Branża turystyczna w Polsce

(1)

MAJ 2020WARSZAWAISBN 978-83-66306-71-4

Branża turystyczna

w Polsce

Obraz sprzed pandemii

(2)

Warszawa, maj 2020 r.

Autorzy: Łukasz Czernicki, Paula Kukołowicz, Maciej Miniszewski Współpraca: Krzysztof Kutwa, Mateusz Rafał

Redakcja: Jakub Nowak, Małgorzata Wieteska Projekt graficzny: Anna Olczak

Współpraca graficzna: Liliana Gałązka, Tomasz Gałązka, Sebastian Grzybowski, Joanna Cisek

Polski Instytut Ekonomiczny Al. Jerozolimskie 87 02-001 Warszawa

ISBN 978-83-66306-71-4

(3)

3

Kluczowe wnioski . . . .4

Raport w liczbach . . . 6

Wprowadzenie . . . .8

1. Konsumpcja, wydatki i podróże turystów . . . 9

1.1. Konsumpcja i wydatki turystów . . . .9

1.2. Ruch turystyczny na świecie . . . .10

1.3. Ruch turystyczny w Polsce i w Europie . . . .12

2. Znaczenie gospodarcze turystyki . . . .14

2.1. Wpływ branży turystycznej na rozwój społeczno-gospodarczy Polski . . . 14

2.2. Gospodarcze znaczenie turystyki w wybranych państwach OECD . . . . 17

2.3. Wpływ epidemii COVID-19 na branżę turystyczną . . . .19

3. Ruch turystyczny i jego wyzwania . . . .22

3.1. Wyzwanie sezonowości . . . 22

3.2. Koncentracja terytorialna . . . 26

3.3. Konkurencyjność polskiej branży turystycznej na tle Europy. . . 29

3.4. Segmentacja rynku turystycznego. . . .31

4. Nowe trendy w turystyce . . . .36

4.1. Transformacja cyfrowa. . . 36

4.2. Zarządzanie turystyką . . . 38

4.3. Finansowanie turystyki. . . 39

Podsumowanie i rekomendacje. . . 41

Spis infografik, map, rysunków i wykresów. . . .43

Bibliografia . . . .45

Spis treści

(4)

4

→

Wartość dodana wygenerowana przez bran- żę turystyczną w 2018 r. wyniosła 1,3 proc.

polskiego PKB. Oznacza to znacznie niższy udział w stosunku do wartości całej gospodarki niż średnia państw OECD, która kształ- towała się na poziomie 4,4 proc.

→

W 2018 r. łączne wydatki publiczne na tu- rystykę wyniosły 820 mln PLN, z czego 61 mln stanowły wydatki budżetu central- nego. Największą część ogółu wydatków – 75 proc. – stanowiły wydatki gmin, które we własnym zakresie decydowały o pro- wadzonych inwestycjach turystycznych.

→

W 2018 r. Polska zajmowała 42. miejsce w Indeksie Atrakcyjności i Konkurencyjności Turystycznej (awans o cztery pozycje wzglę- dem 2017 r.). Do kluczowych czynników de- cydujących o wartości polskiej turystyki na- leżą warunki higieniczne i opieka zdrowotna, zasoby dziedzictwa kulturowego oraz otwartość międzynarodowa. Z kolei do ob- szarów obniżających atrakcyjność i konku- rencyjność turystyczną Polski należą niska priorytetyzacja polityki turystycznej, warunki prowadzenia działalności gospodarczej oraz jakość dostępnej infrastruktury lotniczej.

→

Przyjazdy turystów zagranicznych do Polski generują większe przychody dla branży turystycznej niż podróże krajowe rezyden- tów. Turyści zagraniczni, którzy przyjecha- li do Polski w 2018 r., wydali 34,5 mld PLN, co oznacza średnie wydatki w przeliczeniu na jednego turystę wynoszące 1759 PLN.

Z kolei Polacy w związku z odbywanymi podróżami krajowymi wydali 27,7 mld PLN, co oznacza średnie wydatki na poziomie 996 PLN.

→

60 proc. wszystkich turystów, którzy przyje- chali do Polski w 2018 r., stanowili obywatele państw sąsiednich, z czego największą

grupą byli Niemcy (34 proc. wszystkich tu- rystów zagranicznych). Przeciętne wydatki turystów z państw sąsiednich w przeliczeniu na osobę wyniosły 1320 PLN. Spośród turystów zagranicznych najwięcej w przeliczeniu na osobę wydawali obywatele Chin – 6522 PLN, Stanów Zjednoczonych – 5595 PLN i Izraela – 3552 PLN.

→

Ruch turystyczny w Polsce jest zdomino- wany przez turystów krajowych. W 2018 r.

odpowiadali oni za 80 proc. wszystkich noclegów udzielonych w kraju. Spośród państw Unii Europejskiej jedynie w Rumunii i w Niemczech udział turystów krajowych był na podobnym poziomie – odpowiednio 81 proc. oraz 79 proc. Średnia dla wszystkich państw Wspólnoty wyniosła 53 proc.

→

Przyjazdy turystów zagranicznych do Europy charakteryzują się niską dyna- miką wzrostu. W 2018 r. względem roku 2006 liczba przyjazdów do Europy wzrosła o 52 proc., podczas gdy średnia świato- wa wzrosła o 76 proc. Mimo tego Europa wciąż pozostaje jedną z najważniejszych destynacji turystycznych świata. W 2018 r.

Europa przyjęła 49 proc. globalnej liczby turystów zagranicznych.

→

Ruch turystyczny w Polsce jest silnie skoncentrowany geograficznie. W 2018 r. 80,2 proc.

wszystkich udzielonych noclegów odbyło się w 76 powiatach, stanowiących 20 proc.

wszystkich powiatów Polski. Najwięcej tu- rystów odwiedzało miejscowości nadmorskie, górskie, największe ośrodki miejskie oraz miejscowości uzdrowiskowe.

→

Wyraźna koncentracja ruchu turystycznego w miesiącach letnich (lipiec, sierpień) występuje w województwach pomorskim (44,1 proc. sumy noclegów udzielonych w 2018 r.), warmińsko-mazurskim (39,6 proc.)

Kluczowe wnioski

(5)

5

Kluczowe wnioski

oraz zachodniopomorskim (36,9 proc.). Z kolei w województwach mazowieckim, łódzkim i małopolskim ruch turystyczny jest rozłożo- ny równomiernie w ciągu roku.

→

Największy niezrealizowany potencjał turystyczny występuje w województwach świę- tokrzyskim, warmińsko-mazurskim oraz podkarpackim. Te trzy województwa, mimo po- siadania znaczących walorów krajobrazo- wych i turystycznych, przyciągają względ- nie niewielką liczbę turystów. W 2018 r. te wo- jewództwa odpowiadały łącznie za 10 proc.

wszystkich noclegów turystycznych udzielonych w Polsce.

→

W ostatnich latach dokonuje się transformacja cyfrowa branży turystycznej. Firmy, we współpracy z sektorem publicznym, coraz szerzej wykorzystują technologie cyfro- we w prowadzonej działalności gospodarczej. Wdrażanie tych technologii umożliwia wykorzystywanie danych o preferencjach

konsumentów i ich profilu społeczno-de- mograficznym do optymalnego dopasowa- nia oferty turystycznej oraz prowadzenia skalowanych i spersonalizowanych dzia- łań marketingowych.

→

Poziom wykorzystania nowoczesnych technologii przez polską branżę turystyczną jest niski. W 2018 r. 5 proc. polskich przedsię- biorstw działających w sektorze zakwaterowania i gastronomii przeprowadziło analizę typu big data, a 7 proc. korzystało z płatnych usług obliczeń w chmurze. Wyniki takie da- leko odstają od średniej wybranych państw europejskich, wynoszącej odpowiednio 10 proc. oraz 19 proc. Polskie przedsiębior- stwa również rzadziej wykorzystują media społecznościowe w prowadzonej działalno- ści gospodarczej. 67 proc. polskich firm z sektora zakwaterowania i gastronomi korzysta- ło z takiego rozwiązania w 2018 r. w porówna- niu z 74 proc. w państwach Unii Europejskiej.

(6)

6

Raport w liczbach

1,3 ^proc. wynosił bezpośredni udział turystyki w tworzeniu polskiego PKB w 2018 r.

4,0 ^proc. wynosił całkowity udział turystyki w tworzeniu polskiego PKB w 2018 r.

7,5 ^mln liczba turystów zagranicznych, którzy skorzystali z bazy noclegowej w Polsce w 2019 r.

28,2 ^mln liczba turystów krajowych, którzy skorzystali z bazy noclegowej w Polsce w 2019 r.

34,5 ^{mld PLN} wydatki turystów zagranicznych poniesione w Polsce w 2018 r.

27,7 ^{mld PLN} wydatki turystów krajowych poniesione w Polsce w 2018 r.

820 ^{mln PLN} łączna wartość nakładów sektora

publicznego na turystykę w Polsce w 2018 r.

42 ^. miejsce Polski w światowym

Indeksie Atrakcyjności i Konkurencyjności Turystycznej w 2018 r.

60 ^proc. turystów zagranicznych przyjeżdżających do Polski w 2018 r. stanowili obywatele państw sąsiednich

28 ^proc. ruchu turystycznego w Polsce odbywa się w lipcu i sierpniu

80 ^proc. ruchu turystycznego w Polsce w 2018 r.

odnotowano w 76 powiatach

(7)

7

Raport w liczbach

5 ^proc. polskich przedsiębiorstw

z branży zakwaterowania i gastronomii przeprowadziło w 2018 r. analizę typu big data

7 ^proc. polskich przedsiębiorstw

z branży zakwaterowania i gastronomii korzystało w 2018 r. z płatnych usług obliczeń w chmurze

67 ^proc. polskich przedsiębiorstw

z branży zakwaterowania wykorzystywało w 2018 r. media społecznościowe

do prowadzenia działalności gospodarczej

96 ^proc. światowych destynacji turystycznych objęły restrykcje epidemiczne

93 ^proc. popularnych miejsc turystycznych w Europie zamknięto lub częściowo wyłączono z użytkowania

65 ^proc. spadek liczby turystów korzystających z obiektów noclegowych w Polsce w marcu 2020 r. względem marca 2019 r.

17 ^proc. szacowany spadek wydatków turystów w Polsce w pierwszym kwartale 2020 r.

względem roku poprzedniego

60-80 ^proc. szacowany przez Światową Organizację

Turystyki spadek międzynarodowego

ruchu turystycznego w 2020 r.

(8)

8

Wprowadzenie

Ostatnie dekady były okresem bezprece- densowego wzrostu międzynarodowego ru- chuturystycznego (OECD, 2020). W 2018 r. glo- balna liczba turystów zagranicznych wyniosła 1,44 mld osób, co stanowiło wzrost o 5,8 proc.

w stosunku do roku poprzedniego (Bank Świa- towy, 2020). Na przestrzeni lat – od 1995 r.– mię- dzynarodowy ruch turystyczny rósł w średnim tempie 4 proc.rocznie w skali całego świata.

Tak stabilny w czasie i wyprzedzający długoter- minowe prognozy wzrost wyjazdów zagranicznych stał się możliwy dzięki rosnącej liczeb- ności globalnej klasy średniej, a więc kategorii osób dysponujących swobodnym dochodem, który może być rozdysponowany na dowolne cele konsumpcyjne. Komisja Europejska (2020) szacuje, że na całym świecie liczebność tej kategorii wzrosła z 1,8 mld w 2009 r. do 3,5 mld w 2017 r., z czego największy wzrost nastąpił na terenie Azji.

Wykazujący ogromny potencjał rozwoju sektor turystyczny został silnie dotknięty przez wybuch pandemii wirusa COVID-19. Choć w chwi- li obecnej nieznane są nawet wstępne szacunki strat, jakie poniesie sektor w związku z wy- buchem pandemii, to branża turystyczna jest tą, która ucierpiała jako pierwsza. Obserwowana ogromna podatność turystyki na sytuację zagrożenia i niepewności nie jest przypadkowa.

Turystyka zareagowała podobnie w 2003 r., kiedy to w wyniku wybuchu epidemii SARS liczba przyjazdów turystów zagranicznych do Chin i Hongkongu spadła o 9-10 proc. r/r. Podobne załamanie widoczne było w 2009 r., kiedy to wielki kryzys finansowy obniżył światową liczbę turystów zagranicznych o 4 proc. względem roku poprzedniego.

Wszystko wskazuje na to, że obecne zała- manie rynku turystycznego będzie bezprece- densowe pod względem skali i zasięgu. Przede wszystkim z tego powodu, że dotknie bez wyjąt- ku wszystkie destynacje turystyczne. Ponadto recesja wywołana pandemią obniży siłę na- bywczą znacznej części gospodarstw domowych ograniczając ich udział w wyjazdach turystycznych.

Wysoki poziom wrażliwości turystyki na szoki zewnętrzne wskazuje, że konieczne jest wypracowanie mechanizmów i rozwiązań mogących zapewnić zrównoważony rozwój branży. O ile dotychczas przyjmowane strategie rozwoju branży turystycznej koncentrowały się na podejmowaniu działań służących mak- symalizacji zysków, zwłaszcza zaś zysków czerpanych z turystyki międzynarodowej, to obecna sytuacja wskazuje, że równie ważne może być wypracowanie rozwiązań służących minimalizacji strat w sytuacji ryzyka i zagrożenia.

(9)

9

1. Konsumpcja, wydatki i podróże turystów

1.1. Konsumpcja i wydatki turystów

Podstawowym mechanizmem wpływu turystyki na gospodarkę są wydatki konsumpcyjne turystów¹. Ludzie wyjeżdżając – zwłaszcza poza granice własnego kraju – wydają i kon- sumują znacznie więcej, niż pozostając w do- mu (Amadeus, 2015; 2018). W związku z odbywanymi podróżami, turyści płacą za usłu- gi transportowe i zakwaterowanie, korzysta- ją z usług gastronomicznych, biur podróży i plat- form rezerwacji, a także atrakcji oferowanych

przez sektor rozrywki i instytucje kultury. Kon- sumpcja tak rozumianych usług turystycznych rosła w ostatnich latach szybciej niż wydatki konsumpcyjne ogółem. W latach 2010-2018 w pań- stwach Unii Europejskiej wydatki na usługi transportowe, zakup pakietów wakacyjnych oraz re- kreację, kulturę i rozrywkę wzrosły o 19,4 proc., zaś wydatki na usługi zakwaterowania wzrosły o 24,4 proc. W tym samym czasie łączne wydatki konsumpcyjne wzrosły o zaledwie 11 proc.

↘ Wykres 1. Dynamika wydatków gospodarstw domowych na usługi związane z turystyką w państwach Unii Europejskiej (Indeks, 2010=100)

Źródło: Eurostat (2019a).

130

120

110

100

90

1 W statystyce krajowej i międzynarodowej za turystów uznaje się osoby korzystające z noclegu poza stałym miejscem swojego przebywania. Do turystów nie włącza się więc tak zwanych odwiedzających jednodniowych.

Wydatki konsumpcyjne ogółem

Usługi zakwaterowania Usługi transportowe

Usługi w sektorze kultura i rekreacja Pakiety wakacyjne 2006 2007

2008 2010

2014 2009 2012

2011

2016

2013 2017 2018

2015

(10)

10

1. Konsumpcja, wydatki i podróże turystów Istotną cechą współczesnego rynku turystycznego jest wysoki poziom jego seg- mentacji. Konsumenci różnią się od siebie odmiennymi preferencjami dotyczącymi optymalnych produktów turystycznych a tak- że chęcią i możliwością ponoszenia więk- szych wydatków w zamian za maksymalne dopasowanie usług i produktów do indy- widualnych potrzeb (Amadeus, 2015; 2018).

Rynek „turystyki luksusowej”, skoncentrowany na dostarczaniu indywidualnie dopasowanych produktów i usług, wykazywał w ostatnich latach silną tendencję wzrostową (Amadeus, 2015; 2018). Fakt ten pozwala twierdzić, że wycena usług turystycznych, którymi są nie tyle dobra materialne, co unikalne przeżycia i doświadczenia, może być w dalekim stopniu subiektywna.

Wysokiej dynamice wydatków związanych z usługami turystycznymi towarzyszy wzrost świa- towego ruchu turystycznego. W stosunku do roku 2006 największą dynamikę przyjazdów tu- rystów zagranicznych można było zaobserwować w Azji Południowej (wzrost o 269 proc.) oraz w Azji

Wschodniej i na Pacyfiku (wzrost o 100 proc.).

Europa i Azja Środkowa charakteryzują się naj- słabszą dynamiką liczby przyjazdów turystów zagranicznych. W latach 2006-2018 liczba przyjaz- dów zagranicznych wzrosła tu o 52 proc. w porów- naniu ze średnią światową wynoszącą 76 proc.

1.2. Ruch turystyczny na świecie

↘ Rysunek 1. Wzrost liczby turystów zagranicznych w poszczególnych regionach w 2018 r.

(2006=100)

Źródło: opracowanie własne PIE na podstawie danych Banku Światowego (2020).

+45 proc.

Ameryka Północna

+52 proc.

Europa

i Azja Centralna +269 proc.

Azja Południowa

+67 proc.

Australia

+68 proc.

Afryka Subsaharyjska

+100 proc.

Azja Wschodnia i Pacyfik

+75 proc.

Bliski Wschód i Afryka Północna

+71proc.

Ameryka Południowa i Karaiby

(11)

11

1. Konsumpcja, wydatki i podróże turystów

Mimo tego w 2018 r. Europa i Azja Środko- wa nadal pozostawała najpopularniejszą de- stynacją turystyczną, odpowiadając za 49 proc.

globalnej liczby wizyt turystów zagranicznych. O popularności tego regionu decyduje kilka czynników. Przede wszystkim Europę charakteryzuje wysoki poziom bezpieczeństwa politycznego połączonego z wysokim poziomem atrakcyjności turystycznej – w wymiarze kulturowym, historycznym, rozrywkowym oraz

biznesowym, a także wysokim poziomem infrastruktury turystycznej (Światowe Forum Ekonomiczne, 2019). Istotnym czynnikiem wspomagającym rozwój ruchu turystycznego na terenie Europy jest możliwość swobodne- go przemieszczania się i podejmowania pracy na terenie Unii Europejskiej. Integracja gospodarcza państw unijnych oraz funk- cjonowanie jednolitego rynku są czynnikiem napędzającym europejski ruch turystyczny.

Europa i Azja Środkowa są najatrakcyjniejszą destynacją turystyczną, która w 2018 r. przyciągnęła 49 proc. globalnej liczby turystów zagranicznych

↘ Wykres 2. Udział poszczególnych regionów w globalnej liczbie przyjazdów turystów zagranicznych w 2018 r. (w proc.)

Źródło: Bank Światowy (2020).

Afryka Subsaharyjska 3 Azja Południowa

2

Bliski Wschód i Afryka Północna 7

Ameryka Północna

7 Azja Wschodnia i Pacyfik

24

Ameryka Południowa i Karaiby 8

Europa i Azja Środkowa 49

(12)

12

↘ Wykres 3. Noclegi udzielone w wybranych państwach Unii Europejskiej w 2018 r. (w mln)

Polska, Niemcy, Rumunia, Francja i Szwecja należą do państw, w których większość ruchu turystycznego generują rezydenci (Eurostat, 2019a). W Polsce spośród całkowitej liczby udzielonych noclegów w 2018 r. (88,9 mln), wię-

kszość – 71,1 milionów (80 proc.) – to noclegi udzielone turystom krajowym. Podobną sytuację za- obserwowano w Rumunii i w Niemczech, gdzie noclegi udzielane turystom krajowym stanowiły odpowiednio – 81 proc. oraz 79 proc. wszystkich W 2018 r. we wszystkich państwach Unii

Europejskiej udzielono łącznie 2,7 miliarda noclegów, przy czym niemal dwie trzecie tej puli (64 proc.) przypadło na cztery państwa członkowskie: Hiszpanię (467 mln noclegów), Francję (443 mln), Włochy (429 mln) i Niemcy (420 mln). Wśród państw członkowskich Unii

Europejskiej Polska zajmowała 9. miejsce z łącz- ną liczbą 88,9 mln udzielonych noclegów. Wy- nik Polski był zbliżony do wyniku Chorwacji (89,6 mln) oraz Portugalii (74,4 mln), a więc krajów mniejszych, ale uznawanych za typowe destynacje turystyczne, które znaczną część wartości swojej gospodarki czerpią z turystyki.

1.3. Ruch turystyczny w Polsce i w Europie

W 2018 r. we wszystkich państwach Unii Europejskiej udzielono łącznie 2,7 mld noclegów.

64 proc. przypadło łącznie na Hiszpanię (467 mln noclegów), Francję (443 mln), Włochy (429 mln) i Niemcy (420 mln)

500450 400350 300250 200150 10050 0

Turyści zagraniczni Turyści krajowi HiszpaniaFrancja Włoch

y

Austria Polsk

a Niderlandy

Niemc y

Grecja

Szwecja Chorw

acja Czechy Węgry

Portug

alia Belgia Dania

(13)

13

udzielonych noclegów oraz częściowo w Szwecji i Francji, gdzie proporcje te wynosiły odpowiednio 74 proc. oraz 68 proc. Z kolei największy udział turystów zagranicznych w ruchu turystycznym do-

tyczył krajów uznawanych za typowe destynacje turystyczne, a więc Cypru (96 proc.), Malty (96 proc.), Chorwacji (93 proc.), Grecji (83 proc.), Austrii (71 proc.) oraz Portugalii (67 proc.).

W porównaniu z rokiem 2000 łączna liczba noclegów udzielonych w Polsce w 2019 r.

wzrosła o 82 proc., z czego największy wzrost dotyczył liczby noclegów udzielonych turystom zagranicznym (157 proc.), a mniejszy – liczby noclegów udzielonych turystom krajowym (70 proc.). W 2018 r. przybyło do Polski 19,6 mln

turystów zagranicznych, z czego 7,1 mln sko- rzystało z noclegu w turystycznych obiektach noclegowych. 60 proc. wszystkich gości zagranicznych stanowili obywatele państw są- siednich, z czego największą grupą byli Niemcy (34 proc. wszystkich turystów zagranicznych) oraz Ukraińcy (10 proc.).

↘ Wykres 4. Noclegi udzielone turystom krajowym i zagranicznym w Polsce w latach 2000 i 2019 (w mln)

Źródło: Eurostat (2019a), GUS (2019b).

Turystyka polska jest zdominowana przez podróże krajowe, które w 2018 r.

stanowiły 80 proc. ruchu turystycznego. Podobnie jest w Niemczech, Rumunii, Szwecji i we Francji. Dominacja podróży zagranicznych dotyczy państw uznawanych za typowe destynacje turystyczne – Chorwacji i Grecji

100

50

0

Turyści zagraniczni Turyści krajowi

2000 2019

6,9 41,9

74,7

18,7

(14)

14

2. Znaczenie gospodarcze turystyki

2.1. Wpływ branży turystycznej na rozwój społeczno-gospodarczy Polski

Do branży turystycznej zalicza się przed- siębiorstwa świadczące bezpośrednie usłu- gi na rzecz turystów. Jednak oddziaływanie turystyki na gospodarkę nie ogranicza się do tak wąsko zdefiniowanej branży turystycznej.

Pomiar całkowitego wpływu turystyki na roz- wój społeczno-gospodarczy Polski wymaga uwzględnienia pośredniego i indukowane- go wpływu turystyki. Analiza pośredniego wpływu turystyki oznacza wzięcie pod uwagę produktów wytwarzanych w branżach, które do- starczają komponenty i półprodukty dla branży turystycznej. Przykładowo hotel, świadcząc usłu- gi zakwaterowania, musi dokonać zakupów niezbędnych artykułów meblarskich, środków chemicznych, tekstyliów i tym podobnych. Rów- nież firmy dostarczające takie produkty mają swoich poddostawców, u których zamawiają półprodukty i usługi. Z kolei uwzględnienie indu- kowanego wpływu turystyki oznacza uwzględ- nienie wpływów wynikających z konsumpcji osób zatrudnionych w sektorze turystycznym oraz zatrudnionych dostawców i poddostawców z innych sektorów.

Dlatego też do przedstawienia wpływu branży turystycznej² dla polskiego rozwoju spo- łeczno-gospodarczego wykorzystano model przepływów międzygałęziowych (Input-Output Analysis). Model Input-Output odzwierciedla wewnętrzne powiązania między gałęziami go-

spodarki – ukazuje proces, w którym nakłady z jednej branży wytwarzają produkty do konsumpcji lub do produkcji dla innej branży.

W modelu efekty generowane przez branżę turystyczną zostały zmierzone za pomocą trzech zmiennych: wartości dodanej, liczby miejsc pracy oraz wysokości wynagrodzeń. Dodatkowo dla zmierzenia wpływu branży turystycznej na rozwój społeczno-gospodarczy polskiej gospodarki wykorzystano tak zwany mnożnik. Je- go zastosowanie pokazuje w jaki sposób jedno miejsce pracy w branży turystycznej generuje miejsca pracy w innych branżach, czy też jak każ- da złotówka wypłacona pracownikowi wpływa na opłacanie pracowników pozostałych branż.

Z wyliczeń PIE wynika, że w 2018 r. branża turystyczna wygenerowała łącznie 140,92 mld PLN wartości dodanej. Z całości wygenerowa- nej wartości dodanej 19 proc. stanowił wpływ bezpośredni (26,65 mld PLN), 61 proc. – wpływ pośredni (86,02 mld PLN), a 20 proc. – wpływ indukowany (28,24 mld PLN). Efekt mnożnikowy wyniósł 5,3, co oznacza, że każda złotówka którą wytworzyła w ubiegłym roku branża turystyczna przyczynia się do generowania dodatkowych 4,3 PLN wartości dodanej w całej gospodarce.

W 2018 r. branża turystyczna wygenero- wała łącznie blisko 35,90 mld PLN wynagro- dzeń, z czego 21 proc. stanowił wpływ bez- pośredni (7,53 mld PLN), 60 proc. – wpływ po-

2 Sekcja I – Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi. Dział 55 – Zakwaterowanie;

Dział 56 – Działalność usługowa związana z wyżywieniem oraz Sekcja N – Działalność w zakresie usług administro- wania i działalność wspierająca dział 79 – Działalność organizatorów turystyki, pośredników i agentów turystycznych oraz pozostała działalność usługowa w zakresie rezerwacji i działalności z nią związane.

(15)

15

2. Znaczenie gospodarcze turystyki

średni (21,40 mld PLN), a indukowany – 19 proc.

(6,97 mld PLN). Efekt mnożnikowy wyniósł 4,8, co oznacza, że każde zarobione 1000 PLN w branży turystycznej przyczynia się do generowania dodatkowych 3800 PLN wynagrodzeń wśród pra- cowników całej gospodarki w Polsce.

W 2018 r. branża turystyczna przyczyniła się do utrzymała łącznie blisko 1,36 mln miejsc

pracy, z czego 32 proc. stanowił wpływ bezpo- średni (433,70 tys.), 52 proc. – wpływ pośredni (700,55 tys.), a indukowany – 16 proc. (221,37 tys.).

Efekt mnożnikowy wyniósł 3,1, co oznacza, że każde 1 miejsce pracy, które zajmują osoby pra- cujące w branży turystycznej, przyczyniają się do generowania dodatkowych 2,1 miejsc pracy dla pracujących w całej gospodarce w Polsce.

↘ Infografika 1. Wpływ turystyki na rozwój gospodarki i dobrobyt społeczeństwa

Wpływ

bezpośredni Łączny wpływ Efekt

mnożnikowy Wpływ

pośredni Wpływ

indukowany 28,2

86

26,7

140,9

x 5,3

Wpływ

mnożnikowy Wpływ

pośredni Wpływ

indukowany 221,4

700,6

433,7

1 360,0

x 3,1

Wpływ

mnożnikowy Wpływ

pośredni Wpływ

indukowany 221,4

700,6

433,7

1 360,0

x 3,1

Wpływ

mnożnikowy Wpływ

pośredni Wpływ

indukowany 7

21,4

7,5

35,9

x 4,8 Wartość dodana (mld PLN)

Miejsca pracy (tys.)

Wynagrodzenia (mld PLN)

(16)

16

↘ Wykres 5. Gałęzie o największym wpływie turystyki na wartość dodaną wygenerowaną w 2018 r.

(mld PLN)

↘ Wykres 7. Gałęzie o największym wpływie turystyki na wynagrodzenia wypłacone w 2018 r.

(mld PLN)

↘ Wykres 6. Gałęzie o największym wpływie turystyki na miejsca pracy utrzymane w 2018 r.

(liczba miejsc w tys.) Źródło: opracowanie własne PIE.

Źródło: opracowanie własne PIE.

Wpływ pośredni Wpływ indukowany

20 15 10 5

0 Transport

i magazynowanie

Handel Energia

i usł. komunalne Informacja

i komunikacja Budownictwo Administrowanie

i działalność wspierająca

160140 120100 8060 4020

0 Transport

i magazynowanie

Rolnictwo Handel Budownictwo Przemysł

elektromaszynowy Administrowanie

4 3 2 1

0 Transport

i magazynowanie Handel Budownictwo Informacja

i komunikacja Przemysł elektromaszynowy Administrowanie

(17)

17

↘ Wykres 8. Bezpośredni udział turystyki w gospodarce wybranych państw OECD (proc. PKB)

Źródło: opracowanie własne PIE na podstawie: OECD (2020).

Porównanie bezpośredniego udziału turystyki w tworzeniu PKB europejskich państw członkowskich OECD oraz Polski wskazuje, że w Polsce wpływ ten należy do jednego z naj- niższych i wynosi 1,3 proc. Wśród państw człon- kowskich UE objętych badaniem OECD jedynie Luksemburg wyróżnia się niższym bez- pośrednim udziałem turystyki w ogólnej war- tości gospodarki (1,1 proc.). Z kolei dla wszyst-

kich państw należących do OECD wpływ ten wynosi średnio 4,4 proc. Państwa, których go- spodarka jest w największym stopniu zależ- na od branży turystycznej, to Hiszpania (11,8 proc.) i Portugalia (8,0 proc.), a więc kraje uznawane za typowe destynacje turystyczne. Duże znaczenie gospodarcze ma również turystyka na Wę- grzech oraz w Niemczech, gdzie generuje odpowiednio 6,7 proc. oraz 3,9 proc. krajowego PKB.

Znaczne zróżnicowanie udziału turystyki w generowaniu wartości dodanej poszczegól- nych państw jest związane z poziomem otwarto- ści poszczególnych rynków turystycznych na turystów międzynarodowych oraz potencja- łem ekonomicznym przedsiębiorstw działa- jących w branży turystycznej.

Obserwowany wpływ turystów zagranicznych na wartość dodaną generowaną przez

turystykę wynika z faktu, że podróże zagraniczne związane są ze znacznie większymi wydatkami ponoszonymi przez turystów niż podróże krajowe. Ilustrują to dane dotyczące struktury ruchu turystycznego i wydatków turystów w Polsce. W 2018 r. przyjechało do Polski 19,6 mln turystów zagranicznych a łącz- na wartość poniesionych przez nich wydat- ków w związku z odbywanymi podróżami wy-

2.2. Gospodarcze znaczenie turystyki w wybranych państwach OECD

14 12 10 8 6 4 2 0

Hiszpania Francja Włoch

y Estonia

SłoweniaŁotw a

Austria Polsk

a Luksemburg Litwa

NiderlandyNiemc y Irlandia Wielk

a Brytania Grecja

Słowacja Finlandia Szwecja

Węgry Czechy

Portug

alia DaniaBelgia

(18)

18

niosła 34,5 mld PLN³. Oznacza to, że średnie wydatki w przeliczeniu na jednego turystę za- granicznego wyniosły 1759 PLN (GUS, 2019b).

Z kolei w tym samym czasie liczba Polaków, któ- rzy odbyli podróże krajowe, wyniosła 26,8 mln, a łączna kwota poniesionych przez nich wydat- ków – 27,7 mld PLN, co oznacza, że średnie wydatki turystów krajowych poniesione w związ- ku z podróżami krajowymi wynosiły 996 PLN.

Równocześnie przeciętne wydatki Polaków odbywających podróż zagraniczną trwającą 2-4 dni wynosiły 1748 PLN, a podróż trwającą ponad 5 dni – 2644 PLN (GUS, 2019b). Podobna zależność dotycząca wyższych wydatków pono-

szonych przez turystów zagranicznych niż krajowych na poszczególnych rynkach turystycznych dotyczy też innych państw (OECD, 2020). Ozna- cza to, że większa otwartość rynku krajowego na turystów zagranicznych prowadzi do zwięk- szonych zysków branży turystycznej i całej gospodarki. Tymczasem Polska jest krajem o jednym z najniższych udziałów turystów zagranicznych w całym ruchu turystycznym. Spośród państw członkowskich Unii Europejskiej w 2018 r. zaj- mowaliśmy przedostatnią pozycję. Zbliżony udział turystów zagranicznych w ogólnej liczbie udzielonych noclegów miał miejsce jedynie w Rumunii (81 proc.) i w Niemczech (79 proc.).

Wielkość zysków czerpanych z turystyki związana jest również z potencjałem ekonomicznym i produktywnością przedsiębiorstw branży turystycznej. Istotnym czynnikiem w tym względzie może być m.in. dominujący

w przedsiębiorstwie model biznesowy, na- stawiony na sprzedaż produktów i usług wysokiej bądź niskiej jakości, skierowanych do konsumentów o zróżnicowanym statusie ekonomicznym i w związku z tym generujących

↘ Wykres 9. Udział turystów zagranicznych w ruchu turystycznym wybranych państw Unii Europejskiej w 2018 r. (w proc.)

3 Z czego 7,1 mln osób skorzystało z noclegu w turystycznych obiektach noclegowych dysponujących ponad 9 miejscami noclegowymi.

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

Chorw

acja Włoch Francja

y

Austria Węgry

Niderlandy Niemc

y Grecja

Szw ecja

Hiszpania Polsk

a Czechy

Portug

alia Belgia Dania

(19)

19

zróżnicowany poziom marży. Drugim istotnym czynnikiem mogą być różnice w poziomie wykorzystania technologii cyfrowych, które po- zwalają obniżyć koszty bieżącej działalności przedsiębiorstw. Chociaż na poziomie do- stępnych danych niemożliwe jest rozróżnie- nie tych efektów, to dane wskazują na znaczne

różnice w poziomie produktywności między państwami Grupy Wyszehradzkiej a Niem- cami. Całkowita wartość dodana generowana przez przedsiębiorstwa w przeliczeniu na pracownika jest znacznie wyższa w Niemczech niż państwach grupy V4. Dotyczy to zwłaszcza biur podróży i przedsiębiorstw transportowych.

Turystyka jest branżą, która w największym stopniu odczuje straty spowodowane pandemią wirusa COVID-19. Wpływ na to mają dwa czynniki. Pierwszym z nich jest ograniczony w sytuacji niepewności popyt na usługi turystyczne.

Drugim czynnikiem są nałożone restrykcje ad- ministracyjne ograniczające możliwość przemieszczania się, zwłaszcza zaś odbywania po- dróży zagranicznych. Światowa Organizacja Turystyki podaje, że do dnia 6.04.2020 r. 96 proc.

destynacji turystycznych na całym świecie obję- to restrykcjami uniemożliwiającymi korzysta-

nie z oferowanych przez nie usług turystycznych. W Europie zaś całkowite zamknięcie lub wyłączenie z funkcjonowania dotyczyło 93 proc. destynacji. Ograniczenia przybierały różne formy. W przypadku 43 proc. destynacji było to całkowite bądź częściowe zamknięcie granic państwowych dla ruchu pasażerskiego, w przypadku 21 proc. – zamknięcie wjazdu do kraju dla osób przyjeżdżających z określonych państw, zaś w przypadku 27 proc. – ograniczenie bądź całkowite wstrzymanie międzynaro- dowych połączeń lotniczych (UNWTO, 2020a).

↘ Wykres 10. Produktywność przedsiębiorstw branży turystycznej w wybranych krajach w przeliczeniu na pracownika w 2018 r. (w tys. EUR)

2.3. Wpływ epidemii COVID-19 na branżę turystyczną

70 60 50 40 30 20 10 0

Niemcy Czechy Węgry Polska

Transport

i magazynowanie Zakwaterowanie Gastronomia Biura podróży

(20)

20

W reakcji na rozprzestrzenianie się choroby na świecie, jeszcze przed wykryciem pierwszych zakażeń w Polsce, od połowy lutego 2020 r. mo- żna było zaobserwować gwałtowny spadek akcji spółek branży turystycznej notowanych na war- szawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych.

W okresie od 20.02-27.03.2020 r. notowania akcji spółki Rainbow Tours oraz linii lotniczych Enter Air spadły o 68 proc., zaś akcje spółki AmRest Holdings, właściciela takich marek w Polsce jak KFC czy Pizza Hut, spadły o 60 proc. Gwałtownej i silnej reakcji inwestorów towarzyszyła reak- cja konsumentów, którzy w sytuacji zagrożenia i niepewności zaczęli rezygnować z zaplanowa- nych wyjazdów wypoczynkowych. Dodatkowo wprowadzenie stanu zagrożenia epidemiczne- go 12 marca 2020 r. uniemożliwiło odbywanie wyjazdów w celach turystycznych.

Wartość strat, jakie poniesie polska branża turystyczna w związku z pandemią jest trudna do oszacowania. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego (2020) liczba turystów, którzy skorzystali w marcu 2020 r. z turystycznych obiektów noclegowych spadła w porównaniu z marcem 2019 r. o 65 proc., zaś wydatki poniesione przez turystów w pierwszym kwartale tego roku w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego – o 17 proc. Z kolei Światowa Organizacja Turystyczna UNWTO (2020b) szacuje, że w całym 2020 r. międzynarodowy ruch turystyczny może zmaleć o 60-80 proc., w za- leżności od tego, jak długo utrzymane zostaną ograniczenia dotyczące podróżowania.

Rzeczywista wartość strat jakie poniesie polska branża turystyczna będzie zależeć od kilku czynników. Pierwszy z nich to długość okresu, na jaki całkowicie zostanie wstrzymany ruch turystyczny. W scenariuszu pozytywnym można założyć wznowienie wyjazdów turystycznych od sierpnia. W takiej sytuacji, uwzględniając fakt, że 51 proc. wszystkich noclegów turystycznych w Polsce udzielanych jest od lutego do lipca, a także przyjmując dodatkowe założenie

dotyczące niezmniejszonego popytu na usługi turystyczne w tym okresie w porównaniu z la- tami wcześniejszymi, branża utraciłaby 51 proc.

rocznego ruchu turystycznego. Biorąc pod uwa- rgę, że całkowita wartość dodana wytworzona przez branżę turystyczną wyniosła w 2018 r.

140,92 mld PLN oznaczałoby to spadek wartości polskiego PKB o kwotę 72,2 mld PLN.

Rzeczywista wartość strat poniesionych przez branżę turystyczną będzie zależeć rów- nież od tego, jak szybko – już po zniesieniu ograniczeń dotyczących przemieszczania się – nastąpi odbudowa popytu na usługi turystyczne. Według prognoz Międzynarodowego Funduszu Walutowego wartość PKB w Polsce spadnie w 2020 r. w ujęciu realnym o 4,6 proc.

(Międzynarodowy Fundusz Walutowy, 2020).

W takiej sytuacji pogorszy się również sytuacja finansowa polskich gospodarstw domowych i co za tym idzie – możliwość finansowania wy- jazdów turystycznych przez część z nich. Nie oznacza to jednak, że Polacy zrezygnują z wy- jazdów krajowych. W najbardziej prawdopo- dobnym scenariuszu Polacy ograniczą wyjazdy zagraniczne, które wiążą się w większymi wydatkami i wobec niestabilnej sytuacji epide- miologicznej na świecie – z wyższym poziomem ryzyka.

Ograniczenie ruchu turystycznego oraz straty branży turystycznej będą również zróż- nicowane w zależności od regionu Polski.

Miejscowości nadmorskie, wyróżniające się najwyższym poziomem koncentracji ruchu turystycznego w miesiącach letnich, tracą w okresie wiosennym względnie niewielką część ruchu turystycznego. Dlatego też ich straty poniesione w okresie przedwakacyjnym mogą okazać się mniejsze niż w przypadku województw, które charakteryzują się bardziej równomiernym w skali roku rozłożeniem ruchu (np. mazowieckie i małopolskie), ale z kolei są silniej dotknięte załamaniem ruchu turystycznego w okresie wiosennym.

(21)

21

Straty branży turystycznej oznaczają rów- nież straty poniesione przez inne sektory gospodarki, w szczególności zaś te, które do- starczają produktów, komponentów i usług na potrzeby przedsiębiorstw działających w bran- ży turystycznej. Biorąc pod uwagę powiąza- nia turystyki z innymi sektorami gospodarki, można się spodziewać, że największe spadki dotkną handlu, transportu i magazynowa- nia oraz rolnictwa. Jednak efekt załamania w turystyce z dużym prawdopodobieństwem wpłynie także na inne dziedziny życia gospodarczego. Jednym z obszarów, który może być dotknięty przez spadek ruchu turystycznego jest rynek nieruchomości, zwłaszcza ceny mieszkań w dużych ośrodkach miejskich.

Spodziewany efekt związany jest m.in. z zała- maniem popytu na rynku najmu krótkotermi- nowego, którego istotnym pośrednikiem jest serwis Airbnb. W związku załamaniem popytu na rynku najmu krótkoterminowego

oraz wprowadzeniem przez serwis możliwości bezkosztowego anulowania wszystkich rezerwacji pobytów rozpoczynających się przed 31 maja 2020 r., osoby współpracujące z serwi- sem utraciły istotne źródło dochodów. Ame- rykański serwis zdecydował się na częścio- we pokrycie strat właścicieli lokali oferując im rekompensatę w wysokości 25 proc. wpływów, jakie osiągnęliby w przypadku obowiązywa- nia standardowych warunków odwoływania rezerwacji (Airbnb, 2020). Taka sytuacja oznacza, że krótkoterminowy wynajem mieszkań za pośrednictwem serwisu Airbnb staje się mniej opłacalny. Wydłużenie okresu ograni- czeń związanych z przemieszczaniem się, dłuż- szego załamania popytu na usługi turystyczne a także dodatkowe ograniczenia w zakresie przyjazdów pracowników spoza Polski, może doprowadzić do zwiększenia podaży mieszkań w centrach dużych miast oraz spadku ich cen.

(22)

22

3. Ruch turystyczny i jego wyzwania

3.1. Wyzwanie sezonowości

Podstawowym wyzwaniem dla rozwoju turystyki w poszczególnych krajach jest jej sezo- nowy charakter. W państwach członkowskich Unii Europejskiej niemal jedna trzecia wszystkich udzielonych noclegów w 2018 r. miała miejsce

w lipcu bądź sierpniu⁴. Miesiące jesienne i zimo- we, zwłaszcza listopad, styczeń oraz luty cieszą się znacznie mniejszą popularnością wśród turystów. Wtedy odbywa się łącznie 14,3 proc.

wszystkich noclegów udzielonych w skali roku.

W 2018 r. niemal 33 proc. wszystkich udzielonych noclegów w Unii Europejskiej miało miejsce w lipcu bądź sierpniu. W Polsce proporcja ta wyniosła 28 proc.

↘ Wykres 11. Noclegi udzielone w państwach Unii Europejskiej w poszczególnych miesiącach 2018 r.

(proc. wszystkich noclegów)

Sezonowość ruchu turystycznego stanowi istotny problem dla firm zorientowanych na świadczenie usług turystycznych. Dotyczy

to zwłaszcza firm działających w sektorze usług zakwaterowania, gastronomii, transportu oraz biur podróży i operatorów wycieczek.

4 Z wyłączeniem Irlandii i Słowenii, dla których dane za 2018 r. są niedostępne.

18 16 14 12 10 8 6 4 2 0

Styczeń

Czerwiec Marz

ec

Wrzesień Październik

Luty Maj

Grudzień Sierpień

Kwiecień Lipiec

Listopad

(23)

23

3. Ruch turystyczny i jego wyzwania

Ograniczenie liczby miesięcy, w których podmioty te uzyskują większość swoich dochodów unie- możliwia prowadzenie racjonalnej kalkulacji ekonomicznej oraz zmniejsza zachęty do podejmowania inwestycji.

Sezonowość stanowi największy problem dla państw Europy Południowej – Chorwacji,

Bułgarii i Grecji. W Chorwacji niemal 60 proc.

wszystkich noclegów, a w Bułgarii i Grecji ponad 40 proc. odbywa się lipcu i sierpniu. Do krajów o najniższym poziomie sezonowości na- leżą Austria, Finlandia i Niemcy, w których noclegi udzielane w miesiącach letnich stanowią ok. 25 proc. rocznej liczby.

Polska charakteryzuje się względnie ni- skim poziomem sezonowości – 28 proc. wszystkich noclegów przypada w naszym kraju na miesiące letnie. Wynik taki – stanowiący pew- ną miarę zagregowaną na poziomie kraju – nie oznacza jednak, że polska turystyka nie boryka się z problemem sezonowości. Roz- kład ruchu turystycznego w wybranych mie- siącach dla poszczególnych województw dowodzi, że z wyraźnym wzorem sezonowo- ści mamy do czynienia w trzech wojewódz- twach: pomorskim, zachodniopomorskim oraz warmińsko-mazurskim. W województwie pomorskim w lipcu i sierpniu udzielono 43 proc.

łącznej rocznej liczby noclegów, w zachodnio- -pomorskim proporcja ta wynosi 36 proc., zaś w warmińsko-mazurskim 40 proc. Z kolei z niemal równomiernym rozłożeniem ruchu turystycznego mamy do czynienia w wojewódz- twie mazowieckim oraz łódzkim. Liczba udzielonych noclegów w lipcu i sierpniu stanowi dla mazowieckiego 19 proc. sumy rocznej, zaś dla łódzkiego 20 proc. W pozostałych województwach mamy do czynienia z umiar- kowaną sezonowością. Obłożenie ruchem turystycznym w lipcu i sierpniu stanowi w nich, średnio rzecz biorąc, 27 proc. sumy rocznej.

Rozłożenie ruchu turystycznego w Mało-

↘ Wykres 12. Sezonowość ruchu turystycznego w wybranych państwach Unii Europejskiej w 2018 r.

jako proc. noclegów udzielonych w lipcu i sierpniu

70 60 50 40 30 20 10 0

Chorw

acjaBułg Francja

aria Włoch

y

Słowenia Polsk Austria

a

Niemc y Finlandia Portug

alia Hiszpania

Wielk a Brytania Grecja

Słowacja Szwecja Węgry

Rumunia Czechy

Belgia Dania

(24)

24

3. Ruch turystyczny i jego wyzwania polsce odstaje od wzoru obserwowanego w po- zostałych województwach: w miesiącach zimo-

wych (styczniu i lutym) obłożenie ruchem turystycznym jest zbliżone do średniej rocznej.

Problem sezonowości ruchu turystycznego dotyczy w Polsce województwa zachodniopomorskiego, pomorskiego i warmińsko-mazurskiego.

W lipcu i sierpniu udziela się tam ponad dwukrotnie więcej noclegów niż średnio w ciągu roku

↘ Wykres 13. Noclegi udzielane turystom w poszczególnych miesiącach dla wybranych województw w 2019 r. (proc. sumy rocznej)

Źródło: GUS (2019a).

Obserwowane zjawisko sezonowości wynika przede wszystkim z przerw wakacyjnych dla dzieci i młodzieży w miesiącach letnich.

Szczyt odbywania podróży w lipcu i sierpniu dotyczy przede wszystkim osób z dziećmi poni- żej 15. roku życia. W miesiącach wakacyjnych

osoby te odbyły 32 proc. łącznej sumy odbytych podróży w ciągu roku. Wzór sezonowości w znacznie mniejszym stopniu dotyczy osób podróżujących bez dzieci poniżej 15. roku życia (wykres 14), które w lipcu i sierpniu odbyły łącznie 22 proc. wszystkich podróży.

Warmińsko-mazurskie Zachodnipomorskie

Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Podkarpackie Pomorskie

25 20 15

10 5 0

Styczeń

Czerwiec Marz

ec

Wrzesień Październik

Luty Maj

Grudzień Sierpień

Kwiecień Lipiec

Listopad

(25)

25

Drugą stroną obserwowanego zjawiska – ograniczonego ruchu turystycznego w miesią- cach poza sezonem w województwach pomorskim, zachodniopomorskim i warmińsko-mazurskim – jest niski poziom dostępności całorocznych miejsc noclegowych w tych województwach. Ca- łoroczne miejsca noclegowe stanowią tu odpowiednio 41 proc., 45 proc. oraz 57 proc. wszystkich

miejsc noclegowych. Również w wartościach bezwzględnych województwa te wypadają sła- biej niż województwo małopolskie, dolnoślą- skie czy mazowieckie. Oznacza to, że rozwiąza- nia problemu sezonowości ruchu turystycznego w tych województwach nie mogą być ograniczo- ne wyłącznie do strony popytowej, a więc prób zwiększenia ruch uturystycznego poza sezonem.

↘ Wykres 14. Liczba podróży odbytych w 2016 r. przez obywateli państw Unii Europejskiej w ciągu roku w zależności od uczestnictwa dzieci (proc. sumy rocznej)

↘ Wykres 15. Dostępność całorocznych miejsc noclegowych w poszczególnych województwach w lipcu 2019 r. (w tys.)

Źródło: Eurostat (2019b).

Podróżujący z dziećmi poniżej 15 r.ż. Podróżujący bez dzieci poniżej 15 r.ż.

Styczeń

Marz ec

Październik Maj

Sierpień Lipiec 20

15 10 5 0

Czerwiec

Wrzesień Luty

Grudzień

Kwiecień Listopad

160 140 120 100 80 60 40 20 0

Zachodniopomor skie

Dolnośląskie Pomor

skie

Mazowieckie Warmińsk

o-mazur skie

Lubelskie Opolskie

Święt okrzy ŁódzkieLubuskie skie

Małopolskie Wielk

opolskie Kuja

wsko-pomor skie Podk

arpackie Podlaskie

Śląskie

Ogółem Całoroczne

(26)

26

3.2. Koncentracja terytorialna

Drugim z kluczowych wyzwań branży jest koncentracja terytorialna ruchu turystycznego. Problem ten w szczególności dotyka pań- stw z rozwiniętą funkcją turystyki nadmorskiej.

W Chorwacji i Grecji odpowiednio 96 proc. oraz 93 proc. całego ruchu turystycznego odbywa się w obszarach przybrzeżnych, zaś w Hiszpanii i Buł- garii – 77 proc. i 66 proc. Dla porównania w Polsce i w Niemczech proporcje te są znacznie niższe – sięgają odpowiednio 24 proc. oraz 19 proc.

(Eurostat, 2019a).

W Polsce ruch turystyczny skoncentrowany jest na terenach przybrzeżnych województwa pomorskiego i zachodniopomorskiego, w niektórych powiatach górskich, w ośrodkach uzdrowiskowych oraz dużych ośrodkach miejskich. W 2018 r. 80 proc.

wszystkich udzielonych noclegów turystycznych miało miejsce w 76 powiatach (20 proc. wszystkich powiatów). Dla porównania w Niemczech 20 proc.

najbardziej atrakcyjnych turystycznie powiatów odpowiadało za 62 proc. wszystkich udzielonych noclegów (Statistisches Bundesamt, 2019).

80 proc. ruchu turystycznego w Polsce koncentruje się w 79 powiatach, położonych głównie na terenie woj. pomorskiego, zachodniopomorskiego, powiatach górskich, miejscowościach uzdrowiskowych

oraz w największych miastach Polski

↘ Mapa 1. Rozłożenie ruchu turystycznego w Polsce w 2018 r. w podziale na powiaty

Źródło: opracowanie własne PIE na podstawie: GUS (2019a).

< 26 tys.

26-50 tys.

50-87 tys.

87-189 tys.

189-638 tys.

brak danych

(27)

27

W Polsce do regionów o niewykorzystanym potencjale turystycznym można zaliczyć niektóre powiaty górskie zlokalizowane na terenie woje- wództwa dolnośląskiego, opolskiego, śląskiego i podkarpackiego a także województwo świę- tokrzyskie i warmińsko-mazurskie. W szczegól- ności uwidacznia się dysproporcja między natę- żeniem ruchu turystycznego w województwach świętokrzyskim, warmińsko-mazurskim i pod-

karpackim a poziomem ich atrakcyjności turystycznej. Te trzy województwa, mimo posiada- nia znaczących walorów przyrodniczych i kraj- obrazowych, w porównaniu z pozostałymi re- gionami Polski przyciągają niewielką część polskiego ruchu turystycznego. W 2018 r. po niecałe 4 proc. wszystkich udzielonych noclegów miało miejsce w województwie warmińsko-mazurskim oraz podkarpackim, zaś w świętokrzyskim – 2 proc.

Względnie niskie natężenie ruchu turystycznego na terenie tych województw kontrastuje z faktem, że znaczną część ich powierzchni sta- nowią obszary o szczególnych walorach przy-

rodniczych objęte ochroną prawną. Obszary takie zajmują 65 proc. powierzchni województwa świętokrzyskiego, 47 proc. warmińsko-mazurskiego oraz 45 proc. podkarpackiego (GUS, 2019a).

↘ Wykres 16. Natężenie ruchu turystycznego w poszczególnych województwach w 2018 r.

2 000 1 800 1 600 1 400 1 200 1 000 800 600 400 200 0

20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0

Zachodniopomor skie

DolnośląskieMazowieckie Warmińsk

o-mazur skie

Lubelskie Opolskie Święt

okrzy Łódzkie skie

Lubuskie

Małopolskie Wielk

opolskie Kuja

wsko-pomor skie

Podk

arpackie Podlaskie

Turyści korzystający z noclegów na 1000 ludzi Proc. wszystkich udzielonych noclegów Pomor

skie Śląskie

(w proc.)

(28)

28

↘ Wykres 17. Porównanie poziomu atrakcyjności turystycznej wybranych województw

Źródło: GUS (2019b).

Wyniki omawianych województw w świe- tle pozostałych czynników mających poten- cjalny wpływ na poziom atrakcyjności turystycznej są zróżnicowane. Pod względem gę- stości dróg utwardzonych województwo świę- tokrzyskie wypada znacznie powyżej średniej ogólnopolskiej – z współczynnikiem równym 123 km dróg przypadających na każde 100 km² powierzchni, woj. podkarpackie notuje wynik zbliżony do średniej ogólnopolskiej, a jedynie województwo warmińsko-mazurskie wypada wyraźnie poniżej średniej ogólnopolskiej.

W województwie świętokrzyskim i warmińsko- mazurskim 8 proc. wszystkich dróg krajowych stanowiły drogi o złym stanie nawierzchni w po-

równaniu ze średnią ogólnopolską wynoszącą 14 proc. Z kolei pod względem dostępności szlaków turystycznych oraz dostępności pla- cówek gastronomicznych obszary te pozostają poniżej średniej ogólnopolskiej. W Polsce średnio na każde 100 km² powierzchni przypada 25 km szlaków turystycznych. Dla analizowanych województw jest to 22,3 km w świętokrzyskim, 12,8 km w podkarpackim oraz 12,5 w warmińsko- mazurskim. Pod względem dostępności placó- wek gastronomicznych najsłabszy wynik notuje województwo warmińsko-mazurskie – z liczbą 1,8 placówek na każde 100 km² powierzchni. Dla porównania podkarpackie notuje 3,3 placówek, świętokrzyskie 4,4, przy wyniku dla Polski 5,7.

140 120 100 80 60 40 20 0

Średnia dla Polski Podkarpackie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Powierzchnia

o szczególnych walorach przyrodniczych

prawnie chroniona

w proc.

powierzchni ogólnej w 2017 r.

Drogi publiczne o twardej nawierzchni (w km na 100 km²

powierzchni) w 2017 r.

Odsetek dróg krajowych o złym stanie

nawierzchni w 2018 r.

Szlaki turystyczne (w km na 100 km²

powierzchni) w 2018 r.

Obiekty nieruchome

wpisane do rejestru

zabytków na 100 km² powierzchni

w 2018 r.

Placówki gastronomiczne

na 100 km² powierzchni

w 2018 r.

(29)

29

Rosnący rynek turystyczny i coraz bardziej powszechna świadomość wpływu turystyki na krajową wartość dodaną skutkują podejmowaniem przez poszczególne rządy działań ukierunkowanych na rozwój krajowych potencjałów turystycznych. Towarzyszy temu refleksja nad czynnikami mającymi istotny wpływ na wzrost atrakcyjności turystycznej poszczególnych regionów. Światowe Forum Ekonomiczne (2019) wyróżnia cztery podsta- wowe grupy czynników decydujących o atrak- cyjności turystycznej i konkurencyjności po- szczególnych krajów. Są to:

1. otoczenie polityczne i gospodarcze, 2. infrastruktura,

3. zasoby środowiska naturalnego i dziedzictwo kulturowe,

4. pozostałe czynniki wspomagające.

Wymiar otoczenia politycznego i gospodarczego obejmuje czynniki, na które bezpośred- ni wpływ ma polityka państwa, m.in. sposób wy- datkowania pieniędzy publicznych, kontakty zagraniczne a także czynniki gospodarcze. W wymiarze infrastrukturalnym bierze się pod uwa- gę przede wszystkim skomunikowanie kraju z resztą świata oraz dostępność turystycznych usług transportowych. Z kolei w wymiarze śro- dowiska naturalnego i dziedzictwa kulturowego uwzględnia się jakość zasobów środowi- ska naturalnego, materialne dziedzictwo histo- ryczne i kulturowe oraz warunki dla turystyki biz- nesowej. Pozostałe czynniki wspomagające odnoszą się do otoczenia biznesowego, bez- pieczeństwa, warunków higienicznych i zdro- wotnych, jakości dostępnego kapitału ludzkie- go a także dostępności i powszechności infrastruktury informacyjno-komunikacyjnej (ICT).

3.3. Konkurencyjność polskiej branży turystycznej na tle Europy

↘ Rysunek 2. Indeks Atrakcyjności i Konkurencyjności Turystycznej: wymiary i części składowe

Źródło: adaptacja PIE na podstawie: Światowe Forum Ekonomiczne (2017; 2019).

Polityka turystyczna

państwa Infrastruktura powietrzna Zasoby środowiska

naturalnego Warunki do prowadzenia działalności gospodarczej Otwartość

międzynarodowa Infrastruktura drogowa

i morska Dziedzictwo kulturowe

i atrakcyjność biznesowa Bezpieczeństwo Otoczenie polityczne

i gospodarcze Infrastruktura Zasoby środowiska naturalnego i dziedzictwo kulturowe

Pozostałe czynniki wspomagające

Konkurencyjność cenowa Warunki higieniczne

i opieka zdrowotna Polityka ochrony

środowiska

Infrastruktura usługowa dla turystów

Sytuacja na rynku pracy Infrastruktura informacyjna

i komunikacyjna

(30)

30

Biorąc pod uwagę wszystkie spośród przed- stawionych na rysunku 2 czynników Polska za- jęła w 2018 r. 42. miejsce pod względem atrak- cyjności i konkurencyjności turystycznej, co oznacza awans względem 2017 r. o cztery pozycje. Do obszarów pozytywnie wpływających na atrak-

cyjność i konkurencyjność Polski należą m.in.

warunki higieniczne i dostępność usług opieki zdrowotnej (miejsce 24. w rankingu), zasoby dziedzictwa kulturowego i warunki odbywania podró- ży biznesowych (28.), otwartość międzynarodo- wa (33.) oraz infrastruktura drogowa i morska (37.).

Do obszarów, w których Polska wciąż ma szansę na poprawę swojego wyniku, należą:

priorytetyzacja branży turystycznej – na szczeblu polityki publicznej (miejsce 98.), warunki prowadzenia działalności gospodarczej (91.), polityki publiczne i regulacje prawne nakierowane na ochronę środowiska naturalnego (81.), do- stępność infrastruktury lotniczej (56.), jakość i dostępność infrastruktury usługowej dla tu- rystów (56.) oraz bezpieczeństwo (56.).

Wynik Polski porównany został z wyni- kiem kilku innych państw europejskich, róż- niących się położeniem geograficznym i po-

tencjałem turystycznym. Węgry, Niemcy i Chor- wacja znacząco wyprzedzają Polskę pod względem priorytetyzacji branży turystycznej w polityce publicznej oraz polityce ochrony środowiska. Pod względem jakości dostęp- nej infrastruktury turystycznej notujemy po- dobny wynik do Węgier, lecz słabszy od Nie- miec i Chorwacji. Z kolei pod względem ja- kości warunków prowadzenia działalności gospodarczej wypadamy znacznie słabiej niż Niemcy, porównywalnie do Węgier i znacznie lepiej niż Chorwacja. Najlepszy wynik notujemy pod względem konkurencyjności cenowej.

Źródło: opracowanie własne PIE na podstawie: Światowe Forum Ekonomiczne (2019).

24. Warunki higieniczne i dostępność usług opieki

zdrowotnej 28. Zasoby dziedzictwa kulturowego i warunki odbywania

podróży biznesowych 33. Otwartość międzynarodowa

37. Infrastruktura drogowa i morska 44. Jakość i dostępność

zasobów ludzkich 40. Dostępność infrastruktury

ICT oraz konkurencyjność cenowa

98. Priorytetyzacja branży turystycznej 91. Warunki prowadzenia

działalności gospodarczej 81. Ochrona środowiska 56. Infrastruktura lotnicza 56. Infrastruktura usługowa

dla turystów 56. Bezpieczeństwo

↘ Rysunek 3. Czynniki wpływające pozytywnie i negatywnie na pozycję Polski w Rankingu Atrakcyjności i Konkurencyjności Turystycznej (2018 r.)

(31)

31

↘ Wykres 18. Porównanie pozycji w Indeksie Atrakcyjności i Konkurencyjności Turystycznej dla wybranych państw

Źródło: opracowanie własne PIE na podstawie: Światowe Forum Ekonomiczne (2019).

Przedstawione dane wskazują, że czynniki decydujące o konkurencyjności i atrakcyjności turystycznej poszczególnych państw są na tyle ogólne i niekiedy luźno związane z aktualnym sta- nem samej branży turystycznej, że bezpośredni i pla- nowany w krótkim horyzoncie czasowym wpływ na ich jakość może być ograniczony. Przykładem takich czynników jest stan infrastruktury dro-

gowej i powietrznej a także poziom utrzymania dziedzictwa kulturowego i historycznego. Za- prezentowane dane wskazują jednak, że polityka turystyczna – jeżeli ma być skuteczna – musi być prowadzona w sposób zaplanowany i sys- tematyczny a także uwzględniać koordynację działań państwa w różnych obszarach, również tych pośrednio związanych z branżą turystyczną.

Istotnym wyzwaniem stojącym przed bran- żą turystyczną jest rozpoznanie i dostosowa- nie do dokonujących się przemian rynku turystycznego. Podział rynku na dystynktywne grupy konsumentów o zróżnicowanych preferencjach dotyczących usług turystycznych będzie na- rastać w związku ze zmieniającą się strukturą

demograficzną społeczeństw. Według prognoz Eurostatu do 2050 r. mediana wieku w państwach Unii Europejskiej wzrośnie z 43,1 lat do 46,9 lat. Rów- nocześnie udział osób w wieku powyżej 65. roku życia wzrośnie z 20 proc. do 28,5 proc., a udział osób w wieku produkcyjnym zmaleje z 64,5 proc.

do 57,1 proc. Zmiany struktury demograficznej

3.4. Segmentacja rynku turystycznego

Priorytetyzacja branży turystycznej

Ochrona środowiska naturalnego Warunki dla biznesu

Turystyczna infrastruktura usługowa Konkurencyjność cenowa

Niemcy Chorwacja

Węgry Polska

140 120 100 80 60 40 20 0

Branża turystyczna w Polsce