w Polsce1
1 Wniniejszym opracowaniu zostały wykorzystaneprzepisy prawne oraz informacje umiesz czonenastronach internetowych Ministerstwa Zdrowia.
Cezary W. Włodarczyk, Katarzyna Czabanowska
Słowa klucze: zdrowiepubliczne, systemzdrowotny
Polska tradycja zdrowia publicznego, choć jej początki można umieszczać w odległej historii, jest współcześnie słabai z pewnościąwymaga wzmocnienia.
Jej słabośćjest - przynajmniej częściowo - konsekwencją sytuacji panującej w PRL-u, kiedy to pojęcie zdrowia publicznego nie występowało w słowniku polityki zdrowotnej (w socjalistycznym państwie opiekuńczym, które próbowa
no wówczas budować, wszystko, co dotyczyło ochrony zdrowia, miało być przedmiotem odpowiedzialności państwa, wyodrębnianie sfery publicznej było więc zbędne). Jego nieobecność dotykała nie tylko praktykę, ale równieżorga
nizację instytucji naukowych - nie funkcjonowały zakłady i katedry, ajedyną pozostałością był tytuł miesięcznika:„Zdrowie Publiczne”.
Przywrócenie i stosowanie pojęcia zdrowia publicznego w czasie transfor macji ustrojowej miało charakter nieuporządkowany. Zmiany w sektorze zdro
wotnym wpisywały się w przekształcenia ustrojowe, zwane niekiedy transfor macją polegające- między innymi — na przechodzeniu od porządku monokra- tycznego do pluralistycznej demokracji. Elementem tego procesu były próby dewolucji (władze wybierane na szczeblu lokalnym) i przybliżanie uprawnień decyzyjnychw ichnaturalnym środowisku.
Jeśli chodzi o zdrowie publiczne, to inicjatywy te podejmowano w różnych dziedzinach - kilka nowelizacji przepisów (ustawa o Państwowej Inspekcji Sa
nitarnej), przekształcenia instytucjonalne (tworzenie wielu instytucji ze zdro
wiem publicznym w nazwie, w tym Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego), atakże coraz bardziej ożywiająca się aktywność dydaktyczna (zarównokierun
ki, jak i doraźne kursy poświęcone zdrowiu publicznemu). Obserwując rozwój sytuacji, często można było mieć wrażenie, że chodzi raczej o swoistą modę w posługiwaniu się pojęciem-kluczem, które - nałożonena mało zmienione me chanizmy - miałoby przynieść wyraźną zmianęjakościowąw formie bardziej
64 Zdrowie publiczne w krajach europejskich - wybranezagadnienia etyczne
precyzyjnego definiowania treści działań podejmowanych przy realizacji publicz
nej odpowiedzialności za zdrowie. Oczywiście żadna większa zmiana, jeśli ma obejmować tak duży obszar zjawisk, jak dziedzina zdrowia publicznego, niejest łatwa doosiągnięcia. Tym jednak, naco należy zwrócić uwagę,było to, żeprzez długi czas nie podejmowano merytorycznejdyskusji ofunkcjach zdrowia publicz
nego wnowej rzeczywistości. Interesujące,że ani przemiany polityki społecznej, ani reforma opieki zdrowotnej nie stały się czynnikiem pobudzającym bardziej pogłębioną refleksję. Uderzające było,że w dyskusjach o reformie udziałzdrowia publicznego (przedstawicieli zdrowia publicznego) był nikły. Biorąc pod uwagę koncepcyjne niejasności dotyczące sposobu organizowania opieki zdrowotnej w warunkachtransformacji, było to wyraźnezubożeniedyskursu.
W niniejszym tekściezamierzamy się skupić naprzedstawieniu polskichin
stytucji, które przez kilka dziesięcioleci były wykorzystywane w zdrowiu pu
blicznym. Potraktowanie instytucji jako należącej do tej sfery zależało od po glądów, które panowały w czasach, kiedy ta instytucja funkcjonowała. Cechą na jaką chcemy głównie zwrócić uwagę,jest sprawa ciągłości i zmian, i to za równo jeśli chodzi o zagadnienia traktowane jako „natura” zdrowia publicznego, jak i o przywiązanie do koncepcji otwartego społeczeństwa oraz decentralizacji
lubcentralizacji.
1. 2. 1. Zakresy publicznej odpowiedzialności
Poglądy na temat zakresu zadań, które powinny być realizowane przez pań
stwo w sektorze zdrowotnym, sąkształtowane przezprzekonaniadotyczące szer szego problemu - roli państwa w polityce społecznej. Zwolennicy interwencji i aktywnejobecności państwa będą podkreślali znacznie szerszy zakresobowiąz
ków niż zwolennicy koncepcji liberalnych. Jednakże, przynajmniej częściowo niezależnieod tych ogólnychpoglądów, większość badaczyjest skłonna wskazać pewną listę zadańtechnicznych,które należyw sektorzezdrowotnym zrealizować niezależnie odzobowiązańbardziej politycznie uwarunkowanych. Wśród działań, jakichoczekujesię także od „neutralnego”państwą znajdują się:
- kształcenie (podstawowe, ustawiczne, podyplomowe) i trening profesjo nalistów medycznych2;
- narzędzia formalnego uznania posiadanych kwalifikacji (licencjonowa
nie, certyfikacja,sprawdzanie wiadomości);
- kształtowanie strukturybodźców finansowych3;
2 Eldar R.(1998), Role of GovernmentinEnsuringQuality in Rehabilitative Care,[w: ] Govern
ments andHealth Systems. Implications of Differing Involvements, ChinitzD., Cohen J. (red.), Chiche ster, John Wiley& Sons, s.518-521.
3 Bjorkman J.W., Okma K..G.H. (1997),Restructuring Health Care Systems in the Netherlands:
TheInstitutional Heritage ofDutch HealthPolicy Reforms, [w:J HealthPolicy Reform,NationalVaria
- uchwalanie przepisów, ich egzekwowanie, nadzór nad ich przestrzega niemtak4,aby regulacja dotycząca zasad udzielania świadczeń i ichpro dukcji była jasna, a interesy konsumentów i świadczeniodawców były chronione5;
- przyjmowanie standardów dotyczących konstrukcji, wyposażenia tech
nicznego, zasad zatrudnienia, organizacji i administrowania instytucjami zdrowotnymi6;
- akredytacja instytucji zdrowotnych;
- uchwalanie, egzekwowanie i nadzór nad przestrzeganiem przepisów do
tyczących zasad wytwarzania, testowania, dystrybucji leków, produktów biologicznych i aparatury medycznej;
- kształtowanie zasad działania ubezpieczenia zdrowotnego i reguł finan sowania opiekizdrowotnej;
- leki: stosowanie leków generycznych, ceny referencyjne, kontrola zy sków, definiowanie leków podstawowych i ustalanie ich cen, pozytywne i negatywne listy leków7;
- rozwijanie, także dzięki międzynarodowej współpracy, koncepcji Health Impact Assessment, dzięki której możliwe stało się szacowanie przewi dywanego wpływu różnych rozwiązań na zjawiskazdrowotne8.
tionsandGlobalization, AltenstetlerCh., BjorkmanJ.W. (red.), HoundmillsandLondon, Macmillan Press &IPSA,s. 79-108.
4 McKee M., Bojan F. (1998),Reforming publichealthservice,[w:] Critical challenges for health care reform inEurope, Saltman R.B., Figueras J., SakellaridesC. (red.), Buckingham, Philadelphia, Open University Press, s. 135-154.
5 The Future ofPublic Health in Canada (2001), Canadian Public Health Association,Board of Directors Discussion Paper, October.
6Saltman R.B., Busse R., Balancing regulationand etrepreneurialism in Europe 'shealth sector:
theory and practice, [w:]Regulating entrepreneurialbehaviour in European health care systems, Salt
man R.B., Busse R., Mossialos E. (red.), Buckingham, Philadelphia, OpenUniversity Press, 2001,s. 3- -52, 14.
7 McKee M.,Bojan F. (1998), Reforming publichealthservice,[w:] Critical challenges forhealth care reform in Europe, Saltman R.B., Figueras J., SakellaridesC. (red.), Buckingham, Philadelphia, OpenUniversity Press, s. 135-154.
8 Health Impact Assessment: fromtheory to practice (2001), WHO Europe & Nordic School of PublicHealth, Stockholm.
Doświadczenia ostatnich lat, w tym doświadczenia reformatorskie, potwier
dziły konieczność bardzo poważnego potraktowania państwa jako czynnika kształtującego (współkształtującego) sytuację w sektorze zdrowotnym. Najbar
dziej dojrzałapróba podsumowania tych doświadczeń i sformułowania bardziej uniwersalnych rekomendacji jest rozwijana w nurcie dociekań zapoczątkowa
nych raportem WHO z 2000 roku, który był poświęcony systemom zdrowot
nym. Autorzy raportu bardzo silniewiązali zarządzanie systemem zdrowotnym (czy - szerzej - działania dotyczące zdrowia) z działaniami rządu. Wydaje się, że po raz pierwszy od dłuższego czasu, od upadku służby zdrowia w krajach postsocjalistycznych i prorynkowego nurtu reformatorskiego, tak silniepodkre
66 Zdrowie publiczne w krajach europejskich- wybrane zagadnieniaetyczne
ślono rolę państwa. Wprowadzono przy tym specjalnytermin „stewardship”dla podkreślenia,że zarządzanie realizowane przezpaństwo w stosunkudo ochrony zdrowia powinno mieć cechy szczególne9.
’ Saltman R.B., Ferroussier-Davis O. (2000), The concept ofstewardship inhealth policy, Bulletin of the World HealthOrganization, 78(6),s. 732-739.
1.2.2. Historia zdrowia publicznego w Polsce
W 1917 roku, kiedy na ziemiach polskich trwałajeszcze 1 wojna światowa, rozpoczęto organizowanie polskiej służby zdrowia, coznalazło poparcie państw osi, którebały się wybuchu epidemii chorób zakaźnych. Wlutym powstał refe rat zdrowia publicznego, który stopniowo przekształcił się w dyrekcję służby zdrowia publicznego zajmującą się zagadnieniami sanitarno-epidemiologicz
nymi. Równocześnieorganizowano okręgowe urzędyzdrowia, będące organami wykonawczymi wterenie. Do pracy w tych organach kierowano lekarzy, którzy ukończyli specjalniezorganizowane kursy (praca ta była traktowana jako budo wanie zaczątków przyszłej administracji państwa polskiego).
W styczniu 1919 roku - a więc już poodzyskaniu przez Polskęniepodległo ści - naczelnik państwa powołał do życia Ministerstwo Zdrowia Publicznego.
Do zakresu działania tego ministerstwa,zgodnie z podstawową ustawąsanitarną z 19 lipca 1919 roku, należało między innymi zwalczanie chorób zakaźnych ostrych i przewlekłych. W początkowej fazie istnienia państwowej służby zdro
wia pojawiła się potrzeba zorganizowania zakładu badawczo-naukowego, w którym można by przeprowadzaćbadanianad istotąszerzeniasię oraz meto dami zwalczania chorób zakaźnych i zapobiegania im. Takim ośrodkiem labo
ratoryjnym stałsię, utworzony w listopadzie 1918 roku, PaństwowyCentralny Zakład Epidemiologiczny. Była to jednostka rządowa wspomagająca nadzór epidemiologiczny i rozpoznawanie chorób zakaźnych. Organizowanie zakładu trwało do 1921 roku.W październiku połączono wszystkiete instytucje i nadano im nazwę Państwowego Zakładu Epidemiologicznego. Rozporządzeniem Rady Ministrów z 7 września 1923 roku nazwa zakładu została zmieniona na Pań stwowy Zakład Higieny (PZH).
Do wybuchuIIwojny światowej trwały prace organizacyjne nadtworzeniem filii PZH na terenie całego kraju. W 1939 roku istniało trzynaście filii. Każda składała się z trzech oddziałów: bakteriologicznego, badania żywności i przed
miotówużytku oraz badaniawody. Filiete istniały wwielu miastach, a w 1939 roku filia zGdyni została przekształcona w, istniejącydo dziś, Instytut Medycy ny Morskiej i Tropikalnej.
Z okręgowych i powiatowych urzędów zdrowia, utworzonych w latach 1918-1919, powstały powiatowe i wojewódzkie urzędyzdrowia. Zadaniem pra
cujących w nich lekarzy i farmaceutów było dokonywanie objazdów terenu
i kontrola różnych obiektów z punktu widzenia sanitamo-porządkowego oraz współpraca zfiliami Państwowego Zakładu Higieny.
Państwowy Zakład Higieny pozostawał główną instytucją zdrowia publicz
nego w Polsce okresu międzywojennego, kształcącąkadry itworzącą normy po
stępowania dzięki wszechstronnej walce z chorobami zakaźnymi, kontroli pro duktówspożywczych, nadzorowinad odpowiadającej normomwodzie do picia oraz szkoleniu pracowników służby sanitarno-epidemiologicznej. Biorąc pod uwagę niski poziom w chwili rozpoczynania aktywności, było to osiągnięcie godne odnotowania. Ogólnie jednak medycyna naprawcza pozostawała sprawą indywidualnej odpowiedzialności. Ubezpieczenia zdrowotne były stosowane rzadko, szczególnie w zachodniej części kraju. Szacuje się, że niewięcej niż 15 procent populacji byłoposiadaczamipolis ubezpieczeniowych.
Jednym z ostatnich aktów prawnych przed II wojną światową była ustawa z 15 czerwca 1939 rokuopublicznej służbie zdrowia. Publicznasłużba zdrowia obejmowała między innymi zwalczanie chorób zakaźnych, zaopatrywanie lud
ności w wodę, usuwanie nieczystości, dozór sanitarny nad artykułami żywno ściowymi. Wykonywaniezadańzzakresu publicznej służbyzdrowianależało do ministra opieki społecznej.
Po II wojnieświatowej, na mocy dekretu z 11 kwietnia 1945 roku, utworzo
no Ministerstwo Zdrowia10. Przy tworzeniu tego ministerstwa przyjęto, że do zakresujego działania,w ogólnychzarysach, należąsprawy „publicznej służby zdrowia”wymienione w ustawiez 1939 roku.
10Dz.U. Nr 12,poz. 63.
11 Dz.U.Nr2, poz.8.
12 Dz.U. Nr 37,poz. 160 z późn.zm.
W 1946 roku została uchwalona ustawa o nadzorze nad lecznictwem, która przyznała zwierzchni nadzór inaczelnekierownictwo nad leczeniem w państwie ministrowi zdrowia11. Podobnie stanowiłaustawa z 1948 roku ozakładachspo
łecznych służby zdrowia i planowanej gospodarcewsłużbiezdrowia.
Zakres działania ministra zdrowia w dziedzinie spraw sanitarno-epide
miologicznych sprecyzowano dekretem z 14 sierpnia 1954 roku o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (PIS)12. Zgodnie z tymdekretem, PISbyła aparatem wyko nawczym, za pomocą którego służba zdrowia wykonywała cztery podstawowe zadania z zakresu szeroko pojętej profilaktyki, a mianowicie:
- zapobiegawczy nadzór sanitarny, tj. zapobieganie powstawaniu szkodli
wych dla zdrowia ludzkiego warunkówśrodowiskowych;
- bieżący nadzór sanitarny, tj. systematyczny nadzór sanitarny nad prze
strzeganiem w życiu codziennym przepisów sanitarnych i wymagań hi
gieny;
- działalność przeciwepidemiczna, mająca na celu usuwanie wszystkich czynników mogących spowodować szerzenie się chorób zakaźnych, atakże zwalczanie tych chorób;
68 Zdrowiepubliczne w krajach europejskich- wybrane zagadnieniaetyczne
- podnoszenie kultury sanitarnej w społeczeństwie przez popularyzowanie zasad higieny izapobiegania chorobom.
Struktura administrowania służbą zdrowia była odzwierciedleniem admini
stracjipaństwa.Na szczeblu wojewódzkim organami administracji służby zdro wia były wydziały zdrowia prezydiów wojewódzkich rad narodowych. Do za kresu działania wydziału należały sprawy nadzoru nad działalnością sanitamo- -przeciwepidemiczną zakładów służby zdrowia, organizowanie profilaktyki ilecznictwaoraz fachowy nadzór lekarski nad zwalczaniem gruźlicy,która była wówczas szczególnie groźnym problemem zdrowotnym. Organami służby zdrowia na szczeblu powiatowym były wydziały zdrowia prezydiów powiato wych (miejskich) rad narodowych.
Obok tych organów administracji służby zdrowia działali wojewódzcy, po
wiatowi i portowi inspektorzy sanitarni. Państwowiinspektorzysanitarni dlada nego terenu byli jednocześnie zastępcami kierowników wydziałów zdrowia pre
zydium rad narodowych, co pozwalało prezydium kontrolować ich działalność, a z drugiej strony - byli podporządkowani odpowiednim inspektorom sanitar
nym wyższegoszczebla.
Z dniem 1 września 1985 roku weszła w życie ustawa z 14 marca 1985 roku o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (PIS)13. Ustawa ta, chociaż ze znacznymi zmianami dotyczącymi strukturyorganizacyjnej inspekcji, obowiązujedo dziś.
13 Dz.U.Nr12, poz. 49z późn. zm.
Zgodnie z ustawą w wersji z 1985 roku, Państwowa Inspekcja Sanitarna, podlegającaministrowi zdrowia i opieki społecznej, była częściąaparatu pań
stwowego, finansowaną z budżetu, a kierował nią Główny InspektorSanitarny.
Inspektor, którego powoływał i odwoływał prezes Rady Ministrów na wniosek ministra zdrowia, był zastępcą ministra zdrowia do spraw sanitamo- -epidemiologicznych. Była to więc struktura, w jakiej wyraźnie dominowały relacje pionowe.
1.2.3. Reforma z 1999 roku
Reformy, które weszły w życie 1 stycznia 1999 roku, składały się z dwóch podstawowych części: zmiany w administracji publicznej i wprowadzenia ubez pieczeń zdrowotnych. Zmiany te zostały nałożone na rezultaty wieloletniej ewolucji, w wyniku której powstało nowe postrzeganie zdrowia publicznego, ukształtowały się nowe formy udzielania świadczeń, rozpoczęły działalność sa morządy zawodów medycznych, powstały nowe zasady odpowiedzialności za dobro wspólne oraz -co bardzo ważne - wykształciły się nowe, podporządko wane zasadom demokracji, reguły decyzyjnewinstytucjach politycznych.
W ramach reformy administracji powstały trzy szczeble władz samorządo
wych: województwo, powiat i gmina (dotychczas istniała tylko ta ostatnia), z których każdy otrzymał pewne zadaniadotyczące zdrowia i sektora zdrowot nego. Powstało szesnaście samorządowych województw i każde województwo wyłoniło swój lokalny parlament (sejmik), który powoływał własny zarząd. Po wołano także szesnaście kas chorych, a sejmiki powoływały swoich reprezen
tantów do ich rad. Sejmiki były właścicielami dużej liczby szpitali, zwłaszcza większych. Jednocześnie naterenie każdego województwapracowałwojewoda - przedstawiciel rząducentralnego, który reprezentował politykę krajową na te renie województwa. Powołanorównież 308 powiatóworaz 65 powiatów-miast.
Powiaty wybierały lokalne rady, które następnie wyłaniały swoje zarządy. Na szczeblu powiatu nie działał przedstawiciel rządu, ale powiaty, podobnie jak województwa, w dziedzinie ochrony zdrowia były właścicielami dużej części szpitali oraz odpowiadały za różne zadania w dziedzinie zdrowia publicznego.
Gminy (łącznie 2489 takichjednostek) korzystały z ograniczonej wolności po litycznej, ale ich uprawnienia i obowiązki w ochronie zdrowia ograniczały się do podstawowej opiekizdrowotnej.
W ramach reformy ubezpieczeniowej nowe zasady wprowadziły podział między stroną zakupującą świadczenia (płatnikiem) a stroną udzielającą świad
czenia. Płatnikiem odpowiedzialnym za bieżące wydatki na większą część świadczeń zostały noweinstytucje - kasy chorych14. Organizacjastrony produ
kującej świadczenia (w jej publicznej części) była bardziej skomplikowana i obejmowała „właścicieli” i instytucje świadczeniodawców. Poza samorządami terytorialnymi niekiedy właścicielem mógł być także organ centralnej admini
stracji rządowej (przykładem sąszpitale specjalistyczne). Wszelkie relacje mię dzy publicznymi płatnikami -kasami chorych - i świadczeniodawcami, nieza
leżnie od formuły własnościowej, wktórej występują są kształtowane za pomo cą umów (kontraktów). Także w formie umów są stanowione relacje między świadczeniodawcami.
14Płatnikiem odpowiedzialnym za świadczeniawąskospecjalistycznepozostał budżet central
ny, znajdujący się wdyspozycjiMinisterstwaZdrowia.
ls Ustawaz 24 lipca 1998 roku o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje orga nów administracji publicznej - w związkuz reformą ustrojowąpaństwa, Dz.U.Nr 106, poz.668 z późn. zm.
W ustawie o Inspekcji Sanitarnej zmieniono nazwę; pominięto przymiotnik
„państwowa”, co miało sygnalizować podstawowe cechy nowego podejścia - niechęć doodpowiedzialności państwa i dewolucję uprawnień.
Inspekcja Sanitarnabyła powoływana do sprawowania nadzoru nad warun
kami higieny środowiska, higienypracy w zakładach pracy, higieny w szkołach i innych placówkach oświatowo-wychowawczych, w ośrodkach wypoczynku, warunkami żywności i żywienia. Szczególnie akcentowanym celem było zapo bieganie powstawaniu chorób zakaźnych i zawodowych15.
70 Zdrowie publiczne w krajach europejskich -wybrane zagadnieniaetyczne
Z dniem 1 stycznia 1999 roku Inspekcja Sanitarna z państwowego organu rządowej administracji specjalnej została przekształcona w rządową zespoloną inspekcję sanitarną (zespoloną z innymi działami administracji). Zgodnie ze zmianą tego przepisu, Główny Inspektor Sanitarny stał się centralnym organem administracji rządowej, wykonującym zadania za pomocąGłównego Inspekto ratu Sanitarnego na szczeblu centralnym oraz z udziałem wojewódzkich in
spektorów i odpowiednich stacji ulokowanych na szczeblu wojewódzkim i na szczeblu powiatu16. Główny InspektorSanitarny przestał być zastępcą ministra, ale pozostał podporządkowany ministrowi zdrowia. Zadania jego urzędu obej
mowały: zapobiegawczy nadzórsanitarny, bieżący nadzór, zapobieganie i zwal
czanie chorób, inicjowanie, organizację, prowadzenie, koordynowanie i nadzo rowanie działalności oświatowo-zdrowotnej. Na szczeblu centralnym działała Rada Sanitarno-Epidemiologiczna, pełniąca funkcjedoradcze i opiniodawcze.
Ibidem.
Główny Inspektor Sanitarny dostosował organizację stacji sanitamo- -epidemiologicznych do wymagań wynikających z ustawy kompetencyjnej.Na szczeblu wojewódzkim wojewodzie, jako reprezentantowi rządu, powierzono odpowiedzialność za bezpieczeństwozdrowotne. Wjej ramach wykonywał za dania inspekcji sanitarnej, przy pomocypodległego muinspektora, jako kierow
nika wojewódzkiej inspekcji sanitarnej (wojewódzkiej stacji sanitamo- -epidemiologicznej) wchodzącej w skład zespolonej administracji wojewódz kiej. Wojewoda tworzył też zakład, który miał wykonywać techniczne zadania inspekcji. Na szczeblu powiatowym powoływano powiatowego inspektora sa nitarnego, jako kierownikapowiatowej inspekcji sanitarnej (powiatowej stacji sanitarno-epidemiologicznej) wchodzącej w skład zespolonej administracji po
wiatowej. Powoływano także portowego inspektora sanitarnego.
Z byłych czterdziestu dziewięciu wojewódzkich stacji sanitarno-epidemio logicznych utworzono szesnaście wojewódzkich stacji sanitarno-epidemiolo gicznych odpowiadających strukturze administracyjnej kraju, a z pozostałych trzydziestu trzechutworzonooddziałyzamiejscowe tych stacji. Z kolei terenowe stacje sanitarno-epidemiologiczne przekształcono wpowiatowe stacje sanitamo- -epidemiologiczne, których liczba stale się powiększa o nowo zorganizowane stacje w powiatach, w których do końca 1998 roku nie było siedzib stacji sani tarno-epidemiologicznych.
Według ustawy reformującej administrację publiczną w miastach będących siedzibami władz powiatu, w których przed 1 stycznia 1999 roku nie było sie dzib stacji sanitarno-epidemiologicznych, stacje sanitarno-epidemiologiczne powstały z mocy prawa. Do czasu ich zorganizowaniazadania Inspekcji Sani
tarnej były wykonywane przez kierowników powiatowych stacji sanitamo- -epidemiologicznych działających w powiatachsąsiednich,zgodnie z właściwo ścią określoną w rozporządzeniu prezesa Rady Ministrów w sprawie wykazu jednostek organizacyjnych powiatowych służb, inspekcji, straży, których kie-
równicy sąwłaściwi dowykonywania zadań dlapowiatu sąsiedniego, na które
goobszarze przed 1 stycznia 1999 roku nie było siedzib odpowiednich rejono
wychjednostek organizacyjnych, oraz obszaru ich działania17.
17Dz.U. z 1998 r. Nr162, poz. 1147.
Wojewódzkich inspektorów powoływał i odwoływał wojewoda, w porozu mieniu zGłównym Inspektorem Sanitarnym. Powiatowych inspektorów powo
ływał starosta, w porozumieniu z inspektorem wojewódzkim. W wypadku po
woływania i odwoływania ich zastępców stroną porozumienia byli inspektorzy odpowiedniego szczebla. Formalnie więc inspektorzy byli wkomponowani w struktury administracji rządowejna szczebluwojewódzkim oraz administracji samorządowej na szczeblu powiatowym. Stacje sanitarno-epidemiologiczne - ich aparatpracy - byłytworzone jako zakłady opieki zdrowotnej finansowane z budżetu państwa. Inspektorzybylikierownikami tych placówek.
Inspektorzyw sprawach profesjonalnych byli podporządkowani (wukładzie technicznym) Głównemu Inspektorowi Sanitarnemu i wojewódzkim inspekto rom. Polegało to na możliwości ustalania ogólnych kierunków działania oraz szczegółowych zasad postępowania. Inspektor wojewódzki mógł ponadto wy dawać polecenia dotyczące podjęcia konkretnych czynności. Główny Inspektor Sanitarny mógł również, w każdym czasie, odwołać każdego inspektora, jeśli przemawiałza tym „interes służby”. W wypadkach tych obowiązywałaogólna zasada „porozumienia”, stosowana w rutynowych procedurach powoływania i odwoływania inspektorów, bo zasada ta była kierowana dowojewodów i staro
stów,anie do Głównego InspektoraSanitarnego. Inspektor wyższegoszczebla działał jakonadrzędna instancja w postępowaniu administracyjnym.
Sejmik wojewódzki i rada powiatu powinny raz do roku rozpatrywać infor mację na temat stanu sanitarnego. Inspektor wojewódzki miał obowiązek prze
kazywać zarządom powiatów informacje o wynikach kontroli ważnych obiek
tów usytuowanych na ich terenie. Organy te, atakże rada gminy, mogływ każ dym czasie żądać przedstawienia takiej informacji — nie częściejjednak niż raz natrzy miesiące. Napodstawie uzyskanych informacjirady powiatu mogły po
dejmować uchwałyustalające kierunkidziałania organów inspekcji. Z kolei sta rosta, wójt, burmistrz, prezydent miasta mogli wydać inspektorowi polecenie w wypadku bezpośredniego zagrożenia bezpieczeństwa sanitarnego, szczególnie zagrożenia życia i zdrowia ludzi. Polecenie takie nie mogło obejmować szcze gółowego określenia nakazywanychczynności, a jedynie wskazywać przedmiot działania. Tak wwypadku polecenia,jaki uchwałyradypowiatu, o której była mowa,wprowadzono obowiązek niezwłocznego informowaniainspektora woje
wódzkiego. Sposób budowania zasad podległości w inspekcji sanitarnej zawie
rał w sobie wyraźnie niespójne elementy. Zjednej strony, próbowano stosować reguły ścisłego pionowego podporządkowania, umożliwiającego egzekwowanie jednolitego postępowania i dyscypliny.Z drugiej strony - próbowano godzić te reguły z ideami samorządowej władzy zespolonej administracji. Utrudniało to
72 Zdrowie publiczne wkrajach europejskich - wybrane zagadnienia etyczne
funkcjonowanie inspekcji, a i administracji samorządowej nie ułatwiało samo
dzielnego i kompetentnego zajmowania się tymi aspektami zdrowia publiczne go, któreznalazłysięw kompetencjach inspekcji sanitarnej.
Nowe rozwiązania organizacyjne utrudniły finansowanie działań inspekcji sanitarnej. Z jednej strony byłotonastępstwotrudnej moralnie sytuacji, w której organy samorząduterytorialnego musiały jednocześnie pełnić funkcję podmiotu kontrolowanego, jaki podlegającego kontroli. Oczekiwania, żeorgan kontrolu jący będzie w tym wypadku zachowywać pełną bezstronność, nie miało szans powodzenia. Z drugiej strony - sam mechanizm przekazywania pieniędzy zawierałistotne niedogodności. Traktowanie samorządów jako podmiotów sku
piających w swoichrękachbardzoszeroki zakres kompetencji, o różnymładun
ku emocjonalnym, z punktu widzenia potrzeb i interesów mieszkańców był założeniem mało realistycznym. Tak więc próba budowania silnych układów poziomych na trzech szczeblach administracji - centralnym, wojewódzkim i powiatowych - zakończyła sięniepowodzeniem.
1.2.4. Nowelizacja z 2002 roku
Praktyka, która kształtowała się po 1999 roku, doprowadziła do powstania nowych zakresów, zadań i kompetencji. Można wprawdzie twierdzić, że całe Ministerstwo Zdrowia było odpowiedzialne za realizację publicznej odpowie dzialności, przekazując zadania swoim merytorycznymdepartamentom, nie ule ga jednak wątpliwości, że niektóre departamenty były mocniej zaangażowane wrealizację zadań z dziedziny zdrowia publicznego. Rzecz bowiem w tym, by zadaniaministerstwa nie były tylkowerbalną deklaracją ale żebyzawierały to, co może być rzeczywiście realizowane. Należy wyraźnie stwierdzić, że mini
sterstwo ma do dyspozycji odpowiednie narzędzia. Po pierwsze, jest to doku ment zatytułowany NarodowyProgram Zdrowia (przyjęty w 1996roku),zawie rający listę celów zdrowotnych, które powinny być osiągane przez działania charakterystyczne dla propagowania zdrowia. Po drugie, ministerstwo kontrak tuje „programypolityki zdrowotnej”, które - częściowo - wbrew swojej nazwie dotyczą finansowania specjalnych działań medycznych. Po trzecie, ministerstwo mado dyspozycji sumę środków pieniężnych, które mogą być użyte na sfinan
sowanie indywidualnych interwencji (zabiegi, leki). Poniżej zostaną przedsta wione najważniejsze zadaniaz tychróżnych dziedzin.
WDepartamencie Polityki Zdrowotnejza najważniejsze zadaniauznano:
1) realizowanie Narodowego Programu Zdrowiawewspółpracyz administra cjąrządową samorządowąi organizacjami pozarządowymi;
2) planowanie, kontraktowanie, monitorowanie realizacji oraz rozliczanie pod względemmerytorycznym programów polityki zdrowotnej;
3) planowanie, kontraktowanie i monitorowanie realizacji zadań finansowa
nych z budżetupaństwa na podstawie ustawy o powszechnym ubezpiecze
niu zdrowotnym w zakresie świadczeń zdrowotnych, leków i leczniczych środkówtechnicznych, w tym zatwierdzanie merytoryczne rozliczeń umów;
4) realizacja zadań związanych z nadzorem ministranad państwowym ratow
nictwem medycznym, w tym planowanie, kontraktowanie, monitorowanie realizacji oraz rozliczanie pod względemmerytorycznym programów w za kresie ratownictwa medycznego;
5) planowanie, organizacja i nadzór nad realizacją zadań z zakresu transplan
tologii komórek, tkanek i narządów w Polsce, w tym obsługa administracyj
naKrajowejRadyTransplantacyjnej;
6) planowanie, organizacja i nadzórnad systemem krwiodawstwa i krwiolecz
nictwa w Polsceoraz planowanie,kontraktowanie, monitorowanie realizacji oraz rozliczanie pod względem merytorycznym programów w zakresie krwiodawstwa i krwiolecznictwa.
Do podstawowych zadańDepartamentu ZdrowiaPublicznego zaliczono:
1) prowadzenie spraw związanych z realizacjąprzepisów o ochronie zdrowia psychicznego oraz nadzórnad systemem lecznictwa odwykowego i lecze
niem uzależnień;
2) realizowanie zadań związanych z nadzorem merytorycznym nad Centrum do spraw AIDS, Biurem dospraw Przeciwdziałania Narkomanii orazAgen cją RozwiązywaniaProblemów Alkoholowych;
3) sprawowanie nadzoru merytorycznego nad służbą medycyny pracy iorzecznictwem lekarskim w tymzakresie;
4) nadzór nad prowadzeniem sprawzwiązanych z profilaktyczną opieką zdro
wotną nad dziećmi i młodzieżą wśrodowisku nauczania i wychowania;
5) prowadzenie spraw związanych z medycyną sportową oraz w zakresie wspierania edukacji zdrowotnej w szkole i rozwoju sieci szkół propagują
cych zdrowie;
6) realizowanie zadań wynikających z przepisów o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkachdopuszczalności przerywania ciąży;
7) nadzorowanie zagadnień związanych z opieką geriatryczną zakładami opiekuńczo-leczniczymi i opieką długoterminową w tym obsługa admini
stracyjna Krajowej RadyOpieki Paliatywnej i Hospicyjnej;
8) koordynowanie działań dotyczących osób niepełnosprawnych;
9) prowadzenie spraw dotyczących współpracy z organizacjami pozarządo wymi;
10) współpracę z Głównym Inspektoratem Sanitarnym i Biurem do spraw Sub
stancji i Preparatów Chemicznych;
11) realizację zadań AdministratoraSystemu Monitorowania Wypadków Kon sumenckich.
W Departamencie Organizacji Ochrony Zdrowia podejmowano działania służące analizom systemu organizacji ochrony zdrowia, przygotowywaniu no
74 Zdrowie publiczne wkrajacheuropejskich -wybranezagadnienia etyczne
wych rozwiązań systemowych, ich inicjowaniu i wdrażaniu, monitorowaniu zmian i ichskutków, monitorowaniu i ocenie realizacji procesówrestrukturyza cyjnych,zatwierdzaniu pod względem merytorycznym rozliczeń umów zzakła
dami opieki zdrowotnej, zbieraniuinformacji i prowadzeniu analizdotyczących organizacji i funkcjonowania jednostek ochrony zdrowia, prowadzeniu spraw związanych z rejestrem zakładów opieki zdrowotnej, znajdujących się pod za rządem ministra.
1 stycznia 2002 roku weszła w życie ustawa z 24 sierpnia 2001 roku ozmianie ustawy o Inspekcji Sanitarnej oraz niektórychustaw18. Wprowadzone przedmiotową ustawą zmiany przepisów na nowo określiły charakter PIS, przy
wracając też nazwę Inspekcji Państwowej. Ustawa usunęła przepisy o umiej scowieniu organów Inspekcji Sanitarnej w zespolonej administracji rządowej stopniawojewódzkiego i powiatowego. Analogiczne rozwiązanie zastosowano w stosunku do zespolonych w powiecie jednostek organizacyjnych stanowią
cych aparat pomocniczy ich kierowników - starostów. W związku z powyż
szym, organem Państwowej Inspekcji Sanitarnej na szczeblu wojewódzkim przestał być wojewoda. Ponadto do strukturyInspekcji Sanitarnej wprowadzono granicznych inspektorów sanitarnych. Bezpośrednie włączenie sieci organów administracji państwowej - i wojewodowie, i inspektorzy pełniątakąfunkcję - jednoznacznie określa tę sprawę, akcentując znaczenie dokonanej zmiany.
W dużym stopniu byłaonawyrazem rozczarowań, jakieprzeżywały wtedy kla sy polityczne w związku zniepowodzeniamireformy samorządowej.Zmianynie polegałyjednakwyłączniena zmianach werbalnych19.
”Dz.U.Nr128, poz.1407 z późn. zm.
19 Ustawa z 1marca 2002 roku ozmianie ustawy o Inspekcji Sanitarnej oraz zmianieinnychustaw (Dz.U. Nr 37, poz. 329).
20Ibidem.
W definicji zakresu odpowiedzialności wyraźnie wskazano zadania dotyczą cezdrowia publicznego - co zpunktu widzenia prowadzonej tutaj analizy jest szczególnieważne- a celem działania miała byćochrona zdrowia przed nieko rzystnym wpływem szkodliwości i uciążliwości środowiskowych. Wśród zadań szczegółowych dopisano nadzór nad higieną radiacyjną, warunkami żywno
ściowymi przedmiotów użytku, warunki higieniczno-sanitarne, jakie powinien spełniać personelmedyczny,sprzętoraz pomieszczenia, w których są udzielane świadczenia zdrowotne, a także problemy współpracy europejskiej. W miejsce warunków higieny szkół, placówek oświatowo-wychowawczych, szkół wyż szych orazośrodków wypoczynku wprowadzono pojęcie higieny procesów na uczania i wychowania oraz wypoczynku i rekreacji. Wszystkie nowe obszary działalności pozostawały wpolu jej uwagi już wcześniej, alebyć może ich wy raźne wskazanie byłodeklaracją nowych priorytetów20.
Jak poprzednio, zgodnie z nowymi przepisami, wykonywanie zadań PISpo
lega na sprawowaniu zapobiegawczego i bieżącego nadzoru sanitarnego oraz
prowadzeniu działalności zapobiegawczej i przeciwepidemicznej w zakresie chorób zakaźnych i innych chorób powodowanych warunkami środowiska, atakże naprowadzeniu działalności oświatowo-zdrowotnej. Do zakresu działa
nia Państwowej InspekcjiSanitarnejw dziedzinie zapobiegawczego nadzorusa nitarnegonależy przedewszystkim:
1) uzgadnianie projektów wojewódzkich i miejscowych planówzagospodaro
wania przestrzennego oraz warunków zabudowyi zagospodarowania terenu inwestycji, a także wskazań lokalizacyjnych i lokalizacji autostrad pod względem wymagańhigienicznych i zdrowotnych;
2) uzgadnianie dokumentacji projektowej pod względem wymagańhigienicz
nych izdrowotnych dotyczących:
a) budowy oraz zmiany sposobu użytkowania obiektów budowlanych, stat kówmorskich,żeglugiśródlądowej i powietrznych;
b) nowych materiałów i procesów technologicznych przed ich zastosowa
niem w produkcji lub budownictwie;
3) uczestniczenie w dopuszczeniu do użytku obiektów budowlanych, statków morskich, żeglugi śródlądowej i powietrznych oraz środków komunikacji lądowej;
4) inicjowanie przedsięwzięć oraz prac badawczychw dziedzinie zapobiegania negatywnym wpływom czynników i zjawisk fizycznych, chemicznych i biologicznych na zdrowie ludzi.
Do zakresu działaniaPaństwowej Inspekcji Sanitarnej wdziedziniebieżące
go nadzoru sanitarnego należy kontrola przestrzegania przepisów określających wymagania higienicznei zdrowotne, szczególnie dotyczących:
1) higieny środowiska, a zwłaszcza wodydo spożycia, czystości powietrzaat
mosferycznego, gleby, wód i innych elementów środowiska w zakresie ustalonym wodrębnych przepisach;
2) utrzymanianależytego stanu higienicznegonieruchomości, zakładówpracy, instytucji, obiektówi urządzeń użyteczności publicznej,dróg, ulicoraz oso
bowego i towarowego transportu kolejowego,drogowego, lotniczego i mor
skiego;
3) warunków produkcji, transportu, przechowywania i sprzedaży żywności oraz warunkówżywienia zbiorowego;
4) warunków zdrowotnych produkcji i obrotu przedmiotami użytku, kosmety kamioraz innymi wyrobami mogącymi mieć wpływnazdrowieludzi;
5) warunków zdrowotnych środowiska pracy, a zwłaszcza zapobiegania po wstawaniu chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami pracy;
6) higieny pomieszczeń i wymagań w stosunku do sprzętu używanego w szkołach i innych placówkach oświatowo-wychowawczych, szkołach wyższychoraz w ośrodkach wypoczynku;
7) higieny procesów nauczania;
76 Zdrowie publicznew krajach europejskich - wybranezagadnieniaetyczne
8) przestrzegania przez osoby wprowadzające substancje lub preparaty che micznedoobrotu na terytorium RzeczypospolitejPolskiej oraz przez użyt kowników substancji lub preparatów chemicznych obowiązków wynikają cych z ustawy z 11 stycznia 2001 roku o substancjach i preparatach che micznych;
9) przestrzeganiaprzez podmioty wprowadzające do obrotu prekursory grupy IIA-Ri 1IB-R obowiązków wynikających zustawyz24 kwietnia 1997 roku oprzeciwdziałaniu narkomanii.
Do zakresu działaniaPaństwowej Inspekcji Sanitarnej w dziedziniezapobie gania i zwalczania choróbnależy:
1) dokonywanie analiz i ocenepidemiologicznych;
2) opracowywanie programów i planów działalności zapobiegawczej i przeciw- epidemicznej, przekazywanie ich do realizacji zakładom opieki zdrowotnej oraz kontrola realizacji tych programówi planów;
3) ustalanie zakresów i terminów szczepień ochronnych oraz sprawowanie nadzoru w tym zakresie;
4) wydawanie zarządzeń i decyzji lub występowanie do innych organówo ich wydanie - w wypadkach określonych w przepisach o zwalczaniu chorób zakaźnych, wydawanie decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej lub de cyzji o braku podstawdojej stwierdzenia;
5) planowanie i organizowanie sanitarnego zabezpieczenia granic państwa;
6) nadzór sanitarny nad ruchem pasażerskim itowarowym w morskich i lotni
czych portach oraz przystaniach;
7) udzielanie poradnictwaw zakresie spraw sanitarno-epidemiologicznych le karzom okrętowym i personelowi pomocniczo-lekarskiemu, zatrudnionemu nastatkach morskich,żeglugi śródlądowej i powietrznych;
8) kierowanie akcją sanitarną przy masowych przemieszczeniach ludności, zjazdachi zgromadzeniach.
Państwowa Inspekcja Sanitarna inicjuje, organizuje, prowadzi, koordynuje i nadzoruje działalność oświatowo-zdrowotnąwcelu ukształtowania odpowied nichpostaw i zachowań zdrowotnych, przede wszystkim zaś:
1) inicjuje i wytycza kierunki przedsięwzięć zmierzających do zaznajamiania społeczeństwa z czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, popularyzowania za sad higieny i racjonalnego żywienia, metod zapobiegania chorobom oraz umiejętności udzielania pierwszej pomocy;
2) pobudza aktywność społeczną dodziałań narzeczwłasnegozdrowia;
3) udziela porad i informacji w zakresie zapobiegania i eliminowania nega tywnego wpływu czynników i zjawisk fizycznych, chemicznych i biolo gicznych na zdrowieludzi;
4) ocenia działalność oświatowo-zdrowotną prowadzoną przez szkoły i inne placówki oświatowo-wychowawcze, szkoły wyższeoraz środki masowego przekazu, zakłady opieki zdrowotnej, inne zakłady, instytucje i organizacje oraz udziela im pomocy w prowadzeniu tejdziałalności.
Dozadań Państwowej Inspekcji Sanitarnej należy również wydawanie opinii co do zgodności z warunkami sanitarnymi określonymi przepisami Unii Euro
pejskiej przedsięwzięć i zrealizowanych inwestycji, których realizacja jest wspomagana przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa ze środ ków pochodzących zfunduszy Unii Europejskiej.
Właściwe wykonywanieustawowych zadańPaństwowej Inspekcji Sanitarnej wymagało poszerzenia obszarów jej działania między innymi w zakresieochro
ny granic, co nabrało szczególnego znaczenia na tle procesu integracyjnego z Unią Europejską. Postulat ten został zrealizowany przez dokonanie zmiany w organizacjiPaństwowej InspekcjiSanitarnej,polegającej na wprowadzeniu do jej struktury, z 1 stycznia 2003 roku, nowego organu - państwowych granicz nych inspektorów sanitarnych. Odpowiednia nowelizacja ustawyo PIS przewi
dywała, że zadania inspekcji będą realizowane między innymi przez państwo wego granicznego inspektora sanitarnego dla obszarów przejść granicznych drogowych, kolejowych, lotniczych, rzecznych, morskich, portów lotniczych imorskich oraz jednostek pływających na obszarze wód terytorialnych. Wykaz szesnastu granicznych stacji sanitarno-epidemiologicznych ustaliłoodpowiednie rozporządzenie ministra zdrowia.
Państwowi graniczni inspektorzy sanitarni przejęli zadania państwowych portowych inspektorów sanitarnych, w związku z czym portowe stacje sanitar
no-epidemiologiczne zostały z dniem 1 stycznia 2003 roku przejęte przez gra
niczne stacje sanitarno-epidemiologiczne21.
21 Dz.U. z 2002r. Nr 145,poz. 1219.
Instytucją odpowiedzialną za realizację zadań inspekcji sanitarnej pozostał Główny InspektorSanitarny, będący centralnym organem administracji rządowej, podporządkowany ministrowi zdrowia. Inspektor pełnił swoje funkcje za pomocą podległego mu aparatu (inspekcji sanitarnej),koordynowałinadzorowałustawową działalność wszystkich inspektorów. Ogólne zadania jego urzędu pozostały nie zmienione. Zadania z zakresu zdrowia publicznegoobejmowały pewne funkcjere
gulacyjne (szczególnenastawienie na postrzeganie publicznej odpowiedzialności) - przygotowywanie odpowiednich przepisów - ale przeważały wśród nich zadania
bieżące. ! ' jafl
Naszczeblu wojewódzkim Główny Inspektor Sanitarny powoływał państwo wego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, po postępowaniu kwalifikacyjnym z udziałem wojewody. Inspektor wojewódzki powoływał inspektora powiatowego, także po postępowaniukwalifikacyjnym. Wprowadzono stanowisko państwowego granicznego inspektora sanitarnego, powoływanego na takich samych zasadach przez inspektora wojewódzkiego. Zastępców powoływano na wniosek ich bezpo
średnich, przyszłych przełożonych. Każdy z inspektorów kierował działalnością usytuowanych na odpowiednich szczeblach stacji sanitarno-epidemiologicznych.
Były onetraktowanejako zakładyopieki zdrowotnej, finansowanezbudżetu pań
stwa,dla których organem założycielskim byłministerzdrowia.
78 Zdrowie publiczne wkrajach europejskich - wybranezagadnienia etyczne
Główny Inspektor Sanitarny ustalał ogólne kierunki działania i szczegółowe zasady postępowania. Inspektor wojewódzki miałpodobne uprawnienia w sto
sunku do inspektorów powiatowych i granicznych, a ponadto mógł wydawać polecenia dotyczące podjęcia konkretnych czynności. Główny Inspektor Sani
tarny zachował uprawnienia dotyczące możliwości odwołania każdego inspekto
ra, napodstawie tych samychco poprzednio przesłanek.
Sejmik wojewódzki i rada powiatu powinny -jak pod rządami poprzedniej regulacji - raz do roku rozpatrywać informację na tematstanu sanitarnego wo jewództwa i powiatu. Organy te utraciły jednak uprawnienia, aby w każdym czasieżądaćprzedstawieniatakiej informacji. Rady powiatu nie mogły już po
dejmować uchwał ustalających kierunki działania organów inspekcji. Podobnie starostowie, wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miastnie mogli już wydawać inspektorom poleceń w wypadku bezpośredniego zagrożenia bezpieczeństwa sanitarnego lub zagrożenia życia i zdrowia ludzi.
Konsekwencjąprzekształceń w organizacji Państwowej Inspekcji Sanitarnej jest zmiana sposobu finansowania stacji sanitarno-epidemiologicznych. Kom
petencje w zakresie finansowania stacji sanitarno-epidemiologicznych przysłu gują obecnie, podobnie jak przed reformą ustrojową z 1999 roku, ministrowi zdrowia. Dystrybucja środków finansowych przeznaczonych na finansowanie działalności stacji sanitarno-epidemiologicznych odbywa się przez część bud
żetu, której jest on dysponentem (dysponent pierwszego stopnia). Państwowi wojewódzcy inspektorzy sanitarni, będąc dysponentami drugiego stopnia,prze
kazują odpowiednią część środków finansowych na potrzeby państwowych po
wiatowych inspektorów sanitarnych oraz państwowych portowych inspektorów sanitarnych. Powiatowi i portowi (graniczni) inspektorzy sanitarni są dyspo
nentamitrzeciegostopnia. Dysponentem trzeciego stopnia jest równieżGłówny InspektorSanitarny.
1.2.5. Zakończenie
W zmienionej sytuacji zlikwidowano kłopotliwe łączenie zasad pochodzą cych z dwóch odmiennych podejść do budowania struktur administracyjnych.
Jednoznacznie odwołano się do reguł ścisłego pionowego podporządkowania.
W konsekwencji jednak wpływ organów samorządu terytorialnego na sprawy pozostające w gestii inspekcji sanitarnej został radykalnie ograniczony. Biorąc pod uwagę, że w znowelizowanej ustawie zastosowano pojęcie zdrowia pu blicznego, wyeliminowanie samorządów ze spraw, które miały ich dotyczyć, wystawia niekorzystne świadectwo autorom zmiany. Oczywiście sprawnośćor
ganizacyjnainspekcji była ważną sprawą. Niemniej szanowanie uprawnień sa morządowych, a zwłaszcza obrona pozycji samorządów na przyszłość, wydaje się kwestią równie ważną. Łatwość, z jaką poświęcono ideę samorządności
wimię administracyjnej efektywności, potwierdziłaobawy tych, którzy w ogól
nej orientacji politycznej koalicji SLD-UP-PSL dostrzegali uparte, choć nie zawszebezpośrednio wyrażane dążenie do odejścia od decentralizacyjnychdą
żeń okresu transformacji.
Kierunek przekształceń instytucji zdrowia publicznego potwierdza hipotezę, którą można formułować na podstawie politologicznych analiz: podążają one zgodnie z kierunkami zmian, zktórymi mamy do czynieniana szerszym tle po
litycznym.Jeśli całysystem polityczny, a także systemadministracyjny,dążą ku decentralizacji i otwartemu społeczeństwu, także zdrowie publiczne będzie zmierzało ku decentralizacji i otwarciu.Niezmniejsza tojednak znaczenia pyta nia o właściwy kompromis między zasadą sprawności organizacyjnej a zasadą otwartości systemu i zachęcaniu społeczności do uczestnictwa w decyzjach na temat ich zdrowia.
Bibliografia
Bjorkman J.W., OkmaK.G.H. (1997), Restructuring Health CareSystems in theNetherlands:
The Institutional Heritage of Dutch Health Policy Reforms, [w:J Health Policy Reform, National Variations and Globalization, Altenstetter Ch., Bjorkman J.W. (red.), Hound mills andLondon, Macmillan Press& IPSA, s. 79-108.
Eldar R. (1998),RoleofGovernmentin Ensuring QualityinRehabilitativeCare, [w:] Govern
ments andHealth Systems. Implications ofDiffering Involvements, Chinitz D., Cohen J.
(red.),Chichester, John Wiley &Sons, s. 518-521.
Health Impact Assessment: from theory to practice (2001), WHO, Stockholm, Europe
& Nordic School ofPublicHealth.
McKee M., Bojan F. (1998), Reformingpublic health service, [w:J Critical challenges for health care reformin Europe, Saltman R.B.,Figueras J., SakellaridesC. (red.), Philadel phia, Open UniversityPress, Buckingham, s. 135-154.
Saltman R.B., Busse R. (2001), Balancing regulation and etrepreneurialism in Europe's healthsector: theory and practice, [w:] Regulating entrepreneurial behaviour in Euro
pean health care systems, Saltman R.B., Busse R., Mossialos E. (red.), Philadelphia, Open UniversityPress, Buckingham, s.3-52.
SaltmanR.B., Ferroussier-DavisO. (2000), The conceptof stewardship inhealth policy, Bul
letin oftheWorldHealth Organization, 78(6),s. 732-739.
The Future of PublicHealth inCanada(2001), Canadian Public Health Association, Board of DirectorsDiscussionPaper, October.
Internetowa strona Ministerstwa Zdrowia: http://www.mz.gov.pl.
Akty prawne
Ustawa z3 stycznia1946roku onadzorze nad lecznictwem, Dz.U.Nr 2, poz. 8.
Ustawa z14 marca 1985 rokuo Państwowej InspekcjiSanitarnej, Dz.U. Nr 12, poz. 49.
80 Zdrowie publiczne wkrajach europejskich - wybrane zagadnienia etyczne
Dekret z 14 sierpnia 1954 roku o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Dz.U. Nr 37, poz. 160 z późn.zm.
Ustawa z 24 sierpnia 2001 roku o zmianie ustawyo Inspekcji Sanitarnej oraz niektórych ustaw, Dz.U.Nr 128, poz. 1407 zpóźn. zm.
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrówz 19sierpnia 2002 roku w sprawieokreślenia gra nicznych stacji sanitarno-epidemiologicznych przejmujących portowe stacje sanitamo- -epidemiologiczne, a także kryteriów i warunków przejęcia portowych stacji sanitamo- -epidemiologicznych przez właściwe graniczne stacje sanitarno-epidemiologiczne, Dz.U.
Nr 145, poz. 1219.
Ustawa z24 lipca 1998 rokuozmianieniektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej -w związkuz reformą ustrojową państwa,Dz.U. Nr 106,poz. 668 z późn. zm.
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 23 grudnia1998 roku w sprawie wykazu jedno stek organizacyjnych powiatowych służb, inspekcji straży,których kierownicy są właści
wido wykonywania zadań dla powiatu sąsiedniego, na którego obszarze przed dniem 1 stycznia 1999roku nie było siedzib odpowiednich rejonowych jednostek organizacyj
nych,oraz obszaru ich działania, Dz.U.Nr162,poz. 1147.
Ustawa z 1 marca 2002 roku o zmianie ustawy oInspekcji Sanitarnej oraz zmianie innych ustaw, Dz.U. Nr. 37, poz.329.
