Scenariusz zajęć
II etap edukacyjny, język polski
Temat: Jak oswoić słownik – pierwsze spotkanie ze słownikiem języka polskiego
Treści kształcenia:
I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
2. Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń korzysta z informacji zawartych w encyklopedii, słowniku ortograficznym, słowniku języka polskiego (małym lub podręcznym), słowniku wyrazów bliskoznacznych.
Cele operacyjne:
Uczeń:
● Zna i rozumie przeznaczenie słownika języka polskiego,
● Zna sposoby korzystania ze słownika,
● Zna podstawowe elementy hasła słownikowego,
● Rozumie rolę żywej paginy.
Nabywane umiejętności:
● Wyszukiwania haseł w słowniku,
● Korzystania z żywej paginy w czasie poszukiwań,
● Odnajdywania znaczenia skrótów objaśnień znajdujących się w artykule hasłowym,
● Planowania, organizowania i oceniania procesu własnego uczenia się,
● Rozwiązywania problemów w twórczy sposób,
● Korzystania ze zdobytej wiedzy w nowych sytuacjach.
Kompetencje kluczowe:
● Porozumiewanie się w języku ojczystym,
● Umiejętność uczenia się.
Środki dydaktyczne:
● Arkusze papieru (format A4),
● Flamastry,
● Kartki z alfabetem języka polskiego dla każdej pary,
● Egzemplarze słownika języka polskiego1 (najlepiej jeden na dwóch uczniów),
● Karty pracy z ćwiczeniami do wykonania w parach (załącznik do scenariusza),
● Sprzęt multimedialny: rzutnik, ekran, tablica interaktywna,
● Zasób multimedialny: film „Jak oswoić słownik?”.
1 Np. Nowy słownik języka polskiego, red. Elżbieta Sobol, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2003.
1
Metody nauczania:
● Podająca: wyjaśnienie,
● Problemowe: rozmowa kierowana, dyskusja „burza mózgów”, mapa skojarzeń,
● Aktywizująca: zabawa,
● Eksponująca: film.
Formy pracy:
● Zbiorowa,
● Indywidualna jednolita,
● Grupowa jednolita.
Przebieg zajęć:
Etap wstępny
Powitanie i sprawdzenie obecności.
Nauczyciel prosi uczniów, aby kolejno dokończyli zdanie: „Muszę zajrzeć do słownika, gdy...”.
Chętni uczniowie opowiadają o swoich doświadczeniach związanych z korzystaniem ze słowników, wymieniają ich nazwy, odpowiadają na pytania: jakich informacji poszukiwali, czy sprawiało im to trudność, jeśli tak, to co konkretnie, itp. Nauczyciel podaje dzieciom temat i cele zajęć. Mówi, że wszelkie kłopoty, jakie dotąd uczniowie mieli podczas użytkowania słowników, powinny zostać rozwiązane właśnie na tych zajęciach.
Każda para otrzymuje słownik języka polskiego i kartki z alfabetem. Prowadzący pyta:
„W jakiej sytuacji będziecie podczas zajęć korzystać ze słownika języka polskiego?”.
Uczniowie podają propozycje; jeden z nich zapisuje je na tablicy. W trakcie pracy ze słownikami będą weryfikować pomysły.
Etap realizacji
Nauczyciel proponuje, aby wszyscy wspólnie utworzyli „wizytówkę” słownika. Przypina do tablicy arkusz papieru, rozdaje po jednym także uczniom. Dzieci oglądają otrzymane wcześniej książki; odczytują tytuł, poszukują informacji o autorze; odpowiadają na pytanie:
„Czym słownik różni się od innych książek?”. Sugerowane odpowiedzi: nie ma rozdziałów, spisu treści (spisu haseł), są w nim dwie kolumny tekstu na stronie, na karcie tytułowej nie ma nazwiska autora, jest podana redakcja itp.). Nauczyciel zapisuje propozycje uczniów na tablicy. Krótko informuje ich, że słowniki zazwyczaj są redagowane przez zespół uczonych, którzy pod kierownictwem redaktora tomu zbierają słowa z języka używanego w danym okresie i opracowują je. Pokazuje miejsce w słowniku, gdzie umieszczone jest nazwisko redaktora. Jeden z uczniów zapisuje na arkuszu na tablicy tytuł słownika, nazwisko redaktora i nazwę wydawnictwa, które go wydało; wszyscy tworzą w ten sposób „wizytówkę” na swoich kartkach, np.:
2
Wizytówka słownika
Tytuł...
Autor/redaktor...
Wydawnictwo...
Miejsce i rok wydania...
W kolejnym etapie zajęć nauczyciel pokazuje uczniom wszystkie najważniejsze składowe słownika; omawia zawartość części informacyjnej na początku (opis budowy artykułu hasłowego, objaśnienia form fleksyjnych, wykaz skrótów wyrazów, terminów, kwalifikatorów i znaków nietypowych). Prosi, aby uczniowie przyjrzeli się, jak wygląda karta słownika, co charakterystycznego można na niej zauważyć. Sugerowane wnioski: słowa napisane są tłustym drukiem, obok znajdują się krótkie teksty, wyrazy ułożone alfabetycznie – warto przyjrzeć się znaczeniu kolejnych liter w wyrazie. Następnie nauczyciel zwraca uwagę na wytłuszczone napisy w górnych rogach kart; wprowadza pojęcie żywej paginy (wiersz w słownikach i encyklopediach zawierający pierwsze i ostatnie hasło na stronie) i wspólnie z uczniami szuka odpowiedzi na pytanie: „Jakie ma znaczenie i do czego służy żywa pagina?”. Sugerowana odpowiedź: do szybkiego odszukania kart z wyrazami zaczynającymi się na daną literę.
Następnie prowadzący zajęcia proponuje „słownikową gimnastykę”:
● pokazuje uczniom, jak szybko można przeglądać książkę, wypuszczając karty spod kciuka bez mozolnego przewracania kartek,
● zachęca do śledzenia żywej paginy na uchylających się kartkach,
● prosi uczniów o znalezienie karty z hasłami zaczynającymi się od pierwszej litery imienia danego ucznia i imienia kolegi, z którym siedzi w ławce. Każdy uczeń powtarza tę „gimnastykę” przynajmniej dwa razy.
Na koniec tego etapu zajęć nauczyciel prosi o wyszukanie i przeczytanie hasła „słownik”
oraz odpowiedź na pytanie postawione na początku zajęć: „W jakich sytuacjach korzystamy ze słownika języka polskiego?”. Wszyscy uczniowie wspólnie weryfikują zapisane wcześniej na tablicy propozycje. Sugerowana odpowiedź: gdy chcemy poznać znaczenie jakiegoś wyrazu.
Uczniowie otrzymują wydrukowane karty pracy (załącznik do scenariusza) z zadaniami do wykonania. Pracują w parach, korzystając ze słowników i alfabetu; mogą prosić o pomoc nauczyciela. Po chwili chętni uczniowie przedstawiają wyniki na forum klasy – pozostali porównują swoje odpowiedzi, zgłaszają różnice i ewentualnie korygują wyniki.
Nauczyciel pyta uczniów, czy kiedykolwiek korzystali ze słowników, które znajdują się w Internecie. Proponuje im obejrzenie filmu poświęconego internetowym słownikom języka
3
polskiego: przed emisją prosi uczniów, by zastanowili się, czy wiadomości z lekcji mogą być przydatne przy korzystaniu np. z internetowej wersji słownika języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego.
Etap końcowy
Nauczyciel wiesza (lub rysuje) na tablicy planszę z napisem „Słownik języka polskiego”, uczniowie podają i zapisują na niej terminy, związane z poznanym słownikiem, tworząc w ten sposób mapę skojarzeń:
żywa pagina hasło redaktor
\ I /
SŁOWNIK
/ \
znaczenie wyrazu układ alfabetyczny
Uczniowie wklejają wypełnione, sprawdzone i ewentualnie poprawione karty pracy do zeszytów. Zapisują pracę domową:
Odwiedź bibliotekę szkolną lub publiczną i zapisz do zeszytu wizytówki wszystkich słowników języka polskiego, które się w niej znajdują.
Zadanie dla chętnych:
Korzystając ze słownika języka polskiego (hasło: krzywy i hasło: pazur), wyjaśnij znaczenie wyrażeń: „pisać jak kura pazurem”, „patrzeć na coś krzywym okiem” i ułóż z nimi zdania.
Dodatkowo:
Nauczyciel może przygotować przed zajęciami plansze, ilustrowane instrukcje patrzenia na karty słownika przy poszukiwaniu wyrazu. Plansze przedstawiają strony słownika z narysowaną lupą, która powiększa:
1. żywą paginę sł
2. wyrazy z pierwszymi dwiema literami sł 3. wyrazy pierwszymi trzema literami sło 4. wyrazy pierwszymi czterema literami słow 5. cały wyraz słownik.
Można też zaproponować uczniom zabawę polegającą na układaniu plansz w odpowiedniej kolejności; przy ich pomocy dzieci mogą również pokazywać, w jaki sposób same szukały wyrazu w słowniku.
4
