lik a c y jn y c h , p o z o sta li sp ecjaliści od a n aliz k o m p u te ro w y c h n ie sk la sy fik o w a n i g d zie in d ziej, sp ecjaliści od z a sto so w a ń k o m p u teró w , o p e ra to rz y p rz e tw a rz a n ia d a n y c h , o p e ­ rato rzy p e ry fery jn y ch u rząd zeń k o m p u te ro w y c h ob słu g i te rm in ali, o b słu g a za a w a n so w a n y c h te c h n ic z n ie d ru k a re k ” .

R ejestr z aw o d ó w p rz e d s ta w io n y w yżej u zn aje zaw ó d in fo rm aty k a i zaw ó d p ro g ra m isty za ró w n o w ażn e. M o ż n a te z o d c z y ta ć relacje m ię d z y o b u zaw o d am i in aczej, m ia n o w ic ie w y k o ­ nu jący zaw ó d in fo rm a ty k a d o s ta rc z a ją p ro g ra m isto m tw o rz y w o n ie z b ę d n e d o p ro je k to w a n ia p ro g ram ó w d z ia ła n ia p ra k ty c z n e g o w ró żn y ch ro d zajach p raktyki sp o łeczn ej. W y raźn ie w y ­ o d ręb n ien i s ą n ato m iast p ro g ra m iśc i w z b io rz e zaw o d ó w o p atrz o n y c h je d n ą nazw ą: te c h n ic y p rz e tw arzan ia d an y ch . A o d c z y ta ć m o ż e m y te p ro p o zy cje tak w łaśn ie, że p ro g ram iści w y k o ­ rz y s tu ją tw o rz y w o g o to w e do p ro je k to w a n ia p ro g ram ó w . P ro g ram iści p ra cu jący w ie le lat w ram ach je d n e j k o rp o racji p e łn ią s z c z e g ó ln ą rolę z aw o d o w ą. Z a jm u ją się bow iem w dużej m ierze je d y n ie u le p sz a n ie m w ła sn y c h d zieł, p o p rz e z m o d y fik o w a n ie fu n k cji p isan y ch p ro ­ g ram ó w , z w ię k sz a n ie sto p n ia b e z p ie c z e ń stw a ich u ż y tk o w a n ia i p rz y s to so w y w a n ie do s p ra w ­ n ego d z ia ła n ia na u rz ą d z e n ia c h o w y ższy ch osiąg ach tech n iczn y ch . O b a z a w o d y z y s k u ją e k o ­ n o m ic z n ie bow iem w zrasta z a p o trz e b o w a n ie na p rzetw arzan ie in fo rm ac ji na inne d o b ra (C . S ch u m ach e r. S. S ch w artz, 100 za w o d ó w z przyszło ścią , W arszaw a 1998).

5. D ążen ia do z a stą p ie n ia p racy c z ło w ie k a p rzez m aszy n y i do z w ię k sz e n ia p ro d u k ty w n o ­ ści pracy o raz n ieza w o d n o ści c zy n n o ści w y w o ła ły z a c h o w a n ia in n o w a c y jn e w p o sz u k iw a n iu sk u teczn y ch rea liz a to ró w ta k ic h z a m y słó w . W X X w . n a d z ie je n a sp e łn ie n ie asp iracji

166 Fabian H ajduk

w zm o cn ili k o n stru k to rz y ro b o tó w . C h o c ia ż ro b o ty w realizacji p ro g ra m ó w n ie w y c h o d z ą p o ­ za p ro g ram y w k o m p o n o w a n e w ich sy stem o rie n ta c ji i nie u c z ą się now ej w ie d z y i no w y ch c zy n n o śc i, to p o m a g a ją o n e w re alizacji celó w p o zn a w c z y c h c z ło w ie k a i w p ro d u k cji d ó b r m aterialn y ch . K o n stru k to rz y ro b o tó w z y s k u ją w e w sp ó łc z e sn y c h sp o łe c z e ń stw a c h z n a c z e n ie e k o n o m ic z n e ja k o in n o w a to rz y te c h n ic z n e g o o p rz y rz ą d o w a n ia ró żn y ch ro d z a jó w p rak ty k i sp o łeczn ej c z ło w ie k a , sz c z e g ó ln ie ze w zg lęd u na p re c y z ję w y k o n a w stw a ró żn y ch c zy n n o ści i n ie z a w o d n o ść cz y n n o śc i z a p ro g ra m o w a n y c h . T e te c h n ic z n e w alo ry ro b o tó w w y z n a c z a ją tw ó rco m ro b o tó w p o z y c ję w śró d za w o d ó w zw ią z a n y c h z n o w o c z e sn ą te c h n ik ą k o s m ic z n ą i w o jsk o w ą. K o n stru o w a n ie ro b o tó w sp rz y ja w z b o g a c a n iu w ied zy te c h n ic z n e j i w y z n a c z a realn e g ra n ic e o c z e k iw a n ia sam y ch k o n stru k to ró w o ra z tw ó rc ó w n a u k o w y ch u to p ii a b y one re a liz o w a ły c e le fo rm u ło w a n e p rz e z c z ło w ie k a a le n ie z a g ra ż a ły je m u w d e fin io w a n iu celó w , w w y z n a c z a n iu h ie ra rc h ii w a rto śc i, czy li o k re ś la n iu sen su e g zy sten cji g atu n k u lu d zk ieg o . K o n stru k to rz y ro b o tó w d ą ż ą do u m o ż liw ia n ia sw o im d zieło m sam o o k re ś la n ia się w p rz e ­ strzen i, w o b ec innych o b ie k tó w o raz o k re ś la n ia sw o jeg o p o ło ż e n ia w o b ec n a p o ty k an y c h p rzeszk ó d te re n o w y c h . Ich tw ó rc z o ś ć b a z u je na w ie d z y w y tw o rzo n ej p rz e z b io m e c h a n ik ó w , p o zn an ej p rz e z sp e c ja listó w od a n a to m ii o ra z m a te ria ło z n a w stw a . Z k o lei zaś d o s ta rc z a w ie ­ d zy k o n stru k to ro m m aszy n d la p rz e m y słu (linii p ro d u k c y jn y c h ), zesp o ło m in terw en cji k ry z y ­ so w y ch a ta k ż e b io e ty k o m i filo zo fo m ja k o p ro b le m , w któ ry m m o m e n c ie c z ło w ie k p o w in ien przestać sz tu c z n ie tw o rz y ć b y ty sa m o św ia d o m e .

6. W sp ó łz a w o d n ic tw o p ro d u c e n tó w ró żn y ch d ó b r o o p a n o w a n ie ry n k u zb y tu w y z n a c z a re k la m ie fu n k cję p o śre d n ik a ro z s trz y g a ją c e g o o su k c e s ie p ro d u cen ta. R e k la m o w a n e s ą d o b ra m a te ria ln e , u słu g i, w arto ści e ste ty c z n e , e ty c z n e , in te le k tu a ln e a tak że w iz e ru n e k cz ło w ie k a : d u c h o w n e g o , p o lity k a , d z ie n n ik a rz a , sp o rto w c a , p io se n k a rz a , d ziec k a. W y tw a rz a n ie p o zy ­ ty w n e g o o b ra z u , p o b u d z a n ie p o z y ty w n y c h e m o cji sta ło się ro d zajem tw ó rc z o śc i o s z c z e g ó l­ nym z n aczen iu sp o łe c z n y m (tw o rz e n ie idoli, w z o ró w o so b o w y c h ) i ek o n o m ic z n y m - w y d atk i na rek lam ę, zyski ze sp rz e d a ż y p ro d u k tu , w tym ta k ż e em o cji g e n ero w an y ch p rz e z s p o rto w ­ ców , ludzi estrad y . Z a p o trz e b o w a n ie na w y tw a rz a n ie w iz e ru n k u , em ocji p o z y ty w n y c h , w y ­ tw a rz a n ie ta k ie g o w iz e ru n k u i e m o c ji p o z y ty w n y c h , w y tw a rz a n ie p o trz e b y d o ś w ia d c z a n ia sa ty sfa k c ji, p o c z u c ia w arto ści k o n su m e n ta , m o że być re a liz o w a n e p rz e z p ro fe sjo n a listó w - tw ó rcó w p ro g ra m ó w i k o m u n ik a tó w re k la m o w y c h . S ą nim i zn a w c y p sy ch ik i k o n su m e n ta , zn a w c y g rad acji p o trz e b lu d zi, h ierarch ii w arto ści k o n su m en ta, z n a w c y rynku k o n su m en ta. Z n a w c ó w tak ich tw o rz y z esp ó l p sy c h o lo g ó w , so cjo lo g ó w , ek o n o m istó w , k tó rzy łą c z n ie w sp ó łp ra c u ją c re a liz u ją p o w in n o śc i o d d a lo n e od ich p o d sta w o w y c h ról z a w o d o w y c h , n o w ą rolę sp o łe c z n ą , u sta n a w ia ją rolę c o p y w rite ra , ale śc ie ż k a d o jś c ia do roli c o p y w rite ra m o ż e być z u p e łn ie o d m ien n a.

Z a je j w y k o n y w a n ie u z y s k u ją z n a c z n e g ra ty fik a c je . C o p y w rite r w y tw a rz a e m o c je . S k u ­ te c z n o ść je g o d z ia ła n ia p o tw ie rd z a te z ę o p rz e w a d z e em o cji nad n am y słem w ry n k o w y ch zac h o w a n ia c h k o n su m e n tó w . T ę p rz e w a g ę u z n a je za p rz e sła n k ę sk u teczn y ch o d d z ia ły w a ń k o m u n ik a tó w re k la m y tw o rz o n y c h 'przez sieb ie. U czy n ien ie z ad re sa tó w k o m u n ik a tu rek lam y k o n su m e n tó w p ro d u k tu re k la m o w a n e g o je s t w sk a ź n ik ie m su k cesu z a w o d o w e g o c o p y w rite ra . T ra fn e z d e fin io w a n ie p re fe re n c ji k o n su m e n tó w lub sk u te c z n e p o m n a ż a n ie liczb y k o n su m e n ­ tó w w y z n a c z a je g o p o z y c ję n a ry n k u , na któ ry m stale w sp ó łz a w o d n ic z y o p re fe re n c je p o te n ­ c ja ln y c h n a b y w c ó w d óbr. W s p ó łz a w o d n ic z y ró w n ie ż z innym i c o p y w rite ra m i. p racu jący m i

d la k o n k u re n c y jn y c h z le c e n io d a w c ó w , z aś s ta w k ą ry w alizacji je s t p ro c e n to w y u d z ia ł w ryn k u re k lam o w an y ch d ó b r b ąd ź u sług. O c e n a k ry terió w p racy tw ó rc ó w rek lam p rz e s ta ła być je d ­ n o z n a c z n a w raz z ro z w o je m św ia d o m o śc i m arki u p o d m io tó w z a m a w ia ją c y c h rek lam y . W P o lsce o p e ra to rz y te le fo n ii G S M z d e c y d o w a li o z a m a w ia n iu rek lam a rty sty c z n y c h , n ie m ający ch m ie rz a ln e g o w p ły w u n a z w ię k sz e n ie w arto ści sp rz e d a ż y , czy u d ziału w ry n k u . T w ó rc z o ść c o p y w rite ró w m a b o w iem o d d z ia ły w a ć na w id z a i słu c h a c z a ja k o p ro d u k t a rty ­ sty c z n y (w m n iejszy m sto p n iu k o m e rc y jn y ), b u d u jący zestaw p o z y ty w n y c h sk o ja rz e ń z m a r­ ką, n ie zaś k o n ie c z n ie p rz y c z y n ia ć się do p o p ra w y o b ie k ty w n y c h w y n ik ó w d z ia ła ln o śc i g o ­ sp o d arczej z le c e n io d a w c ó w rek lam .

7. R o la g iełd y p a p ie ró w w a rto ś c io w y c h , g iełd y to w a ro w e j, sz c z e g ó ln ie su ro w c ó w m in e ­ raln y ch , w g o s p o d a rc e ry n k o w ej sp ra w ia , że o su k c e sie firm p rz e m y sło w y c h d e c y d u je d o stę p d o ryn k u su ro w có w , m o ż liw o ść n a b y c ia ich po c e n ie o p łaca ln ej w c z a sie d o g o d n y m . P o d o b n e w y m a g a n ia s ta w ia ją so b ie g ie łd o w i g ra c z e na g ie łd z ie su ro w có w . W y k o n aw cam i ich d ecy zji s ą ob ecn i na g iełd zie, śle d z ą c y n o to w a n ia su ro w c ó w trad erzy . Ich d z ia ła n ia w y k o n a w c z e na g ie łd z ie s ą m o ż liw e ta k ż e d la te g o , że m a ją p e łn o m o c n ic tw a p o d m io tó w w im ien iu k tó ry ch k o m u n ik u ją d ecy zje o n a b y c iu a lb o sp rz e d a ż y su ro w có w a to p e łn o m o c n ic tw o je s t zn an e w ład zo m g iełdy. Z aw ó d tra d e ra e w o lu o w a ł na p rzestrzen i w iek u w ra z z ro zw o jem sy stem u k się g o w a n ia tran sak cji fin a n so w y c h . Z p o czątk u byli oni o d b io rcam i te le g ra fó w (p ó ź n ie j te le ­ fo n ó w ) ze zlec en iam i i k o m u n ik o w a li k rzy k iem , co o p e ra to r ry n k u m iał z ro b ić z h a n d lo w a ­ nym su ro w cem . W ep o c e zlec eń te le fo n ic z n y c h w y k sz ta łc iła się sp e c ja liz a c ja tzw . n o ise tra- d er (tra d e r k rzy czący ). W z a le ż n o śc i od teg o ja k d o b rz e z a c h o d z iła k o m u n ik a c ja n a linii tra- d e r - o p e ra to r, tak s k u te c z n ie re a liz o w a n e b y ły tra n sa k c je . Po w p ro w a d z e n iu k o m p u te ro w e g o k się g o w a n ia o p e ra c ji, ro la n o ise tra d e ró w stra c iła n a z n aczen iu . O b e c n ie tra d e rz y p e łn ią rolę o só b k o m u n ik u ją c y c h in w esto ro m stan n o to w ań d ó b r b ęd ący ch w o b ro c ie o raz p rz y jm u ją d ecy zje o ku p n ie, k ró tk iej sp rz e d a ż y , b ąd ź realizacji zam ó w ie ń d łu g o te rm in o w y c h .

8. Ilo ścio w y p rz y ro st in sty tu cji p o sz u k u ją c y c h in fo rm aty k ó w , p ro g ra m istó w , zn aw có w strateg ii z a rz ą d z a n ia w ie lk im i firm am i fin an so w y m i, lo g isty czn y m i, fin a n so w y m i, u b e z p ie ­ c z e n io w y m i, m a rk e tin g o w y m i, sp ra w ia że je s t stałe z a p o trz e b o w a n ie n a w y b itn y c h z n a w c ó w sp o so b ó w ra d z e n ia so b ie p rz e z ta k ie in sty tu cje z p ro b le m a m i fu n k c jo n o w a n ia na ry n k u silnej k o n k u ren cji. C h o d zi o zn a w c ó w , k tó rz y p ra k ty c z n ie p o tw ierd zili u m iejętn o ści p o d e jm o w a n ia trafn y ch d ecy zji stra te g ic z n y c h . F irm y b e z p o śre d n io nie p o d e jm u ją p ró b p o z y sk a n ia z innych firm tak ich e k sp e rtó w . R olę ta k ą sp e łn ia h e a d h u n te r (to w c a g łó w ). O n ro z p o z n a n e j ja k ie g o ek sp e rta p o sz u k u je lub p o trz e b u je d a n a firm a a po trafn y m ro zp o z n a n iu o fe rty p o śre d n ic z y w p o zy sk an iu z innej firm y p o trz e b n e g o strateg a . Jeśli tra n sa k c ja d o c h o d z i do sk u tk u h e a d ­ h u n te r o trz y m u je w c z e śn ie j u s ta lo n ą g ra ty fik a c ję . T ra n sa k c ja ta k a m o ż e b y ć z re a liz o w a n a b e z w y w o ła n ia k o n flik tu m ię d z y d w o m a firm am i, z których je d n a traci a d ru g a zy sk u je ek sp erta. H e ad h u n ter je s t ty p o w y m z a w o d e m "p a so ż y tn ic z y m ". N ic z e g o nie w y tw arza, nie p rz e d sta w ia innym h ead h u n te ro m (ani b ad aczo m ludzkich zach o w a ń ) sp o so b ó w o sią g a n ia su k cesu n e g o ­ c ja c y jn e g o . Ż y je w y łą c z n ie z p rz e k o n y w a n ia o só b o innych zaw o d a c h , do z m ian y p ra c o d a w ­ cy.

9. L u d zie c o d z ie n n ie lub b a rd z o c z ę sto p o d d aw an i o sąd o w i p u b lic z n e m u d b a ją o p re z e n ­ cję, o tw o rz e n ie p o z y ty w n e g o , ta k ż e m e d ia ln e g o , o b razu w łasn ej o so b y . P o z y ty w n y o b ra z w łasnej o so b y m o ż e sp rz y ja ć u zy sk an iu p o w tó rn ie w ażn eg o m an d atu rad n eg o , p o sła, p re z y ­

168 Fabian H ajduk

denta. W tw o rz e n iu ta k ieg o o b ra z u w y d a tn y u d z ia ł m a ją m ass m edia, sz c z e g ó ln ie te le w iz ja . Je s t on te ż p ro d u k te m m e d ia ln y c h z a c h o w a ń sa m e g o z a in te re so w a n e g o , w y p o w ie d z i, p o sta ­ w y, w y razu tw arzy , g e stu , m im ik i, g ło su . A by o p a n o w a ć sztu k ę p u b lic z n e g o z a c h o w a n ia u b ieg ający się o w y b ó r d o g ro n a d e c y d e n tó w lub o u zn an ie p u b lic z n o śc i, m o ż e sk o rzy stać z p o m o cy zn a w c ó w p u b lic relatio n s. S tąd w ielk ie z n a c z e n ie św iad czeń teg o ty p u z n aw có w , że tra fn ie ro z p o z n a ją g u sta p u b lic z n o śc i o b se rw u ją c e j p u b liczn ie z a c h o w a n ie p o lity k a, d z ie n ­ n ik arza, ak to ra, p io se n k a rz a , p re z e n te ra te le w iz y jn e g o . S p ecjaliści od p u b lic relatio n s p rzy ­ p o m in a ją p racę k o n tro le ró w lotów sa m o lo tó w . W iem y , że p ra c u ją i w p ły w a ją n a b ieg zd arzeń ale p o z o sta ją a n o n im o w i d la ty ch , k tó rz y o c e n ia ją efe k ty p racy ich instytucji.

10. U d z ia ł m ass m e d ió w w u p o w sz e c h n ia n iu d z ie ł k u ltu ry sy m b o liczn ej w c o d z ie n n e j ich d z ia ła ln o śc i p rz y c z y n ia się do teg o , że w s p o m a g a ją on e asp ira c je z a w o d o w e w y k o n a w c ó w estrad o w y ch . N a to m ia st sp o łe c z n y o d b ió r p ro p o zy cji k u ltu raln y ch o w y ch w y k o n a w c ó w je s t p o c h o d n ą treści u tw o ró w m elo d ii i p re z e n ta c ji na scen ie. W alo ry a rty sty c z n e tek stu i m e lo d ia o k re ś la ją tw ó rc y ich, w y k o n a w c y p o z o sta je in te rp re ta c ja d zieła, k tó reg o n ajcz ęściej on nie tw o rz y p rzed p re z e n ta c ją da scen ie. S u k ces w y k o n a w c y e stra d o w e g o sk o re lo w a n y je s t z w a ­ loram i te k s tu p io se n k i i m e lo d ią o ry g in a ln ą a nie s k o m p lik o w a n ą ab y m o g ła by ć śp ie w a n a p rzez słu c h a c z y , ta k ż e p o z a s a lą k o n c e rto w ą . In sty tu cje festiw ali, listy p rz e b o jó w s ą b a ro m e ­ trem m ierzący m g u sty a rty sty c z n e słu c h a c z y , sz c z e g ó ln ie m ło d y ch , b o w iem ci s ą najcz ęściej n ab y w cam i e le k tro n ic z n y c h n o śn ik ó w u tw o ró w . S u k ces estra d o w y w y k o n a w c y u tw o ru p rz y ­ sp a rz a sp le n d o ru a u to ro w i te k stu i tw ó rc y m elo d ii. P o w ię k sz a ją c a się liczb a w y k o n a w c ó w , so listó w , z e sp o łó w m u z y c z n y c h w z m a c n ia k o n k u re n c je o u zn an ie w id za, słu c h a c z a a u z y sk a ­ nie ta k ie g o u z n a n ia m a w ie le u w a ru n k o w a ń . P rzy w ilej w y k o n a w c y u ja w n ia się w ty m , że m o że d o b ie ra ć so b ie a u to ró w te k s tó w i k o m p o z y to ró w m u zyki. T aki p rzy w ilej n a b y w a n ie ­ w ielu sp o śró d w y k o n a w c ó w e stra d o w y c h . N a to m ia st w ielu z nich go traci, je ś li k o le jn a p ro ­ po zy cja a rty sty c z n a nie z y sk a u zn a n ia u słu c h a c z y . R otę o d p o w ie d zia ln e g o z a c a ło k s zta łt m u ­

zy c z n e j c zę ś c i u tw o ru p r z e ję li p r o d u c e n c i m u zyczn i. W zale żn o ści od ż y c z e n ia w y k o n a w c y

u tw o ru , m o g ą oni k o m p o n o w a ć cało ść u tw o ru , zm ie n ia ć je g o b rz m ie n ie , a ra n ż a c ję , tu d z ie ż g rać n a p o sz c z e g ó ln y c h in stru m e n ta c h b ą d ź z n a jd o w a ć w y k o n a w c ó w - m u z y k ó w sesy jn y ch . P ro d u cen t o trz y m u je g ra ty fik a c ję fin a n so w ą , z w y k le n ie z a le ż n ie od p o zio m u sp rz e d a ż y w y ­ p ro d u k o w an ej p rz e z sieb ie płyty. S p rz e d a ż p o p rzed n ich alb u m ó w w sp ó łtw o rz o n y c h przez p ro d u c e n ta d e te rm in u je ich o c z e k iw a n ia fin a n so w e w o b ec w y k o n aw có w . W y k o n aw cy m o g ą na je d n y m a lb u m ie z a m ie śc ić u tw o ry w y p ro d u k o w a n e p rzez je d n e g o b ą d ź w ię k s z ą ilość p ro ­ d u c e n tó w , pod w a ru n k ie m iż ich o b e c n o ść n ie sto i w sp rz e c z n o śc i z w aru n k a m i k o n tra k tó w z w y tw ó rn iam i p ły to w y m i, z a jm u ją c y m i się d y s try b u c ją n o śn ik ó w i p ro m o c ją arty stó w .

11. Z aw ó d p ro d u c e n ta film o w e g o o k re ś la ją fu n k c je sp o łe c z n e i k u ltu ra ln e b ez w y ra ź n e g o o k re śle n ia k o m p e te n c ji fo rm a ln y c h p rz y p isa n y c h p rz e z in sty tu cję ed u k acji. A to p rzesąd za, że m o żem y m ó w ić o z a w o d z ie w ro zu m ien iu n ad aw an y m tem u po jęciu p rzez e k o n o m istó w a nie w ro z u m ie n iu so cjo lo g ó w . K o m p e te n c je p rz y d z ie la n e s ą p ro d u cen to m p rz e z nich sam y ch , w z a le żn o ści od p o trz e b y w o b e c a k tu a ln ie re a liz o w a n e g o d z ie ła film o w eg o .

P ro d u cen t film o w y z a tru d n ia a u to ra sc e n a riu sz a film u lub d o k o n u je z a k u p u sce n a riu sz a . S c e n a riu sz je s t w y ty c z n ą d o o k re ś le n ia b u d żetu film u , za czym idzie d o b ó r reż y se ra o ra z a k ­ to ró w , w y b ó r lokacji z d ję c io w y c h o raz fo rm y i zak resu d y stry b u cji. P rem iera film u m o że o d b y ć się p o d czas festiw alu film o w eg o , w ó w c z a s film od razu m oże zy sk ać na zn aczen iu

a rty sty c z n y m , w p rz y p a d k u z d o b y c ia fe stiw a lo w y c h n ag ró d o ra z p rzy ch y ln y ch recen zji k ry ­ tyków.. W y ró żn io n e film y m a ją te o re ty c z n ie w ię k sz ą sz a n sę na d o b ry w y n ik fin a n so w y w trak cie tzw . w eek en d u o tw a rc ia , g d y w id z o w ie w iz y tu ją k in a g łó w n ie w o p arciu o n ad zie ję na d o b ry seans, b ez u p rz e d n ie g o p o tw ie rd z e n ia je j o p in ią o só b trzecich .

S u k cesem a rty sty c z n y m film u s ą z a ró w n o n ag ro d y n a festiw a la c h film o w y c h ja k i lic z b a w id zó w po w e e k e n d z ie o tw a rc ia , ja k o ty ch , k tó rzy d o m y śln ie o p ie r a ją s w o ją ch ęć z a p o z n a n ia się z d ziełem w iz u a ln y m w z a u fa n iu d o z a sły sz a n y c h o p in ii. S u k cesem e k o n o m ic z n y m p ro ­ d u c e n ta je s t w y ra ź n a p rz e w a g a w p ły w ó w z a se a n se film u nad ko sztam i

p ro d u k cji, p ro m o cji i d y stry b u c ji. P ro d u cen tem film o w y m m o że być reży ser, a k to r a ta k ­ że o so b a, która z tw ó rc z o ś c ią ta k ą n ie m iała o so b isty c h d o św ia d c z e ń . T a k ie d o św ia d c z e n ia nie s ta n o w ią g w a ra n c ji su k c e su a rty sty c z n e g o i e k o n o m ic z n e g o n a w e t w ó w c z a s, g d y u ła tw ią p ro d u cen to w i re a liz a c ję z a m y s łu tw o rz e n ia d z ie ła film o w eg o .

S p o łe c z n e o d d z ia ły w a n ie film u u leg ło o sła b ie n iu , g d y te le w iz ja p rz y c z y n iła się d o u p o ­ w sz e c h n ie n ia w id o w isk ty p u sh o w , w id o w isk sp o rto w y ch , k o n certó w m uzy k i p refero w an ej p rzez m ło d z ie ż , sztu k i k ab areto w ej itp. S tacje te le w iz y jn e e m itu ją p ro g ra m y k u ltu ra ln e i o fe ­ ru ją w id zo w i film . I ta ,ro la te le w iz ji ró w n ie ż p rzesąd za o z a p o trz e b o w a n iu w id z a na k o n tak t z d ziełem film o w y m i m o że sta n o w ić z a c h ę tę do tw o rz e n ia tak ieg o d z ie ła p rz e z p ro d u c e n ta film o w eg o .

W pracy: N o w a k la s y fik a c ja i sk a le za w o d ó w H. D o m ań sk i, Z. S aw iń sk i, K..M. S ło m ­ czy ń sk i (red., 2 0 0 7 ) nie m a żad n y c h in fo rm ac ji o p ro d u cen tach film o w y c h . S ą n a to m ia st w y ­ m ien i ak to rzy , re ż y s e rz y , sc e n a rz y śc i (s. 2 8 4 ). M o ż n a d o m y ś la ć się, że w P o lsce je s t ich tak n iew ielu , że nie p o d p a d a ją pod o k re ś le n ie k a teg o rii z aw o d o w ej i nie s ą seg m en tem stru k tu ry zaw o d o w ej sp o łe c z e ń stw a p o lsk ieg o . A m o ż e ich sp o łe c z n a ro la je s t m ało d o k ła d n ie o k re ś lo ­ na, k aż d y p ro d u c e n t d e fin iu je j ą sam , co u tru d n ia w k o m p o n o w a n ie p ro d u c e n tó w film o w y ch do u p rz e d n io w y o d rę b n io n y c h k a te g o rii z a w o d o w y c h . U d z ia ł p ro d u c e n ta w tw o rz e n iu d z ie ła film o w e g o p rz y p o m in a b ard ziej fu n k c ję sp o n s o ra n iż au to ra, co p rz e s ą d z a że nie je s t w łą c z o ­ ny do k a teg o rii z a w o d o w e j, p o d o b n ie ja k sp o n so rz y nie s ą k a te g o rią z a w o d o w ą i d o żadnej nie s ą w łączen i.

Literatura

Domański H., Sawiński Z., Słom czyński K.M., Nowa klasyfikacja i skale zawodów. W arszawa 2007. Schumacher C.. Schwartz S.. 100 zawodów z przyszłością. Warszawa 1998.