Organizacja państwa Mieszka I. Wprowadzenie Przeczytaj Schemat interaktywny Sprawdź się Dla nauczyciela

Organizacja państwa Mieszka I

Wprowadzenie Przeczytaj

Schemat interaktywny Sprawdź się

Dla nauczyciela

O początkach państwa polskiego wiemy niewiele. Informacje na temat tego okresu zdobywamy,

analizując przede wszystkim wykopaliska archeologiczne. Źródła pisane pojawiają się stosunkowo późno, dopiero po przyjęciu chrztu przez Mieszka I, kiedy proces tworzenia państwa jest już zaawansowany.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Ocenisz, czy na podstawie dostępnych źródeł można w pełni scharakteryzować państwo Mieszka I.

Zidentyfikujesz i umiejscowisz na mapie informacje z tych źródeł.

Zdecydujesz, kim chciałbyś być w państwie Mieszka.

Wyjaśnisz kontrowersje wokół Dagome iudex.

Organizacja państwa Mieszka I

Przeczytaj

Przypadek majestatu Mieszka I

Państwo Mieszka I było monarchią o charakterze patrymonialnym. Do księcia należały ziemie oraz ich zasoby naturalne i ludność na nich mieszkająca. Traktowanie kraju jako dziedziczną własność władcy uzasadniało wprowadzenie opłat za użytkowanie ziemi, wód, lasów i dlatego pojawiły się daniny ze skór zwierząt, miodu i wosku.

Mieszko dzięki uporowi, ambicji, a czasem sprytowi doprowadził do podporządkowania sobie licznych ośrodków plemiennych. To on podejmował decyzje polityczne sprzyjające powstaniu jednego organizmu państwowego. Udało mu się skupić w swoich rękach pełnię władzy wojskowej, sądowniczej,

administracyjnej. Stanowił prawo i sprawował sądy. Uosabiał państwo, dlatego było ono nazywane państwem Mieszka. Ten model sprawowania władzy funkcjonował na zachodzie Europy od czasów rządów Karola Wielkiego.

Dyżurna drużyna

W czasie wojny książę powoływał pod broń ogół wolnych mężczyzn, czyli organizował pospolite ruszenie. Było to siła zbrojna niezależna od funkcjonującej przy boku Mieszka I drużyny. W jej skład wchodzili towarzysze władcy (druhowie), którzy zgłaszali się na ochotnika do udziału w przedsięwzięciach pod jego przywództwem.

Drużyny organizowane były w celu zdobycia żywności, szybkiego wzbogacenia się, podporządkowania sobie niepokornych czy opanowania nowych ziem i zyskania jeńców.

Na uzbrojenie drużynników składały się: kolczuga wykonana z metalowych kółek tworzących pancerz (stąd wzięła się nazwa pancerni), miecze, włócznie, topory i hełmy (skórzane lub żelazne szyszaki).

Drużynnicy spędzali czas razem- na wyprawach wojennych, objazdach ziem czy wspólnym biesiadowaniu. W czasie wypraw łupieżczych na ziemie znajdujące poza wpływami Mieszka, porywali tamtejszą ludność, która później sprzedawali jako niewolników. W czasie spokoju podróżowali z władcą po kraju lub, stacjonując w grodach, zastępowali księcia w wykonywaniu jego obowiązków. W ten sposób z upływem czasu z drużyny Mieszka wyłoniła się warstwa urzędników książęcych, pomagająca

duchownym w administrowaniu państwem. Możni nie mieli czasu na zajmowanie się uprawą ziemi, dlatego książę musiał stworzyć system powinności zapewniających zaopatrzenie swoich druhów podczas pokoju.

Szyszak (daw. szłom) z X w. znaleziony w Wielkopolsce.

Porównaj go z późniejszymi szyszakami i sprawdź, jak się zmieniał ich kształt.

Źródło: Mathiasrex Maciej Szczepańczyk, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.5.

Ilustracja przedstawiająca drużynnika. Porównaj jego ubiór z ubiorem ówczesnych wojowników z Europy Zachodniej. Czym się różni?

Źródło: tylko do użytku edukacyjnego, dostępny w internecie: scholaris.pl/resources/run/id/63640.

Społeczeństwo – wierni, ale bierni

W hierarchii społecznej najwyżej stali możni, wywodzący się z drużyny i z duchowieństwa. To oni doradzali władcy. Niżej stała ludność wolna, przeważnie rolnicy Była ona zobowiązana do posłuszeństwa oraz świadczeń na rzecz władcy. Najniższy status mieli jeńcy i ludność niewolna, należący do księcia lub możnowładców.

Zgodnie z zasadami ustroju patrymonialnego po śmierci władcy jego władztwo dzielone było pomiędzy wszystkich synów. Jednak po śmierci Mieszka I w 992 roku, jego syn Bolesław Chrobry wygnał z księstwa swoją macochę i przyrodnich braci, nie dopuszczając do podziału ojcowizny.

Dlaczego na mapie użyta jest nazwa civitas schinesghe?

Źródło: Contentplus.sp. z o.o. na podstawie Poznaniak, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Spis z natury

Państwo Mieszka nie miało jednej stolicy - było kilka grodów pełniących rolę rezydencji książęcych, pomiędzy którymi krążył władca (stąd określenie „rex ambulans” - władca podróżujący). Ziemie Mieszka były porośnięte puszczą, porozdzielane rzekami, polanami i duktami leśnymi. Budowę grodów

rozpoczęto już na początku X wieku, co wskazuje, że Mieszko nie rozpoczął akcji budowania ośrodków administracyjno‑wojskowych, tylko ją przejął i kontynuował. Po przyjęciu chrztu w 966 roku ruszyła

budowa drewnianych, a później kamiennych budowli sakralnych w takich grodach, jak: Gniezno, Poznań, Ostrów Lednicki, Giecz. W palatiach pojawiały się kaplice pałacowe dla księcia i jego rodziny.

Gród w Poznaniu w X wieku (rys. Jacek Antowski). Rysunek przedstawia osadę obronną. Co wskazuje na to że jest to gród obronny?

Źródło: gloswielkopolski.pl, tylko do użytku edukacyjnego.

W poznańskim grodzie wybudowano dwukondygnacyjną rezydencję połączoną z kaplicą, którą ufundowała żona Mieszka Dobrawa. Na piętrze mieszkał władca, a na parterze służba i możni.

Pod koniec życia Mieszko I przekazał swoje państwo pod opiekę papieża. Został sporządzony dokument, zawierający opis stanu posiadanych przez księcia ziem. Treść tego dokumentu można odtworzyć ze streszczenia, dokonanego przez francuskiego kardynała benedyktyna Deusdedita (zm. 1098/99). Do dziś zachowało się sześć kopii streszczenia DAGOME IUDEX, bo pod taką nazwą przeszło ono do historii.

Kopia Dagome iudex z Biblioteki Watykańskiej. Określ znaczenie tego dokumentu w historii państwa polskiego.

Źródło: Guncelin, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Ćwiczenie 1

Zapoznaj się z opinią historyka Grzegorza Myśliwskiego, wysłuchując krótkiej audycji „Dagome iudex | Kronika Polska” na stronie internetowej Ninateka.pl.

Słownik

danina

przymusowe świadczenie na rzecz władcy uiszczane przez poddanych w formie naturalnych

produktów lub płacideł, później pieniędzy (podatki) gród

osada obronna otoczona wałem, najczęściej drewniano‑ziemnym majestat

dostojeństwo, godność monarchy; monarcha pala um

siedziba władcy, okazały budynek mieszkalny, w którym znajdowała się kaplica (lub który był z nią połączony)

patrymonium

ojcowizna; otrzymywany w spadku majątek, najczęściej ojca, przekazywany najstarszemu synowi lub całej jego rodzinie

szyszak

hełm otwarty wykonany z blach żelaznych, chroniący głowę walczącego, czasami z doczepioną prostą płytką osłaniającą nos, nazywaną nosalem

Dagome iudex

incipit pochodzącego z końca X wieku regestu kopii dokumentu donacyjnego władcy

identyfikowanego z księciem Polski Mieszkiem I, darowującego państwo, nazwane w dokumencie

„civitas Schinesghe”, w opiekę Stolicy Apostolskiej. Dokument, na którym oparł się kopista, sporządzony został prawdopodobnie w kancelarii wystawcy w Gnieźnie (możliwe jest również, że powstał w Quedlinburgu lub w Rzymie) około 991 roku.

Słowa kluczowe

Dagome iudex, drużyna, monarchia patrymonialna, państwo Mieszka I

Bibliografia

M. Barański, Historia Polski średniowiecznej, Poznań 2012.

S. Koper, Piastowie. Wędrówki po Polsce pierwszej dynastii, Warszawa 2013.

M. Maciorowski, B. Maciejewska, Władcy Polski. Historia na nowo opowiedziana, Warszawa 2018.

J. Strzelczyk, Mieszko I, Poznań.

S. Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, Warszawa 2013.

Schemat interaktywny

Polecenie 1

Zapoznaj się z mapą interaktywną i wykonaj polecenia.

Państwo Mieszka I opisane w dokumencie Dagome Iudex

Źródło: Contentplus.pl za Gazeta Wyborcza, licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 2

Dokonaj porównania najmniejszego i największego zasięgu państwa Mieszka I na podstawie opisu z Dagome iudex.

Polecenie 3

Wymień nazwy geograficzne ziem, które tworzyły trzon państwa Polan.

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia:輸醙難

Ćwiczenie 1 Ćwiczenie 2 Ćwiczenie 3

Przyporządkuj pojęcia do opisów, przenosząc podane elementy we właściwe miejsca w tabeli.

Ćwiczenie 4

Uzupełnij schemat warstw społecznych za czasów Mieszka I, przyporządkowując cyfrom odpowiednie elementy spośród niżej podanych.

Źródło ilustracji w tle: Wikimedia Commons, domena publiczna.

輸 輸 輸

醙

Ćwiczenie 5

Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj polecenia.

Dagome iudex [fragment]

[D]agome, pan, i [Oda], pani [,] i synowie ich Mieszko i Lambert […] mieli nadać świętemu Piotrowi w całości jedno państwo, które zwie się Schinesghe

z wszystkimi swoimi przynależnościami w tych granicach, jak się zaczyna od

pierwszego boku długim morzem [stąd] granicą Prus aż do miejsca, które nazywa się Ruś, a granicą Rusi ciągnąc aż do Krakowa i od tego Krakowa aż do rzeki Odry, prosto do miejsca, które nazywa się Alemure, a od tej Lemury aż do ziemi Milczan i od granicy Milczan prosto do Odry i stąd wzdłuż rzeki Odry aż do rzeczonego państwa Schinesghe.

Źródło: Dagome iudex [fragment], [w:] M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, Warszawa 1997, s. 100.

“

Ćwiczenie 6

Zapoznaj się z ilustracją i wykonaj polecenia.

Rysunek grodu wczesnopiastowskiego.

Źródło: Na onal Geographic, tylko do użytku edukacyjnego.

醙

難

Ćwiczenie 7

Przeczytaj tekst źródłowy i odpowiedz na pytania.

Fragment relacji z podróży po krajach słowiańskich Ibrahima ibn Jakuba, którą odbył w latach 965–966

A co się tyczy kraju Meszko, to [jest] on najrozleglejszy z ich krajów. Obfituje on w żywność, mięso, miód i rolę orną. Pobierane przez niego podatki [stanowią]

odważniki handlowe. [Idą] one [na] żołd jego piechurów. Co [miesiąc] przypada każdemu oznaczona ilość z nich. Ma on trzy tysiące pancernych [podzielonych na]

oddziały, a setka ich znaczy tyle co dziesięć secin innych [wojowników]. Daje on tym mężom odzież, konie, broń i wszystko, czego tylko potrzebują. A gdy jednemu z nich urodzi się dziecko, on każe mu wypłacać żołd od chwili urodzenia, czy będzie płci męskiej, czy żeńskiej.

Źródło: Fragment relacji z podróży po krajach słowiańskich Ibrahima ibn Jakuba, którą odbył w latach 965–966, [w:] M. Sobańska- Bondaruk, S. Lenard,, Wiek V-XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów., Warszawa 1997, s. 85–86.

“

Ćwiczenie 8

Na podstawie źródeł z ćwiczeń 5 i 7 uzasadnij trafność określania państwo Mieszka I patrymonialnym.

難

難

Dla nauczyciela

Autor: Stanisław Mrozowicz Przedmiot: Historia

Temat: Organizacja państwa Mieszka I Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe Zakres podstawowy

IX. Polska w okresie wczesnopiastowskim. Uczeń:

1) wyjaśnia uwarunkowania narodzin państwa polskiego i jego chrys anizacji, z uwzględnieniem roli Mieszka I i Bolesława Chrobrego;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;

kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

ocenia, czy na podstawie dostępnych źródeł można w pełni scharakteryzować państwo Mieszka I.

identyfikuje i umieszcza na mapie informacje z tych źródeł.

decyduje, kim chciałby być w państwie Mieszka.

wyjaśnia kontrowersje wokół Dagome iudex.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;

konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);

dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;

praca w parach;

praca w grupach;

praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji Faza wstępna:

1. Przybliżenie przez nauczyciela wyświetlonych na tablicy: tematu i celów lekcji. Określenie wiążących dla uczniów kryteriów sukcesu.

2. Nauczyciel inicjuje rozmowę wprowadzającą w temat lekcji.

Faza realizacyjna:

1. Praca w grupach z treścią e‑materiału. Każda z nich opracowuje fragment materiału z sekcji

„Przeczytaj”:

Grupa 1 – Przypadek majestatu Mieszka I Grupa 2 - Dyżurna drużyna

Grupa 3 - Społeczeństwo – wierni, ale bierni Grupa 4 - Spis z natury

Po zakończeniu pracy przedstawiciele zespołów prezentują przydzielone zagadnienie. Pozostali uczniowie sporządzają notatki, mogą zadawać pytania i weryfikować przedstawione informacje.

2. Praca z multimedium („Schemat interaktywny”). Uczniowie zapoznają się z medium i wykonują polecenie nr 1 „Zapoznaj się z mapą interaktywną. Dokonaj porównania najmniejszego i największego zasięgu państwa Mieszka I na podstawie opisu z Dagome iudex.”.

3. Nauczyciel wprowadza uczniów w treść polecenia nr 2 „Wymień nazwy geograficzne ziem, które tworzyły trzon państwa Polan.”. Uczniowie wykonują je w parach, a następnie porównują swoje rozwiązanie z innym zespołem omawiając kolejno wykonane kroki.

4. Uczniowie wykonują w parach ćwiczenia nr od 1 do 3, które zostały wyświetlone na tablicy.

Nauczyciel śledzi na platformie postępy uczestników zajęć, sprawdza poprawność wykonanych zadań, omawiając je wraz z uczniami.

5. Nauczyciel wyświetla kolejne ćwiczenia nr od 4 do 7, które uczniowie wykonują w czteroosobowych grupach. Po każdym zakończonym zadaniu wybrana grupa prezentuje swoje rozwiązanie.

Faza podsumowująca:

1. Jako podsumowanie lekcji „Organizacja państwa Mieszka I” nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:

Przypomniałam/Przypomniałem sobie, że... Co było dla mnie łatwe... Czego się nauczyłam/nauczyłem... Co sprawiało mi trudność...

2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów, udzielając im tym samym informacji zwrotnej.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenie nr 8 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

M. Barański, Historia Polski średniowiecznej, Poznań 2012

S. Koper, Piastowie. Wędrówki po Polsce pierwszej dynastii, Warszawa 2013

M. Maciorowski, B. Maciejewska, Władcy Polski. Historia na nowo opowiedziana, Warszawa 2018 J. Strzelczyk, Mieszko I, Poznań

S. Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, Warszawa 2013 Wskazówki metodyczne:

Uczniowie mogą zapoznać się przed lekcją z sekcją „Schemat interaktywny”, aby przygotować się do późniejszej pracy.