EWOLUCJA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO W SYSTEMIE INSTYTUCJONALNYM
WSPÓLNOT EUROPEJSKICH I UNII EUROPEJSKIEJ
JanuszJ. Węc UniwersytetJagielloński
1. PODSTAWY PRAWNE
Skład, strukturę organizacyjną, uprawnienia i zasady funkcjonowania Parlamen
tu Europejskiego określają następujące akty: Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą (TEWG) z 25 marca 1957 r.1, Traktat ustanawiającyEu
ropejską Wspólnotę Energii Atomowej (TEWEA) z 25 marca 1957 r., Konwencja w sprawie wspólnych instytucji dla Wspólnot Europejskich z 25 marca 1957 r., Akt o wyborach bezpośrednich i powszechnych do Parlamentu Europejskiego z 20 września 1976 r.2 (zmieniony decyzją Rady Unii Europejskiej z 25 czerwca i23 września2002 r.)3,dyrektywaRady Unii Europejskiej z 6 grudnia 1993 r., usta nawiająca szczegółowe warunki wykonywaniaprawagłosowania i kandydowania w wyborachdoParlamentu Europejskiego przez obywateli Unii Europejskiejmają
cychmiejsce zamieszkania w państwie członkowskim, któregoniesąobywatelami4, regulaminParlamentuEuropejskiego (ostatnia wersja z marca 2009 r.)5, a takżede cyzja Parlamentu Europejskiegoz 28 września 2005 r. w sprawie przyjęcia statutu posła do Parlamentu Europejskiego, który zacznie obowiązywać dopiero od nowej kadencji w 2009 r.6
1 Od wejścia w życie traktatu z Maastricht z 7 lutego 1992 r. jako Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską - TWE.
2 Akt dotyczący wyboru przedstawicieli do Zgromadzenia w powszechnych wyborach bezpośrednich (dalej: Akt o wyborach bezpośrednich i powszechnych do Parlamentu Europejskiego, APE), Bruk
sela, 20 IX 1976, http://www2.ukie.gov.pl/WWW/dok.nsf, s. 1-4.
’ Decyzja Rady z dnia 25 czerwca i 23 września 2002 r. zmieniająca Akt dotyczący wyboru przedsta
wicieli do Parlamentu Europejskiego w powszechnych wyborach bezpośrednich, „Dziennik Urzę
dowy Unii Europejskiej” 2002, Seria L, nr 283, s. 137-140.
1 Dyrektywa Rady z 6 grudnia 1993 r. ustanawiająca szczegółowe warunki wykonywania prawa gło
sowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego przez obywateli Unii mających miejsce zamieszkania w Państwie Członkowskim, którego nie są obywatelami, „Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej” 1993, Seria L, nr 329, s. 34-38.
5 Regulamin Parlamentu Europejskiego (dalej: RPE), III 2009, s. 1-235.
6 Decyzja Parlamentu Europejskiego z dnia 28 września 2005 r. w sprawie przyjęcia statutu posła do Parlamentu Europejskiego, „Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej" 2005, Seria L, nr 262, s. 1-10.
2. STATUS PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO
Parlament Europejski jest instytucją ponadnarodową Wspólnot Europejskich, utworzoną w 1952 r., na mocy Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (TEWWS) z 18 kwietnia 1951 r., pod nazwą Wspólnego Zgroma dzenia. Namocy Konwencji w sprawiewspólnych instytucji dla Wspólnot Euro
pejskich z 25 marca 1957 r. Zgromadzenie stało się wspólną instytucją Europej
skiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG),Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (EWEA, inaczej: Euratom) i EuropejskiejWspólnoty Węgla i Stali(EWWS).Wraz z podjęciem swojej działalności zastąpiło ono Wspólne Zgromadzenie funkcjo nujące dotąd jedyniew ramach EWWS. 20 marca 1958 r. Zgromadzenie przyjęło nazwę EuropejskieZgromadzenie Parlamentarne,którą30 marca 1962r. zmienio no na Parlament Europejski7. Do pierwszych bezpośrednich wyborów Parlament Europejskibył instytucją międzyparlamentarną,złożoną z delegatówparlamentów państw członkowskich. Po przeprowadzeniu wyborów bezpośrednich w dniach 7-10 czerwca 1979 r.stał się onnie tylkopierwszą instytucją wspólnotową w pełni legitymizowaną demokratycznie przez obywatelipaństwczłonkowskich, ale także instytucją ponadnarodową.Akt z 20 września 1976 r., stanowiący podstawę praw ną dla wyborów bezpośrednich do ParlamentuEuropejskiego, potwierdzał status deputowanych jako „reprezentantów narodów państw należących do Wspólnoty”, ale z drugiej strony, w odróżnieniu od dotychczasowych traktatów, postanawiał, że mają oni miećmandat wolny i nie mogąbyć związani żadnymi instrukcjami8. Deputowani do Parlamentu Europejskiego nabywali w tensposób status niezawi słości. Ponadto w ramach Parlamentu nie tworzyli oni frakcji narodowych, lecz frakcjeponadnarodowe.
7 Μ. Schweitzer, W. Hummer, Europarecht. Das Recht der Europäischen Union - Das Recht der Europäischen Gemeinschaften (EGKS, EG, EAG) - mit Schwerpunkt EG, Neuwied 1996, s. 45; J. G al - s t e r, C. M i k, Podstawy europejskiego prawa wspólnotowego. Zarys wykładu, Warszawa 1998, s. 21;
A. Przyborowska-Klimczak, Prawne aspekty procesu integracji europejskiej - rys historyczny, [w:] Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, red. J. B a r c z, Warszawa 2003, s. 34-35.
8 APE, art. 1; art. 4 ust. 1.
9 TWE, art. 190.
3. STATUS POSŁA DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO
Jak już wspomniano, deputowany do Parlamentu Europejskiego ma statusprzed
stawiciela narodówpaństw należących do UniiEuropejskiej9. Formalnie reprezen
tuje on zatem nie tylko naród państwa członkowskiego, z którego się wywodzi, ale także narody wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej. Posiada on mandat wolny inie może być związanyżadnymi instrukcjami. Na mocy Aktu o wy
borach bezpośrednich i powszechnych do Parlamentu Europejskiego z 20 wrze śnia 1976 r., zmienionego decyzją Rady Unii Europejskiej z25 czerwca i 23wrze śnia2002 r., mandatuposła niewolno łączyć z funkcjami: członka rządu państwa
członkowskiego,deputowanego do parlamentu narodowego, członka Komisji Eu ropejskiej, sędziego, rzecznika generalnego lub sekretarza Trybunału Sprawiedli
wości albo SąduPierwszejInstancji, członka TrybunałuObrachunkowego, członka Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w celu zarządzania funduszami Wspólnot lubwykonywania stałych bezpośrednich zadań administracyjnych, członka Rady Dyrektorów, Komitetu Zarządzającego lub pracownika Europejskiego Banku In westycyjnego, członka Zarządu Europejskiego Banku Centralnego,Rzecznika Praw Obywatelskich, czynnegourzędnika lub pracownika instytucji wspólnotowych lub wyspecjalizowanych instytucji przy nich ustanowionych lub EuropejskiegoBanku Centralnego10.
10 APE, art. 1; art. 4 ust. 1; art. 6.
11 A. Evans, Prawo integracji europejskiej, cz. 1, tłum. W. Czapliński, Warszawa 1996, s. 35.
12 TEWG, art. 138 ust. 1-3 (obecnie TWE, art. 190 ust. 1-4); TEWEA, art. 108 ust. 1-3.
13 TEWG, art. 203 ust. 2-4 (obecnie TWE, art. 272 ust. 3-5); TEWEA, art. 177 ust. 2-4.
H Szerzej na temat udziału Parlamentu Europejskiego w procesie demokratyzacji Wspólnot Europej
skich por. E. Januschkowetz, Das Demokratieproblem der Europäischen Union. Der Stufenbau der Staatsgewalt als Lösung, Wien 2003, s. 11-77.
4. UPRAWNIENIA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO
Namocy TEWWS Parlament Europejski uzyskał jedynie uprawnienia kontrolneiza twierdzające. Choć rzadko zwraca się nato uwagę, jego kompetencjeopiniodawcze wykształciły się zasadniczo w wynikudziałań praktycznych. W odpowiedzi na za biegiWspólnegoZgromadzenia, domagającego się zwiększenia swoich uprawnień, Wysoka WładzaEWWS godziła się bowiem na dobrowolnekonsultowanie z nim projektówaktów prawnych, licząc przy okazji na polityczne wsparcie z jego strony dla własnej działalności11. Dopiero TEWG i TEWEA przyznałyParlamentowi Eu ropejskiemu formalne uprawnienia opiniodawcze. Ponadto traktatyte,w odróżnie
niu od TEWWS, zobowiązywałyParlamentdo opracowania projektuaktu prawnego mającego na celu umożliwienie przeprowadzenia powszechnych wyborów bezpo
średnich„zgodnie z jednolitą procedurą” we wszystkich państwach członkowskich12. Parlament Europejski uzyskał również na ich podstawie prawo do przedkładania propozycji poprawek do projektubudżetu, ale ostateczną decyzję podejmowała za
wsze Rada MinistrówEWG lub Rada Ministrów Euratomu, stanowiąc większością kwalifikowaną13. Natomiast namocy omówionych niżej: traktatu luksemburskiego z 22kwietnia 1970 r. oraz traktatu brukselskiego z 22lipca 1975 r. Parlament Euro
pejski uzyskał pierwsze istotneuprawnienia budżetowe.
Po bezpośrednich wyborach w 1979 r. Parlament Europejski miał wprawdzie w dalszym ciągu bardzo ograniczone kompetencje legislacyjne, ale nie ustawał wdą żeniach do ich rozszerzenia i umocnienia demokratycznego charakteruswojej dzia
łalności14. Ułatwiała i usprawiedliwiała to niewątpliwie jego demokratyczna legi
tymacja, pochodząca bezpośrednio od obywateli. Mimo iż wzmocnienie pozycji Parlamentu Europejskiego w systemie instytucjonalnym - zdaniem przedstawicieli
wielu rządów państw członkowskich - pośrednio miało służyć także zwiększeniu jego uprawnień kontrolnych wobec Komisji15, tojednakwkrótce miało się okazać, że Parlament Europejski, działającbardzo często wspólnie z Komisją, zaczął odgry
wać niezwykle istotną rolę w realizacji zasady demokracji, a także w przygotowy waniu wielu propozycjizmierzającychdo wzmocnieniametodywspólnotowej i po
nadnarodowej infrastruktury WspólnotEuropejskich. W efekcie w następnych latach doszło do ukształtowania się pięciu następujących kategorii uprawnień Parlamentu Europejskiego: prawodawczych, budżetowych, kontrolnych,nominacyjnychi między
narodowych.
15 I. To m m e 1, Das politische System der EU, München-Wien 2003, s. 30-31.
16 TWE, art. 192.
17 Ibidem.
18 Traktat o Unii Europejskiej (dalej: TUE), art. 21; art. 34.
19 Traktat zmieniający niektóre postanowienia budżetowe traktatów ustanawiających Wspólnoty Europejskie i traktatu ustanawiającego jedną Radę i jedną Komisję Wspólnot Europejskich, Luk
semburg, 22IV 1970 (dalej: TL), art. 2; art. 5; art. 8, http://www2.ukie.gov.pl/WWW/dok.nsf, s. 4-5, 7-8, 11-12.
4.1. Uprawnienia prawodawcze
Parlament Europejski uczestniczyw procesie legislacyjnym, realizując swoje upraw nienia w ramach następujących procedur prawodawczych: procedurywspółdecydo wania, procedury współpracy, procedury zgody iprocedury konsultacji16.Posiada on również tzw. pośrednie prawo inicjatywy legislacyjnej, co oznacza, że występuje do Komisji Europejskiej,stanowiąc większościągłosów swoich członków, z wnioskami opodjęciekoniecznychśrodkówdorealizacjicelów TWE17. W ramach tego ostatnie go uprawnienia każdy poseł może wystąpić z odpowiednim wnioskiem. Parlament Europejski uchwala akty prawnie niewiążące - opinie,zalecenia i rezolucje, ale nie może samodzielnie uchwalać aktów prawnie wiążących. Ponadto Parlament Euro
pejskijestkonsultowanyprzez Radę Unii Europejskiej w sprawach określonych przez TWE oraz przez WysokiegoPrzedstawiciela ds. wspólnej polityki zagranicznej ibez pieczeństwa lub Radę Unii Europejskiej w sprawach odpowiednio II lub III filaru Unii Europejskiej18.
4.2. Uprawnienia budżetowe
ParlamentEuropejski wraz z Radą Unii Europejskiej stanowitzw. władzębudżetową Unii Europejskiej, któracorocznie określa wydatki i dochody Unii. Na mocy trakta tuluksemburskiego z 22kwietnia 1970r. Parlament Europejskiuzyskał - wokresie przejściowym, czyli do 1 stycznia 1975 r.- prawo do składania propozycji poprawek doprojektu budżetu w części dotyczącej wydatkówinstytucji, co rozszerzało jego dotychczasowe uprawnienia, choć ostatecznadecyzjao uchwaleniu budżetu należała nadal do Rady Unii Europejskiej19. Natomiast od 1 stycznia 1975 r. odpowiedzial
ność za politykę budżetową została podzielonapomiędzy Radę i Parlament. Parla
ment Europejski mógł, jak dotychczas, proponować zmiany w projekcie budżetu,
stanowiąc przytym większościągłosówwszystkich swoich członków.Z drugiej stro
ny uzyskiwał po raz pierwszy prawo do zgłaszania poprawek dotyczących wydat ków obligatoryjnych, z któregomógłkorzystać, stanowiącbezwzględną większością oddanych głosów. Traktat luksemburskiwprowadzał także nowy podziałwydatków budżetowych na wydatkiobligatoryjnei nieobligatoryjne, mającyobowiązywać od
1 stycznia 1975 r. Na jego podstawie Rada Unii Europejskiej uzyskaładecydujący wpływ nawydatki obligatoryjne, stanowiące największą częśćwydatków budżeto wych. Natomiast Parlament Europejski miał mieć decydujący głos wsprawie wydat
ków nieobligatoryjnych. Traktat brukselski z 22 lipca 1975 r. potwierdzał przepisy traktatuluksemburskiego z 22kwietnia 1970 r. dotyczące kompetencjibudżetowych ParlamentuEuropejskiego oraz podziału wydatkówbudżetowych na obligatoryjne i nieobligatoryjne. Z drugiej stronyjednak przyznawał Parlamentowi Europejskiemu całkowicie nowe uprawnienia w procedurze budżetowej, a mianowicie możliwość odrzucenia zważnych powodów- kwalifikowaną większością % głosów, reprezen
tującychwiększośćwszystkich jego członków - całego projektu budżetu izażądania przedstawienia mu nowego projektu20. Zmianie uległyrównieżdotychczasowe po stanowienia traktatuluksemburskiego z 22 kwietnia 1970 r. dotyczące prawa Par lamentuEuropejskiego do sprawowania kontroli nad wykonaniem budżetu. Nowe przepisy stanowiły, że Parlament, na zlecenie Rady Unii Europejskiej, stanowiącej większością kwalifikowaną,ma udzielać Komisji Europejskiej absolutoriumz wyko
nania budżetu.
20 Traktat zmieniający niektóre postanowienia finansowe traktatów ustanawiających Wspólnoty Euro
pejskie oraz traktatu ustanawiającego jedną Radę i jedną Komisję Wspólnot Europejskich, Bruksela, 22 VII 1975 (dalej: TB), art. 2; art. 12; art. 20, http://www2.ukie.gov.pl/WWW/dok.nsf, s. 4, 6-8, 10, 12-14, 16-17.
21 TWE, art. 194.
22 TWE, art. 193.
23 TWE, art. 197; art. 113.
21 TUE, art. 4; TWE, art. 113; art. 195; art. 200.
4.3. Uprawnienia kontrolne
Parlament Europejski dysponujeośmioma instrumentamikontrolnymi. Po pierwsze, ma prawo dorozpatrywania petycji wnoszonychprzezobywateli Unii, osoby fizycz
nelubprawne wsprawachich bezpośredniodotyczących. Komisja ds. petycji może przedłożyć daną kwestięRzecznikowi Praw Obywatelskich, może przesłuchaćsygna tariuszypetycji,a także może przedłożyćParlamentowiEuropejskiemuprojektrezo lucji dotyczący petycji21. Podrugie,Parlament Europejski maprawo do ustanawiania tymczasowychkomisji śledczych do zbadania zarzutów naruszenia lub niewłaści
wego administrowaniaw stosowaniuprawa wspólnotowego22. Po trzecie, Parlament Europejski ma prawo do zadawaniapytań pisemnych i ustnych kierowanych do Ko misji Europejskiej, Rady UniiEuropejskiej i Europejskiego Banku Centralnego23.Po czwarte,Parlament Europejski rozpatruje sprawozdania Rady Europejskiej, Komisji Europejskiej,Europejskiego Banku Centralnego i Rzecznika Praw Obywatelskich24.
Popiąte, Parlament może wyrazić wotum nieufności wobec Komisji Europejskiej ze względuna jej działalność.Stanowionwtym przypadku większościąkwalifikowaną
% oddanych głosów, reprezentującą większość jego członków. Głosowanie odbywa się najwcześniej trzy dni po złożeniu wniosku i jest jawne25. Po szóste, Parlament Europejskimożezłożyć skargę do sąduwspólnotowego w sprawie dotyczącej unie
ważnienia aktu prawnego przyjętegoprzez instytucje wspólnotowe lub zaniechania działania przez Komisję Europejską, Radę Unii Europejskiej lub Europejski Bank Centralny26. Po siódme, Parlament sprawuje kontrolę nad wykonaniem budżetu i udziela w tym zakresie absolutoriumKomisji Europejskiej27. Po ósme, Parlament ma prawo dokontroli aktów prawodawczych iwykonawczych w ramach procedury komiteturegulacyjnegopołączonej zkontrolą28.
25 TWE, art. 201.
26 TWE, art. 230; art. 231; art. 232.
27 TWE, art. 275; art. 276.
28 TWE, art. 202.
25 TWE, art. 214.
30 TWE, art. 195 ust. 2, 4.
31 TWE, art. 247 ust. 3.
32 TWE, art. 112 ust. 2.
4.4. Uprawnienia nominacyjne
Uprawnienia nominacyjne Parlamentu Europejskiego odnoszą się w pierwszej kolejności doKomisjiEuropejskiej i Rzecznika Praw Obywatelskich. W ich ramach Parlament zatwierdza lub odrzuca kandydata na przewodniczącego Komisji Euro
pejskiej oraz zatwierdza lubodrzuca cały skład tejże Komisji29. Parlamentmianuje również RzecznikaPraw Obywatelskich orazokreśla,po zasięgnięciu opinii Komisji Europejskiej i za zgodą Rady Unii Europejskiej,stanowiącej większością kwalifiko
waną, status i ogólne warunki pełnienia przez niego funkcji. Możeon także zażądać od Trybunału Sprawiedliwości dymisji Rzecznika Praw Obywatelskich30. Ponadto Parlament Europejski jest konsultowany przezRadęUnii Europejskiej wsprawieno minacji członków Trybunału Obrachunkowego31, a takżeprzez państwa członkow skie w sprawie mianowania prezesa, wiceprezesa i członkówZarządu Europejskiego BankuCentralnego32.
4.5. Uprawnienia międzynarodowe
W ramachswoich uprawnień międzynarodowych Parlament Europejski wyraża zgodę na zawarcie przez Wspólnoty Europejskie traktatów akcesyjnych i stowarzy szeniowych, umówmiędzynarodowych mających istotne implikacje budżetowe dla Wspólnot Europejskich lub powodujących zmianę aktuprawnego przyjętego według procedury współdecydowania. Ponadto jest on konsultowany w przypadku pozo stałych umów międzynarodowych (zwyjątkiem umów handlowych zawieranych na mocy art. 133TWE).
STRUKTURA I UPRAWNIENIA ORGANÓW PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO
Wykres 1. Struktura Parlamentu Europejskiego. Kadencja 2004-2009 PRZEWODNICZĄCY PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO Prezydium
Przewodniczący Wiceprzewodniczący (14) Kwestorzy*
Konferencja przewodniczących
Przewodniczący PE Przewodni
czący frakcji parlamentarnych
Konferencja przewodniczących
komisji parlamentarnych
Przewodniczący stałych i tymcza
sowych komisji parlamentarnych
Konferencja przewodniczących
delegacji między
parlamentarnych
Przewodniczący stałych delegacji międzyparlamentar
nych
Plenum Parlamentu Europejskiego (785 deputowanych) Stałe Komisje Parlamentarne:
Komisja Spraw Zagranicznych;
Komisja Rozwoju;
Komisja Handlu Międzynarodowego;
Komisja Budżetowa;
Komisja Kontroli Budżetowej;
Komisja Gospodarcza i Walutowa;
Komisja Zatrudnienia i Spraw Socjalnych;
Komisja Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żyw
ności;
Komisja Przemysłu, Badań Naukowych i Ener
gii;
Komisja Rynku Wewnętrznego i Ochrony Kon
sumentów;
Komisja Transportu i Turystyki;
Komisja Rozwoju Regionalnego;
Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi;
Komisja Rybołówstwa;
Komisja Kultury i Edukacji;
Komisja Prawna;
Komisja Wolności Obywatelskich, Sprawiedli
wości i Spraw Wewnętrznych;
Komisja Spraw Konstytucyjnych;
Komisja Praw Kobiet i Równouprawnienia;
Komisja Petycji
Frakcje Parlamentarne:
Europejska Partia Ludowa (Chrześcijańska De
mokracja) i Demokraci Europejscy;
Partia Europejskich Socjalistów;
Porozumienie Liberałów i Demokratów na rzecz Europy;
Zieloni/Niezależne Przymierze Europejskie;
Zjednoczona Lewica Europejska/Zielona Le
wica Nordycka;
Unia na rzecz Europy Narodów;
Niepodległość/Demokracja;
Niezrzeszeni
Sekretariat Generalny Sekretarz Generalny Głos doradczy,
ódło: Opracowanie własne.
Organami Parlamentu Europejskiegosą: Przewodniczący,Prezydium, Konferen cja Przewodniczących, Konferencja Przewodniczących Komisji, Konferencja Prze wodniczącychDelegacji, komisje parlamentarne, frakcje parlamentarne i Sekretariat Generalny (por. wykres 1).
Przewodniczący Parlamentu Europejskiego jest wybierany na dwa i pół roku.
W dotychczasowej praktyce utrwalił się zwyczaj, że funkcję tę pełnią na przemian w czasie danej kadencji przedstawiciele dwóch największych frakcji parlamentar
nych,czyli Europejskiej Partii Ludowej i Demokratów Europejskich oraz Partii Eu
ropejskich Socjalistów. Napoczątku obecnej kadencji 2004-2009 przewodniczącym Parlamentu Europejskiegobył Josep Borrell(Hiszpania), a w drugiej części tejżeka dencji - Hans Gert Póttering (RFN). Przewodniczący kieruje całością prac Parla mentuEuropejskiegoi jego organów, przewodniczy obradom plenarnym i zapewnia ichsprawny przebieg33, a takżereprezentuje Parlament na zewnątrz34.
33 RPE, art. 19 ust. 1.
34 RPE, art. 19 ust. 4.
35 W związku z przyjęciem do Unii Europejskiej Bułgarii i Rumunii w okresie przejściowym od stycz
nia 2007 r. do lipca 2009 r. w skład Prezydium Parlamentu Europejskiego wchodziło sześciu kwesto
rów; por. RPE, art. 15.
36 RPE, art. 22 ust. 1-3.
37 RPE, art. 22 ust. 4-12.
38 RPE, art. 22 ust. 1-3,6.
39 RPE, art. 22 ust. 7; art. 25.
40 RPE, art. 22 ust. 9.
41 RPE, art. 23 ust. 1-3.
Prezydium Parlamentu Europejskiego stanowią: Przewodniczący Parlamentu, 14 wiceprzewodniczącychoraz pięciu kwestorów z głosem doradczym35. Podczas obrad Prezydium w przypadkurównej liczbygłosów decyduje głos Przewodniczą
cego Parlamentu. Prezydiumwybierane jest na dwa i pół roku36. Na początku obec nej kadencji wiceprzewodniczącymi Parlamentu byli m.in.: Jacek Saryusz-Wolski (2004-2007) iJanusz Onyszkiewicz (2004-2007), aw drugiejczęści kadencji: Marek Siwiec (2007-2009) i Adam Bielan (2007-2009). Kwestorem Parlamentu Europej
skiego byłam.in. Genowefa Grabowska(2004-2007). Prezydiumkierujewewnętrz nym funkcjonowaniem Parlamentu Europejskiego37, odpowiada za preliminarz Parlamentu, organizację administracyjną i finansową, sekretariat i jego sekcje38, przyjmuje wytyczne dlakwestorów, ponoszących odpowiedzialnośćzasprawy ad ministracyjneifinansowedotycząceposłów39, a także mianuje Sekretarza General nego Parlamentu40.
Konferencja Przewodniczących składa się z Przewodniczącego Parlamentu Eu
ropejskiego oraz przewodniczących frakcji parlamentarnych, przy czym ci ostatni mogą być reprezentowani przez członków frakcji. Posłowie niezrzeszeni delegują jednego przedstawiciela, ale bez prawa głosu. Konferencja Przewodniczących po
dejmuje decyzje na zasadzie konsensusu. Jeżeli nie jest to możliwe, następuje gło
sowanie, przy czymoddane głosy waży się według liczby członkówkażdej frakcji41. KonferencjaPrzewodniczących określa organizację pracParlamentu Europejskiego
iprogramprac legislacyjnych42, ustala kalendarzi porządekdziennyposiedzeń ple narnych, skład komisji,delegacji i podział kompetencji między nimi43,a także odpo wiadaza stosunki z innymi instytucjami iorganami wspólnotowymi,parlamentami narodowymi orazpaństwamitrzecimi i organizacjami międzynarodowymi44.
42 RPE, art. 24 ust. 2.
43 RPE, art. 24 ust. 6.
44 RPE, art. 24 ust. 3-4.
45 RPE, art. 26 ust. 1.
46 RPE, art. 26 ust. 2.
47 RPE, art. 27 ust. 1.
48 RPE, art. 27 ust. 2.
49 RPE, art. 174.
“ RPE, art. 179 ust. 1.
51 RPE, art. 42; art. 44; art. 45.
52 RPE, art. 46.
Konferencję Przewodniczących Komisji stanowią przewodniczący wszystkich stałych i tymczasowych komisji parlamentarnych. Konferencja wybiera swojego przewodniczącego45. Do podstawowych uprawnień Konferencji Przewodniczących Komisji należy przekazywanie Konferencji Przewodniczących zaleceń natematprac komisji parlamentarnych orazustalanieporządku dziennego sesji miesięcznych46.
W skład Konferencji Przewodniczących Delegacji wchodzą przewodniczący wszystkich stałych delegacji międzyparlamentarnych. Konferencja Przewodniczą
cych Delegacji wybiera swojego przewodniczącego47. Podstawowym uprawnieniem Konferencji Przewodniczących Delegacji jest przekazywanie Konferencji Przewod niczących zaleceń na tematpracdelegacji48.
Komisje parlamentarne dzielą się na trzy grupy. Są to: stałe komisje parla mentarne, komisje śledcze oraz tymczasowe komisje parlamentarne. Stałe komi sjeparlamentarne sąwybierane na dwa i pół roku49, posiadają przewodniczącego, prezydium i sekretariat. Skład komisji (25-78 posłów) jest odzwierciedleniem po działu mandatów w Parlamencie Europejskim. Komisjeparlamentarne odbywają posiedzenia raz lub dwa razy w miesiącuw Brukseli, a ich obradysą jawne. Prze wodniczącymi stałych komisji parlamentarnych w obecnej kadencji Parlamentu byli m.in.: Janusz Lewandowski (Komisja Budżetowa 2004-2007),Marcin Libicki (Komisja Petycji 2004-2009) oraz Jacek Saryusz-Wolski (KomisjaSprawZagranicz nych 2007-2009).
Stałe komisje parlamentarne rozpatrują sprawypowierzoneim przez Parlament Europejski lub Przewodniczącego Parlamentu Europejskiego w imieniu Konferen
cji Przewodniczących w przerwie pomiędzy sesjami miesięcznymi50. Do ich naj
ważniejszych uprawnień należy jednakopracowywanie sprawozdań legislacyjnych i nielegislacyjnych, sprawozdań legislacyjnych i nielegislacyjnych z własnej inicja tywy51, a także opinii na temat projektów aktów legislacyjnych i nielegislacyjnych52.
Sprawozdanie legislacyjne zawiera ewentualne propozycje poprawek do projektu Komisji Europejskiej,projektrezolucji legislacyjnej,a w razie potrzeby uzasadnienie zawierające kosztorysiokreślająceskutki finansowe sprawozdania orazichzgodność
z perspektywą finansową. W zależności od proceduryprawodawczej sprawozdania legislacyjnedzielą się na pięć kategorii: sprawozdaniadotyczące procedury konsul
tacji, procedury zgody, procedury współpracy, procedury współdecydowania oraz procedury budżetowej53. Sprawozdanie nielegislacyjne zawiera projekt rezolucji i uzasadnienie zawierające kosztorys, określające skutki finansowe sprawozdania orazich zgodność zperspektywą finansową54.Sprawozdanie zwłasnej inicjatywy (le
gislacyjnei nielegislacyjne) sporządzanejest przezkomisjęparlamentarną,która jest kompetentna wdanej sprawie, ale niezostała poproszona o konsultację lubopinię na podstawie art. 179 ust. 1 Regulaminu. Jeżelimimo to zamierza ona opracowaćspra wozdanie, winna wówczas zwrócić się wtej sprawie o zgodę doKonferencjiPrzewod niczących55. Jeżeli komisja, której jako pierwszej powierzono rozpatrzenie sprawy, pragnie zasięgnąćopinii innej komisji lub jeżeliopinię na temat sprawozdania pra gniewydać jako pierwsza inna komisja, mogąsię one zwrócić do Przewodniczącego Parlamentu Europejskiegoowyznaczenie jednej z nichjako komisji przedmiotowo właściwej, a drugiej jako komisji opiniodawczej56. Jeśli chodzi oopinie którejś z ko misji parlamentarnych na temat projektów aktów prawnych Komisji Europejskiej, to w przypadku projektów aktów legislacyjnych wydanie opinii polega na złożeniu propozycji zmian, zaśw przypadku projektówaktów nielegislacyjnychsprowadzasię ono doudzielenia wskazówek na tematprojektu rezolucji opracowanego przez komi sjęprzedmiotowo właściwą57.
53 RPE, art. 42 ust. 3.
54 RPE, art. 44 ust. 3.
55 RPE, art. 45 ust. 1.
56 RPE, art. 46 ust. 1.
57 RPE, art. 46 ust. 2.
58 V. Ma mad o uh, T. Raunio, Komisje w Parlamencie Europejskim. Podział wpływów, stanowisk i raportów, „Nowa Europa” 2008, nr 1, s. 158-166.
Ukształtowany wtokudotychczasowej praktyki system sprawozdań komisji parla
mentarnych składa się z kilku faz.Projekt sprawozdania przygotowuje sprawozdaw ca. Następnie projekt taki jest rozpatrywany przezkomisję parlamentarną,zaśprzed stawicieleKomisji Europejskiej wyrażają na jego tematswoje zdanie. Później projekt jest głosowany na posiedzeniukomisji parlamentarnej,apoprzyjęciugo większością głosów - jest on wysyłanynaposiedzenie plenarne Parlamentu Europejskiego. Jeże li opinia komisji parlamentarnej nie jest jednogłośna, mniejszość członkówkomisji może dołączyć streszczenie swojegostanowiska. Przed spotkaniem plenarnym frak cje parlamentarnedecydują, jakiepoprawkinależyzaproponować iczybędą wspierać dane sprawozdanie, czy też nie. Delegacje partiinarodowych, szczególniete większe, często zbierają się we własnym gronie, zanim spotkają się z członkami poszczegól
nych frakcji parlamentarnych.Jednak ranga tych spotkań jest ograniczona, ponieważ w najważniejszych sprawach członkowie frakcji parlamentarnych sązwiązani dyscy pliną frakcyjną. System sprawozdań powoduje jednak, żeposzczególni członkowie komisji parlamentarnych, zwłaszcza sprawozdawcy, a nie przewodniczący komisji,są najważniejszymiosobamiw przewodzie legislacyjnym58.
Komisje śledcze i komisje tymczasowe są wybierane na okres pełnionej prze;
nie funkcji. Ichzadania są określone w momencieich powołania59. Komisja śledcz:
bada zarzuty naruszenia lub niewłaściwego administrowania w stosowaniu praw:
wspólnotowego, zwyjątkiem spraw rozpatrywanych wdanej chwili przez Trybuna Sprawiedliwości lub Sąd PierwszejInstancji60. Po zakończeniu postępowania komisj:
śledcza przedstawia Parlamentowi Europejskiemusprawozdaniena temat wynikóv swoichprac. Na wniosek komisji śledczej Parlament Europejski może przeprowadzi«
debatę nad takim sprawozdaniem.Komisja śledcza może również przedłożyćprojek zalecenia dla instytucji i organów wspólnotowych lub państwczłonkowskich. Ko misja tymczasowa zajmujesię natomiast bieżącymi,ale ważnymi kwestiami procesi integracji europejskiej.Komisjami tymczasowymi działającymi obecnie są m.in.: Ko misja tymczasowa ds. zmianklimatu oraz Komisjatymczasowa ds. wyzwańpolitycz nych i środków budżetowych rozszerzonej Uniiw latach 2007-2013.
59 RPE, art. 179 ust. 1.
“ RPE, art. 176 ust. 1.
61 RPE, art. 29 ust. 1-3.
62 RPE, art. 30 ust. 1.
61 Jest to nowa nazwa Rady Unii Europejskiej, przewidywana w traktacie lizbońskim.
61 TUE, art. 14 ust. 1 - w wersji traktatu lizbońskiego.
Frakcje parlamentarne to ponadnarodowe grupy polityczne wybierane z co naj mniej 1/5 państw członkowskich oraz złożone z co najmniej 20 posłów. Członkóv każdej frakcji łączy podobieństwo poglądów politycznych, choć Parlament Europejsk nie mauprawnieńdo ocenianiapodobieństwapoglądów członków poszczególnycl frakcji. Dany poseł może należeć tylko do jednej frakcji61. Regulamin Parlamenti Europejskiego bardzo ogólnie określa ich zakreskompetencji, stanowiąc, że frakcji parlamentarne pełnią swojefunkcjewramach działalnościUniiEuropejskiej62.
6. ZMIANY W FUNKCJONOWANIU PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO PRZEWIDYWANE WTRAKTACIE LIZBOŃSKIM
Traktat lizbońskiz 13 grudnia 2007 r. umacniarolęParlamentu Europejskiego wsys ternie instytucjonalnym Unii Europejskiej przez znaczącerozszerzeniejegoupraw nień. Itak - najważniejsza procedura legislacyjna, a mianowicieprocedurawspółde cydowania, uznana zostaje za zwykłąprocedurę prawodawczą. Rozszerzeniu uleg;
także materialny zakresjej zastosowania.Jeżeli traktat lizbońskiwejdzie w życie,t<
ok. 95% aktówprawodawczych będzie odtąd przyjmowanychzgodnie z tąprocedurą czyli łącznie przez Parlament Europejski iRadę63. Traktat lizboński nadaje Parlamen towi Europejskiemu także po raz pierwszy prawo do wybierania Przewodniczącej Komisji Europejskiej64. Ponadto traktatzwiększa również uprawnienia Parlamenti Europejskiegow następujących procedurach: uchwalania rocznego budżetu, uchwa lania wieloletnich ramfinansowych, zwykłej procedurze rewizji traktatów, uprosz czonej procedurze rewizji traktatów, a także procedurze dobrowolnego wystąpieni danego państwa członkowskiegoz Unii Europejskiej.
Zwiększenie uprawnieńw procedurze uchwalania rocznego budżetu wynika ze zniesienia dotychczasowego podziału wydatków budżetowych nawydatki obligato ryjne i nieobligatoryjne, a takżez wprowadzeniadoprocedury budżetowej postępo wania rozjemczego,podobnego do tego, jakie jest stosowanew zwykłej procedurze prawodawczej65. Wprocedurze uchwalaniawieloletnich ram finansowych (perspek tywy finansowej), która uzyskuje po raz pierwszy status traktatowy, ParlamentEu
ropejski ma wyrażać zgodę na uchwalanie przez Radę rozporządzenia określającego wieloletnie ramy finansowe66. W zwykłej procedurze rewizjitraktatówParlamentEu ropejski uzyskuje poraz pierwszy prawo do inicjatywy w zakresie stanowienia zmian w traktatachprzedkładanychRadzie67. W uproszczonej procedurze rewizji traktatów którą traktatlizboński wprowadza po raz pierwszy,ParlamentEuropejski uzyskuje prawo do inicjatywy w zakresie stanowienia zmian we wszystkichlub w niektórych postanowieniach częścitrzeciej Traktatu o funkcjonowaniu UniiEuropejskiej (Poli
tyki i działania wewnętrzneUnii),przedkładanych Radzie Europejskiej68. W proce durze dobrowolnego wystąpienia danego państwa członkowskiego z Unii Europej skiej,którą traktat lizboński ustanawia także po raz pierwszy, ParlamentEuropejsk uzyskuje prawo dowyrażaniazgody nazawarcieprzez Radę umowymiędzynarodo wej owystąpieniu danego państwa członkowskiegoz Unii69.
65 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, czyli Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejsk;
(dalej: TFUE), art. 314 ust. 1-10 - w wersji traktatu lizbońskiego.
66 TFUE, art. 312 ust. 2.
67 TUE, art. 48 ust. 2.
68 TUE, art. 48 ust. 6.
69 TUE, art. 50 ust. 2.
70 TUE, art. 14 ust. 2.
71 Projekt decyzji Rady Europejskiej ustanawiającej skład Parlamentu Europejskiego, „Dziennik Urzę dowy Unii Europejskiej” 2008, Seria C, nr 227, s. E 136-137.
Traktatlizbońskiporazkolejny określarównież ogólną liczbę deputowanych dc Parlamentu Europejskiego, stanowiąc, że nie może ona przekraczać 750 członków nie licząc Przewodniczącego. Reprezentacja obywateli w Parlamencie Europejskirr ma mieć - podobnie jak dotychczas - charakter degresywnie proporcjonalny, z mi nimalnym progiem 6 członków i maksymalnym progiem 96 członków na państwc członkowskie70. Na mocydeklaracjinr 5, załączonej do traktatu lizbońskiego, Radć Europejska uchwaliła projekt decyzji określającej skład Parlamentu Europejskiego Precyzuje on podziałmandatóww Parlamencie Europejskim pomiędzy poszczegól
nymi państwami członkowskimi.Wedługtychwytycznych Polska powejściuw życie traktatu lizbońskiego miałaby posiadać 51 mandatów.Traktat lizboński,jako że za czął obowiązywać już w czasie trwania kadencji 2009-2014, powiększyłprzejściowe skład Parlamentu Europejskiego do 754 posłów, ponieważ Niemcy do końca tejże kadencji będą posiadały99 mandatów71.
